Morgunblaðið - 31.10.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1990
Ljóðræn viðhorf
Einar Þorláksson listmálari við eitt verkanna á sýningimni í List-
húsinu við Vesturgötu.
Myndlist
BragiÁsgeirsson
Það má segja um málarann
Einar Þorláksson, að hann sé
einn þeirra, sem geldur fyrir
ástandið í íslenzkum myndlistar-
málum í dag.
Gjaldi fyrir það, að hann sé
hvorki nýgræðingur né kominn
að fótum fram, heldur einungis
virkur og starfandi í listsköpun
sinni, en slíkir virðast afgangs-
stærð á íslenzkum myndlistar-
vettvangi og gleymdir af fjölmiðl-
um, gagnstætt því sem er víðast
annars staðar í heiminum. Nema
þá kannski í Hong Kong og
Klondyke!
Þá hefur hann alltaf haldið
tryggð við sígilda miðilinn, mál-
verkið, hvemig sem hlutirnir hafa
snúið, upp, niður eða útávið í Iist-
heiminum um dagana og um frá-
vik af neinu tagi hefur ekki verið
um að ræða.
Umsvif hans á sýningarvett-
vangi hafa hvorki verið stór né
mikil, síðan hann kom fyrst fram
í Listamannaskálanum gamla við
Kirkjustræti árið 1962, en hinar
stærri sýningar hans hafa verið
nokkuð reglulegar á u.þ.b. fimm
ára fresti.
Einar er þó alls ekki óþekkt
stærð á íslenzkum listavettvangi
og hefur haft ýmis afskipti af
félagsmálum og þannig verið í
forustusveit Listmálarafélagsins
frá stofnun þess og myndir eftir
hann eru í eigu helstu listasafna
þjóðarinnar.
Það er hinn ljóðræni strengur,
sem segja má að sé meginásinn
í allri listsköpun Einars, ásamt
samsetningu lita, lína og forma
svo og margræð myndbyggingin
— sem sagt málverkið í heild sinni
og ekki snefill af öðru.
í litnum er hann á heimavelli
og hefur verið frá upphafi og
minnist ég þess, að málarinn Jón
Stefánsson benti mér einmitt á
þessi einkenni hans úti í Kaup-
mannahöfn veturinn 1955-56.
Jón hefur reynst sannspár, því
að enn þann dag í dag 35 árum
seinna er liturinn sterkasta hliðin
á Einari Þorlákssyni, og kemur
það mjög vel fram í þeim 46
pastelmyndum, sem hann sýnir
fram til 4. nóvember í Listhúsi
að Vesturgötu 17.
Þetta er mjög fjölbreytt sýning
koma fram með nýjungar og út-
færa möguleika sem þrálátur
áhugi minn hefur vakið.
— Ég freistast oft til að búa
til myndavélar með útlitið eitt í
huga. Þó er nauðsynlegt að hafa
og er greinilegt að Einar hefur
látið hughrif og stemmningar
ráða ferðinni hveiju sinni og ber
það vott um, að hér sé tilfinninga-
maður á ferðinni.
Nöfn myndanna benda einnig
til þess, að hér sé um hinar fjöl-
breytilegustu upplifanir að ræða
heima sem erlendis og er því
ekki langt í hlutveruleikann, þótt
yfirbragð margra myndanna sé
mjög sértækt (abstrakt) og á
stundum alveg óhlutlægt að
segja má, en þessu tvennu skal
ekki ruglað saman. Nöfnin gefa
einnig til kynna hughræringar
listamannsins hvetju sinni, og
t.d. nefnast nokkrar athyglis-
verðustu myndirnar sýningarinn-
ar „Hlóðstofa“ (8), „Gróðurná-
lar“ (17), „Upprisa jarðlagsniðs-
ins“ (35) og „Karlsbrú" (39).
Allar þessar myndir búa yfir
miklum myndrænum þokka og
jarðrænum krafti í einfaldleika
sínum og laufléttri útfærslu. Er
ég ekki frá því, að þær og svipuð
vinnubrögð á sýningunni opinberi
öflugustu hlið Einars Þorláksson-
ar sem listamanns.
notagildi vélarinnar á bak við
eyrað og það ræður smíðinni að
mjög miklu leyti...“
Við þessa prýðilegu útlistan
listamannsins á tilgangi gerða
sinna er ekki miklu að bæta,
þótt hægt væri að skrifa langa
grein um aðferðina og möguleika
hennar, en slíkt á ekki heima í
almennri listrýni í dagblaði.
En þetta eru vissulega óvenju-
legar aðferðir við gerð ljósmynda
og maðurinn veit fullkomlega
hvað hann er að gera og að
hveiju hann gengur. Myndirnar
eru einfaldar og skuggarnir geta
í senn verið djúpir og með blæ
fortíðar sem hvellir og óvægir.
Merkileg og skemmtileg sýn-
ing, en hún hefði þurft að standa
lengur til að vinna sig upp og
gefa okkur listrýnum meiri tíma
til umfjöllunar.
Sýningunni lýkur þann fyrsta
nóvember — verði henni ekki
framlengt.
Eitt sérstækt nálarauga
Menn taka vissulega upp á
ýmsu til að nálgast hið uppruna-
lega allt um kring og nota til
þess einfalda miðla í stað tækn-
innar, — einhvers konar aftur-
hvarf til beinnar miðlunar.
Það er ekki svo óalgengt að
myndlistarmenn taki upp tækni
frumkvöðlanna í ljósmyndun,
skírskota um leið til fyrri þróunar
í ljósmyndun og virkja andblæ
fortíðarinnar við gerð mynda í
nútímanum.
Einn þessara manna er mynd-
listarmaðurinn Charles Well-
mann, sem útskrifaðist með
meistaragráðu frá háskólanum í
Nýju Mexíkó árið 1971, og gegn-
ir nú prófessorembætti við há-
skólann í Flórída.
Wellmann býr til Ijósmynda-
vélar úr allskyns ílátum, jafnvel
úr dósum undan bjór og tóbaki,
en filmurnar gerir hann m.a. úr
dagblöðum („myndavél sem er
klædd leðri og prýdd látúni er
virðuleg í útliti en skilar ef til
vill ekki eins áhugaverðum
myndum og bjórdós").
Auk þess sem hann tekur
myndir með frumlegum hætti eru
myndavélarnar í raun einnig
sjálfstæð listaverk og hinir hvers-
dagslegustu hlutir hafa þar með
fengið dýpra og margræðara
innihald.
Gerandinn segir: „Svo er það
nálaraugavélin sjálf. Ég hrifst
gjarnan af tómum kössum. Þeir
orka á mig sem fullir af leyndar-
dómum og nálaraugavélin er í
raun og veru tómur kassi. Hún
hefur ekkert af flóknum búnaði
nýtísku linsuvélar, hún er í raun-
inni camera obscura, myrkvað
herbergi, forveri ljósmyndatækn-
innar eins og við þekkjum hana
nú á dögum.
— Sjálfur er ég á varðbergi
gagnvart myndum sem unnar eru
með aðferðum tækninnar, t.d.
sjónvarpi og tölvum o.s.frv. Þetta
hreina óhagganlega útlit er ekki
beinlínismeðfærilegt, ég kann
betur við myndir sem hægt er
að móta. Nálaraugað er einmitt
þannig, sveigjanlegur, hógvær
skuggi af hreyfingu, vitnisburður
um það sem hvarf fremur en það
sem -er.
Það má búa til nálarauga-
myndavél úr hvaða íláti sem er
og eitt af því skemmtilegasta sem
ég geri er að breyta alls konar
ílátum í myndavélar. Það nægir
méþ ekki að eiga margar nálar-
augavélar. Á hveiju ári bý ég til
nokkrar vélar, ekki til að endur-
gera eina þeirra, heldur til að
Fulltrúar fólks
— ekki fermetra
eftir ViktorB.
Kjartansson
Willy de Klerk forseti Suður-
Afríku gaf merka yfírlýsingu um
daginn þegar hann lýsti vilja sínum
til þess að blökkumenn fengju at-
kvæðisrétt til jafns við hvíta minni-
hlutann í landinu. Þó ástandið í
Suður-Afríku sé að engu leyti sam-
bærilegt við íslenskar aðstæður, þá
riijaði þetta upp fyrir mörgum að
enn í dag búa Islendingar við mis-
jafnan atkvæðisrétt eftir búsetu.
Þrefaldur munur
Þrátt fyrir breytingar á kosninga-
löggjöfinni er munurinn á vægi at-
kvæða í einstaka kjördæmum tæp-
lega þrefaldur þar sem hann er
mestur. Það þýðir að þrefalt fleiri
kjósendur þarf að baki þingmanni
úr Reykjavík og af Reykjanesi held-
ur en af Vestfjörðum.
Hlutverk þingmanna
Samkvæmt stjórnskipun landsins
er þingmönnum falið löggjafarvald,
þ.e. vald til að setja þjóðinni almenn
lagafyrirmæli. Þingmönnum er ætl-
að að breyta í samræmi við sína
bestu sannfæringu og er ætlað að
líta á sig sem fulltrúa allrar þjóðar-
innar en ekki sem sérstaka fulltrúa
hagsmunahópa eða byggðarhluta.
Eftir því sem munurinn á vægi
atkvæða eykst verða kjósendur í
ákveðnum kjördæmum verðmætari
en aðrir og því meiri hætta á að
ákveðnir þingmenn gerist fremur
talsmenn sérsjónarmiða en al-
mennra. Það er t.d. íhugunarefni
að í fjárveitinganefnd Alþingis sem
er níu manna nefnd skuli einungis
vera einn þingmaður úr Reykjavík
og Reykjaneskjördæmi.
Stöndumst ekki alþjóðlegar
kröfur
í bæði Mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna og Mannrétt-
indasáttmála Evrópu koma þær
skoðanir skýrt fram að kosninga-
réttur þegnanna skuli vera jafn.
Þetta hafa þær lýðræðisþjóðir sem
okkur eru skyldar í menningu og
lögum fyrir löngu viðurkennt í raun
og í sumum þeirra eru bein ákvæði
í stjórnarskránni um jafnt vægi at-
kvæða.
Hæstiréttur Bandaríkjanna
dæmdi fyrir rúmum aldarfjórðungi
að misvægi atkvæða eftir búsetu
fengi ekki staðist og í dómnum kom
fram að þingmenn væru fulltrúar
fólks en ekki fermetra.
Leiðir til úrbóta
Ýmsar leiðir má fara til úrbóta
en ljóst er að markmiðið verður allt-
af að vera það að vægi atkvæða sé
sem jafnast.
1) Fjölgun þingmanna.
Ef fullt jafnvægi ætti að nást án
þess að eitthvert kjördæmi missti
þingmenn þyrfti að fjölga þing-
mönnum um u.þ.b. 50. Allir sjá að
þessi leið er óráð þó svo að slíkt
gæti ef til vill leyst framboðsvanda
víða.
2) Fækkun þingmanna.
Ef þingmönnum i hveiju kjör-
dæmi yrði fækkað um tvo nema í
Viktor B. Kjartansson
*
„Ymsar leiðir má fara
til úrbóta en ljóst er að
markmiðið verður allt-
af að vera það að vægi
atkvæða sé sem jafn-
ast.“
Reykjavík og Reykjanesi yrði enn
lítilsháttar misjafnvægi en þó vel
viðunandi. Þetta væri einnig til
sparnaðar því fækka mætti um sjö
þingmenn (flakkari meðtalinn).
Hins vegar er spurning hversu vilj-
ugir þingmenn eru að fækka í eigin
liði.
3) Þingmaður fyrir kjósendahóp.
Ákveða mætti að einn þingmaður
yrði á hveija 5.000 kjósendur. Með
þvi yrðu þingmenn ekki fleiri en
u.þ.b. 36. Ýmsum útfærslum á þess-
ari hugmynd má velta upp:
A) Breytanleg kjördæmamörk
Kjördæmamörk yrðu breytileg og
Sveinn Hjörtur Hiartarson
frambjóöandi í prófkjöri Sjálfstæöis-
flokksins í Reykjaneskjördæmi
Skrifstofa stuðningsmanna í Hamraborg 5
Kópavogi er opin frá kl. 16 - 21 og um
helgar frá kl 14 - 1£L____________
Símar 41244, 41290 og 42450
yrðu þau ákveðin t.d. tveimur mán-
uðum fyrir kosningar af Hagstofu
íslands. Miðað yrði við að þau lægju
þannig að kjósendur í kjördæminu
yrðu sem næst 5-10-15 þúsund
o.s.frv.
B) Einmenningskjördæmi. Kjör-
dæmamörk yrðu breytileg eins og í
lið A en aðeins kosinn einn þingmað-
ur í kjördæmi. Kjördæmin yrðu þá
36.
C) Einmenningskjördæmi og
landskjör
Kjósendur fengju tvo atkvæða-
seðla. Annars vegar kysi fólk þing-
mann í sínu kjördæmi og síðan flokk
á landsvísu. Hugsa mætti sér 36
einmenningskjördæmi og 14 lands-
kjörna þingmenn.
Stjórnarskrárnefnd noti
tímann
Þær hugmyndir sem hér hafa
verið nefndar eru alls ekki óum-
breytanlegar. Aðalatriðið er að vægi
atkvæða verði jafnað og það gert
án þess að þingmönnum fjölgi.
Til að slíkar breytingar gangi í
gegn þarf stjórnarskrárbreytingu
en til hennar þarf samþýkki tveg'gja
þinga með kosningum á milli. Nú
er því lag fyrir stjórnarskrárnefnd
eða þingmenn að vinna að þessu
máli fyrir vorið til að hægt verði
að kjósa samkvæmt nýjum og rétt-
látari reglum strax á næsta ári.
1915 fengu konur kosningarétt
og hætt var að mismuna fólki eftir
kynferði, 1934 var hætt að binda
kosningarétt við efnahag. Væri ekki
ágætt að stíga nú skrefið til fulls
og hætta að mismuna fólki eftir
búsetu?
Höfundur er formaöur
kjördæmissamtaka ungra
sjálfstæðismanna í
Reykjaneskjördæmi og tekurþátt
íprófkjöri.