Morgunblaðið - 16.12.1990, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1990
Á tæpum 50 árum eru flugvélarnar
komnar nær 90m niöur í jökulinn,
en ákoman á ári er um 4 metrar.
£
<u
E
o
o>
I
5
Q>
C
.c
I
S1
«o
QJ
Leitin að „tyndu flugsveitinni":
Ævintýri á90
metro dýpi í
Grænlandsjökli
eftír HALL ÞORSIEINSSON
OVIST er hvort reynt verður að bjarga einhveijum af bandarísku herflugvélunum
átta, sem legið hafa undir isþekju Grænlandsjökuls í rúmlega 48 ár, en flugvélarnar
voru staðsettar í jöklinum með aðstoð islenskra visindamanna. Bandarískir áhugamenn
um flugsögu hafa leitað flugvélanna í tíu ár, og síðastliðið sumar tókst þeim að gera
göng niður á eina þeirra á 90 metra dýpi í jöklinum, en þá kom í ljós að hún var mun
verr farin en búist hafði verið við.Ymsir munir náðust úr flugvélinni, og tóku tveir
íslenskir flugbjörgunarsveitarmenn, þeir Magnús V. Guðlaugsson og Sigurjón Hjartar-
son, þátt í því verki, og seig Magnús niður göngin að vélinni. Tækjabúnaður leiðangurs-
manna var skilinn eftir á jöklinum í haust, og ríkir nú óvissa um hvort af frekari björg-
unaraðgerðum verður næsta sumar.
lugvélarnar átta, sem eru sex orr-
ustuflugvélar af gerðinni Lockheed
P-38F „Lightning“ og tvær Boeing
B-17E, „fljúgandi virki“, sprengju-
flugvélar, voru á leið frá Banda-
ríkjunum til Bretlands með áætl-
aðri millilendingu í Reykjavík, þeg-
ar þær nauðlentu á Grænlandsjökli
15. júlí 1942. Þegar flugvélarnar
nálguðust vesturströnd íslands
lentu þær í mjög slæmu veðri, og
snéru þær þá við og var ætlunin
að lenda þeim í Narssarssuaq á
Grænlandi. Á leiðinni þangað tókst
áhöfn á þýskum kafbáti að villa um
fyrir flugvélunum og beina þeim
af réttri leið, en Þjóðvetjum hafði
tekist að leysa dulmálslykil þann
sem flugmennirnir notuðu við fjar-
skipti. Þegar flugvélamar komu inn
yfir austurtrönd Grænlands varð
fjugmönnunum ljóst að þeir voru
villtir, og þar sem lítið eldsneyti var
eftir á flugvélunum tóku flugmenn-
imir þá ákvörðun að magalenda
þeim á jöklinum um 150 km suð-
vestan við Kulusuk. Nauðlendingin
tókst giftusamlega, og komust allir
í áhöfnum flugvélanna lífs af, en
það vom samtals 25 menn, og var
þeim bjargað níu dögum seinna af
björgunarleiðangri á hundasleðum.
í annarri sprengjuflugvélinni var
mjög fullkominn tækjabúnaður til
að miða út skotmörk, og skömmu
eftir nauðlendinguna sendi Banda-
ríkjaher mann á jökulinn til að eyði-
leggja búnaðinn svo hann lenti ekki
í höndum Þjóðveija. Sá sem vann
það verk heitír Norman D. Vaug-
han, Alaskabúi, sem tekið hefur
þátt í leitinni að flugvélunum frá
því 1983, en hann er nú 85 ára
gamall. Hann er þekktur heims-
skautafari, og fór meðal annars
með Byrd á Suðurpólinn árið 1928.
Leitin að vélunum hefst
Rúmlega 10 ár eru liðin frá því
Norman D. Vaughan, 85 ára gamall heim^skautafari, á leið ofan í
90 metra djúpa holuna að sprengjuflugvélinni.
Búðir leiðangursmanna á Grænlandsjökli. í forgrunni sést tækið sem
notað var við að gera holuna niður að B-17 sprengjuflugvélinni.
farið var að huga að björgun flug-
vélanna átta af Grænlandsjökli. í
því skyni voru samtökin „Greenland
Expedition Society" stofnuð af
nokkrum bandárískum ævintýra-
mönnum og áhugamönnum um
flugsögu árið 1981, og þá um vorið
hélt fyrsti leiðangurinn á Grænland-
sjökul til að leita flugvélanna. Von-
uðust leiðangursmenn til þess að
geta náð þeim heillegum upp úr
jöklinum, þar sem hugsanlega
hefðu þær fyllst af snjó og ís, sem
héldi þeim heilum þrátt fyrir þrýst-
inginn í iðrum jökulsins. Til mikils
var að vinna þar sem aðeins örfáar
flugvélar af þessum tegundum eru
til í heiminum, og þess vegna um
I haust var lokið viö að grafa
helli umhverfis eina af vélunum
í jöklinum. Hellfrlnn er í raun
um 1,5m undlr loft. Tækninnl
sem beitt var viö gröftinn var
heitt vatn.
gífurleg verðmæti að ræða, en talið
er að safnarar væru fúsir til að
greiða nálægt 500 milljónum króna
fyrir flugvélarnar.
I fyrstu reyndu Bandaríkjamenn-
irnir að finna staðsetningu flugvél-
anna í jöklinum með hátíðniradar,
en þær tilraunir báru ekki tilætlað-
an árangur. Þeir leituðu því eftir
aðstoð starfsmanna Raunvísinda-
stofnunar Háskóla Islands, en þeir
höfðu þróað sérstaka íssjá, sem
notuð er til inælinga á þykkt jökla
og við gerð korta af landslagi und-
ir jökulbotnum. Árið 1988 tókst svo
þeim Helga Björnssyni, jarðeðlis-
fræðing, og Jóni Sveinssyni frá
Raunvísindastofnun Háskólans
ásamt Arngrími Hermannssyni,
flugbjörgunarsveitarmanni, að
staðsetja flugvélarnar nákvæmlega
með íssjánni.
Fyrsta flugvélin finnst
Sumarið 1989 tókst bandarísku
ieitarmönnunum að bora niður á
aðra B-17 sprengjuflugvélina og
ná úr henni sýnishorni, og vakti það
vonir manna um að hægt væri að
ná flugvélunum upp úr jöklinum.
Leitarflokkurinn var svo kominn á
Grænlandsjökul á nýjan leik þann
11. maí síðastliðinn, og eftir að
þeir Arngrímur og Jón Sveinsson,
ásamt Ástvaldi Guðmundssyni,
flugbjörgunarsveitarmanni, höfðú
staðsett' flugvélarnar var hafist
handa við að gera göng niður að
tveimur þeirra. Um miðjan júní
komu leitarmennirnir svo niður á
fyrstu flugvélina, sem var önnur
af tveimur B-17 sprengjuflugvélum