Morgunblaðið - 08.01.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. JANÚAR 1991
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. JANÚAR 1991
25

Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
StyrmirGunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Orkan, umhverfið
og fólkið
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna:
Allir segjast geta selt
siálfir þegar vel árar
ÞÓTT Vinnslustöðin hf. og ísfélag Vestmannaeyja hf. í Vestmannaeyj-
um hafi dregið til baka úrsagnir sínar úr Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna (SH) er ekki þar með sagt að óánægjuraddir innan SH séu
þagnaðar. Úrsögn Bergs-Hugins hf. í Vestmannaeyjum, sem gerir
frystitogarann Vestmanneyna út tók gildi nú um áramótin og Kald-
bakur hf. á Grenivík sagði sig úr SH nú um áramótin og tekur úr-
sögnin gildi um mánaðamótin september-október í haust. Sumir velta
nú vöngum yfir því hvort SH standi hugsanlega á ákveðnum tímamót-
um, þar sem huga þurfi að framtíðarskipulagi samtakanna og endur-
skoðun þess. Til eru þeir sem vilja ganga svo langt að leggja niður
SH og greiða eigendum út sjóðseign sína. Rétt er að geta þess hér
í upphafi, að þótt slíkar raddir heyrist frá einstökum félagsmönnum
SH er auðheyrt að meirihluti félagsmanna vill viðhalda SH sem sterk-
um sölusamtökum.
Allar götur frá landnámi
hefur hinn ytri veruleiki
— eðlislög umhverfisins og
náttúrunnar — mótað hag
fólksins í landinu, ýmist til
góðs eða'ills. Á kuldaskeiðum,
þegar meðalhiti lækkaði um
nokkrar gráður, svarf illa að
landslýðnum, heyfengur brást
o g búpeningur féll. Þegar jarð-
hræringar og eldgos kórónuðu
önnur harðindi, eins og í Skaft-
áreldum 1783, féll og mann-
fólkið. Talið er að um níu þús-
und manns hafi fallið á árun-
um 1783-1785, eða tæplega
fimmtungur þjóðarinnar á
þeirri tíð. Á síðustu áratugum
lð. aldar, svo annað dæmi sé
nefnt, var veðurfar með fá-
dæmum kalt. Talið er að milli
tíu og fimmtán þúsund manns
hafi flutzt úr landi á þessu
tímabili, að langstærstum
hluta til Ameríku.
Stóraukin almenn og sér-
hæfð menntun og þekking
þjóðarinnar á tuttugustu öld-
inni, samhliða nýrri og mikil-
virkri tækni, hafa gjörbreytt
högum hennar til hins betra.
En þrátt fyrir þá þekkingu og
tækni, sem þjóðin ræður yfír
á líðandi stundu, er hún ennþá
— og verður trúlega um langa
framtíð — ríkulega háð eðlis-
lögum umhverfisins og náttúr-
unnar. Við vorum áþreifanlega
minnt á þessa staðreynd í
ísingu og óveðri, sem gekk
yfir meginhluta landsins, eink-
um landið norðan- og vestan-
vert, um áramótin og á fyrstu
dögum hins nýja árs. Hundruð
rafmagnsstaura féllu eins og
hráviði og stórir landshlutar
voru án rafmagns sólarhring-
um saman. Tjón Rafmagns-
veitna ríkisins nemur stórum
ijárhæðum. Svipuðu máli
gegnir um einstaklinga og
heimili, bæði til sjávar og
sveita, sem urðu fyrir veruleg-
um skakkaföllum á eignum og
rekstri, auk margs konar ann-
arra óþæginda.
Á höfuðborgarsvæðinu, sem
slapp að mestu við verðraham-
inn að þessu sinni, fékk fólk
samt sem áður að kenna á
vetrarkuldanum, þegar tug-
þúsundir íbúa Kópavogs,
Garðabæjar, Hafnarfjarðar og
Bessastaðahrepps misstu hita
af tiíbýlum sínum sl. föstudag
vegna bilunar í Reykjahlíðar-
æð Hitaveitu Reykjavíkur.
Segja má að flestir landsmenn
hafi verið rækilega minntir á
það síðustu sólarhringa, hve
háðir þeir eru orkugjöfum,
hitaveitum og rafveitum, ekki
aðeins á heimilum sínum, held-
ur jafnframt og ekki síður í
atvinnulífinu, þar sem lífskjör
fólks verða til og hornsteinar
efnahagslegs fullveldis þjóðar-
innar standa.
Það eru því gildar ástæður
fil þess að fólk leiðir hugann
að því, hver áhrif utankomandi
kringumstæður, til dæmis
slæmur Suðurlandsskjálfti,
geti haft á þá auðlind, sem
heitavatnsforði landsins er,
sem og á möguleika okkar til
að nýta hana. Sama máli gegn-
ir raunar um hugsanleg áhrif
jarðhræringa og/eða eldgosa á
raforkuframleiðslu okkar. Við
erum sum sé, þegar grannt er
gáð, háð umhverfi okkar og
eðlislögum þess, sem forfeður
okkar, er hér þreyðu þorrann
og góuna í einhæfu bænda-
samfélagi frá landnámi fram
að 20. öld.
Við erum á hinn bóginn mun
betur í stakk búin til að mæta
áhrifum umhverfisins og eðlis-
lögmála þess á hag og líf þjóð-
arinnar, bæði sem heildar og
einstaklinga, en fyrri kynslóð-
ir, vegna þeirrar menntunar,
þekkingar og tækni sem
nútímamaðurinn hefur yfir að
ráða — og vex með ári hveiju.
Verkhæfni, vinnuframlag og
ósérhlífni línumanna og ann-
arra viðgerðarmanna orku-
kerfisins síðustu dægur, við
hinar erfiðustu starfsaðstæð-
ur, er síðan saga út af fyrir
sig, sem vert er að vekja sér-
staka athygli á og þakka.
Spurning er samt sem áður,
hvort við leggjum nægjanlega
rækt við rannsóknir, t.d. á or-
sökum bilana í orkukerfunum,
eða rannsóknir tengdar æski-
legum viðbrögðum þegar
vanda ber að höndum — og
fræðslu um það efni. Það þarf
að búa svo í framtíðarhaginn,
að orkubúskapurinn standi enn
betur að vígi til að mæta hugs-
anlegum vanda, stórum og
smáum, og hafi til þess meira
svigrúm og rýmri getu. Við
höfum að vísu staðið vel að
þessum málum ölium — orku-
rannsóknum, orkufram-
kvæmdum og orkunýtingu —
en hér ér um svo mikilvægan
málaflokk að ræða, að seint
verður of vel um hnúta búið.
Eignarhluti fiskvinnslufyrirtækj-
anna tveggja í Vestmannaeyj
um sem sögðu sig úr SH en drógu
úrsagnir sínar til baka er stór, eða
liðlega 11%. Hefðu þessi tvö fyrir-
tæki, ísfélag Vestmannaeyja hf. og
Vinnslustöðin hf., ekki dregið úr-
sagnir sínar til baka, hefði SH þurft
að greiða þeim út eignarhluta sína
á næstu 12 árum, um 80 milijónir
króna á núvirði. Þegar horft er.til
þess að slík endurgreiðsla dreifðist
á 12 ára tímabil, er ekki um stór-
kostlegar fjárhæðir að ræða, auk
þess sem Vestmanneyingarnir
munu hafa horft til þess þegar þeir
drógu úrsagnir sínar til baka að
hér er einungis um bókfært verð
eignarhluta þeirra að ræða, sem
kunnugir telja að sé mun iægra en
raunvirði ‘ eignarhlutans. Sam-
kvæmt reglum SH getur úrsagnar-
aðili einungis fengið bókfært verð
fyrir- sinn eignarhlut.
Ekki haldbær rök
Aðilar hafa lítið viljað tjá sig um
það hverjar voru raunverulegar
ástæður úrsagna Vestmannaeyja-
fyrirtækjanna. Morgunblaðið hefur
upplýsingar um að meðal þeirra
ástæðna sem tilgreindar hafí verið
hafí verið óánægja með loðnu-
hrognakvóta fyrirtækjanna,
óánægja með hlut fyrirtækjanna í
síldarfrystingu fyrir Japansmarkað,
óánægja með sölu á ufsa- og löngu-
hrognum. Þá munu Vestmanney-
ingarnir hafa lýst áhyggjum sínum
af þróun mála hvað varðar við-
skipti við Sovétríkin. Stór hluti
karfa og ufsa sem aflað er hér á
landi hefur verið seldur þangað og
þessar fisktegundir skipta Vest-
manneyinga verulegu máli. Auk
þess munu Vestmanneyingarnir
ekki ánægðir með hversu miklum
fjármunum SH ver til styrkja á
ýmsum rannsókna- og þróunar-
verkefnum. Vestmanneyingarnir
hafa einnig sagst vilja sjá verð-
hækkanir fyrr en þeir hafí gert;
þeir hafa gagnrýnt að aðrir fískút-
flytjendur fengju lægri flutnings-
gjöld en SH og þeir hafa sagt að
dagleg samskipti fyrirtækjanna og
SH þyrftu að vera liprari en þau
væru.
Óhætt er að fullyrða að meiri-
hluíi félaga í SH vill viðhalda
óbreyttu skipulagi samtakanna og
talsmenn þeirra gefa lítið fyrir þau
rök sem Vestmanneyingarnir gáfu
fyrir úrsögn sinni. „Þessi rök eru
einfaldlega ekki haldbær,“ segir SH
maður og annar segir: „Þetta var
nú hálfgert fljótræði hjá Vestmann-
eyingunum. Þeir hlupu í þetta á
einni dagstund. Það var búið að
funda með þeim rétt fyrir jólin, og
þá létu þeir ekkert uppi um að þeir
myndu gera þetta á þennan hátt.
Þeir voru ekkert búnir að hugsa til
enda hvernig þeir ætluðu að standa
að þessu svo sem það hvernig þeir
ætluðu að haga sölu.“
Þeir sem eru þessarar skoðunar
telja að allt aðrar ástæður hafi
búið að baki úrsagna Vestmanney-
inganna, en þeir hafa látið í veðri
vaka. Telja þeir að úrsagnimar
megi rekja til þeirrar óskar Vest-
manneyinganna að með úrsögn úr
SH fengju þeir sjóðseign sína í SH
greidda á 12 árum, en gætu samt
sem áður haldið viðskiptum sínum
við Sölumiðstöðina áfram. Viðmæl-
endur mínir telja hins vegar afar
ólíklegt að stjórn SH myndi sam-
þykkja slíka viðskiptasamninga í
kjölfar úrsagnar. Þar með ættu all-
ir framleiðendur innan SH þennan
sama rétt og þar með væri hægt
að taka ákvörðun um að Sölumið-
stöðin yrði að selja allar sínar eign-
ir, til þess að borga úrsagnaraðilum
sjóðseign sína, eða með öðmm orð-
um að taka ákvörðun um að leggja
SH niður.
Telja sig geta náð inn nýju
fjármagni með úrsögn
Ástæður fyrir úrsögn Kaldbaks
á Grenivík, sem á 1,18 % í SH,
munu vera miklar fjárkröggur fyrir-
tækisins og munu forsvarsmenn
þess telja meiri von til þess að ná
inn nýju fjármagni í fyrirtækið, með
því að að hafa möguleikann á því
að bjóða nýjum eignaraðilum að
selja framleiðslu fyrirtækisins.
Fundur fulltrúa Kaldbaks og for-
svarsmanna SH í gærmorgun leiddi
ekki til þess að Kaldbakur drægi
til baka úrsögn sína, samkvæmt
upplýsingum Morgunblaðsins.
Úrsögn BÚR og ísbjarnarins
umdeild á sínum tíma
Riíjað er upp að við sameiningu
Bæjarútgerðar Reykjavkur og Is-
bjarnarins í Granda hf. í nóvember
1985 sögðu fyrirtækin sig úr SH
en samtals áttu þau tæp 10% í SH.
Eigendurnir fá fram til ársins 1997
greidda út sjóðseign sína, en Grandi
hf. gekk þegar í stað í SH og var
sjóðseign hans árið 1989 1,66%.
Eftir sameiningu við Hraðfrysti-
stöðina í Reykjavík hf. í september
sl. jókst eignarhluti Granda í SH í
liðlega 4%. Úrsögn BÚR og ísbjarn-
arins var mjög umdeild á sínum
tíma, einkum vegna þess hversu
mikla fjármuni þurfti að endur-
greiða eigendunum. Samkvæmt
reglum SH var ekki hægt að meina
eigendum BÚR þ.e. Reykjavíkur-
borg eða eigendum ísbjarnarins um
úrsögn, en hart var deilt á þessa
ákvörðun eigendanna. Grandi hf.
hóf því aðild sína að SH á núlli, en
á nú liðlega 4%. Bæjarútgerð Hafn-
arfjarðar lagði fram úrsögn sína á
svipuðum tíma, en BÚH átti 3,15%
þegar fyrirtækið sagði sig úr SH.
Talsmenn SH segja að auðvitað
megi alltaf breyta og bæta og það
sé alltaf verið að gera, en grundvall-
arbreyting á'svo þaulskipulögðu og
rótgrónu fyrirkomulagi sem sé hjá
SH og hafí að þeirra mati reynst
ve) í hálfa öld, komi bókstaflega
ekki til greina. Benda þeir á að
verulega breytt félagsform gæti
gert það að verkum að erfítt yrði
að halda óbreyttri gagnkvæinri af-
urðasöluskyldu milli félagsins og
eigenda þess annars vegar og fé-
lagsins og dótturfyrirtækja þess
hins vegar. Þessi skylda sé í reynd
hornsteinn félagsins og í henni fel-
ist helsti styrkur félagsins.
Þegar vel árar segja allir:
Eg ætla sjálfur
Áreiðanlega er mikið til í því sem
talsmenn óbreytts skipulags SH
segja um hvað það sé sem móti
afstöðu félagsmanna til SH. Þeir
segja sem svo að þegar vel ári,
gott verð fáist fyrir framleiðsluna
og auðvelt reynist að selja vöruna
á erlendum mörkuðum, hlaupi hver
smáframleiðandi upp til handa og
fóta og segi: Ég ætla að selja sjálf-
ur — ég ætla að útvega sölusam-
bönd og markaði sjálfur — ég ætla
að fá hærra verð — ég ætla að
draga úr tilkostnaði. En þegar
harðni á dalnum, fiskverð fari lækk-
andi, markaðir þrengist og svo
framvegis, vilji sömu aðilar leita
skjóls undir öruggum hatti SH og
séu raunar hæstánægðir með að
áhyggjur af sölu-, markaðs- og
dreifingarmálum séu á herðum
SH-manna en ekki þeirra eigin. Það
sé bæði gömul saga og ný að þegar
illa ári, þjappi neyðin mönnum sam-
an. Þetta sé ósköp eðlilegt, en hvim-
leitt engu að síður.
Umræða innan SH um breytt
skipulag hefur komið upp á yfír-
borðið með reglubundnu millibili. Á
síðastliðnu sumri var uppi alvarleg
umræða um að breyta SH, sem- er
einskonar samlag eða samvinnufé-
lag, - í hlutafélag, en ekki náðist
meirihluti fyrir slíkri skipulags-
breytingu. Á fundi SH í október sl.
mælti meirihluti nefndar sem stjórn
SH setti á laggirnar til þess að
meta stöðu félagsins í nútíð og
framtíð með óbreyttu félagsformi.
Meirihlutann skipuðu þeir Jón
Ingvarsson, Finnbógi Jónsson,
Gunnar Ragnars og Jón Páll Hall-
dórsson. Eini nefndarmaðurinn sem
mælti með því að félagsforminu
yrði breytt í hlutafélag var Sigurður
Einarsson. Afstaða meirihlutans
var staðfest á áðurnefndum fundi
og eini maðurinn sem lýsti sig með-
mæltan þeim breytingum sem Sig-
urður mælti með var Brynjólfur
Bjarnason, forstjóri Granda hf.
Vilja aukna markaðsvitund
Ákveðnir framleiðendur innan
SH segjast vilja aukið samband við
markaðina. Þeir vilji gjarnan sjá
sjálfír um sölu- og markaðsmál síns
fyrirtækis og fylgja vörunni eftir,
nánast alla leið á disk neytandans.
Aðalgagnrýnin á sölusamtökin,
hvort sem það er SH, SÍS eða SÍF,
virðist vera sú að þau taki frá fyrir-
tækjunum markaðstilfinninguna.
Benda gagnrýnendur núverandi
fyrirkomulags á að nútímaviðskipti
eigi sér stað með þeim hætti að
framleiðandi reyni að selja sína
vöru og oftast með beinum hætti.
Það sé ekki mikið um það að fram-
leiðendur slái sér saman í samvinnu
eða samlög um sölu á sínum afurð-
um. Menn í framleiðslu og fyrirtæki
vilji einnig vera í markaðs- og sölu-
starfseminni, sem sé mjög skiljan-
legt, því það sé það sem gefi full-
nægingu í starfi að sjá markaðs-
setningu sinnar eigin vöru, og sjá
um hana sjálfur.
íslensk fyrirtæki ekki nógu
öflug til að annast sjálf sölu-
og markaðsmál
Þetta segja SH-menn sem vilja
óbreytt fyrirkomulag vera hreinan
barnaskap. Hér á landi séu ekki
nema tvö fyrirtæki nógu stór og
öflug til þess að geta annast sjálf
sölu-, markaðs- og' dreifingarmál
sín, Útgerðarfélag Akureyringa og
Grandi. Þessi fyrirtæki séu þó að-
eins smáfyrirtæki á alþjóðlegan
mælikvarða, þótt þau séu stór á
okkar mælikvarða. Kostnaður fyrir-
tækjanna- af því að annast sjálf
markaðs- og sölumál sín yrði
gríðarlegur og miklum mun meiri
en með því að notfæra sér það net
sem SH hafi byggt upp með ára-
tuga starfi. Valið sem aðrir og
minni framleiðendur stæðu frammi
fyrir væri að selja í gegnum heild-
sala eða að selja sjálfir.
SH-menn segja að eitthvað kunni
að vera til í því að framleiðendur,
sérstaklega úti á landi, telji sig
ekki hafa nægilega markaðstilfinn-
ingu og finnist þeir vera einangrað-
ir frá neytandanum. Þetta sé samt
sem áður mikil einföldun, og minni
framleiðendur, sem sjái sjálfir um
sinn útflutning, geti ekki talist vera
í nánu sambandi við neytendur sem
slíka. Það sé einhver umboðsskrif-
stofa, einhvers staðar úti í heimi,
sem aðstoði og vinni þá vinnu sem
þurfi að vinna, en ekki framleiðand-
inn sem slíkur.
Raunar gildi það sama um þessa
framleiðslu og nánast hvaða aðra
útflutningsvöru sem er, hvar sem
er í heiminum. Bílaframleiðandinn
sjálfur sjáist ekki inni í bílaumboði
við að selja sína framtaiðslu, eða
prufukeyra bílinn með hugsanleg-
um kaupanda,; Bjórframleiðandinn
dreifi ekki sjálfur bjórnum á krárn-
ar og smakki á framleiðslu sinni
með hinum almenna neytanda, og
svona mætti lengi telja.
Nútímalegir viðskiptahættir
byggist einfaldlega á því að hver
og einn gegni sínu hlutverki í ákveð-
inni framleiðslu-, markaðs- og
*-----------------------------------
sölukeðju — allir hlekkirnir séu
ómissandi til þess að keðjan rofni
ekki — en enginn einstakur hlekkur
geti þóst vera öll keðjan. SH-menn
segjast hafa lagt sig mikið fram á
undanförnum árum til að örva
markaðsvitund framleiðenda og
telja þessa gagnrýni því ómaklega.
Líklega eru nálægt 60 framleið-
endur innan SH og í stjórn og vara-
stjórn SH sitja 18 menn. Nálega
einn af hveijum þremur situr því í
stjórn og varastjórn sem fundar
mánaðarlega, sem hlýtur að teljast
óvenju hátt hlutfall. Þrátt fyrir það
gætir ákveðinnar óánægju meðal
framleiðenda, einkum úti á landi
og nú síðast kom hún upp á yfír-
borðið í Vestmannaeyjum, með það
sem þeir kalla sambandsleysi við
höfuðstöðvar SH í Reykjavík.
Kostur samtakamáttarins
vanmetinn
Staðreyndina segja talsmenn SH
vera þá að Sölumiðstöðin sem sam-
tök framleiðenda hafi getað dreift
kröftum sínum út um mismunandi
markaðssvæði og þau hafí getað
sýnt hreint ótrúlegan sveigjanleika
í því að bregðast við breyttum
markaðsaðstæðum, með því að fara
á milli markaða þegar sveiflurnar
hafa átt sér stað. Þessi stóri kostur
samtakamáttarins sé vanmetinn,
þegar menn telji sjálfum sér trú um
að þeir geti takmarkað sig og
þrengt sig svo í framleiðslunni, að
nægjanlegt sé að bindast viðskipta-
böndum við einn eða tvo kaupendur
úti í heimi og að slík viðskipta-
sambönd geti haldist í gegnum
þykkt og þunnt.
Máli sínu til stuðnings nefna þeir
þær markaðssveiflur sem átt hafa
sér stað á fiskmörkuðum í heimin-
um undanfarin ár. Árið 1983 til
dæmis voru 53% alls karfa seld til
Sovétríkjanna, þriðjungur hafi verið
seldur til Bandaríkjanna og örlítið
til annarra landa. Sex árum síðar,
eða árið 1989, hefur hlutur Sov-
étríkjanna fallið niður í 18%, hlutur
Bandaríkjanna hefur sömuleiðis
fallið, en nýr markaður,. Asía, er
orðinn stærsti karfakaupandinn og
Evrópa hefur aukið hlut sinn í
karfakaupum úr 13% í 37%.
Árið 1983 hafí Bandaríkin keypt
58% af ufsanum, en árið 1989
keyptu þau 16,5%, Evrópa keypti
hins vegar 30,5% ufsans 1983, en
meir en tvöfaldaði ufsakaup sín á
þessu sex ára tímabili og keypti
1989 65% ufsans.
Sömu sögu segja þeir af grálúðu-
útflutningi. 1983 hafí Sovétríkin
keypt 52% grálúðunnar, en árið
1989 hafí hlutur Sovétríkjanna í
grálúðukaupum verið kominn niður
í 8%. Á sama tíma sé kominn nýr
markaður fyrir grálúðu, Asía, sem
árið 1989 keypti 62% grálúðunnar.
Þeir staðhæfa að þessar örfáu
tölur sýni svo ekki verði um villst
að ekkert fyrirtæki hér á landi sé
svo öflugt að það geti, samhliða
svona markaðssve.iflum og breyt-
ingum, haft þá tilburði uppi að
fylgja vörunni inn á mismunandi
markaði. Svona starf sé einungis á
færi sölusamtaka, _ hvort sem þau
heita SH, SÍF eða íslenskar sjávar-
afurðir hf. (Sjávarafurðadeild Sam-
bandsins sem var). Þar sé saman
komin áratuga reynsla og þekking,
ásamt hæfum starfsmönnum, sem
geri ekkert annað en sinna þessum
málum.
Þeir sem skoðað hafa þessi mál
hvað gleggst og tilheyra þeim>hóp
sem vill halda SH saman sem sterk-
um sölusamtökum benda á að fisk-
verkendur úti um land sem eru í
margbreytilegri fískframleiðslu geti
átt erfitt rneð að fara út úr samtök-
unurn. Það sé einfaldlega óviðráð-
anlégt fyrir eitt frystihús, sem
framleiði úr síld, loðnu, ufsa, karfa,
auk þorsks og ýsu að annast sölu-
og markaðsmál. Umfang slíkrar
starfsemi sé einfaldlega of mikil
fyrir meðalfrystihús. Þessi rök-
semdafærsla mun hafa vegið afar
þungt, þegar Vestmanneyingarnir
drógu úrsagnir sínar til baka nú
fyrir helgina.
Frændur er frændum verstir
BergurHuginn sem gerir Vest-
manneyna út hefut' ekki dregið úr-
sögn sína til baka þannig að hún
tók gildi nú um áramótin. Það var
fyrir tveimur árum sem Bergur-
Huginn sagði sig úr SH en fyrirtæk-
ið frestaði gildistöku úrsagnarinnar
i fyrra. Magnús Kristinsson, fram-
kvæmdastjóri Bergs-Hugins sagði
í gær að hann hefði sjálfur verið
að leita fyrir sér með sölu á Evrópu-
markaðinum, en engin niðurstaða
væri fengin í því máli. „Frændur
er frændum verstir, og því mun
Pétur ekki selja fyrir mig,“ sagði
Magnús aðspurður um hvort Pétur
Björnsson, ísbergi hf. í Hull, myndi
selja fyrir hann á Evrópumarkaðn-
um. Sömuleiðis sagðist Magnús
hafa verið að kanna möguleikana á
sölu á Asíuafurðunum hjá innlend-
um umboðsaðilum, en hann hefði
enga ákvörðun tekið í þeim efnum
og gerði væntanlega ekki fyrr en
um eða eftir næstu helgi. „Sölumið-
stöðin vill jafnframt fá að eiga
möguleika á að selja fyrir mig á
Japansmarkaði og það getur vel
verið að þeir bjóði hæsta verðið,“
sagði Magnús.
Sölumiðstöðin fær greidd 2%
brúttósölulaun frá framleiðendum,
en yfírleitt fá eigendur SH endur-
greidd um 0,7%, þannig að raun-
veruleg sölulaun eru um 1,3%. Því
er ólíklegt að þótt einstakir fram-
leiðendur gætu náð hærra verði á
stundum, með því að selja beint,
kannski 3% til 5% hærra verð, þeg-
ar best lætur, að slíkt borgi sig
fyrir þá þegar til lengri tíma er lit-
ið. SH telur að aðrir bjóði ekki
hærri verð en þeir gera, a.m.k. ekki
að jafnaði.
Margir telja að helsti vaxtar-
broddurinn í íslenskri fiskfram-
leiðslu í dag sé meðal framleiðend-
anna sem kaupa sitt hráefni á fisk-
mörkuðunum þremur hér á Reykja-
víkursvæðinu og hjá frystitogurun-
um. Athygli vekur að stór hluti
þeirra framleiðenda og útflytjenda
sem kaupa á fiskmörkuðunum
standa fyrir utan sölusamtök sjáv-
arútvegsins, hvort sem það er SH,
SÍS eða SÍF og sömu sögu er að
segja um meirihluta frystitogaraút-
gerða.
Ymsir velta því fyrir sér hver sé
ástæða þess að meirihluti frystitog-
ara standi fyrir utan sölusamtökin
og skýringin sem gefin er er ekki
fögur. Því er haldið fram, eins og
áður hefur komið fram hér í Morg-
unblaðinu, að frystitogararnir fái
yfírvigt úti — sem sölusamtökin
geti ekki keppt við hér — slík svik
séu ekki möguleg. 10% yfirvigtin
sé nánast regla, og þannig eigi sér
stað stórkostlegt kvótasvindl. Þetta
staðfesta útgerðarmenn og fisk-
verkendur í samtölum við Morgun-
blaðið, en vilja ekki tjá sig um
málið. Segja aðeins að hér sé um
„geysilega viðkvæmt mál að ræða“.
Raunar munu nýjar reglur um vigt-
un, sem tóku gildi nú um áramótin,
eiga að setja undir þennan leka, en
staðhæft er að þetta hafi hingað
til vegið þungt í ákvörðun manna
að standa utan við sölusamtök.
Útflufningur SH á karfa,
ufsa og grálúðu ’83 og ’89
Magnhlutfall eftir markaðssvæðum
1983 1989
Sovétríkin
18,4%
Bandaríkin
11,5%
Bandaríkin
Il5% Sovétríkin
18,4%
Evrópa
37,6%
■ / Evrópa
Sovétríkin
8,8% 2,2% Bandaríkin
Evrópa
k 27,0%
Grálúöa
Asía
62,0%
Heimild: Gögn Irá SH.
34,5%
Stór gígur
myndaðist er
fimm dufl
voru sprengd
Á sunnudaginn sprengdu
sprengjusérfræðingar Landhelg-
isgæslunnar og lögreglan á
Djúpavogi fimm tundurdufl sem
fundust i fjörunni skammt frá
Djúpavogi. Eitt þessara dufla var
vikt og myndaðist stór gígur
þegar það var sprengt.
Tvö dufl fundust í Melrakkaness-
fjöru og þtjú í Starmýrafjöru og
virka duflið var þar á meðal. Mikið *
brim hefur verið á þessum slóðum
að undanförnu og þegar fjaraði
komu duflin fimm í ljós. Landhelgis-
gæslunni var gert viðvart og héldu
menn frá þeim austur um helgina.
Byrjað var á því að setja dínamít
ofan á virka duflið og við þá spreng-
ingu klofnaði duflið, en sprakk ekki.
Púðrið í duflinu var þurrt og sem
nýtt, þrátt fyrir að duflið hafí legið
hér við strendur frá stríðslokum.
Næst var sett dínamít inn í duflið
og við það sprakk það. Við spreng-
inguna myndaðist mikill gígur í
blautum fjörusandinum. Gígurinn
var tíu metrar í þvermál og þriggja
metra djúpur.
í duflinu voru um 130 kíló af *
TNT sprengiefni en það samsvarar
um hálfu tonni af dínamíti.
Alþýðubandalagið:
Birting slít-
ur sambandi
við ABR
Alþýðubandalagsfélagið Birt-
ing hefur samþykkt ályktun um
að bein samvinna við Alþýðu-
bandalagið í Reykjavík þjóni ekki
markmiðum Birtingar og því sé
henni liætt. Jafnframt áskilur
Birting sér allan rétt I framboðs-
málum fyrir næstu alþingiskosn-
ingar.
Á félagsfundi Birtingar á sunnu-
dag var ályktun þessa efnis sam-
þykkt og því lýst yfir, að ABR valdi
engan veginn þeim verkefnum sem
félagið hafi talið sig borið til að fást
við í nafni Alþýðubandalagsins.
Síðasta dæmi um það sé staða for-
valsmála hjá ABR þessa dagana.
I annari ályktuh um stjórnmála-
stöðuna segist Birting ekki hafa að
sinni tekið afstöðu til einstakra fram-
boðslista, en á hinn bóginn séu líkur
á að félagar, eða fólk í tengslum við
Birtingu, verði í framboði á fleiri en
einum lista. Eru kjósendur hvattir
til að veita framboði þeirra séi'staka
athygli.
Vindlinga-
reykur ræsti
eldvamakerfíð
SLÖKKVILIÐ og lögregla voru
kvödd að Kleppsspítala um klukk- ^
an hálfníu á föstudagskvöld þegar
brunavarnakerfi sjúkrahússins
gaf til kynna að eldur hefði komið
upp. Þegar lögregla kom að stóðu
um það bil 10 sjúklingar fyrir utan
suðurálmu hússins. Þeir voru
reykjandi og flestir illa klæddir í
kulda og hvössum vindi. í ljós kom .
að eldboðin komu frá reykskynj-
ari í anddyri suðurálmunnar og
var talið víst að vindlingareykur
hefði komið þeim af stað.
Frá áramótum er sem kunnugt er
með öllu bannað að reykja-innan
veggja ríkisspítalanna og athugun
lögreglunnar leitidi í.Jjós að vegna "
kuldans og hvassviðrisins virtist sem
margir sjúklinganna veigruðu sér við
að fara út til að reykja heldur laum-
uðust til að kveikja í bannvarningn-
um í anddyrum eða jafnvel í grennd
við opna glugga. Þá mun það auka
vandræði þarna að á lokuðum deild-
um þarf starfsmaður að fylgja sjúkl-
ingi þegar farið er út af deildinni til
að reykja.