Morgunblaðið - 31.01.1991, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. JANÚAR 1991
13
Gamanmálin lengi lifi
eftir Sigurjón
Valdimarsson
Helga Thorberg, dálkahöfundur
og leikari. Nú er orðið alllangt síðan
þú sendir mér línu í Morgunblaðinu
og ég er orðinn æði seinn til svars.
Því er þó ekki um að kenna að ég
virði þig ekki svarsins, heldur ber
ég fyrir mig hefðbundinni afsökun
pennalatra manna, þeirri að annir
síðustu vikna fyrir jól hafi aftrað
mér. Ég bið afsökunar á seinagang-
inum.
í minningu minni stendur glögg
mynd af ömmu minni sem viturri
konu. Hún átti það til, gamla kon-
an, að segja um andlegt atgervi
þessa undirritaðs dóttursonar síns:
„Ekki er vitið meira en guð gaf.“
Því rifja ég þetta upp hér að ég
verð að viðurkenna — nú sem stund-
um áður — að vit mitt nægir ekki
til að skilja allt sem mér er ætlað
að skilja. Undir það fellur bréfið
sem þú sendir mér í Mogga 20.
nóvember sl. Ég skil t.d. ekki enn,
þrátt fyrir ábendingu þína, að í
bréfi mínu til þín hafi ég haft í
frammi „svona munnsöfnuð", sem
vafamál er að sé svara verður. Mér
er líka hulið hver sé kjarni málsins,
fyrst bréfið mitt var ekki um hann.
Síst af öllu skil ég hvað þú meinar
þegar þú skrifar: „Þú hefur kannski
ætlað mér það skítverk að birta hér
nokkur sýnishom úr Sjómannablað-
inu. En ... ég læt ekki_ draga mig
niður á jafnlágt plan.“ Á hinn bóg-
inn er mér nokkuð Ijóst hvað þér
liggur á hjarta í klausunni: „Þarna
er ritstjórinn einungis að reyna að
bæta skáldlegu ívafi við jafnréttis-
lega ímynd sjálfs sín,“ og aðrar
viðlíka hugleiðingar þínar um mína
persónu og skoðanir. Þar sem sú
staðreynd liggur fyrir að við höfum
engin persónuleg kynni haft hvort
af öðru, er útilokað að þar metir
þú af þekkingu. Því sýnist mér lík-
legast að þar farir þú þá troðnu
slóð að afbaka, mistúlka og snúa
út úr orðum viðmælandans þegar
þig þrýtur rök, enda þótt þú segir
í næstu millifýrirsögn: „Við eigum
að virða manneskjur."
Kjarni málsins
Ég skildi Bakþanka þína svo að
kjarni máls þíns væri að í gaman-
málaþættinum Frívaktinni í Sjó-
mannablaðinu Víkingi væri birt
klám, sem væri niðurlægjandi fyrir
konur og sjómenn og bæri að
stöðva. Jafnframt taldi ég mig gera
grein fyrir því í svari mínu að mín
skoðun væri á öndverðum meiði við
þína. í Frívaktinni eru birt gaman-
mál af ýmsu tagi, þar á meðal um
nánustu samskipti kynjanna.
Ég benti á að gamanmál af því
tagi mætti finna í skráðum heimild-
um langt aftur í aldjr, bæði í bundnu
og óbundnu máli. Ég lít ekki á slík
gamanmál sem klám og sé ekki
ástæðu til að þessi stóri þáttur
mannlífsins ætti að vera undanþeg-
inn gamansemi öðrum fremur. Eg
hef meira að segja fýrir satt að
opin umræða um kynlíf, hvort sem
er í gamni eða alvöru, hafi hjálpað
mörgu fólki til að losna við fordóma
og hömlur, sem þröngsýnir og skyn-
helgir siðferðispostular hafa skap-
að, og öðlast þannig hamingjusam-
ara líf. Þess vegna hafna ég því
algjörlega að gamanmálin í Frívakt-
inni séu niðurlægjandi fyrir einn eða
neinn, enda falla þau ekki undir
skýringu á orðinu klám, í þeim orða-
bókum sem ég hef undir höndum.
Þar segir að orðið klám þýði gróf
orð eða klúryrði, en ekkert stendur
Sigurjón Valdimarsson
„Það væri nefnilega illa
komið fyrir þjóð sem
tæki sjálfa sig svo há-
tíðlega að gamansemi
um lífið og tilveruna
væru forréttindi ör-
fárra manna með snilli-
gáfu.“
um að gamanmál um kynlíf falli
undir þá skilgreiningu.
Staðreynd er að margir af helstu
listamönnum þessarar þjóðar, og
reyndar alls heimsins, hafa tekið
kynlífið fyrir í verkum sínum, hver
á sinn hátt í gamni eða alvöru, og
heimurinn dáist að verkum þeirra.
Er það ekki svo að listamenn endur-
spegli hugsanir og gerðir fjöldans
og klæði í listrænan búning? Því
endurtek ég spurninguna sem þú
komst þér hjá að svara: Eru gaman-
mál um kynlíf list og menning ef
viðurkenndur listamaður fjallar þar
um, en klám og refsivert athæfi ef
almúgamaður sem ekki hefur yfir
snilligáfu listamannsins að ráða,
segir söguna eða yrkir vísuna? Mig
grunar að mat okkar hreinlífra
sálna byggist á þessu. Þessháttar
dóma kalla ég skinhelgi, sýndar-
mennsku og snobb, ef ekki hreina
og tæra heimsku. Það væri nefni-
lega illa komið fyrir þjóð sem tæki
sjálfa sig svo hátíðlega að gaman-
semi um lífíð og tilveruna væru
forréttindi örfárra manna með
snilligáfu.
Þetta var að mínu mati kjarni
málsins. Ekki vil ég gera þér upp
skoðanir, en hafi ég ráðið rétt í
rúnir bréfsins þíns, hefur þú þar
skapað nýjan kjarna, sem ég hef
ekki skopskyn til að taka létt á.
Um skítverk
Eins og fram kom hér að framan
skil ég ekki við hvað þú átt þegar
þú skrifar að þú látir ekki draga
þig niður á svo lágt plan að þú farir
í slík skítverk að birta sýnishorn
úr Sjómannablaðinu Víkingi. Ef
skítverkin eru í því fólgin að svara
mér uiri hvort vísumar sem ég lét
fylgja með í bréfínu til þín séu list
eða „lágkúrulegir hallærisbrandar-
ar“ og höfundarnir listamenn eða
lágkúmlegir og hallærislegir klám-
kjaftar, er rétt að upplýsa þig um
hveijir höfundarnir em. Þeir eru, í
sömu röð og vísurnar: Kristján Eld-
járn, einn ástsælasti og virtasti ís-
lendingurinn á þessari öld, Þura í
Garði, Bólu-Hjálmar og mjaltakona,
sem mér hefur ekki tekist að hafa
upp á hvað hét. Þú hefur kannski
gaman af að vita um örlítinn mein-
ingarmun sem kom upp á ritstjórn
Moggans, þegar ég kom með grein-
ina þangað. Mogginn er sómakært
blað og birtir ekki klám. Þessvegna
hafnaði starfsmaður þar greininni
á þeirri forsendu að vísurnar væru
klám, en ritstjóri úrskurðaði að þær
væru svo snilldarlega ortar að ekki
væri stætt á að neita að birta þær.
Ef þú á hinn bóginn ert að rit-
dæma Víkinginn í heild með þessu
skítverkatali þínu, eins og helst lít-
ur út fyrir, leyfi ég mér að fullyrða
að þú vitir ekki hvað þú ert að
dæma, frekar en þessi sonur þinn,
sem þú kýst að blanda í málið. Það
virðist nokkuð augljóst að hvomgt
ykkar hefur lesið nokkuð í blaðinu
annað en Frívaktina. Hefðuð þið
gert það, vissuð þið nú að þar eru
„ ... myndir af skútum og skipum
og svo sögur frá sjómönnum,“
ásamt fjölbreyttu úrvali af öðru
efni sjómönnum til fróðleiks og/eða
dægradvalar. Þér til upplýsingar er
rétt að geta þess að á síðasta ári
kom Víkingurinn út á samtals 648
blaðsíðum. Þar af voru 15 merktar
Frívaktinni. Á íjölda hinna 633
síðnanna eiga efni margir af ágæt-
ustu sjómönnum, vísindamönnum,
listamönnum og blaðamönnum
þjóðarinnar, ásamt ýmsum öðmm
áhugamönnum um sjómennsku,
sjávarútveg og siglingar. Og þú lít-
ur ekki smærra á sjálfa þig en svo
að þú afgreiðir það sem skítverk,
sem þú lætur ekki draga þig niður
í, að vitna í þá. Það má mikið vera
ef ekki finnst á þér óhreinindaarða
eftir þetta skítkast þitt yfír menn
og málefni sem þú þekkir greinilega
ekki til.
Ég læt þessu nú lokið. Við píslar-
vætti þitt, innansvigafyndni og ann-
að í þeim dúr nenni ég ekki að elta
ólar. Ég geri því heldur ekki skóna
að ég svari frekari skrifum frá þér
um þetta efni, enda held ég að nú
sé nóg skrifað af litlu tilefni.
Höfundur er ritstjóri
Sjómannablaðsins Víkings.
Nautnin að horfa á óperur...
Hugleiðing í tilefni af Rígólettó Islensku óperunnar
eftir Sigrúnu
Davíðsdóttur
Það hefur verið og verður vísast
enn um hríð umdeilt hvort og þá
hvernig eigi að halda uppi óperu-
rekstri á íslandi. Hér er ekki ætlun-
in að velta því máli upp, heldur
aðeins að minna á að áður en ís-
lenska óperan kom til sögunnar var
stopult um ópemsýningar. Síðustu
árin hafa ópemunnendur getað
glatt sig við eina og jafnvel fleiri
sýningar á ári, stundum góðar og
jafnvel mjög góðar sýningar. Hvað
sem um ópemreksturinn má segja,
þá væri dauflegt ef horfið yrði aft-
ur til fyrra ástands, þegar orðið er
svo mikið af góðum, íslenskum
söngvurúm, sem hafa haft tækifæri
til að spreyta sig, ekki síst vegna
tilurðar íslensku ópemnnar.
Látum það hagræna í ópemflutn-
ingi liggja milli hluta og hugum að
tilfinningamálunum. Eftir hveiju er
verið að sækjast, þegar farið er á
óperusýningu? Þeir sem hafa ekki
ánetjast ópemnautninni, tauta vís-
Fyrra námskeiðið er hugsað
fyrir þá sem hafa áhuga á að
starfa í Ten Sing-klúbbnum í
Breiðholtskirkju og það síðara fyr-
ir þá sem hafa áhuga á að vera
með í Ten Sing í Áskirkju. Innrit-
un . fer fram í Breiðholtskirkju
fimmtudagpnn 31. janúar milli kl.
ast eitthvað um að það sé fáránlegt
að horfa á fólk syngja og"það uppi
á háa c-i í stað þess að tala. Hvern-
ig er hægt að trúa því að tæringar-
veik stúlka rísi upp á dánarbeði sín-
um, syngi hunderfiða aríu og líði
svo útaf, eða að helsærð stúlka í
strigapoka geri það sania?
Það er hægt að afskræma allt
með því að rífa hlutina úr sam-
hengi. Það níðist enginn á listrænu
gildi Njálu þó þar segi að Gunnar
á Hlíðarenda stykki hæð sína í öll-
um herklæðum, eða Grettlu þó
Grettir hafí glímt við jafn óáþreifan-
legan andstæðing og drauginn
Glám. Ótrúverðug atriði rýra ekki
listrænt gildi íslendingasagna.
Sama má segja um óperur. Það sem
gildir eru heildaráhrifin. Þegar við
sjáum vel flutta og vel uppsetta
óperu renna yfir sviðið, þá ánetjast
áhorfandinn og trúir öllu sem þar
ber fyrir augu og eyru. Þar rennur
allt saman, efni og tónlist, sviðs-
mynd og búningar, og myndar
heild, sem er sönn í samhengi sínu,
þegar vel er að staðið.
17.00 og 20.00 og í Áskirkju fyrir
seinna námskeiðið fimmtudaginn
14. febrúar kl. 17.00 til 20.00.
Nánari upplýsingar eru veittar
á aðalskrifstofu KFUM og KFUK,
Holtavegi, og á skrifstofu ÆSKR,
Laugameskirkju.
■ ‘ ' í Íi'L v’ l J ) ; (Fréttatilkynníng)
Sálarhreinsandi tilfinningahiti
Eitt af því sem einkennir mörg
meginverk óperubókmenntanna,
óperur tónskálda eins og Verdis,
Wagners og Puccinis, eru þungar
og ólgandi ástríður, tryllingsleg og
blind ást, kæfandi hatur, óheft reiði.
Það er ekki nema um ein öld, gróf-
lega sagt, síðan þessi verk voru
samin. Samt eru þessar vellandi til-
finningar óralangt frá rólegu og oft
makindalegu lífí okkar flestra og
það skrifar enginn, hvorki tónskáld
né rithöfundar, verk nú undir þessi
aldamót, sem eru svo bullandi af
tilfinningum og þegar áðurnefnd
tónskáld skrifuðu sín verk. En
mannskepnan breytist tæplega á
svo skömmum tíma. Þunglyndi er
algengur kvilli og það getur meðal
annars stafað af bældum tilfinning-
um sem ekki fá útrás.
Tilfinningalífið er örugglega jafn
ákaft og forðum, en því eru settar
þröngar skorður í daglega lífinu. Á
sælustundum geta fæstir leyft sér
að gráta og góla af fögnuði, því
bömin geta orðið hrædd og ná-
grannarnir kallað á lögregluna. Ef
við reiðumst við okkar heittelskaða
og langar að blóta honum í sand
og ösku og óska honum norður og
niður með háværum formælingum,
er heldur ekkert svigrúm til þess
af sömu ástæðum og áður eru
nefndar, fyrir utan að við erum flest
hrædd um að styggja viðkomandi
með of óheftri framkomu. Hvað er
þá eftir annað en að rausa og þusa
yfir tannkremstúbunni, yfir því að
eldhúsgólfið sé ekki nógu vel þveg-
ið eða yfir öðru því sem skiptir
auðvitað engu máli, en er nærtækt
til ergelsis. Og ef við reiðumst yfir
heimsku starfsfélaga er fátt annað
til ráða en að tauta honum á bak
við aðra. Ekki getum við lagt á
ráðin um blóðuga hefnd.
í þessu hvunndagsJega hfi á, lágu
Sigrún Davíðsdóttir
„En okkur er annt um
óperurnar sjálfar, um
tónlistina og allt það.
Ef okkur er annt um
að slíkri starfsemi sé
haldið uppi, þá er ein-
falt mál að koma þeirri
ósk á framfæri. Það
getum við best með því
að sækja þær óperusýn-
ingar sem er boðið upp
nótunum getur það verið sálar-
hreinsandi að setjast kvöldstund inn
á óperusýningu og horfa og hlusta
á þessar sterku grundvallartilfinn-
ingar mannskepnunnar, ást, hatur,
afbrýðisemi og illsku renna yfir
sviðið og geta um stund andað og
fundið til með persónunum á svið-
inu, elskfið og hatað, inpijega og
, fppdjð; ^terj^t til með þeim. Geta
um stund látið tilfinningarnar reika
eftir öllum skalanum inni í okkur
sjálfum. Góð list hristir upp í þeim
sem nýtur hennar og engin list-
grein getur náð jafn öflugum tökum
á þeim sem hennar nýtur og óp-
eran. Þar er svo margt sem hjálp-
ast að. Þegar vel tekst til, er augað
glatt með sviðsmynd og búningum,
góður leikur skilar textanum áleiðis
og söngur og hljóðfæraleikur lyftir
þessu öllu upp í æðra veldi.
Sýnum áhuga með því
að fylla stólana
Hvert og eitt okkar getur vart
gert upp við sig hvemig eigi að
haga óperuflutnipgi á íslandi. Hvort
ríki, borg eða báðir aðilar eigi að
borga og hversu mikið og við hvaða
skilyrði og hvenær og hvemig.
Fæst okkar hafa kannski heldur
áhuga á hinstu rökum þess máls.
En okkur er annt um óperurnar
sjálfar, um tónlistina og allt það.
Éf okkur er annt um að slíkri starf-
semi sé haldið uppi, þá er einfalt
mál að koma þeirri ósk á fram-
færi. Það getum við best með því
að sækja þær óperusýningar sem
er boðið upp á. Fara jafnvel tvisv-
ar, ef okkur líkar vel.'
Það er auðvelt að láta heillast
af sögunni um krypplinginn Rígól-
ettó, sem skríður fyrir hertoganum,
bakar sér óvild hirðmanna og er
að lokum hæddur og smáður, svipt-
ur því eina, sem er honum kært í
lífinu og því eina sem ljær lífi hans
birtu og yl. Tónlist Verdis í Rígól-
ettó hefur öll þau einkenni, sem
gera hann svo heittelskaðan sem
tónskáld. Hún er full af innihalds-
ríkri fegurð, fyrir utan tilfinning-
arnar og allt annað. Ef við viljum
halda áfram að eiga kost á að heyra
óperur hans og annarra tónsnill-
inga, þá getum við sýnt það í verki,
með því að sjá ágæta sýningu á
Rígólettó, til styrktar óperuflutn-
ingi á Islandi, en einkum og sér-
ílagi til að hreinsa úr skúmaskotum
eigin tilfinningalífs.
Höfundur er fréttaritari
, Morgupblflðsiifs í ,,, w , „
KaupmaimahÖfn. , ,íru->/
Skálholt:
Ten Sing-námskeið
í TENGSLUM við „Ten Sing“-átak KFUM og KFUK og kirlqunn-
ar verða haldin námskeið í Skálholti helgarnar 1. til 3. febrúar
og 15. til 17. febrúar. Á námskeiðinu verður unnið með söng, hljóð-
færaleik, dans og leikræna tjáningu.