Morgunblaðið - 31.01.1991, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. JANÚAR 1991
NEYTENDAMAL
Eiturefni í laxi
Litarefni og lyf í laxeldi
Hækkamr á fast-
eigna- og húseig-
endatryggingum
HÆKKANIR á húseigendatrygging-u virðast að venju ætla að
ganga nokkuð hljóðlega fyrir sig, án mikillar gagnrýni eða um-
ræðu um raunverulegar orsakir eða réttlæti slíkra hækkana.
Daglegar hækkanir á allri þjónustu virðast orðnar hér einskonar
náttúrulögmál þrátt fyrir þjóðarsáttina!!! í launamálum.
Umræða um þessi mál er nauð-
synleg, til að ýta henni úr vör var
haft samband við Sjóvá/ Almenn-
ar og leitað upplýsinga um orsak-
ir og rök fyrir þessum síðustu
hækkunum iðgjalda.
Vatnstjón stærsti
kostnaðarliðurinn
Geirharður Geirharðsson sem
er fulltrúi tjónadeildar trygginga-
félagsins var spurður hvaða
kostnaðarliðir vægju þyngst við
hækkanir húseigendatryggingar?
Hann sagði það vera vatnstjónin
og hefðu þau aukist ár frá ári.
Greiðslur tryggingarfélagsins
vegna tjóna hefðu á síðasta ári
numið 169 milljónum króna. Þar
af væru nú um 70-80% vegna
vatnsskaða og skiptust þeir þann-
ig:
40% væru vegna vatnsskaða í
vegg,
20% vegna vatnsskaða í gólfi,
10% væru vegna vatns frá
þvottavélum og uppþvotta-
vélum,
10-12% vegna þess að gleymst
hafði að skrúfa fyrir
vatn,
9% vegna leka frá ofnum,
6% vegna leka frá blöndunar-
tækjum og vatnslásum,
1% vegna vatnsrúma.
Vatnsskaðar mestir
í eldri húsum
Geirharður var spurður hvort
ekki lægju fyrir niðurstöður út-
tektar um helstu orsakavalda t.d.
vatnsskaða í veggjum og gólfi
húsa. Hvort skaðinn hefði orðið
vegna rangra Iagna? Hann sagði
að slíkar niðurstöður lægju ekki
fyrir. Vatnsskaði væri mestur í
eldri húsum þar sem gamlar lagn-
ir gæfu sig, en nákvæm flokkun
anrfarra þátta hefði ekki verið
gerð.
Nú er vitað að rör gefa sig einn-
ig í nýlegum’ húsum. Eirrör virð-
ast ekki þola kalda vatnið nema
tiltekinn árafjölda. Heitavatnsrör
springa í nýrri húsum. Skemmst
er að minnast atviks er rör sprakk
á 5. hæð í fjölbýlishúsi og olli
miklum skaða í íbúðum hússins.
Vatnsskaði er mestur í eldri húsum þar sem gamlar lagnir gefa sig,
Eðlilegt er að spurt sé hvort
þrýstingur á vatninu sé óeðlileg-
ur, eða samsetning heita og kalda
vatnsins valdi óeðlilegri tærin'gu
á efnum'í vatnslögnum, eða hvort
eitthvað sé athugavert við hönnun
eða gerð vatnslagna í húsum hér
á landi.
Margar orsakir vatnsskaða
Tveir fyrri þættirnir koma mjög
sterklega til greina að mati nokk-
urra viðmælenda neytendasíðunn-
ar. Misþrýstingur á vatninu er vel
þekkt vandamál hér. Samsetning
vatnsins er breytileg eftir borhol-
um, samsetningin getur flýtt fyrir
tæringu. Ýmsir hafa áhyggjur af
aukinni notkun á plastpípum í
kaldavatnsleiðslur. Einnig var
bent á að við viðgerðir á heita-
vatnsleiðslum hefðu menn freist-
ast til að nota plast í stað rörb-
úta, þar sem plastið þykir þægi-
legra í meðförum. Slíkar viðgerðir
geta orsakað stærra vandamál.
Plastið er ekki loftþétt og getur
tekið í gegnum sig súrefni sem
getur valdið tæringu t.d. í ofnum.
Fræðsla og fyrirbyggjandi
þættir
Vatnsskaðar geta orðið af fleiri
orsökum, spurning er að hve
miklu leyti hægt sé að fyrir-
byggja þessa skaða. Tryggingafé-
lögin, í samvinnu við hagsmuna-
aðila og sérfræðinga, geta á ár-
angursríkan hátt unnið að fræðslu
og upplýsingamiðlun um fyrir-
byggjandi þætti til að forða skaða.
Tryggingafélögin geta einng
veitt meira aðhald með því að
tryggja ekki fasteign eða bíl nema
kanna áður ástand eignarinnar.
Það þykja eðlileg vinnubrögð er-
lendis þar sem tryggingafélögin
eru í raun í samkeppni um við-
skiptavini.
M. Þorv.
ÞÆR FREGNIR hafa borist frá
Norðurlöndum, að neytendur
þar vilji fremur villtan lax en
eldislax, sagt er að þeir hafni
lyfjum og litarefnum sem notuð
eru í fiskeldi. Efni þessi eru
ekki með öllu hættulaus, það
kemur fram í grein sem birtist
í tímaritinu „Chemistry in
Britain“ í desember sl. Þar seg-
ir að rannsóknir hafi verið
gerðar á skoskum laxi í mat-
vöruverslunum og leiddu þær
í ljós, að laxinn innihélt leifar
kemískra efna og lyfja. í fram-
haldi af því gerðu vísindamenn
og náttúruverndarsinnar kröfu
til þess að lax þessi yrði fjar-
lægður úr hillum verslana.
Leifar lyfja og litarefna
finnast í skoskum laxi
Það var tímarit sem fékk sjálf-
stæða rannsóknarstofu til að ef-
nagreina laxinn. Rannsóknin uáði
yfir þtjú kemísk efni sem notuð
eru við fiskeldi, og reyndust þau
vera til staðar í laxinum í fjórum
tilfellum af fímm. Þessi kemísku
efni voru; dichlorvos sem notað
er til að halda í skefjum laxalús;
canthaxanthin sem er litarefni,
en hefur verið bannað til beinnar
notkunar í matvæli og oxyt-
etracycline sem er sýklalyf.
Breska landbúnaðar-, fisk-
veiða- og fæðuráðuneytið (MAFF)
hefur leyft takmarkaða notkun á
efninu dichlorvos í fískifóður svo
framarlega það sé ekki notað rétt
fyrir slátrun fisksins. En það á
að tryggja að efnið komist ekki
inn í fæðukeðjuna.
Lyf gegn laxalús varasöm
Dichlorvos er á lista breskra
stjórnvalda yfir varasöm efnas-
ambönd og er það á lista banda-
ríska umhverfisvarnamálaráðu-
neytsins (US Environmental
sóknar að Keldum og væri lyfja-
gjöf ákveðin í framhaldi af því
og þá af dýralækni sem er yfir
fiskeldi.
Laxalúsin í sjókvíum
suðvestanlands
Laxalúsin er aðeins vandamál
á suðvesturlandi og eru sjókvíarn-
ar í þessum landshluta aflúsaðar
með efninu dichlorvos á haustin
og er framkvæmdin í höndum
dýralæknis þar sem þarna er um
varasamt efni að ræða. Nokkrir
mánuðir verða að líða frá aflúsun
áður en setja má fiskinn á mark-
að, þar sem niðurbrot efnisins í
fiskholdi fer eftir hitstigi. Efna-
skiptin eru hægari í köldum sjó.
Kemíska litarefnið canthax-
anthin er einnig notað við fiskeldi
hérlendis, efnið gefur fiskholdi
eldisfisksins bleika litinn. Nú hef-
ur ekki farið fram hjá neytendum
að fiskhold eldislax og sérstaklega
regnbogasilungs, sem kaupa má
í matvöruverslunum, hefur oft
óeðlilega sterkan bleikrauðan lit.
Bernharð var spurður hvort þarna
gæti ekki komið til ofrausn í litar-
efnagjöf við fóðrun'eldisfisksins í
kvíunum. Hann svaraði því til, að
skýringin gæti verið önnur, eðlis-
þættir fisksins gætu haft áhrif á
styrk litsins.
Nauðsyn á betra eftirliti
hér á landi
Hér á landi er það fisksjúkdó-
manefnd sem ákveður hvaða efni
og lyf má nota við fiskeldi og er
ekki að efa að fylgt er reglu-
gerðarákvæðum. Það er eftirlitið
með framkvæmdinni sem ekki
virðist alltaf ljós.
Neytendur voru minntir á veika
stöðu sína í vikunum fyrir jólin
þegar í ljós kom að eftirliti með.
laxeldisframleiðslunni er ábóta-
vant. Má í því tilefni minna á eldis-
laxinn úldna. Þá brugðust allir
þeir eftirlitsþættir sem áttu að
fyrirbyggja að skemmd matvæli
næðu inn á markaðinn. Við neyt-
endur hljótum því að gera kröfur
um hert eftirlit, - eftirlit sem
hægt er að treysta. Slakt eftirlit
með framleiðslu og dreifingu mat-
væla getur valdið neytendum
heilsutjóni og framleiðendum
skaða og getur það verið óbætan-
legt. M. Þorv.
Protection Agency), sem mögu-
legur krabbameinsvaldur.
Canthaxanthin er notað til að
gefa náttúrlega gráu fiskholdi eld-
isfisksins laxableikan lit. Efni
þetta hefur verið bannað til beinn-
ar notkunar í matvæli. í Bretlandi
verður það aðeins bannað í fisk-
eldi verði það gert innan EB. Villt-
ur lax hefur bleikt fiskhold vegna
þess að í fæðukeðju laxins eru
efnasambönd sem gefa fiskhold-
inu náttúrulegan bleikan lit. Cant-
haxanthin og annað litarefni, as-
taxanthin, koma einnig fyrir á
náttúrulegan hátt í ákveðnum
tegundum krabbadýra. En það
canthaxanthin sem notað er í fisk-
eldi er kemískt og framleitt í efna-
verksmiðjum.
Kröfur um hert eftirlit m.eð
lyfjagjöf í fiskeldi
Eftir að niðurstaða þessara
rannsókna var birt hefur sala á
skoskum laxi minnkað. Aðeins ein
matvöruverslun tók fiskinn úr
umferð í kjölfar rannsóknarinnar.
Af þeim áStæðum hafa umhverfis-
verndarhópar farið fram á hert
eftirlit með notkun kemískra efna
við fiskeldið, jafnvel þó að í öllum
tilfellum nema einu hafi leifar
þessara kemísku efna verið innan
leyfilegra marka. Það efni sem
reyndist vera fyrir ofan leyfileg
mörk var sýklalyfið oxytetrecyc-
line og mældist það þriðjungi
hærra en leyfilegt er samkvæmt
breskum reglum (MAFF), en það
reyndist vera þrisvar sinnum
hærra en leyfilegt er samkvæmt
reglum Alþjóða heilbrigðismála-
stofnunarinnar WHO.
Lyfjanotkun í laxeldi
minni hér en erlendis
Haft var samband við rann-
sóknarstofuna á Keldum sem
rannsakar fisksjúkdóma hér á
landi, til að kanna hvort þessi
efni væru notuð við fiskeldið hér
á landi og var Bernharð Laxdal
fyrir svörum.
Bernharð sagði að við værum
svo lánsöm að hér væri minna um
laxasjúkdóma en erlendis, þar af
leiðandi er minni notkun lylja í
fiskeldi hér en annars staðar.
Sjórinn er hér kaldari og minna
um sjúkdóma í fiskinum. Sýklalyf-
ið oxytetracycline er ekki notað
hér í laxeldi. Bernharð var spurð-
ur um kýlapestina í laxi. Hann
sagði að hún væri algeng hér og
við henni væru notuð súlfalyf.
Þegar fiskadauði kemur upp í
fiskiketjum eru sýni send til rann-