Morgunblaðið - 07.04.1991, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. APRÍL 1991
MORGUNBLAÐIÐ SUNNÚDÁGUR'7. APRÍL 1991
pltrgminWaliil*
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannáson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Hvert stefnir
Alþýðuflokkurinn?
■p^að vekur óneitanlega athygli, að
Jón Baldvin Hannibalsson,
íormaður Alþýðuflokksins, fékkst
ekki til að svara spurningu á stjórn-
málafundi í Múlakaffi í fyrradag um
það, hvort viðreisnarstjórn, þ.e. sam-
stjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks, væri hugsanleg eftir kosning-
ar. Hann taldi ekki hægt að svara
spurningunni, fyrr en stefna Sjálf-
stæðisflokksins í þjóðmálum væri
komin í leitimar.
Astæðan fyrir því, að þetta svar
formanns Alþýðuflokksins vekur at-
hygli, er þessi: ef eitthvað er að
marka skoðanakannanir eru veruleg-
ar líkur á því, að á næsta Alþingi
gæti skapazt meirihluti þessara
tveggja flokka. Fyrir alþingiskosn-
ingamar 1987 gáfu talsmenn Al-
þýðuflokksins mjög í skyn, að þéir
stefndu að samstarfi við Sjálfstæðis-
flokk eftir kosningar og höfðuðu með
þeim málflutningi til kjósendahópa,
sem sveiflast á milli þessara tveggja
flokka. Þótt Alþýðuflokkurinn gengi
til samstarfs við Sjálfstæðisflokk og
Framsóknarflokk í upphafi kjörtíma-
bils, hefur hann síðustu rúm tvö ár
setið í vinstri stjórn. Afstaða þessara
sömu kjósendahópa nú til Álþýðu-
flokksins fer áreiðanlega mjög eftir
því, hvert flokkurinn stefnir um
stjórnarsamstarf eftir kosningar.
Svar Jóns Baldvins Hannibalssonar á
fundinum í Múlakaffi hlýtur að vekja
þá spurningu, hvort flokkurinn geti
alveg eins, og jafnvel fremur, hugsað
sér áframhaldandi vinstra samstarf.
Rök formanns Alþýðuflokksins
fyrir því, að hann geti ekki svarað
spurningu af þessu tagi fyrr en stefna
Sjálfstæðisflokksins _sé komin í leit-
irnar, eru.léttvæg. Á fundinum lýsti
Jón Baldvin tillögum Alþýðuflokksins
til að lækka ríkisútgjöld. En hvað
hefur flokkurinn gert?! Það má ekki
gleyma því, að Alþýðuflokkurinn hef-
ur setið í ríkisstjórn sl. fjögur ár.
Hann hefur haft völdin í sínum hönd-
um ásamt öðrum. Fyrri hluta
kjörtímabilsins sat formaður Alþýðu-
flokksins sjálfur í stól fjármálaráð-
herra. Hver voru verk hans þar?
Hvað lækkaði hann ríkisútgjöldin
mikið á þeim tíma? Ef rétt er munað
skildi Jón Baldvin eftir sig verulegar
skattahækkanir og mikinn halla-
rekstur ríkissjóðs í fjármálaráðuneyt-
inu!
Alþýðuflokkurinn er, eins og aðrir
núverandi stjórnarflokkar, ábyrgur
fyrir þeirri gífurlegu skattaáþján,
sem þessi þjóð hefur þurft að búa
við undanfarin ár. Hann er ábyrgur
fyrir þeim gífurlega halla á rekstri
ríkissjóðs, sem verið hefur á því
kjörtímabili, sem nú er að líða. Hann
er ábyrgur fyrir þeirri óseðjandi fjár-
þörf ríkissjóðs, sem hefur leitt til
þess hvað raunvextir eru háir í
landinu. Ef Alþýðuflokksmenn geta
alveg eins hugsað sér áframhaldandi
stjómarfar af þessu tagi eftir kosn-
ingar er nauðsynlegt, að það liggi
fyrir, áður en kjósendur ganga að
kjörborðinu.
Formaður Alþýðuflokksins þarf
ekki lengi að leita að stefnu Sjálf-
stæðisflokksins í þessum efnum. Hún
er alveg skýr. Flokkurinn hefur
skuldbundið sig til að ráðast á
óstjórnina í ríkisrekstrinum og til
þess að lækka skatta á kjörtímabil-
inu. Þetta hlýtur að vera kjarninn í
verkefnum nýrrar ríkisstjórnar að
kosningum loknum og forsenda þess
að takast megi að halda verðbólgunni
á því stigi, sem hún er nú.
Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur eiga að geta verið samstiga
í því að ná samningum um byggingu
álvers á íslandi, sem verður eitt
stærsta mál næsta kjörtímabils og
skoðanamunur þeirra í milli í afstöð-
unni til Evrópumála er ekki meiri en
innan núverandi stjórnarflokka, þótt
hins vegar sé ljóst, að skoðanaágrein-
ingur er innan allra flokka um það
mál. Þá ættu Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðuflokkur, fremur en aðrir flokk-
ar að geta náð samkomulagi um við-
unandi fiskveiðistefnu.
Hér hafa verið nefnd fjögur megin-
mál næsta kjörtímabils. Af hveiju er
svona erfítt fyrir formann Alþýðu-
flokksins að svara? Hefur flokkurinn
kannski týnt sjálfum sér? Verður
spurningunni ekki svarað fyrr en
Alþýðuflokkurinn er kominn í leitirn-
ar?!
132.,
ORLOG
• flokka eru
ekki ráðin í stjómarand-
stöðu, heldur ríkisstjóm.
Svo virðist sem fast og
óhagganlegt fylgi Sjálf-
stæðisflokksins á hveiju-
sem gengur sé um 28 af hundraði at-
kvæða. Jaðarfylgið er ekki á vísan að
róa, en það getur verið mikið. Og það
getur einnig bmgðizt einsog við höfum
séð. Fólk er ekki tölvuútskrift, heldur
tilfmningavemr, guðisélof, og sveiflast
eftir aðstæðum.
Sjálfstæðisflokkurinn gæti haldið
velli og jafnvel blómstrað, ef hann
væri einskonar pólitískt friðland, það
sýna skoðanakannanir. Hann nýtur
fylgis yfír 50% ungs fólks og allt að
fimmtugu, svoog launþega samkvæmt
skoðanakönnun Félagsvísindastofnun-
ar sem er treystandi, en mér er til efs
hann horfist af raunsæi í augu við
þessa staðreynd, aðminnstakosti em
forystumenn launþega langtífrá eins
áberandi á vettvangi flokksins og áður
var og æskilegt.
Samt er Sjálfstæðisflokkurinn lang-
fjölmennasti launþegaflokkur landsins
og formaður hans hefur iagt áherzlu á
varðstöðu um þá sem minna mega sín
og tekið upp þykkjuna fyrir háskóla-
menntaða launþega í opinberri þjón-
ustu, gegn samtryggingu vinstristjórn-
ar, vinnuveitenda og verkalýðsforystu,
telur jafnvel aðför stjómarinnar gegn
launabaráttu háskólamanna jarðri við
lögleysu, en það sem er ólöglegt er
jafnan í einhverjum tengslum við of-
beldi. Undirréttardómur taldi þó svo
væri ekki. Annars era launakjör þessa
háskólafólks móðgun við heilbrigða
skynsemi og mér er hulin ráðgáta
hvemig nokkur maður með alþjóðlega
menntun nennir að starfa fyrir Ríkið á
trabantlaunum. Þetta fólk hefur tilað
bera það sem helzt eykur hagvöxt;
þekkingu. Án hagvaxtar verða laun-
þegar áfram á þeim kaupmáttarklénu
dagprísum sem kenndir eru við þjóðar-
sátt. Þeir duga engum án óhóflegrar
aukavinnu og þá helzt einhverra bitl-
inga. Maður skyldi ætla ísland væri
einhver skattaparadís með svo ódýrt
opinbert vinnuafl. En það er öðru nær.
Hítin er botnlaus vegna álags og
óstjómar. Og þjóðarsátt er nauðsynleg
tilað allt fari ekki úr böndunum; þan-
þol fyrirtækja er ekki óendanlegt og
verðbólga er meinsemd. Með auknum
hagvexti verður hægt að slaka á klónni
— og líklega ekki fyrr.
HELGI
spjall
133.
VIÐ LIFUM
AÐ VÍSU í
erfiðu landi, en þó gjöfulu
á margan hátt. En við nýt-
um verðmæti illa. Seljum
þau lítt unnin, gemm lítið
úr miklu, en ekki mikið úr
litlu einsog sumar þjóðir aðrar. Við
erum magnþjóð. Líftæknin á eftir að
kenna okkur að verða gæðaþjóð sem
breytir hráefninu í mikil verðmæti.
Undir því verður gifta okkar komin í
framtíðinni þegar fer að ganga á auð-
lindir okkar til lands og sjávar. Þá
munu aðstæður krefjast þess við horf-
umst í augu við bitrari vemleika en
við höfum átt að venjast undanfama
áratugi.
Montesquieu er aðvísu sannfærður
um það í Anda laganna að norðlægar
þjóðir hafi bæði meira þor og þrek en
suðlægar og meiri vilja til sjálfstæðis.
Ég veit það ekki, en þeim vegnar bet-
ur. Hann á einkum við þjóðir sem búa
við temprað loftslag og telur skand-
ínava til þessa þrekmeiri hóps, en getur
íslendinga þá aðeins þegar hann ber
saman kuldann á íslandi og gróðurleys-
ið í norðanverðu Kína og löndunum í
Mið-Asíu og suður af Síberíu, en í kuld-
anum og gróðurleysinu þar þróast eng-
in marktæk þjóðfélagsskipan og þar
geti engar almennilegar borgir skotið
rótum (17. bók, 3). Asíulönd sem ættu
að vera jafnheit og Suður-Frakkland
séu kuldanum ofurseld. Kom- og hrís-
gijónalaus lönd, segir Montesquieu —
og engu betur í sveit sett en ísland!
Þótt tekizt hafi að breyta þessu okkur
í hag er ekki úr vegi að hafa þetta í
huga, svo nálægt noðurheimskauts-
baug sem við erum. Það þarf ekki stór-
vægilegar umhverfisbreytingar til að
ísland verði næsta óbyggilegt. Við lif-
um á mörkum hins byggilega heims,
sagði Bjarni Benediktsson af alkunnu
raunsæi sínu. Kannski hann hafi ein-
hvern tíma lesið doðranta Montesquies?
En þar segir einnig, okkur til upplyft-
ingar, að eyjaskeggjar verði síður kúg-
aðir en aðrar þjóðir og ræktun og vel-
megun fari ekki eftir fijósemi, heldur
frelsi þeirra sem yrkja jörðina. Þetta
hefur líklega ásannazt hér á landi. Og
svo gátu kommúnistar í Sovétríkjunum
einnig sannað þessa gömlu kenningu.
134’
TALSMENN SJÁLF-
’stæðismanna hafa stund-
um fjallað um þjóðarsátt til verndar
kaupmætti einsog vonsviknir verka-
lýðsforingjar sem vita þjóðarsáttin get-
ur jafnt leitt til örbirgðar og ávinnings.
Allt eftir því hvernig til tekst. Sam-
starf vinnuveitenda og vinstri manna
er ný reynsla — og raunar fagnaðar-
efni, ef hún leiðir almennt til bættra
kjara, en heggur ekki einungis á hálm-
strá láglaunafólks.
Bilið hefur minnkað milli vinnuveit-
enda og verkalýðs. Fjármagn er nú
einnig orðið bakhjarl verkalýðshreyf-
ingar einsog vinnuveitenda. Þeir em
famir að tala sama mál — og raunar
einkennilegt hvað Sjálfstæðisflokkur-
inn á erfitt með að skilja tungutakið!
Kannski það sé góðs viti, hver veit(!)
En verkalýðsforingjarnir eru ágætlega
að sér í bankamannamáli, það er aug-
ljóst, þótt ekki skilji þeir allir markaðs-
lögmál vaxta; ekki enn.
Nýkjörinn formaður Sjálfstæðis-
flokksins talar um að þjóðarsáttin sýni
þroska, en snýr sér svo að ríkisstjóm-
inni, og þá einkum oddvita hennar í
skattamálum, Ólafi Ragnari Grímssyni,
og segir, Eftir er yðvarr hlutur(!) Og
það er aiveg hárrétt. Ríkið tútnar út
af ofneyzlu og skattarnir hækka í sam-
ræmi við óhófleg útgjöld sem guðfeð-
urnir ráða ekkert við — og er þetta
þó ekki nema 250 þús. manna fyrir-
tæki. í Reykjavík ná endar vel saman
þráttfyrir ráðhús og önnur ævintýri.
Þetta er semsagt hægt(!)
En Ólafur Ragnar blæs bara í kaun
og lofsyngur þá atvinnurekendur sem
studdu ekki Davíð á landsfundinum,
ábyrga stefnu þeirra og einstæða
mannúð gagnvart launþegum (sbr.
Morgunblaðið 16.3.’91)! Lofsyngur síð-
an fiskvinnslufólkið á Þingeyri þarsem
hann ólst upp í vernduðu umhverfi
góðs fólks og segist standa með því
undir drep í verkfallsbaráttu þess gegn
vondum skattpíningarfurstum! Minnir
einna helzt á sjálfsrefsingarhvöt Hin-
riks konungs í Kantaraborg fyrir sjö
öldum og styður kenningu skáldsins
um Súdan og Grímsnesið. Dæmigerður
íslenzkur skrípaleikur sem er þó áhætt-
uminni gálgahúmor í allri sinni barns-
legu fjarstæðu en átökin hjá Coppola
sem fjalla einnig um peninga. Glæpir
og pólitík eru eitt og hið sama, segir
einhver í þessu meistaraverki kvik-
myndastjórans, en það á ekki við hér
heima. Hér er þetta á léttu nótunum,
guðisélof. En þó tek ég undir með
Kjarval þegar hann segir í frægu er-
indi, Er nokkur furða þótt nautinu
blöskri! jy|
(meira næsta sunnudag.)
PÁLMI JÓNSSON, FOR-
stjóri Hagkaups, sem
lézt sl. fimmtudag, langt
um aldur fram, var ein-
hver merkasti brautryðj-
andi í nýjum verzlunar-
háttum hér á síðustu
áratugum og markaði dýpri spor í samtíma
okkar en flestir þeir, sem meira hafa látið
til sín heyra. Sagt hefur verið , að Pálmi
Jónsson hafi tryggt launþegum meiri
kjarabætur en flestir aðrir og það er mik-
ið til í því. Hann var maður, sem lét verk-
in tala.
Segja má, að Pálmi Jónsson hafi staðið
fyrir byltingu í íslenzkum verzlunarháttum
tvisvar á þremur áratugum. Með stofnun
Hagkaups var brautin rudd með rekstri
verzlunar, sem seldi vörur á lágu verði,
lægra verði en hér hafði tíðkazt fram að
þeim tíma. Umhverfið var Hagkaupsmönn-
um andsnúið á þeim tíma og keppinautarn-
ir lögðu kapp á að koma þessari nýju verzl-
un á kné. Eigandi Hagkaups lagði heldur
ekki upp með mikla fjármuni, heldur hug-
sjón, framsýni og viljastyrk.
Neytendur kunnu hins vegar vel að
meta framtak þessa brautryðjanda, sem
skoraði á hólm, bæði þá einkaverzlun, sem
fyrir var og ekki síður samvinnuverzlun-
ina. Það þurfti djörfung og þrek til þess
að opna stóra Hagkaupsverzlun á Akur-
eyri, í höfuðvígi kaupfélagavaldsins, en
þá eins og áður komu neytendur til skjal-
anna, enda tryggði Pálmi Jónsson þeim
það, sem kaupfélögin voru stofnuð til að
gera en stóðu ekki við — lágt vöraverð.
Það var þessi mikli stuðningur almennings
í landinu, sem gerði Hagkaupsmönnum
kleift að festa rekstur sinn í sessi svo um
munaði.
Síðari byltingin í íslenzkum verzlunar-
háttum, sem Pálmi Jónsson stóð að, var
bygging Kringlunnar. Þar réðst þessi djarfi
einkaframtaksmaður í ótrúlegt þrekvirki,
sem margir töldu, að mundi misheppnast.
Niðurstaðan er ljós: Hagkaupsmenn réðu
við verkefnið og íjármögnun þess og
standa með pálmann í höndunum. Bygging
Kringlunnar markar ekki síður tímamót í
verzlunarsögu okkar en stofnun Hagkaups
fyrir rúmum þremur áratugum.
Með verkum sínum hefur Pálmi Jónsson
í Hagkaup skipað sér í hóp þeirra tiltölu-
lega fáu brautryðjenda, sem markað hafa
sögu íslenzks atvinnulífs síðustu 100 ár.
Á tímum háværrar ijölmiðlunar, þar sem
menn ryðjast um til þess að tíunda afrek,
sem oft eru fremur í orði en á borði, ríkti
þögn um þennan merka athafnamann, sem
hvergi vildi sjást og lét lítið fara fyrir sér
— nema í verkum sínum.
ÞORSTEINN MÁR
Baldvinsson, fram-
kvæmdastjóri Sam-
um mark- heija hf. á Akur-
eyri, skrifaði grein
hér í Morgunblaðið
sl. fimmtudag, sem er enn ein vísbending
um, að veruleg samstaða er um markmið
í sjávarútvegsmálum, þótt mismunandi
skoðanir séu um leiðir að þeim markmið-
um. í upphafi þessarar greinar segir Þor-
steinn Már: „Til að standa undir þeim
lífskjörum, sem við óskum okkur þarf sjáv-
arútveg, sem rekinn er með hagnaði, en
á því hefur orðið verulegur misbrestur.“
Undir þetta skal eindregið tekið, enda
hefur Morgunblaðið aftur og aftur á und-
anförnum misserum bent á, að forsenda
bættra lífskjara í landinu væri aukinn gróði
í sjávarútvegi og forsenda aukins hagnað-
ar í atvinnugreininni væru verulegar um-
~ bætur og hagræðing.
Þorsteinn Már víkur einnig að því, hvort
möguleikar á hagræðingu séu til staðar í
sjávarútvegi og segir: „Menn spyija gjarn-
an hvaða hagræðingarmöguleikar séu til
staðar. Grandi er okkar bezta dæmi um
möguleika á hagræðingu. Þar er orðinn
til samruni þriggja fyrirtækja. Skipum
hefur verið fækkað og samræming á veið-
um og vinnslu og markaðssetningu er til
fyrirmyndar ... Bættar samgöngur munu
leiða til þess að atvinnusvæðin stækka,
sem auðveldar það starf, sem framundan
Samstaða
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 6. apríl
er við fækkun fyrirtækjanna.“ Þetta er
eins og talað út úr hjarta Morgunblaðsins!
Fækkun skipa, samruni og fækkun fyrir-
tækja og þ. á m. fækkun frystihúsa er sú
stefna, sem Morgunblaðið hefur boðað í
sjávarútvegsmálum undanfarin ár við mis-
jafnar undirtektir framámanna í sjávarút-
vegi.
Það er t.d. athyglisvert í þeim umræð-
um, sem fram hafa farið að undanförnu
um launamál sjómanna og fiskverkafólks,
að forráðamenn frystihúsanna hafa sagt,
að þeir gætu ekki borgað hærra kaup og
ekki hærra verð fyrir hráefnið. Jafnframt
hafa þeir vísað til þess, að frystihúsin, sem
heild væru rekin með tapi. Þjóðarsáttar-
samningarnir, sem gerðir voru fyrir rúmu
ári, áttu einmitt að skapa svigrúm til þess,
að útgerð og fiskvinnsla gætu komið við
hagræðingu í rekstri sínum og þar með
aukið hagnað til þess að hægt væri að
bæta kjör sjómanna og fiskverkafólks.
Fyrir u.þ.b. ári benti Morgunblaðið for-
ráðamönnum sjávarútvegsins á það hvað
eftir annað, að ef í ljós kæmi við lok þessa
samningstímabils, haustið 1991, að þetta
svigrúm hefði ekki verið notað, gætu þeir
ekki búizt við sama skilningi launafólks
og í febrúar 1990.
Sú hagræðing, sem Þorsteinn Már talar
um, þ.e. fækkun skipa, fækkun vinnslu-
stöðva, fækkun fyrirtækja og samruni
þeirra, er einmitt forsenda fyrir því, að
hægt verði að bæta kjör þessa fólks og
annarra launþega í landinu. Hvað hefur
sjávarútvegurinn gert í þessum efnum?
Vissulega hefur ýmislegt verið gert: Hrað-
frystistöðin í Reykjavík hefur verið samein-
uð Granda hf. og hagræðing í sjávarút-
vegi í Reykjavík þar með aukin að mun.
Því hefur verið lýst yfir, að sjávarútvegs-
fyrirtæki á Akranesi verði sameinuð. Þor-
steinn Már bendir réttilega á sameiningu
fiystihúsa á Ólafsfirði. Sitthvað fleira af
þessu tagi hefur gerzt en er það nóg?
AÐ ÓBREYTTU
ÁoTPÍnincr- kerfi 1 sjávarútvegi
TYgreinmg- er hægt að koma
ur um leiðir við margvíslegri
hagræðingu eins og
dæmin sanna. Forráðamenn sjávarútvegs-
ins geta því ekki borið fyrir sig deilur um
fiskveiðistefnu í þeim efnum. Hins vegar
er ljóst, að þegar til lengri tíma er litið
er ágreiningur um leiðir að settu marki
m.a. á milli Morgunblaðsins og fram-
kvæmdastjóra Samheija hf. Þorsteinn Már
Baldvinsson segir m.a. í grein sinni: „Fyr-
ir okkur, sem stöndum í sjávarútvegi er
mjög brýnt, að mörkuð sé sjávarútvegs-
stefna til lengri tíma. Á þann hátt einan
getum við náð árangri. Við stöndum flest-
ir í miklum fjárhagsskuldbindingum og
erum alltaf að gera ráðstafanir, sem hafa
áhrif á rekstur fyrirtækjanna, sem við
erum í forsvari fyrir, til margra ára. Það
er því öllum ljóst, að við verðum að geta
horft lengra fram í tímann en 1-2 ár.
Ég geri mér fulla grein fyrir því, að í
svo viðamiklu máli, sem sjávarútvegurinn
er verða aldrei búnar til reglur svo öllum
líki. Núverandi kerfi er umdeilt, en ég tel
ýmsar þær hugmyndir, sem menn hafa
um að breyta kerfinu, mjög illa rökstudd-
ar. Það kerfi, sem komið hefur verið á á
undanförnum árum er að sýna kosti sína
nú og mun gera það á næstu árum. Það
getur ekki verið stórt áhyggjuefni, að ríkið
hafi ekki tök á að skattleggja hugsanlegan
hagnað þessara fyrirtækja með núverandi
skattstofnum og venjulegum aðferðum.
Sala veiðileyfa ryður brautina fyrir
pólitíska misbeitingu og dregur þannig úr
arðsemi sjávarútvegs til lengri tíma litið.“
Fyrr í grein sinni segir Þorsteinn Már
m.a.: „Væri fyrirtækjunum gert skylt að
greiða veiðigjald, sem væri 10 krónur á
þorskígildiskíló, sem sumum fyndist lágt,
yrði tap á rekstri fyrirtækisins á bilinu
20 til 60 milljónir."
Nú má spyija: hvers vegna veldur það
tapi í rekstri fyrirtækja í sjávarútvegi, ef
þau þurfa að greiða í sameiginlegan sjóð
landsmanna endurgjald fyrir réttinn til
þess að nýta fiskistofnana, úr því að þau
virðast sum hver blómstra þrátt fyrir það,
að þau greiði stórfé fyrir kvótann í vasa
annarra útgerðarfyrirtækja?
Þessi röksemdafærsla, bæði Þorsteins
Más og annarra talsmanna kvótakerfisins,
fær augljóslega ekki staðizt vegna þess,
að fjölmörg útgerðarfélög hafa lagt gífur-
lega ijármuni í kvótakaup og ekki kvartað
undan því, að þau viðskipti hafi leitt til
tapreksturs. Þessir sömu aðilar hafa held-
ur ekki litið svo á, að þeir peningar, sem
þeir hafa lagt fram til þess að kaupa kvóta
til lengri eða skemmri tíma væru einhvers
konar skattur. Það eru útgerðarmennirnir
sjálfir, sem hafa eyðilagt þá röksemd, að
í endurgjaldi fyrir rétt til fiskveiða sé fólg-
in skattheimta, sem atvinnugreinin standi
ekki undir.
Vissulega er það rétt hjá Þorsteini Má
Baldvinssyni, að það er óþolandi aðstaða
fyrir sjávarútvegsfyrirtæki að vita ekki að
hveiju þau ganga í þessum efnum. Þessi
fyrirtæki taka á sig miklar skuldbinding-
ar, þegar um fjárfestingar er að ræða og
auðvitað er nauðsynlegt fyrir þau að hafa
fast land undir fótum til þess að geta skipu-
lagt rekstur sinn með langtímasjónarmið
í huga. Núverandi fiskveiðistefna tryggir
þessuni fyrirtækjum hins vegar ekki slíkan
starfsfrið. I lögum segir, að auðlindin sé
sameign þjóðarinnar allrar. Þeir útgerðar-
menn, sem leggja mikla fjármuni í að
kaupa upp kvóta miðað við núverandi kerfi
hljóta að gera sér grein fyrir því, að þetta
ákvæði laganna veldur því, að þeir geta
alls ekki litið svo á, að þeir hafi með slíkum
kaupum tryggt sér kvóta til langrar fram-
tíðar. Þá er Ijóst, að stjórnmálaflokkarnir
sumir hveijir era alls ekki tilbúnir til að
skrifa undir þá fiskveiðistefnu, sem nú er
í gildi til frambúðar. Þannig hvetur Al-
þýðuflokkurinn beint til þess að tekin verði
upp sala veiðileyfa og landsfundur Sjálf-
stæðisflokksins undirstrikaði sérstaklega,
að fiskveiðistefnan rnundi koma til endur-
skoðunar eftir nokkur misseri. Davíð Odds-
son, hinn nýkjörni formaður Sjálfstæðis-
flokksins, tók sérstaklega fram á fjölmenn-
um stjórnmálafundi á Isafirði fyrir nokkr-
um dögum, að heildstæð stefna í málefnum
sjávarútvegsins hefði alls ekki verið mót-
uð. Það er því alveg ljóst, að núverandi
fiskveiðistefna tiyggir sjávarútveginum
ekki þann starfsfrið, sem hann vissulega
þarf á að halda eins og raunar önnur at-
vinnufyrirtæki í landinu.
Eins og áður hefur verið bent á hér í
Reykjavíkurbréfi er það helzti veikleiki í
málflutningi talsmanna sölu veiðileyfa, að
þeir hafa ekki útfært hugmyndir sínar
nægilega vel og rækilega. Morgunblaðið
hefur t.d. ekki gengið lengra en svo að
telja rök fyrir því, að einhvers konar endur-
gjald komi fyrir réttinn til fiskveiða. Það
endurgjald getur auðvitað verið í ýmsu
formi og ekki endilega fólgið í því að selja
veiðileyfi. Hins vegar hlýtur það að vera
mikið álitamál, hvort rétt sé hjá Þorsteini
Má Baldvinssyni, að sala veiðileyfa ryðji
brautina fyrir pólitíska misbeitingu, eins
og hann telur í grein þeirri, sem hér hefur
verið vitnað til. Væri sala veiðileyfa alger-
lega fijáls væri markaðskerfið þar að verki
í sinni fullkomnustu mynd og erfitt að sjá,
hvernig hægt væri að koma við pólitískri
misbeitingu. Núverandi kerfi býður hins
vegar augljóslega upp á þá misbeitingu,
þar sem það er í eðli sínu sams konar
kerfi og ríkti hér fyrir fjórum áratugum á
tímum hafta og skömmtunar. Hitt er svo
annað mál, að fullkomlega fijáls sala veiði-
leyfa býður augljóslega heim hættunni á
því, að örfáir stórir aðilar með mikla fjár-
muni undir höndum keyptu upp öll veiði-
leyfi í landinu og gerðu smáútgerðarmenn
og sjómenn að vinnumönnum sínum. Þetta
er sagt að gefnu tilefni vegna þess, að
þetta er því miður að verða þróunin á hin-
um unga hlutabréfamarkaði á íslandi, sem
gæti, ef svo fer fram sem horfir, þróazt
upp í einhvers konar hákarlamarkað. En
kvótakerfið býður líka upp á slíka sam-
þjöppun veiðiheimilda. þótt með öðrum
hætti sé. Af þessum sökum er nauðsyn-
legt, að talsmenn sölu veiðileyfa geri nán-
ari grein fyrir því, hvernig þeir hugsa sér
framkvæmd þess kerfis. En í grundvallar-
atriðum er hins vegar Ijóst, að þegar auð-
lindin er svo takmörkuð, sem raun ber
vitni, er eðlilegt að þeir, sem nýta hana,
greiði eitthvert endurgjald fyrir.
Auk þessara grundvallarsjónarmiða eru
rökin fyrir því, að endurgjald k-omi fyrir
fiskveiðiréttinn, þau, að með því verði
þeirri hagræðingu í sjávarútvegi hraðað,
sem allir eru sammála um, að sé nauðsyn-
leg forsenda fyrir bættum lífskjöram fólks.
Það eru ekki lengur deilur um það, að
nauðsynlegt sé að fækka fiskiskipum. En
sú fækkun gengur svo hægt fyrir sig, að
fískiskipastóllinn hefur verið að stækka
fram á síðustu ár! Þegar menn horfa fram-
an í þá staðreynd, þarf útgerðarmenn ekki
að undra, að aðrir telji ástæðu til að gera
ráðstafanir til að ýta undir þá þróun.
Sáttum
stjórn fisk-
veiða
I ÞESSU SAM-
bandi er ástæða til
að vekja athygli á
annarri grein, sem
birtist hér í Morg-
unblaðinu . fyrir
skömmu eftir þá Guðjón A. Kristjánsson,
skipstjóra og Jóhann Ársælsson, skipa-
smið. í upphafi greinar þeirra segir: „Átök-
in um fiskveiðistjórnunina hafa sýnt og
sannað, að um þann hluta hennar, sem
snýr að kvótanum getur aldrei orðið sátt
með þjóðinni. Fijálst framsal veiðiheimilda
leiðir óhjákvæmilega til þess, að fámennir
hagsmunahópar eignast einkarétt á nýt-
ingu fiskistofnanna. Verði hagkerfi lands-
ins opnað, eins og að er stefnt, er líklegt,
að erlendir aðilar nái fljótlega eignarhaldi
á aflaheimildum, um það eru nú þegar
dæmi. Nytjastofnar á íslandsmiðum eru
sameign íslenzku þjóðarinnar. Þeir eru
tiygging fyrir búsetu í landinu. Það má
ekki gerast, að erlendir aðilar eignist af-
notarétt af lífríki sjávar í landhelgi ís-
lands. Það má heldur ekki gerast, að fá-
mennir hagsmunaaðilar, þótt Islenzkir séu,
eignist þennan rétt.“
Undir hvert orð, sem hér liefur verið
vitnað til í upphafi greinar þeirra Guðjóns
og Jóhanns, skal tekið. Síðan segja þeir:
„Margt bendir til, að þau atriði, sem áttu
að stuðla að hagkvæmni í kvótakerfinu
ætli að bregðast. Kvóti gengur kaupum
og sölum og þær veiðiaðferðir, sem gefa
mestan arð í dag og eru þess vegna að
safna til sín veiðiréttinum geta verið mjög
óhagkvæmar gagnvart nýtingu fiskistofn-
anna og einnig valdið verulegum atvinnu-
missi á landsbyggðinni og þar með bú-
seturöskun.
Byggðirnar allt í kringum landið eru
farnar að beijast um kvótana, það mun
óhjákvæmilega valda byggðaröskun.
Margs konar. óréttlæti hefur orðið við
framkvæmd kvótalaganna, þannig að sum-
ir standa jafnvel frammi fyrir gjaldþroti,
en aðrir hafa orðið ríkir á striti þeirra, sem
seldu þeim bátana sína ... Það er skoðun
undirritaðra, að nú sé komið að tímamót-
um. Verði ekki tekinn upp annar háttur á
stjórnun fiskveiða innan mjög skamins
tíma verði eignarréttur á veiðiheimildum
búinn að grafa svo um sig og hið flókna
ofstjórnarkerfi búið að festa sig svo í sessi
að mjög erfitt geti reynzt að taka upp
nýja skipan. “
Greinarhöfundar setja síðan fram hug-
mynd, sem þeir telja að geti orðið „sam-
komulagsgrundvöllur rnilli mismunandi
sjónarmiðaþeirra, sem vilja bæta fiskveiði-
stjórnina, þá er átt við bæði andstæðinga
núverandi kerfis og líka þá, sem hafa stutt
það vegna þess, að þeir hafa ekki séð
skárri leið til að stjórna þessum málurn."
Hér er ekki hægt að rekja hugmyndir
þeirra Guðjóns og Jóhanns, en grein þeirra
birtist í Morgunblaðinu á skírdag. Hins
vegar sýnir grein þeirra, að andstaða við
núverandi kerfi í fiskveiðistjórnun er sterk
innan sjávarútvegsins sjálfs, þ. á m. í hópi
starfandi skipstjóra og hún undirstrikar
þá staðreynd, að það verður enginn friður
um núverandi kerfi. Því fyrr sem talsmenn
kvótakerfisins gera sér grein fyrir því,
þeim mun betra.
Nú eru tvær vikur til kosninga. Fisk-
veiðistefnan er, ásamt EB-EFTA-málum,
stærsta málefni, sem þessi þjóð þarf að
taka afstöðu til. Það er óviðunandi með
öllu, að frambjóðendur skjóti sér undan
þeirri skyldu að reifa stærstu mál þjóðar-
innar fyrir kosningar, af ótta við kjósend-
ur. Þær kröfur verður að gera til frambjóð-
enda allra flokka, að þeir geri grein fyrir
hugmyndum sínum um fiskveiðistefnuna.
Vel má vera, að I sumum flokkum séu
uppi mismunandi skoðanir. Svo er augljós-
lega í Sjálfstæðisflokknum. Það skiptir í
raun ekki meginmáli. Aðalatriðið er, að
fram fari fijálsar og opnar umræður um
þetta veigamikla mál fyrir kosningar og
að kjósendur fái gleggri hugmyndir en
liingað til um það hvað flokkarnir og fram-
bjóðendur ætlast fyrir.
„Með verkum
sínum hefur
Pálmi Jónsson í
Hagkaup skipað
sér í hóp þeirra
tiltölulega fáu
brautryðjenda,
sem markað hafa
sögu íslenzks at-
vinnulífs síðustu
100 ár. Atímum
háværrar fjöl-
miðlunar, þar sem
menn ryðjast um
til þess að tíunda
afrek, sem oft eru
fremur í orði en á
borði, ríkti þögn
um þennan merka
athafnamann,
sem hvergi vildi
sjást og lét lítið
fara fyrir sér —
nema í verkum
sínum.“