Morgunblaðið - 07.04.1991, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUÐAGUR'7. APRÍL 1991
25
Það væri kaldhæðnislegt, ætti
Kúveit eftir að verða Arafat hefndar-
gyðja með refsivönd í hendi, því að
í Kúveit var það, þar sem hann gerð-
ist raunverulegur atvinnu-byltingar-
maður. Hann fæddist í Kaíró árið
1929. Þar og í Jerúsalem átti hann
lengstum heima framan af ævi. Árið
1958 hélt hann til Kúveit eftir að
hafa lokið prófi í verkfræði við há-
skólann í Kaíró.
Arafat var einn í hópi margra
Palestínumanna, hinna fyrstu, sem
um þær mundir fóru að leita að vinnu
og góðum launum í Kúveit. Á þessum
tíma var ekki eins gott að búa í
Kúveit og síðar varð. Landið var enn
vanþróað og það þótti afskekkt og
ömurlegt. Aftur á móti var það
skyndilega orðið forríkt vegna ol-
íunnar. Uppbygging var enn ekki
hafin í furstadæminu, sem var þá
undir brezkri vemd. Hann fékk vinnu
sem staðar-undirverkfræðingur við
sorpræsa- og skolpleiðslugerð Kú-
veitborgar. Hann safnaði fé og stofn-
aði síðan eigið byggingafyrirtæki.
Síðar hefur hann haldið því fram,
að hann hafi verið „vel á veg kominn
með að verða milLjónamæringur".
Athugun hefur sýnt, að þessi orð
eru ósönn. Þau dugðu samt vel, þeg-
ar verið var að búa til myndina af
Arafat hinum dyggðumprýdda. Sjálf-
ur virðist hann telja sparsemi sína
og fjármálavit helztu dyggð sína.
Hann bendir þráfaldlega á það, að
þótt hann velti milljörðum sem for-
maður PLO, lifi hann ákaflega spart
sjálfur, eiginlega spartnesku einka-
lífi. Að þessu leyti minnir hann á lí-
femi manna eins og Mússólínis, Hitl-
ers, Stalíns og Saddams Hússeins,
en þeir þurftu heldur aldrei að borga
neitt sjálfir, svo að þeir þurftu ekki
að „eiga“ neitt. Og þrátt fyrir ótelj-
andi sögusagnir um lostasambönd
hans við pilta, og jafnvel kvenfólk,
býr hann alltaf einn. Eins og margir
skæmliðaforingjar segist hann vera
„kvæntur byltingunni",
Nyjustu ævisöguritarar Arafats
segja, að margir drættir i skapgerð
hans hafi þegar verið komnir í ljós
á bernsku- og æskuárum hans, svo
sem tilhneigingar til að ýkja og til
að hafa leikræna tilburði í frammi
við ólíklegustu tækifæri. Systir hans
segir frá því, að í æsku hafi þörf
hans fyrir að ráðskast með aðra,
heizt að skipuleggja líf þeirra og
starf, verið svo sterk, að helzt verði
líkt við nauðhyggju.
Þessar öfgar og ýkjur era dæmi-
gerðar fyrir lundemi hans og falla
vel að leikaraskapnum í eðli hans.
Þegar hann var 26 ára gamall, fór
hann á þing hins kommúníska heims-
sambands stúdenta í Prag (HJS) og
taldist þá bæði stúdent og sijórnmál-
amaður. Þá þegar var hann farinn
að kynna sig undir nafninu „hr. Pa-
lestína" og hefur e.t.v. gert það
meira í alvöra en gamni. Þarna vakti
hann mikla athygli, bros og undran
þegar hann dró upp svartköflótta
höfuðdúkinn („kaffije") og vafði um
höfuð sér. Hann hefur varla tekið
klútinn niður síðan. Hinn ungi stúd-
ent skildi, að þarna hafði hann
eignazt skýrt og auðskilið tákn, sem
festist í minni manna, auk þess sem
dúkurinn huldi leiðindaskallabletti,
sem vora famir að gera rof í hárið.
Árið 1959 fór hann að gefa út
tímaritið „Palestína okkar“ í Kúveit.
Útgefandi ásamt honum var náinn
vinur hans, Abú Jihad. Tímarítið var
gróft í sniðum og hálf-subbulegt, og
ekki kom það fyrir augu margra.
Vinirnir tveir stofnuðu einnig fyrstu,
leynilegu fímm manna neðanjarðars-
elluna, en slíkar sellur urðu undir-
stöður Fatah-skæruliðahreyfingar-
innar. 1. janúar 1965 fór „Fedayeen"
(þ.e. „þeir sem færa sjálfa sig að
fóm“) fyrstu herför sína inn í ísrael
með skyndiáhlaúpi inn í „glæpa-
mannaríki zíonista". Hópurinn var
lítt þjálfaður. Bæði skorti vopn og fé.
Þessi árás var ekki síður ögrun
við ríkisstjómir í löndum Araba en
við Israel. Samkvæmt kenningunni
og opinberum yfirlýsingum Araba-
ríkisstjórna vora þær einnig með
áætlanir um að fretsa Palestínu, en
það átti að gerast með hefðbundnum
hernaði og á hinum rétta tíma, þegar
þeim bezt hentaði. Nasser Egypta-
landsforseti varð öskureiður og kall-
aði Fatah „glæpamannasamkundu
samsærismanna, sem heimsveldis-
sinnar og Cento-bandalagið hafa
ungað út í herbúðum zíonista". Þessi
árás og aðrar, sem á eftir fylgdu,
höfðu vissulega áhrif, en áreiðanlega
ekki þau, sem Arafat hafði vænzt.
Fatah eignaðist auðvitað fyrsta „písl-
arvottinn“ til notkunar í helgiritum
hreyfíngarinnar eða áróðurspésum,
en svo ólánlega vildi til, að hann
féll ekki fýrir byssukúlum gyðinga
heldur Jórdaníumanna. Eitt sinn var
Arafat að flýja til baka úr einni her-
förinni, þegar hann var svo óheppinn
að lenda í klónum á sýrlenzkum her-
mönnum. Þeir fluttu hann í fangelsi,
þar sem hann var látinn dúsa um
hríð. Ekki mun það hafa gert honum
dvölina þar bærilegri, að hann frétti
af orðrómi þess efnis (líklega sönn-
um), að hinn nýi varnarmálaráðherra
í Sýrlandi, Hafíz al-Assad (núverandi
einvaldsforseti), væri að hugsa um
að láta hengja "hann ásamt öllum
félögum í Fatah, sem hann næði til.
Að lokum lét hann þó leysa Arafat
úr haldí og fleygja honum með óvirð-
ulegum hætti út úr Sýrlandi.
Þessir tilburðir Arafats fyrr á
áram reyndust ísraelsmönnum haria
hentugir. Tjón þeirra af þeim var Ift-
ið, a.m.k. miðað við samúðina, sem
þeir fengu víða um heim. Bezt þótti
Israelsmönnum, að nú hafði Arafat
útvegað þeim ástæðu, sem sumir
mundu kalla fyr-
irslátt eða yfír-
varp, tíl þess að
taka á sitt vald
þau 23% af
gömlu Palestínu,
sem þeir náðu
ekki í sjálfstæðis-
stríði sínu, þ.e.
austurhluta Jerú-
salemsborgar,
Júdeu og Samar-
íu („Vesturbak-
kann“) og Gaza.
xSkæruliðar Ara-
fats náðu aldrei nokkuiri fótfestu á
hinum nýju, hemumdu svæðum,
jafnvel eklri í kjölfar hinna hroðaiegu
ósigra Arabarikjanna í innrásarstriði
þeirra 1967, — hvað þá innan ísra-
els sjálfs. Sagt er, að Arafat hafi
sjálfur sloppið naumlega austur yfír
Jórdáná í dularbúningi móður með
bam í fangi. Hvort sem sagan ■ er
sönn eða ekki, flaug hún víða og
renndi enn stoðum undir það orð-
spor, sem fór nú af honum í vaxandi
mæli, að hann hefði yfírnáttúrulega
hæfíleika tH að sleppa lífs úr hveijum
háska.
Eftir hina marglofsungnu orrastu
við Karameh, þar sem fámennur
flokkur skæraliða, lítt vopnum búinn,
stóðst' áhlaup mun fjölmennari her-
flokks ísraelsmanna, varð Fedayeen
yndi og eftirlæti meðal Araba, eink-
um hinna ungu. Sjálfboðaliðar
flykktust nú hvaðanæva að, til þess
að bjóða skæraliðahreyfingunni þjón-
ustu sína, og Fatah varð ríki í rík-
inu, innan Jórdaníuríkis. Arafat kom
fram á sjómarsviðið sem „opinber
talsmaður" hreyfíngarinnar, sem
fram að þessu hafði verið írijög leyni-
leg og algerlega ólögleg í öllum lönd-
um Araba.
Hússein konungur af Hassemíta-
ætt í Jórdaníu var lítt hrifínn af því
að sjá út um hallarglugga sinn alla
þessa ungu „frelsisbaráttumenn"
undir stjóm Arafats. Hann sá, hvem-
ig fjölgaði í liði þeirra dag frá degi.
Reyndir skæruliðar úr ijarlægum
löndum komu til að kenna hinum
ungu hermennskuna. „Frelsisbarátt-
- umennimir“ urðu æ djarfari í fram-
komu á torgum höfuðborgarinnar,
Ammans, og almenningur virtist
hafa þá í hávegum. Svo keyrði um
þverbak, þegar þeir fóra ófeimnir að
skýra frá því opinberlega, að þeir
hygðust kollvarpa Hassemíta-kon-
ungdæminu og koma á nýrri þjóðfé-
lagsskipan í landinu undir byltingar-
stjóm sjálfra þeirra. Konungur vissi,
að hann gat reitt sig á stuðning hers-
ins, sem hinn enski Glubb hafði þjálf-
að á sínum tíma, og ættarhöfðingja
bedúína-hirðingja. Hvoragum þess-
ara aðilja dámaði fyrirgangurinn' í
hinum nýkomnu. Þeim fannst þetta
vera hættulegur og vopnaður skríll
aðkomumanna í landi þeirra. Þeir
fyrtust við, þegar skæruliðarnir köll-
uðu þá „arabíska bræður“ sína. Þeir
gátu ekki gert sér upp neitt „sam-
arabískt" bræðraþel. Svo kom „svarti
september" 1970. Hússein konungur
þurfti ekki að eggja menn sína til
framgöngu. Þeim fannst sér misboð-
ið og voru fullir gremju og vanþókn-
unar í garð Arafats og herliðs hans,'
sem hafði troðið sér inn í land þeirra.
Bedúínamir réðust til atlögu gegn
skæraliðunum og gersigraðu þá.
Þannig var það arabískur her, sem
greiddi Arafat fyrsta þunga höggið
í hemaðarmennsku hans og stjóm-
málalífí.
Eftir tíu daga orrahríð „meðal
bræðra" dæmdu örlaganomimar
Arafat til þess að flýja enn einu sinni
á sinn sérstaka hátt. Það má virðast
einkennilegt nú, í ljðsi síðari at-
burða, að það var krónprinsinn af
Kúveit, sheik-inn Saad Abdúlla, sem
barg lífi hans. Hann hafði komið til
Jórdaníu, til þess að reyna að ganga
á milli stríðandi fýlkinga. Hann
bauðst til að gerast meðalgöngumað-
ur í samningaumleitunum um vopna-
hlé, og samþykkti Arafat það. Þegar
hann kom til fundar við Arafat, tókst
ekki betur til en svo, að fundarstaður
þeirra varð fyrir þéttu sprengju-
kasti. Krónprinsinn sagði: „Við
stöndum saman í þessu. Anriaðhvort
verðum við báðir drepnir hér, eða
við björgumst báðir héðan á lifí sam-
an.“ Að svo mælti hlóð hann tignar-
skikkjum og höfuðbúnaði ættar
sinnar á Arafat og lét hann fara
með sér sem einn úr fylgdarliði sínu
undir hvítum griðafána. Jórdaníu-
menn sáu ekki við þessu, og þannig
tókst krónprinsinum í Kúveit að
smygla Arafat með sér alla leið út
úr landinu.
Arafat hrökklaðist nú til Líban-
ons. Þar sýndi hann meistaraleg
handbrögð í klókindum sínum við að
hagnýta sér ástandið í landinu til
hins ýtrasta. íbúar landsins voru
margklofnir þvers og krass eftir trú-
arbrögðum, stjórnmálum og upp-
rana. Ríkisstjómin sjálf var veik-
burða. Arafat spilaði fagmannlega á
þetta allt. Hann var allra vinur og
engum trúr. Þann veg tókst honurn
að koma sér upp sjálfstæðri vald-
stöð, ríki í ríkinu, miklu öflugri en
honum hafði tekizt í Jórdaniu. Hann
tók að þokast frá upphaflegum víg-
orðum um „byltingu til sigurs" og
fór að boða „áfangakenningu". I
henni fólst m.a., að „andspymu-
hreyfíng Palestínumanna" myndi um
sinn a.m.k. „leggja áherzlu á þau
markmið, sem hægt er að ná nú
þegar með pólitískum lausnum", án
þess þó að gefa upp á bátinn hinn
„sögulega" rétt sinn til allrar Palest-
ínu.
Nú fór sá tími í hönd, þegar Ara-
fat hafði heppnina með sér á diplóm-
atísku og pólitísku sviði. Árangurinn
yfirskyggði allt, sem hann hafði
reynt fyrir sér með hemaði og hrein-
um hermdar- og hryðjuverkum. Á
leiðtogafundi Araba í Rabat í Mar-
okkó 1974 viðurkenndi Hússein kon-
ungur, hinn gamli fjandmaður hans
og keppinautur um hylli Araba, að
PLO væri „hinn eini, löglegi mál-
svari palestínsku þjóðarinnar“. Hálf-
um mánuði síðar ávarpaði Arafat
allsheijarþing Sameinuðu þjóðanna,
þegar það tók á „Palestínumálinu“ í
fyrsta skipti af nokkurri alvöru síðan
1952. Hann var fyrstur allra leiðtoga
„þjóðfrelsishreyfínga" til þess að
I hljóta slíkan heiður. Hann gerði samt
lítið til þess að koma fram eins og
venjulegur þjóðhöfðingi. Fundarsalur
Sameinuðu þjóðanna glumdi allur af
fagnandi lófataki, þegar hann hafði
lokið máli sínu. Hann brást þannig
við fagnaðarlátunum, að hann hóf
hnefa á loft í byltingarkveðjuskyni. ■
Við það drógust klæði hans til, svo
að skein i leðrið í skammbyssuhylk-
inu, sem hann hafði gyrt við lendar
sér. Menn sögðu þó: Hann virðist
samt vera nýrakaður og nýbaðaður,
— og hulstrið var greinilega tómt.
Þessum sigri fylgdi langt og leiðin-
legt tímabil diplómatískrar stöðnunar
í lífí hans. Það gekk hvorki né rak.
Arafat virðist hafa ofmetnazt af
völdum sínum og áhrifum í Líbanon.
Reyndar var návist hans ein saman
næg til þess að framkalla borgara-
styijöld í Líbanon, eins og gerzt hafði
í Jórdaníu. Fyrir einhvern klaufaskap
fór að verða ljóst, að hann studdi
suma meira en aðra, og þegar vinstri-
sinnaðir múhameðstrúarmenn, sem
þá vora skjólstæðingar hans, fóru
með réttu að gera sér sigurvonir, var
Assad Sýrlandsforseta nóg boðið.
Forsetinn hætti skyndilega að styðja
fyrri bandamenn sína og sendi sýr-
lenzka herinn inn í Líbanon til þess
að bjarga hinum hægrisinnuðu,’
kristnu falangistum frá útrýmingu.
Fyrsta kafla borgarastríðsins lauk
með hinu grimmdarlega umsátri um
palestínsku flóttamannabúðimar í
Tal al-Zaatar og falli þeirra. Nú,-
þegar fokið virtist vera í hvert skjól
fyrir Arafat, skutu nokkrir Araba-
leiðtogar á skyndifundi í Riyadh,
höfuðborg Saúdí-Arabíu. Það vora
síðan Saúdí-Arabar og Kúveitar, sem
sameiginlega björguðu Arafat undan
árásum Sýrlendinga. Enn var' lífí
hans borgið, og enn var það Kúveit-
um_ að þakka.
Árið 1982 var loks komið að ísra-
elsmönnum að gera innrás í Líbanon.
Þeir sátu um Beirút í þijá mánuði.
Allan tímann leituðu þeir Arafats.
Til þess notuðu þeir njósnara og
háþróaðan tæknibúnað til að hlera
ijarskipti. Flugvélar þeirra af gerð-
inni F-15 vora notaðar eins og fljúg-
andi morðfálkaflokkar til þess að
leita bráðina uppi og drepa. Arafat
svaf aldrei tvær nætur á sama stað;
stundum hafðist hann við á bað-
ströndinni eða í skemmtigörðum.
Eitt sinn þóttust ísraelsmenn vissir
um samastað Arafats. Leysistýrð
loftþrýstingssprengja var send á
íbúðablokk og lagði hana í rúst. 200
manns fórust, — en Arafat hafði
farið út úr húsinu rétt áður. Hann
slapp enn.
Nú hafði Arafat misst valdstöð
sína í Líbanon. Undirstaða hernaðar-
máttar hans og stjómmálaáhrifa var
hranin. Bardagamenn hans dreifðust
nú um átta Arabaríki. Hann ákvað
að setja höfuðbækistöðvar sínar nið-
ur í Túnis.
Þijú ár liðu, og það var eins og
PLO yrði sífellt meira að óviðkom-
andi auka-atriði í alþjóðamálum.,
Væri á annað
borð brýn þörf á
að leysa einhver
vandamál á
gamla Palestínu-
svæðinu, virtist
vera hægt að
gera það án af-
skipta PLO, eða
jafnvel, að ekki
væri hægt að
leysa þau nema
halda PLO utan
við.
Þá slapp Ara-
fat enn lífs úr
dauðans háska.
Á árinu 1985
gerðu ísraels-
menn árás á bækistöð hans á strönd-
inni í Túnis. F-15-flugvélar þeirra
grönduðu 73 mönnum. Arafat var
ekki einn þeirra. Hann var síðar
sagður hafa farið út að skokka,
skömmu fyrir árásina.
Stjómmálalegt gengi Arafats hélt
áfram að lækka. Það sökk neðar en
nokkru sinni, — og allt var það verk
Araba, „bræðranna“. Á leiðtogafundi
sínum í Amman í nóvember 1987
höfðu þjóðhöfðingjamir nú í fyrsta
skipti sett eitthvað annað en Palest-
ínumálið efst á dagskrá (styijöldina
milli Iraks og írans). Margt benti til
þess, að þeir væru orðnir meira en
lítið leiðir á Arafat og PLO og ef til
vill Palestínumálinu öllu.
Ekki liðu þó nema nokkrar vikur,
TEKST YASSER ARAFAT
„HINUM ÓDREPANDIM,
ENN EINUSINNIAÐ
SLEPPA LIFANDI ÚR
HÆTTULEGU KLANDRI,
SENK HANN HEFUR
SJÁLFUR KOMIÐ SÉR í?
ENN HEFUR HANN VEÐJAÐ
Á VITLAUSAN HESTÍ
PÓLITÍSKU OG
HERNAÐARLEGU BRÖLTI
SÍNU, ENN HEFUR HANN
SKIPAÐ SÉR í LIÐ ÞEIRRA,
SEM TAPA, EFTIR ÓVISSU,
JAPL OG JAML OG FUÐUR
OG ÓUÓSAR
YFIRLÝSINGAR.
unz Ódræpur gamli var farinn að
njóta hinnar sætustu af öllum sínum
upprisum. Eins og fyrir kraftaverk
byijaði „intifada", uppþot og upp-
reisnir Palestínumanna á hemumdu
svæðunum. Þegar heimsbyggðin sá
börn etja kappi við hermenn í sjón-
varpinu, fylltist hann skyndilega nýj-
um eldmóði. Hann fannt, að nú gat'
hann öðlazt mun sterkari aðstöðu,
siðferðilega og stjómmálalega, en
„vopnuð frelsisbarátta" hafði nokk-
urn tíma getað fært honum. Gijót-
kast bama og unglinga var greini-
lega mun áhrifameira en skothríð
fullorðinna hermanna úr sovézkum
kalasnikov-rifflum. Á sérstökum
Genfarfundi allsheijarþings Samein-
uðu þjóðanna í desember 1988 sagði
gamli seigur öllum heiminum án þess
að blikna, að tveggja-ríkja-lausnin
(sem felur í sér, að Palestínumenn
gefa upp kröfur til 77% af upprana-
lega „heimalandinu") væri einmitt
sú ásættanlega lausn, sem hann hefði
verið að hneigjast að öll þessi mörgu
ár. Hann kvaðst nú „hafna hryðju-
verkum", samþykkja ályktun örygg-
isráðs Sameinuðu þjóðanna númer
242 og viðurkenna tilverarétt ísra-
elsríkis. Sumum þótti þessi opinberan
markmiða hans koma nokkuð seint,
en Bandaríkjamenn tóku hann þegar
á orðinu og hófu viðræður við PLO.
Málsvari Arafats kallaði þessar við-
ræður „vegabréf Palestínumanna til
heimsins".
En þessi lukka stóð ekki lengi, og
Tobíasarnætumar vora liðnar, þegar
Saddam réðst inn í Kúveit. Fram hjá
því varð ekki gengið, að í augum
Israelsmanna var leiðtogi PLO enn
forhertur hryðjuverkamaður, og
Bandaríkjastjóm átti ekki auðvelt
með að andmæla þessu áliti hinna
ákveðnu og þijózku skjólstæðinga
sinna. Arafat varð fyrir meiri og
meiri vonbrigðum með raunveralega
samningsstöðu sína, eftir því sem
lengra leið á. Til þess að styrkja stöðu
sína, fór hann að halla sér æ meira
að Iraksstjóm og leita stuðnings hjá
henni. Hann sá, að hernaðarmáttur
Iraka jókst stöðugt, og ekki síður
hitt, að þeir urðu sífellt herskárri.
Hjá Saddam Hússein taldi hann sig
finna velvild, samúð, skilning og
styrk. Því fór sem fór. Þegar Saddam
réðst á Kúveit, hefur það e.t.v. verið
siðferðilegt og stjórnmálalegt glap-
ræði af Arafat að styðja hann, en
það hefur sjálfsagt verið ákaflega
örðugt fyrir hann að gera það ekki.
Stórkostlegasta ávirðing hans í
þessu máli öllu er líklega ekki stuðn-
ingurinn einber, heldur öllu fremur
það, hvemig hann bauð hann fram:
Ákefðin, ofsinn og æsingurinn, svo
að ekki sé talað um hið fullkomna
traust á Saddam, sem lýsti sér í orð-
um hans og gerðum. „Hann heldur
út í þijú ár,“ fullyrti hann með furðu-
legri blöndu af grannhyggni og
sjálfsánægju aðeins viku áður en
ósigur Saddams var alger orðinn.
Arabar um heim allan lásu orð Ara-
fats. Þeir hljóta nú að hugsa sitt af
hveiju um höfund slíkra fjarstæðu-
ummæla. Hann hefur sannarlega
kynnzt hverfulleika og óútreiknan-
legum og skjótum umskiptum í lífi
manna og þjóða á ævi sinni, og því
ætti hann vissulega að vita betur en
svo að deila með öðram Palestínu-
mönnum hinum óvenjulega hæfíleika
þeirra til sjálfsblekkingar. Þessi hæf-
ileiki hins venjulega Palestínumanns
kann að vera afsakanlegur, en hann
er þeim ekki til góðs. í stað þess að
reyna að uppræta þennan þjóðarlöst,
misnotar Árafat hann í eigin þágu,
sjálfum sér og misheppnuðum að-
gerðum sínum til tímabundinnar rétt-
lætingar, sem getur auðveldlega leitt
til langvinnrar ógæfu. Það er ekki
aðeins, að hann sýnist vilja deila
sjálfsblekkingarlystinni með þeim;
hann gerir það, sem enn verra er;
hann höfðar til hennar, gerir sér mat
úr henni, ýtir undir hana, jafnvel
hvetur til hennar. Þrá til sjálfsblekk-
ingar og þörf á að kenna alltaf öðram
um allt, sem miður fer, hefur aldrei
leitt neina þjóð eða nokkurn mann
út úr ógöngum og mun aldrei gera.
Slík árátta er eingöngu leiðarhnoða
á veginum innar og dýpra í dimman
helli sjálfskaparvíta.
(Grein þessi er að miklu leyti þýðing og
endursögn á grein eftir David Hirst f „The
Guardian", en einnig er stuðzt við grein
eftir Lance Morrow í „Time“ og aðrar grein-
ar í „Time“, „Newsweek", „The Economist“
og fleiri blöðum og tímaritum.)