Morgunblaðið - 09.08.1991, Blaðsíða 23

Alfreð Jolson
„Hjónabandið er, í allri
sinni fegurð, krefjandi,
leggur á aðilana mikla
ábyrgð og reynir mikið
á þá. Karlmaðurinn og
konan verða að vinna
stöðugt að því að hjóna-
bandið takist og leggja
gagnkvæma rækt við
þróun þess.“
getur sú fíkn skert svo frelsi þeirra
að þeir séu lítt færir um að taka
ákvarðanir og standa að heilbrigðri
þróun hjúskaparlífs. Samkynhneigð
er meinbugur á hjónabandi. Stund-
um kemur ekki í ljós fyrr en geng-
ið hefur verið í hjónaband að sá
meinbugur er fyrir hendi. Fleiri af-
brigði í kynferðislífi geta verið
samskonar meinbugir.
Stundum getur andlegur van-
þroski, svo og.trafalar og hindranir
í hjúskaparlífinu verið álíka alvaleg-
ir meinbugir. Oft leiðir slíkur van-
þroski til eigingimi og vangetu til
þess að ganga með opnum huga út
í hjúskaparlífið og standa að sam-
eiginlegri þróun þess. Mörg hjóna-
bönd ungs fólks hafa reynst gölluð
og ógild af þeim ástæðum.
Hjúskaparlífið krefst áhuga og
stöðugrar viðleitni hjónanna. Þau
þurfa að sanna ýmisiegt hvort fyrir
öðra, bera vitni um viss atriði og
sýna hvort öðra fram á vissar stað-
reyndir. Öll sú viðleitni er tímafrek
en ekki ómöguleg. Menn taka á sig
mjög mikilvægar skyldur þegar
þeir ganga í hjónaband og það verð-
ur ekki lýst ógilt fyrir neina smá-
muni. Mjög oft mistekst hjúskap-
Hjörleifur Guttormsson
ist verði við með breyttu skipulagi
og öðrum verndaraðgerðum. Það er
t.d. nöturlegt að sjá aðstæður á
Hveravöllum, þar sem gestamóttaka
er fast upp við hverasvæðið og fólk
rásar hvar sem er um hverabarma
og gróðurlendi. Gestamóttöku ætti
að flytja nokkra kílómetra burt frá
hverasvæðinu, og beina gangandi
umferð um það eftir völdum afmörk-
uðum leiðum. Fljótt á lítið sýnist
eðlilegt að setja slíka þjónustu niður
við Kjalveg litlu austar, en vakt og
leiðsögn væri haldið uppi á hvera-
svæðinu. Með þessu fengist ekki
aðeins allt annað og þekkilegra svip-
mót á hverasvæðið, heldur myndi
draga verulega úr ágangi þar.
MORGUNBLÁÐIÐ FÖSTUDAGÚR 9. ÁGÖST: 1991
-23
arlífið af því að hjónin leysa ekki
hlutverk sitt almennilega af hendi
eða að þau skortir nægilegan áhuga
og umhyggju.
Kaþólska kirkjan lítur svo á að
hjónabandið sé sakramenti - náðar-
lind sem Jesús Kristur hafi stofnað.
Sakramentin eru höfuðatriði í aug-
um kaþólskra manna. Kirkjan
flaustrar ekki að því að leysa upp
hjónabönd og hún vill ekki heldur
að þau sundrist. Þetta sakramenti
og hjónabandið sjálft eru höfuðatr-
iði í því ferli að ijölskylda mannsins
þróist eins og henni er ætlað.
Kirkjan viðurkennir hjónabönd
annarra trúarhragða af höfuðatriði
hjónabandsins eru fyrir hendi í
þeim. Ekki er litið á það sem sjálf-
sagðan hlut að hjónabönd, sem
stofnað er til utan kaþólsku kirkj-
unnar, séu ógild. Á slík hjónabönd
er litið sem þau séu gild ef höfuðatr-
iði hjónabandsins eru virt í þeim.
Kirkjan ber mikla virðingu fyrir
hjónabandinu og lítur á það sem
mikilvægasta samfélagið fyrir karl
og konu. Það er stöðug trú kirkj-
unnar, sem fylgt hefur henni gegn-
um aldirnar, að hafi réttilega verið
að hjónabandinu staðið í upphafi,
megi ekki slíta því. Fólk gengur í
þetta göfuga samband sem það sé
varanlegt og sannarlega er sá var-
anleiki nauðsynlegur til þess að
hjónabandið verði tryggt og til þess
að hjónin og fjölskyldan géti þróast
og tekið framförum. Hjónaband í
þessum skilningi er bundið við einn
karl og eina konu samtímis. Kirkjan
lítur ekki á neitt samband sam-
kynja fólks sem hjónaband. Hun
lítur ekki heldur á fjölkvæni sem
raunverulegt hjónaband. Hjóna-
skilnaður er kvalræði fyrir fijöl-
skylduna eins og svo auðséð er í
hinum mörgu samfélögum manna
um heim allan.
Hjónabandið er, í allri sinni feg-
urð, kreijandi, leggur á aðilana
mikla ábyrgð og reynir mikið á þá.
Karlmaðurinn og konan verða að
vinna stöðugt að því að hjónaband-
ið takist og leggja gagnkvæma
rækt við þróun þess. Það krefst
hreinskilni og samstarfsvilja, gagn-
kvæmra gjafa og fórna og þeirrar
þolinmæði sem sprettur upp af
sannri ást og gagnkvæmri virðingu
hjónanna. Eigi hjónabandið að tak-
ast, krefst það fórnar og bæna, svo
og návistar og hjálpar Guðs og
gagnkvæmrar hjálpar hjónanna.
Þegar svo tekst til er hjónaband-
ið stofnað, nært og styrkt af Guði.
Kirkjan biður og vonar að hjóna-
bönd blessist og þróist á íslandi og
um heim allan.
Höfundur er biskup kaþólskra
manna á Islandi.
„Gæsavatnaleið“ hin nýja!
Reiðuleysið í skiputagi umferðar
á hálendinu kemur ekki síður í ljós
í lagningu vegaslóða út og suður og
vöntun á leiðarmerkingum, að ekki
sé talað um akstur utan slóða, sem
sífellt setur meira mark á hálendið.
Þá ber það einnig við að merkingar
sem settar hafa verið upp veita rang-
ar eða misvísandi upplýsingar, og
getur það reynst afdrifaríkt fyrir
ferðalanga í óbyggðum.
Hér verður nefnt nýlegt dæmi um
akslóð, sem ekki virðist þjóna mikl-
um tilgangi, sem líklega hefur verið
kostuð af almannafé. Um er að ræða
slóð sem radd hefur verið frá sunn-
anverðum Dyngjufjöllum vestur með
Trölladyngju og í sveig suður að brú
á Skjálfandafljóti. Mætti ætla að hún
eigi leysa af hólmi hina gömlu Gæsa-
vatnaleið, sem liggur um Urðarháls
og yfir Dyngjuháls skammt frá jaðri
Dyngjujökuls að Gæsavötnum, en
við þau er gróðurvin í um 900 m
hæð við rætur Bárðarbungu. Þaðan
eru 9 km að brúnni á Skjálfanda-
fljóti þar sem mætast nýja og gamla
slóðin.
Þarna á vegamótunum við Skjálf-
andafljót skammt norðan Vonar-
skarðs er veglegur þríarma veg-
prestur. Vísar vesturarmur hans á
Nýjadal, annar í norðaustur með
áletruninni Askja og sá þriðji í suð-
austur og á letrað „Gæsavötn 9
km“. Hvergi er þar að finna tilvísun
á Gæsavatnaleið, sem er þó sá veg-
slóði sem margir þekkja af afspurn
og sýndur er á landabréfum. Nýja
Rækj uiðnaðurinn
eftir Gunnar
Þórðarson
Vegna þeirra erfiðleika sem
rækjuiðnaðurinn er í og ýmissa yfir-
lýsinga og ummæla sem komið
hafa fram í fjölmiðlum undanfarið,
tel ég mig knúinn til að setja þess-
ar línur á blað.
Hæst bera þar yfirlýsingar og
stóryrði forsætisráðherra Davíðs
Oddssonar, sem mér finnst ekki
sæma einum æðsta manni þjóðar-
innar að fella slíka palladóma sem
hann hefur gert. Það hlýtur að vera
krafa til manns í hans stöðu að
kynna sér málin ofaní kjölinn áður
en hann lætur frá sér fara slíkar
yfirlýsingar um menn og málefni
sem geta stórskaðað íjölda manns.
Af því tilefni vil ég aðeins rifja upp
afskipti ríkisvaldsins af rækjuiðnað-
inum undanfarin ár til að benda á
hve mikla ábyrgð stjórnmálamenn
bera á því hvernig komið er í dag.
Árin 1983 og 1986 voru gullald-
arár í rækjuvinnslu, mjög hátt verð
á mörkuðum og góð veiði fóru sam-
an. Á þessum tíma var iðnaðinum
gert að greiða í verðjöfnunarsjóð
allt að 20% af veltu, og söfnuðust
upp í sjóðnum mörghundruð millj-
ónir króna. í þessum góðærum var
mikil ásókn manna að fá leyfi til
að setja upp rækjuvinnslur um allt
land, en slíkt er háð leyfum frá sjáv-
arútvegsráðuneytinu vegna laga
um samræmingu veiða og vinnslu.
Hugmyndin með þeim lögum var
að koma í veg fyrir offjárfestingu
í greininni eins og gerst hafði í
öðrum greinum sjávarútvegs, og
viðhalda jafnvægi í framboði og
eftirspurn á hráefni. í stuttu máli
varð niðurstaðan sú að allir sem
sóttu um leyfi fengu það, þrátt fyr-
ir ítrekuð mótmæli félags rækju-
framleiðenda.
Þessi ráðstöfun fyri’verandi sjáv-
arútvegsráðherra varð til þess að
gífurleg offjárfesting varð í grein-
inni og þær verksmiðjur sem fyrir
voru urðu að beijast blóðugum bar-
daga fyrir hveiju kílói af hráefni,
þar sem eftirspurnin var langt
umfram framboð. Ef menn ætla að
halda því fram að frekar eigi að
stoppa verksmiðjur en taka þátt í
slíku kapphlaupi vil ég aðeins benda
á eitt atriði. Verðjöfnunarsjóður er
hugsaður sem sveiflujöfnunarsjóður
til hagsbóta fyrir t.d. útgerð og
verkafólk, til að koma í veg fyrir
að vinnslustöðvar pilli aðeins rækju
þegar markaðsverð er hagstætt en
Gunnar Þórðarson
„Varð niðurstaðan sú
að allir sem sóttu um
leyfi fengu það, þrátt
fyrir ítrekuð mótmæii
félags rækjuframleið-
enda.“
loki hreinlega þess á milli, áður-
nefndum aðilum til stórtjóns. Menn
geta ímyndað sér hvernig það væri
fyrir verkafólk í bæ eins og ísafirði
þar sem nærri helmingurinn af
framleiðslunni er í ra^kjuvinnslu.
Þannig geta þeir sem aðhyllast
verðjöfnunarsjóð tæplega mælt með
því að .verksmiðjur loki vegna of
mikillar eftirspurnar á hráefni. Það
er svo rétt að taka fram að þessi
fjölgun verksmiðja eftir góðærin
varð til þess að þeir sem greiddu
inn í sjóðinn fengu aðeins lítinn
hluta þess aftur, þar sem hann
dreifðist við útborgun einnig til allra
þeirra nýju aðila sem komnir voru
í greinina. Hér var um stórkostleg-
an ijármagnsflutning milli fyrir-
tækja að ræða, lögskipaður af
stjórnvöldum. Sem dæmi vil ég
nefna að árin 1986 til 1987 greiddu
verksmiðjur á ísafirði u.þ.b. 80
milljónir króna í verðjöfnunarsjóð
en fengu til baka í erfiðleikunum
seinna aðeins um 40 milljónir króna.
Árin 1987-1988 var verðbólgan
kæfð með m.a. rangri gengisskrán-
slóðin til Öskju hefur hins vegar enn
ekki verið færð á landabréf, enda
skammt síðan hún var lögð. Undir-
ritaður heyrði fyrst af henni hjá
landverði í Nýjadal, sem jafnframt
lét þess getið að ijallarútur færu
frekar gömlu slóðina (Gæsavatnale-
ið), þar eð hin lægi yfir hraun sem
þættu fara illa með hjólbarða.
Villuslóð á ábyrgð
hins opinbera?
Margt er við þetta mál að athuga.
Vegmerkingarnar seni ég gat um
eru fráleitar og villandi. Á leið minni
hitti ég af tilviljun nokkra íslenska
ferðalanga, sem ætlað höfðu Gæsa-
vatnaleið að vestan, en fylgdu hinni
nýju leiðármerkingu til Öskju og
áttuðu sig ekki á villu síns vegar
fyrr en nokkuð var komið áleiðis.
Göngumenn erlenda rakst ég á sem
villst höfðu inn á nýju slóðina og
voru orðnir uppiskroppa með drykkj-
arvatn. Vegna merkingarinnar
„Gæsavötn 9 km“ álykta menn sem
svo, að það sé botnlangi, en merking-
in „Askja“ vísi á hina hefðbundnu
Gæsavatnaleið. Með þessu er ekki
aðeins verið að valda mönnum araa,
heldur getur þetta haft alvarlegri
afleiðingar, ekki síst ef veður gerast
válynd.
Gæsavatnaleið sem fylgir nokk-
urn veginn Vatnajökulsvegi fyrri
tíðar er örðug fjallaslóð en með fjöl-
breyttu landslagi, nálægð af jökli
og eldstöðvum og víðsýni í góðu
skyggni. Nýja slóðin liggur um eins-
leitt og heldur fábreyt.ilegt landslag
og óvíst að hún haldist mikið lengur
opin, enda skipta vikur ekki máli í
þessu sambandi til eða frá.
Lagning .vega um hálendið og
opnun nýrra svæða fyrir bílaumferð
er skipulagsmálefni, sem gaumgæfa
þarf áður en í er ráðist. Fróðlegt
væri að fá upplýst hvaða umfjöllun
þessi vegalagning hefur fengið í
stjórnkerfinu og hveijir tóku ákvörð-
un um fjárveitingar til hennar.
Kannski hefði því fjármagni verið
betur varið til lagfæringa á Gæsa-
vatnaleið eða til endurbóta á áning-
arstöðum, sem henni tengjast.
Óbyggðirnar eru auðlind
Hálendi íslands og óbyggðir eru
auðlind, sem þjóðin á eftir að hafa
fjölbreytt not af í framtíðinni. Úti-
vist fólks fer þar sífellt vaxandi og
nýting í þágu ferðaþjónustu og orku-
vinnslu á eftir að aukast. Þótt okkur
finnist rúmt um í óbyggðum og
víðáttur miklar gildir um þær hið
saman og aðrar náttúruauðlindir, að
þær eru takmarkaðar. Það er auð-
velt að spilla þeim gæðum sem við
sækjumst þar eftir: kyrrð og frið-
sæld, gróðui'vinjum og sandauðnum
með blæ hins ósnorta. Þess vegna
er nauðsynlegt að móta skýrar um-
gengnisreglur og skipulag fyrir há-
lendið, sem tekur mið af náttúra-
vernd og setur mannlegum umsvif-
um skynsamlegar skorður.
Ilöfundur er alþingismaður
Alþýðubandalags fyrir
Austuflandskjördæmi.
ingu og háum vöxtum sem var við-
urkennt að hefði verið útflutnings-
greinunum þungur kross að bera.
Til að bæta frystiiðnaðinum þetta
upp greiddi ríkissjóður á þriðja
milljarð króna inn í verðjöfnunar-
sjóð fiskvinnslunnar, en rækjuiðn-
aðurinn fékk ekki neitt. Og mót-
mæli forsvarsmanna í rækjuvinnslu
voru látin sem vindur um eyrun
þjóta.
í upphafi úthafsrækjuveiða unnu
rækjuverksmiðjurnai' mikið þróun-
arstarf sem kostaði mikla peninga
en menn réttlættu það með því að
fjárfest væri til framtíðarinnar. í
dag þurfa þessir sömu aðilar að
knékrjúpa fyrir útgerðarmönnum
og greiða þeim hundruð milljóna á
ári í formi kvótakaupa, en þeir
fengu síðar eignarhald á auðlindinni
með kvótakerfinu. Framleiðendur
höfðu farið fram á helming kvótans
og höfðu náð sáttum um skiptingu
hans milli vinnslustöðva, en voru
hundsaðir sem endranær.
Allt era þetta atriði sem forsætis-
ráðherra má hafa í huga þegar
hann lætur álit sitt í ljós um iðnað-
inn og þá menn sem hafa gert
rækjuvinnslu að ævistarfi. Hann
hefur að vísu bent. á að tii séu verk-
smiðjur sem standi vel og því hljóti
þær illa stöddu að vera illa reknar.'
Ég vil aðeins benda á að verksmiðj-
ur eins og Ingimundur hf. á Siglu-
firði fékk í gjöf frá ríkissjóði á
síðasta ári um 160 milljónir króna
og er því varla viðmiðunarhæf í
samanburði, og allir sem vilja sýna
sanngirni munu sjá að verksmiðja
eins og Söltunarfélag Dalvíkur er
heldur ekki samanburðarhæft þar
sem með bátasölum og kvótatil-
færslum er fengin miklu jákvæðari
útkoma heldur en vinnsla á rækju
gefur tilefni tii. Bæði þessi fyrii^-
tæki eru mjög stór í útgerð (Söltun-
arfélag Dalvíkur er í eigu Sam-
heija) svo þau tilheyra þeim forrétt-
indahópi sem útgerðarmenn eru í
dag.
Það er eitt atriði sem mér finnst
rétt að komi fram, en það eru svo-
kölluð raðsmíðaskip sem erú fjögur
skip sem ríkissjóður stóð fyrir smíði
á og seldi fyrir nokkrum árum.
Þeir aðilar sem keyptu þessi skip
hafa hingað til aðeins greitt fyrir
þau sem nemur 7% af aflaverð-
mæti, þ.e. um 7 til 10 milljónir á
ári. Hvert skip kostar hins vegar
um 300 milljónir króna þannig að
það sem „eigendur" greiða ríkis-
ábyrgðarsjóði dugar ekki fyrir vöxt-
um einu sinni. Sumir þessara aðila
eru í rækjuvinnslu og fá þarna ódýrt
hráefni sem gefur þeim tugi millj-
óna á ári umfram aðra, allt á kostn-
að ríkissjóðs. v
Með þessum skrifum mínum er
ég ekki að firra mig né aðra kollega
mína ábyrgð á því hvernig komið
er, en sjálfsagt hafa menn stundum
tekið of djarfar ákvarðanir, en í
ótryggum iðnaði eins og rækju-
vinnsla er, verður varla hjá því kom-
ist.
Að lokum vil ég nefna eitt atr-
iði. Á sama tíma og mikið verðfall
hefur orðið á rækjumörkuðum hafa
allar kröfur um aðbúnað í verk-
smiðjunum stóraukist. Þetta er
vegna nýrra reglna sem eru vænt-
anlegar um innflutning á matvæl-
um til EB. Það hefur kostað tals-
verða peninga á erfiðum tímum að
uppfylla þessi skilyrði en hefur sett
íslenskan rækjuiðnað í hóp þeirra
fremstu í heiminum á sínu sviði,
og þær reglur sem verksmiðjurnar
setja sér eru miklu strangari en
Ríkismat sjávarafurða setur. Einnig
er rétt að benda á að verksmiðjum-
ar á ísafirði hafa sl. fjögur ár í
sameiningu haft starfsmann í þró-
unarstarfi sem skilað hefur umtals-
verðum árangri, hinsvegar hefur
aldrei komið neitt út úr hugmyndum
eða starfi Rannsóknarstofnunar
fiskiðnaðarins fyrir áðumefndar
verksmiðjur.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Isvers og fyrrveramndi formaður
Félags rækju- og
hörpudisksframleiðenda.