Morgunblaðið - 21.08.1991, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. ÁGÚST 1991
17
Leiðtogar Eystrasaltsríkjanna:
Mennirnir sem
verða að eiga við
nýju valdhafana
MIKIL óvissa er um framtíð Eystrasaltsríkjanna eftir valdarán neyð-
arnefndarinnar í Sovétríkjunum á mánudag. Löndin hafa staðið í
strangri sjálfstæðisbaráttu og öll vilja þau slíta sig frá Sovétríkjun-
um. Þau hafa mætt miklum mótbyr og litlum skilningi valdhafa í
Moskvu, ekki síst Míkhaíls Gorbatsjovs. Hætt er við að hinir nýju
valdhafar sýni enn minni skilning á kröfum þeirra, og yfirlýsingar
þeirra gefa til kynna að þeim sem vilja slíta sig úr ríkjasambandinu
verði engin miskunn sýnd. Ljóst er að mikið mun mæða á leiðtogum
Eystrasaltsríkjanna í samskiptum við hina nýju leiðtoga og þeir
hafa það erfiða hlutskipti að reyna annars vegar að koma fram vilja
þjóðarinnar og hins vegar að styggja ekki hina nýju valdhafa um
of. Hér á eftir verður fjallað stuttlega um hvern þeirra.
Vytautas Landsbergis, forseti
Litháens
Vytautas Landsbergis fæddist
árið 1932 í Litháen. Hann var langt
fram eftir aldri tónlistarkennari í
Listaháskólanum í Vilníus, höfuð-
borg Litháens.
Hann byijaði ekki að taka virkan
þátt í stjórnmálum fyrr en árið
1988 þegar hann var einn af stofn-
endum Sajudis-hreyfingarinnar.
Þessi hreyfing lagði megináherslu
á að Litháen endurheimti sjálfstæði
sitt sem tapaðist þegar landið var
innlimað í Sovétríkin 3. ágúst 1940.
Landsbergis var leiðtogi Sajudis,
sem bauð fram til kosninganna í
febrúar 1990, sen
það voru fyrstu
lýðræðislegu
kosningarnar í
Sovétríkjunum frá
stofnun þeirra
1917. Hreyfingin
vann stórsigur og
hlaut 72 af þeim
90 sætum sem ko-
sið var um og var
þar með komin
með meirihluta á litháíska þinginu,
þar sem þingmenn eru alls 141.
Talsmenn Sajudis sögðu úrslit kosn-
inganna sýna að Litháar vildu að
landið yrði sjálfstætt ríki og boðuðu
úrsögn þess úr sovéska ríkjasam-
bandinu síðar á sama ári.
Það gerðist síðan þann 11. mars
að Litháen lýsti yfir sjálfstæði, en
nokkru áður höfðu þingfulltrúar
kosið Landsbergis forseta landsins.
Viðbrögð stjórnvalda í Moskvu við
sjálfstæðisyfirlýsingunni voru hörð,
og Míkhaíl Gorbatsjov, þáverandi
forseti, var óvæginn í garð Litháa
í yfirlýsingum. Landsbergis sagði í
apríl 1990 að málamiðlun kæmi til
greina og Litháar myndu fresta
sjálfstæðisyfirlýsingunni í tvö ár.
Hann hefur þó hvergi hvikað frá
þeirri sannfæringu sinni að Litháen
eigi og skuli verða sjálfstætt ríki
og hefur lagt áherslu á að smáþjóð-
ir standi saman í sjálfstæðisbaráttu
sinni. Hann hefur einnig farið lof-
samlegum orðum um stuðning ís-
lendinga við Litháen og lét að því
liggja þegar hann var hér staddur
í október í fyrra að Island yrði fyrst
landa til að viðurkenna sjálfstæði
Litháens.
Juozas Urbys, sem var utanríkis-
ráðherra Litháens á fjórða áratugn-
um, sagði eitt sinn að Landsbergis
væri „einlægur ættjarðai-vinur" og
um það efast enginn sem fylgst
hefur með sjálfstæðisbaráttu Lithá-
ens undanfarin tvö ár, en Lands-
bergis hefur boðið stjórnvöldum í
Moskvu birginn hvað eftir annað.
Anatolijs Gorbunovs, forseti
Lettlands
Anatolijs Gorbunovs er félagi í
kommúnistaflokknum í Lettlandi og
komst til valda innan flokksins.
Hann var þó ekki harðlínumaður
og hefur barist fyrir því að Lettland
verði sjálfstætt. Hann hefur verið
Vytautas
Landsbergis
varkárari í yfirlýsingum sínum en
Landsbergis og áður en landið lýsti
yfir sjálfstæði kvaðst hann hlynntur
því að Lettland yrði sjálfstætt ríki
en tók jafnframt fram að taka yrði
tillit til hagsmuna Sovétstjórnarinn-
ar.
Þann 9. apríl 1990 lýsti Gor-
bunovs því yfir að Lettland myndi,
líkt og Eistland og
Litháen, lýsa yfir
sjálfstæði.-Þann 4.
maí sama ár lýsti
þingið síðan yfir
sjálfstæði lýðveld-
isins Lettlands.
Fimm dögum síðar
barst forsetaúr-
skurður frá
Moskvu sem
dæmdi yfirlýsing-
Anatolijs
Gorbunovs
una dauða og ómerka.
Gorbunovs hefur, líkt og Lands-
bergis, höfðað til Norðurlandanna,
næstu nágranna Eystrasaltsland-
anna, til að fá stuðning þeirra við
sjálfstæðisbaráttu Eistlands, Lett-
lands og Litháens. Á sérstökum
fundi Norðurlandaráðs sem haldinn
var í febrúar á þessu ári var forset-
um Eystrasaltsríkjanna boðið sér-
staklega. Þar sagði Gorbunovs að
Lettar væru Islandi þakklátir fyrir
„það hugrekki, em sýnt var með
því að viðurkenna sjálfstæði Lithá-
ens“.
Arnold Ruutel, forseti
Eistlands
Líkt og þeir Landsbergis og Gor-
bunovs er Arnold Ruutel sannfærð-
ur um að málefni Eystrasaltsríkj-
anna séu betur komin alfarið í
þeirra eigin höndum en hjá yfirvöld-
um í Moskvu. Hann var bæði for-
seti landsins og þingsins í Eistlandi
þegar það lýsti yfir fullveldi innan
Sovétríkjanna í nóvember 1988. Þá
samþykktu þingmenn lýðveldisins
með 194 atkvæðum gegn 14 að
leita eftir viðræðum við Moskvu um
sjálfstæði landsins.
Ruutel hefur farið varlegar í sak-
irnar en starfsbræður hans í hinum
Eystrasaltslönd-
unum að mörgu
leyti. Þann 30.
mars 1990 lýsti
Æðsta ráð lands-
ins því yfir að „sex
mánaða aðlögun-
artímabili v sem
leiði til fulls sjálf-
stæðis" með það
fyrir augum að
bijótast frá Sov-
étríkjunum væri hafið.
Á fundi Norðurlandaráðs í febrú-
ar 1991 sagði Ruutel að sjálfstæði
Eystrasaltsríkjanna myndi verða til
þess að auka stöðugleika í Norður-
Evrópu og að ríkin vildu taka þátt
í að byggja nýja lýðræðisálfu.
í september 1990 hitti Ruutel
Þorstein Pálsson, þáverandi for-
mann Sjálfstæðisflokksins, og
ræddi m.a. um það við hann að
Eistlendingar fengju hugsanlega
áheyrnaraðild að Norðurlandaráði.
Reuter
Andstæðingar valdaránsklíkunnar héldu vörð við rússneska þinghúsið aðfaranótt þriðjudags. Hér sjást
nokkrir þeirra standa við járnstyrkt veggbrot og hlýða á útvarpssendingu en nýju valdhafarnir tóku
þegar öll völd yfir fjölmiðlum í sínar hendur. Útvarp jafnt sem sjónvarp lét alveg hjá líða að skýra frá
mótmælum almennings og blöðin voru múlbundin.
Tuxnwn
á hreint ótrúlegu verði\
99.500 kr.
FERÐAMIÐSTÖÐIN VERÖLD býður nú, í samvinnu við SAS,
Thaiiandsferðir á hreint ótrúiegu verði:
Tvær vikur á fímm stjörnw hótefí á
ADEtNS 99.500 krónur.
Fiogið er með SAS um Kaupmannahöfn og haidið beint á hina giæsiiegu
Pattaya strönd, sem á fáa sína iíka í heiminum. Dvaiið verður á Royai Ciiff,
sem hefur verið útnefnt eitt aftíu bestu hóteium í heiminum.
FERflAMIflSTDfllN
AUSTURSRÆT117, SÍMI622200
Boðið er upp á ferðir á háifsmánaðar fresti fram til jóla
á þessu frábæra verði. Látið ekki happ úr hendi steppa.
Það býður enginn betur! Brottfarirnar eru 11. og
25. september, 9. og 23. október,
6. og 20. nóvember og 4. desember.
Í////S4S