Morgunblaðið - 21.08.1991, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. ÁGÚST 1991
19
Neyðamefnd áttmenn-
inganna verður skammlíf
— segir Vladimír Búkovskíj
RÚSSNESKI rithöfundurinn Vladimír Búkovskíj telur að harðlínu-
kommúnistarnir, sem steyptu Míkhaíl Gorbatsjov, muni aðeins
halda velli í nokkrar vikur. Hann kveðst hafa búist við því um
nokkurt skeið að afturhaldsöfl sölsuðu undir sig völd í Sovétríkj-
unum. Hann hafi því skipulagt neðanjarðarhreyfingu í Sovétríkj-
unum til þess að koma upplýsingum út úr landinu.
„Ég bjóst við meira ofbeldi í
upphafi," sagði Búkovskíj í sím-
tali frá bústað sínum í Cambridge
á Englandi. „Það voru mikil mistök
af hálfu valdaræningjanna að láta
ekki þegar til skarar skríða gegn
andstæðingum sínum, þótt að
sjálfsögðu harmi ég ekki þau mis-
tök. Þeir hefðu þurft að handtaka
alla leiðtoga andstöðunnar hefðu
þeir ætlað að ná árangri."
Neyðarnefndin skilur ekki
þjóðina
Búkovskíj sagði að herinn væri
byrjaður að gliðna í sundur og
herstjórnin væri í miklum vand-
ræðum: „Neyðarnefnd áttmenn-
inganna verður skammlíf. Hún
mun falla eftir nokkrar vikur.“
Þegar Morgunblaðið talaði við
Búkovskíj síðdegis í gær var ums-
átur neyðarnefndarinnar um Borís
Jeltsín, forseta Rússlands, og
stuðningsmenn hans í þjóðþinginu
hafið. Búkovskíj kvaðst ekki vera
viss um það hvort neyðarnefndin
myndi láta til skarar skríða: „Þeir
höfðu ekki hugrekki til þess í upp-
hafi. Hafa þeir hugrekki til þess
nú?“ spurði hann. Búkovskíj vísaði
til þess að Gorbatsjov hefði verið
í sumarfríi á Krímskaga þegar
valdaránið var gert: „Jeltsín var
ekki heldur í Moskvu, ég bendi á
það. En þeir snertu ekki hár á
höfði hans og hann sneri strax til
baka og'hóf andóf. En ef til kast-
anna kemur eiga þeir ekki eftir
að hika við að ráða niðurlögum
Jeltsíns. Og þá verður þeim alveg
sama þótt vestrænar kvikmynda-
vélar fylgist með.“
Búkovskíj er þeirrar hyggju að
neyðarnefndin viti ekki hvað hún
er að gera. „Þeir þekkja ekki sitt
eigið land,“ sagði hann um átt-
menningana í nefndinni. „Herinn
á eftir að snúast á sveif með fólk-
inu. Leyniþjónustan KGB verður
trú herstjórninni. En KGB kemst
ekki í hálfkvisti herinn og á ekki
möguleika gegn honum.“ Hann
sagði að Vladimír Kijútsjkov, yfir-
maður KGB, Dmitrí Yazov varnar-
málaráðherra og Borís Púgó inn-
anríkisráðherra hefðu tögl og
hagldir í neyðarnefndinni og bætti
við að Gennadíj Janajev, sem sett-
ur var forseti Sovétríkjanna í
krafti nefndarinnar, væri aðeins
strengjabrúða í höndum þein-a.
Sagt hefur verið að valdaræn-
ingjamir hafi látið til skarar skríða
á elleftu stundu. í gær átti að
undirrita sambandssáttmála þar
sem flytja átti vald frá miðstjórn-
inni í Moskvu til Sovétlýðveldanna
og hugðist Gorbatsjov koma aftur
til Moskvu til þess. Segja ýmsir
fréttaskýrendur að andstæðingar
Gorbatsjovs á hægri vængnum
hefðu aldrei getað snúið klukkunni
við eftir undirritun samningsins
og því hafi aðfaranótt mánudags
verið valin til hallarbyltingar.
Búkovskíj er á öðru máli: „End-
anleg drög sambandssáttmálans
voru sýnu frekar miðstjórninni í
hag, en lýðveldunum. Eina ástæð-
an fyrir því að þeir völdu þennan
tíma var að þeir vildu ná Gorbatsj-
ov áður en hann kæmi til Moskvu.“
Búkovskíj hefur sína skýringu
á því að neyðarnefndin skýrði
valdaskiptin með því að Gorbatsjov
þjáðist af ofþreytu: „Þeir eru að
vonast til þess að hann gangi í lið
með þeim. Fyrst þeir notuðu heilsu
Gorbatsjovs sem átyllu geta þeir
sagt að hann hafi náð sér ef hann
kemur inn í stjórnina." Búkovskíj
Rússneski rithöfundurinn Vlad-
imír Búkovskíj.
taldi ekki útilokað að Gorbatsjov
léti undan „til þess að bjarga eig-
in skinni.“
Hefur eigin
neðanjarðarhreyfingu
Búkovskíj kvaðst lengi hafa
búist við að eitthvað þessu líkt
myndi gerast í Sovétríkjunum.
„Fyrir tveimur árum hóf ég undir-
búning undir nýja ógnarstjórn,“
sagði Búkovskíj. Hann kvaðst hafa
lagt fé í þjálfun ungra manna í
Sovétríkjunum í að lifa af undir
harðstjórn og látið kenna þeim að
nota frumstæðar leiðir á borð við
handsnúnar prentvélar til að miðla
upplýsingum þegar yfirvöld hafa
lokað símkerfum og öðrum og
nútímalegri samskiptaleiðum.
„Þegar herlög voru sett í Póllandi
var landinu lokað. Ég bjóst við því
að hið sama myndi gerast í Sov-
étríkjunum ef valdarán yrði fram-
ið,“ sagði Búkovskíj. „Tilgangur-
inn með þessu er að koma upplýs-
ingum um fólk, sem er myrt eða
varpað í fangelsi í lokuðu landi,
til fjölmiðla erlendis. Þetta bar
árangur gegn kúgunarstjórn Brez-
hnevs og getur komið sér vel aft-
ur.“
Búkovskíj sagði að Sovétríkin
væru enn opin, enn væri hægt að
hringja þangað og ræða við fólk,
og yfirvöld virtust ekki byrjuð að
handtaka fólk: „En komi til þess
að landinu verði lokað geta mínir
menn umsvifalaust byijað að miðla
upplýsingum til Vesturlanda og
milli andófsmanna í Sovétríkjun-
um.“
Búkovskíj var andófsmaður í
Sovétríkjunum og var bæði settur
í fangabúðir og lagður á geð-
veikrahæli þegar verið var að
reyna að þagga niður i honum.
Árið 1976 var hann fluttur úr landi
í skiptum fyrir Luis Coraval, leið-
toga kommúnistaflokks Chile. Eft-
ir að Búkovskíj kom til Vestur-
landa hélt hann áfram að gagn-
rýna Kremlveija. „Ég er enn að
beijast við sömu ófreskjunna og
ég hef átt í höggi við alla mína
ævi,“ sagði Búkovskíj að lokum.
Reuter
Sovéskur skriðdreki tekur sér stöðu við hótel Úkraínu í Moskvu,
andspænis þinghúsi Rússlands á mánudag, skömmu eftir að skýrt
var frá falli Gorbatsjovs.
á lögum og reglu, að binda enda á
blóðsúthellingar, að lýsa yfir mis-
kunnarlausu stríði á hendur glæpa-
heiminum og uppræta skammarleg-
ar tilskipanir sem eru þjóðfélagi
okkar til vansa og auðmýkja íbúa
Sovétríkjanna.
Við munum hreinsa götur borg-
anna af glæpsamlegu athæfi og
binda endi á harðstjórn þeirra sem
láta greipar sópa um eigur fólksins.
Við beinum þeim tilmælum til
verkamanna, bænda, verkalýðs-
hreyfinga og allra íbúa Sovétríkj-
anna að endurreisa aga og skipulag
í verkamannastéttinni svo takast
megi á sem stystum tíma að auka
gæði og magn framleiðslunnar og
stefna þróuninni þ.a.l. í rétta átt á
árangursríkan hátt.
Líf okkar og framtíð barna- og
barnabarna og örlög fóstuijarðar-
innar eiga allt sitt undir þessu kom-
ið. Við erum friðelskandi þjóð og
munum standa af staðfestu við all-
ar skuldbindingar sem við höfum
ráðist í.
Að hafast ekkert að nú á þessum
örlagatímum jafngildir því taka á
sig ábyrgð á sorglegum og óút-
reiknanlegum afleiðingunum.
Sérhver sem ber hag ættjarðar-
innar fyrir bijósti, og vill þrífast
og vinna þar sem ró og trúnaður
ríkir, sem sættir sig ekki við áfram-
haldandi þjóðernisátök, og sem vill
að ættjörðin verði sjálfstæð og hag-
sæld ríki í framtíðinni verður að
taka einu réttu ákvörðuninna.
Við skírskotum til allra sannra
föðurlandsvina og biðjum fólk að
binda enda á þá upplausnartíma
sem nú ríkja.
Við förum þess á leit við allra
íbúa Sovétríkjanna að þeir horfist
í augu við þær skyldur sem þeir
hafa að gegna við ættjörðina og
veita neyðarnefndinni óskoraðan
stuðning í tilraunum hennar til að
leiða þjóðina út úr erfiðleikunum.
Máiefnalegum tillögum frá al-
menningi og stjórnmálahreyfing-
um, verkalýðssamtökum og borgur-
um mun verða tekið með þakklæti
og litið á þær sem viljayfirlýsingu
til að taka virkan þátt i reisa ætt-
jörðina úr rústum og að treysta á
ný þau aldagömlu vináttubönd sem
sameina bræðraþjóðir í eina sam-
henta fjölskyldu.
Neyðarnefnd Sovétríkjanna,
18. ágúst 1991.
Yfirlýsing um neyðarástand
Sovéska fréttastofan TASS birti
texta ávarps neyðarnefndarinnar í
heild sinni þar sem neyðarástandi
var lýst yfir og fer hann hér á eftir:
Forysta Sovétríkjanna lýsti í dag
[mánudag] yfir neyðarástandi í
hlutum landsins, að lög og stjórnar-
skrá ríkjasambandsins væru í gildi
um landið allt og að skipuð hefði
verið nefnd til að stjórna þjóðinni
meðan neyðarástand varir...
- í ljósi þess að [Míkhaíl] Gorb-
atsjov getur ekki gegnt skyldum
forseta Sovétríkjanna hefur for-
setavald ríkjasambandsins verið
flutt í hendur Gennadíjs Janajevs
varaforseta samkvæmt grein 7 í
stjórnarskrá Sovétríkjanna, lið 127;
- með það fyrir augum að binda
enda á hinn mikla og víðfeðma
vanda, pólitískar deilur og þjóðern-
iseijur, ringulreið og stjórnleysi,
sem stefna í hættu lífi og öryggi
borgara Sovétríkjanna og fullveldi
þeirra, stöðugleika landsvæða,
frelsi og sjálfstæði;
- í framhaldi af niðurstöðum
þjóðaratkvæðagreiðslunnar um að
viðhalda sambandi Sovétlýðveld-
anna og með hagsmuni allra þjóðar-
brota í landinu og sovésku þjóðar-
innar að leiðarljósi hefur forystan
ákveðið:
I fyrsta lagi, í samræmi við grein
3, lið 127, í stjórnarskrá Sovétríkj-
anna og grein 2 í lögum Sovétríkj-
anna um neyðarástandsreglur og
vegna krafna fólksins um að gripið
verði til afgerandi aðgerða til að
koma í veg fyrir hörmulegt þjóðfé-
lagshrun og tii að tryggja lög og
reglu, að lýsa yfir neyðarástandi í
sumum hlutum Sovétríkjanna í sex
mánuði frá klukkan fjögur fyrir
hádegi að Moskvutíma, 19. ágúst,
1991.
í öðru lagi, að tryggja það að
stjórnarskrá Sovétríkjanna og lög
hafi skilyrðislausan forgang um öll
Sovétríkin.
í þriðja lagi, að skipa nefnd ríkis-
ins til þess að stjórna landinu í
neyðarástandinu og stýra neyðar-
ástandsstjórninni í reynd með þess-
um mönnum: O.D. Baklanov, fyrsta
aðstoðarformanni varnarráðs Sov-
étríkjanna, V.A. Kijútskov, yfir-
manni KBB, V.S. Pavlov, forsætis-
ráðherra Sovétríkjanna, B.K. Pugo,
innanríkisráðherra Sovétríkjanna,
V.A. Starodúbtsév, formanni bæn-
dasambands Sovétríkjanna, A.I.
Tísjakov, forseta Sambands ríkis-
fyrirtækja og iðn-, framkvæmda-,
flutnings- og samskiptastofnana
Sovétríkjanna, D.T. Jazov, varnar-
málaráðherra Sovétríkjanna og G.I.
Janajev, settum forseta Sovétríkj-
anna.
í fjórða lagi, að taka af öll tví-
mæli um að öllum valda- og stjórn-
unarstofnunum, embættismönnum
og borgurum hvai-vetna í Sovétríkj-
unum er lögboðið að framfylgja í
einu og öllu ákvörðunum neyðar-
nefndarinnar.
Yfirlýsing forystu Sovétríkjanna
var undirrituð af Janajev, Pavlov
ogBaklanov.
í fyrstu tilskipun neyðarnefndar-
innar sagði m.a. að nefndin hefði
ákveðið að „allar valda- og stjórn-
unarstofnanir í Sovétríkjunum,
samtök og lýðveldi, landsvæði, hér-
uð, borgir, sýslur, þorp og nýbyggð-
ir skuli tryggja að farið verði í einu
og öllu eftir neyðarástandsreglu-
gerðum til að framfylgja sovéskum
lögum um neyðarástand og að
ákvarðanir neyðarnefndarinnar
verði skilyrðislaust virtar.
Þá er farið mörgum orðum um
fyrirkomulag stjórnsýslu og starf-
semi ýmisskonar í Sovétríkjunum á
meðan neyðarástandið ríkir. Meðal
annars er kveðið á um að ef ein-
hver stjórnunaraðili breytir gegn
reglugerðunum verði hann þegar í
stað leystur frá störfum og sóttur
til saka. Einnig eru fyrirmæli til
hersins þar sem tíundað er hvernig
bregðast eigi við undir ýmsum
kringumstæðum. Einnig er þeim
tilmælum beint til valda- og stjórn-
unarstofnana að skipuleggja starf-
semi sína betur og efla efnahagslíf
landsins á alla lund.
Þá segir í yfirlýsingu frá
Gennadíj Janajev, sem beindi orðum
sínum til erlendra þjóðhöfðingja og
framkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna, þar sem sagt er að Mík-
haíl Gorbatsjov hafi verið leystur
frá embætti sínu sem forseti, að
samkvæmt fyrirmælum forystu
Sovétríkjanna lýsti hann yfir
neyðarástandi í landinu í sex mán-
uði frá 19. ágúst 1991. „Öll völd í
landinu eru i hendi neyðarnefndar-
innar á þessu tímabili."