Morgunblaðið - 21.08.1991, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. AGUST 1991
29-
Afmæliskveðja;
Ragnheiður Guðmunds-
dóttir - Stafafelli
Hundrað ára er í dag Ragnhildur
Guðmundsdóttir fyrrum húsfreyja á
Stafafelli í Lóni. Hún er búin að lifa
langa ævi, manni finnst með ólíkind-
um að enn sé á lifi fólk setn var
komið til vits og ára þegar íslend-
ingar fengu heimastjórn og Hannes
Hafstein varð ráðherra 1904 en þá
hefur Ragnhildur verið á þrettánda
ári og eflaust talið sig hálffullorðna
manneskju. Mér þótti Torfi Þor-
steinsson komast skemmtilega að
orði er hann sagði eitt sinn að þær
breytingar sem orðið hefðu á hvers-
dagslífi fólks frá því hann myndi
fyrst eftir sér til þessa dags líktust
engu meira en ævintýri úr Þúsund
og einni nótt. Þetta hefði Ragnhild-
ur eflaust getað tekið undir.
Hún fæddist að Lundum í Staf-
holtstungum, næstelst af sjö böm-
um hjónanna þar, Guðlaugar Jóns-
dóttur frá Melum í Hrútafirði og
Olafs Guðmundar Ólafssonar bónda
á Lundum, en ætt hans hafði setið
Lunda um langan aldur mann fram
af manni. Elst systkinanna var Sig-
urlaug, húsfreyja í Hvammi í Norð-
urárdal, gift Sverri Gíslasyni, bónda
þar og héraðshöfðingja. Áttu þau
sex börn sem öll era á lífi. Síðan
kom Ragnhildur og næst henni að
aldri var Sigríður, sem giftist Krist-
jáni Jónssyni frá Garðsstöðum.
Bjuggu þau á ísafirði og áttu einn
son. Næst var Ásgerður, kennari á
Siglufirði og í Reykjavík, gift Jóni
Guðmundssyni, endurskoðanda og
skrifstofustjóra. Börn þeirra voru
tvö. Næstur í röðinni var Ólafur sem
lést aðeins 23 ára og var harmaður
ákaflega af fjölskyldu sinni. Mar-
grét var yngst systranna og varð
hún níutíu og eins árs fyrir nokkrum
dögum. Hún veit sjálfsagt af háum
aldri sínum en andinn er óbugaður
með öllu. Fyrir því hef ég glænýjar
heimildir. Hún var gift Karli Hall-
dórssyni tollverði og áttu þau eina
dóttur. Yngstur systkinanna var
Geir, fæddur 1904. Hann tók við
búinu á Lundum. Kona hans var
Þórdís Ólafsdóttir frá Sámsstöðum
í Hvítársíðu. Þau hjónin bjuggu á
Lundum til 1959 er þau brugðu búi
og fluttu til Reykjavíkur og jörðin
var leigð og síðan seld tíu áram síð-
ar.
Á Lundum munu hafa verið góð
efni eftir því sem þá tíðkaðist og
þau hjónin verið áfram um að
mennta börn sín, dæturnar ekki síð-
ur en synina. Elsta systirin gekk í
Kvennaskólann í Reykjavík og
Dalarnas Museum í Svíþjóð:
5 íslenskir lista-
menn sýna grafík
NÚ STENDUR yfir í Dalarnas Museum í Falun í Svíþjóð samsýning
norrænna grafíklistamanna. Ber
Nordisk Grafik Nu.
Dómnefnd skipuð prófessor
Zdenka Rusova frá Listaakadem-
íunni í Óslo, grafíklistakonunni
Marjatta Nuoreva frá Helsinki og
forstjóra Ríkislistasafnsins í Kaup-
mannahöfn, Jan Garff, valdi úr 48
grafíklistamenn frá Svíþjóð, Nor-
egi, Danmörku, Finnlandi, íslandi
og Grænlandi til að sýna verk sín
í Dalarnas Museum. íslensku þátt-
takendurnir era: Aðalheiður Skarp-
héðinsdóttir, Jón Reykdal, Sigrún
veitt og dómnefnd skipuð prófessor-
unum og grafiklistamönnunum
sýningin heitið ’91 Falubiennalen
K.G. Nilsson, Stokkhólmi, Staffan
Fihlgren, Umeá, og listakonunni
Lenu Gronquist, Stokkhólmi, valdi
þrjá listamenn sem hlutu verðlaun
fyrir verk sín.
Fyrstu verðlaununum deildu á
milli sín Pentti Kaskipuro og Outi
Heskanien frá Finnlandi, 2. verð-
laun hlaut Sidsel Vestbö frá Noregi
og 3. verðlaun hreppti Irene Lin-
heim einnig frá Noregi.
Sýningin hefur hlotið mikla að-
sókn og góða umfjöllun og fjöldi
verka selst. Hún stendur til 1. sept-
ember.
(Fréttatilkynning)
Herdís Hallvarðsdóttir og Helga Bryndís Magnúsdóttir.
■ ÞÆR Herdís Hallvarðsdóttir
og Helga Bryndís Magnúsdóttir
munu í kvöld, miðvikudag og annað
kvöld halda tónleika á Veitinga-
staðnum Berlin. Tónlist fjórða og
fimmta áratugarins verður ríkjandi,
auk þess sem fleiri gamlar og nýj-
ar, mislitar perlur fljóta með. Þær
stöllur léku fyrir nokkram áram á
Gauk á Stöng, en hafa ekki leikið
saman um nokkurt skeið, þar sem
Helga Bryndís stundar framhalds-
nám í píanóleik í Finnlandi. Herdís
leikur á bassa sinn.
■ VEITINGAHÚSIÐ Café Óp-
era er nú með lifandi tónlistarflutn-
ing fyrir matargesti. Söngkonan og
píanistinn Priscilla Hood frá New
York verður með skemmtidagskrá
sína næstu vikur og eru á efnis-
skránni öll þekktustu jazzlög 4., 5.
og 6. áratugsins. Enda þótt Pris-
cilla Hodd kjósi New York umfram
aðrar borgir hefur hún sungið og
leikið í mörgum virtustu jazzklúbb-
um á Vesturlöndum. Einnig hefur
hún komið fram í sjónvarpi þ. á
m. sjónvarpsþættinum „The Ton-
ight Show“.
Priscilla Hood
Ragnhildur sem í dag er hundrað
ára gekk í Kennaraskólann og lauk
þaðan prófi 1912, á tuttugasta og
fyrsta aldursári sínu. Hún hefur
sagt mér ýmislegt frá námsáram
sínum og skólafélögum og birtist
sumt af því í Nýjum menntamálum
árið 1985. Að prófí loknu var hún
einn vetur heima á Lundum og
kenndi þar börnum úr sveitinni. Hún
sagði mér að sér hefði ekki þótt
mikið til um kaupið sem hún fékk
fyrir það, faðir sinn hefði fengið
eins mikið eða meira í leigu fyrir
herbergið sem notað var til kennsl-
unnar.
Ólafur gekk í bændaskóla því
honum var ætlað að verða bóndi á
Lundum. Sigríður fór í Kvennaskól-
ann og stundaði síðan hannyrða-
nám. Margrét í Hvítárbakkaskóla
og Geir stundaði nám í Flensborgar-
skólanum.
Haustið 1913, ræðst Ragnhildur
kennari austur í Lón í Austur-Skaft-
afellssýslu. Séra Jón Jónsson frá
Melum í Hrútafirði, móðurbróðir
hennar, var þá prestur á Stafafelli.
Hún var kennari í Lóninu næstu
þrjú árin. Svo fór að hún ílentist í
þessari fögru, stórbrotnu sveit og
giftist Sigurði Jónssyni á Stafafelli
1917. Hann bjó um árabil á Víghóls-
stöðum á Fellsströnd, giftist þar
heimasætunni á bænum og eignuð-
ust þau eina dóttur, Sigurbjörgu.
Hann býr nú í Reykjavík. Dóttir
Ragnhildar og Sigurðar er Nanna,
fædd 1920. Hennar maður er Ólafur
Bergsveinsson frá Gufudal í Gufu-
dalssveit. Búa þau á Stafafelli og
eiga þijá syni, Sigurð, Bergsvein
og Gunnlaug. Yngstur barnanna var
Gunnlaugur, fæddur 1925. Hann
var giftur Guðrúnu Guðjónsdóttur.
Bjuggu þau á Djúpavogi og áttu
fjögur börn, Ragnar Guðjóns, Sig-
urð, Tryggva og Önnu Sigrúnu. í
september 1962 varð sá sorglegi
atburður að Gunnlaugur lést á
Landspítalanum í Reykjavík. Vissi
íjölskyldá hans ekki til þess að neitt
alvarlegt gengi að honum og var
gjörsamlega óviðbúin fráfalli hans
og var sá harmur sárari en táram
tæki eins og geta má nærri.
Ragnhildur og Sigurður ólu upp
börn sín á Stafafelli í hinni rómuðu
náttúrufegurð sem þar ríkir. Þau
vora bæði velgefin og stórhuga en
hvort á sinn hátt og hugir þeirra
hnign ekki alltaf í sömu átt. Þau
ráku stórbú á þeirra tíma vísu en
hinar gífurlegu þjóðfélagsbreyting-
ar sem urður hér á landi eftir heim-
styijöldina síðari voru ekki í þágu
þeirra sem bjuggu á víðlendum
stjóijörðum. Ragnhildur fluttist til
Reykjavíkur 1954 og bjó þar til árs-
ins 1988 er hún fór austur aftur til
að vera þar í skjóli dóttur sinnar
og hennar fjölskyldu. Síðar hef ég
því miður ekki séð hana.
Ég kynntist Ragnhildi upp úr
1960, en fyrri maðurinn minn, Ólaf-
ur Jónsson, var systursonur hennar,
sonur Ásgerðar og Jóns sem nefnd
eru hér að ofan. Ölafur hafði verið
sem barn og unglingur í sveit hjá
frænku sinni á Stafafelli í sex sum-
ur og var mjög kært með þeim. Þar
sem börn Ragnhildar voru ekki í
næsta nágrenni kom það gjarnan í
hans hlut að vera henni innan hand-
ar með ýmislegt og gerði hann það
með gleði. Okkur varð smásaman
afar vel til vina og þótti mér eftir
því meira til hennar koma sem ég
kynntist henni meira og tel mig
hafa lært ýmislegt gott af henni —
þótt mér takist kannski ekki að
nýta þann lærdóm sem skyldi. Eitt
af því sem mér fétt svo vel í hennar
fari var að hún vissi jafnan gjörla
hvað hún vildi, hvort sem um var
að ræða meira kaffi í bollann, teppi
á gólfið eða aðsetursskipti. Þar var
ekki æsingurinn eða fumið né verið
að sjá eftir þeim ákvörðunúm sem
teknar höfðu verið. Annað sem ég
dáðist að var æðraleysi hennar og
raunsæi í sambandi við heilsufar og
sjúkdóma en af þeim fékk hún sinn
skerf vel úti látinn þótt oft tækist
að bæta þar um með hjálp góðra
lækna. Einstök stilling hennar og
jákvætt viðhorf til lífsins hefur
áreiðanlega stuðlað að bata. Mér
fannst stundum þegar ég kom að
heimsækja hana á spítala og bjóst
kannski við að hitta hana niður-
dregna og miður sín að hún hefði
meira að miðla mér en ég henni.
Hringlandaháttur var ekki til í henn-
ar lífsbók, hún var alltaf búin að
hgusa um það sem var á döfinni,
athuga málin og tók svo ákvarðanir
sínar í samræmi við það.
Ragnhildur bjó á Njálsgötu 39
um árabil. Hún átti þar góða ná-
granna og kunni eiginlega ágætlega
við sig en þar koma að íbúðin varð
henni óhæg og fékk hún þá íbúð í
Hátúni lOa. Þar féll henni vel að
vera, skipulagði allt eftir sínu höfði
og bjó sér ákaflega notalegt heim-
ili. Hún kynntist mörgu ágætisfólki
þar og hefði gjarnan viljað hafa af
því meiri félagsskap og þótti ómynd-
arskapur af þeim sem þarna réði
ríkjum að hafa ekki sal eða almenni-
lega setustofu handa öllum þeim
mörgu manneskjum sem þarna
bjuggu. Hún sagði mér frá ýmsum
atvikum sem gerðust í Hátúni en
eitt er mér þó minnistæðast því ég
hafði svo gaman af því og þótt það
eiginlega vera einkennandi fyrir
hana. Dag nokkurn sat maður sem
hún þekkti lítillega í anddyrinu og
spilaði á harmonikku er hún átti
leið hjá. Þau tóku tal saman og
hann spurði hvort hana langaði ekki
til að syngja. Hún tók líflega í það
og hann bauð henni að velja lag.
Hún þurfti ’ekki að hugsa sig um
eitt augnablik og sagðist vilja syngja
Sunnudag selstúlkunnar og gerði
það að bragði og ég býst ekki við
að hana hafi rekið í vörðurnar.
Raghildur var jafnan gestur Ás-
gerðar systur sinnar á aðfangadags-
kvöld og eftir lát hennar hjá okkur
Ólafi. Eftir að við slitum samvistir
gerði hún mér og minni fjölskyldu
þá ánægju að vera hjá okkur þetta
kvöld og þótti okkur nokkuð tóm-
legt þegar ekki var lengur von á
henni á jólunum. Með henni og
móður minni, Halldóru Friðriksdótt-
ur, var góð vinátta og gaman að
vera með þeim á jólunum fyrir mig,
syni mína og síðar seinni mann
minn, Vikar Pétursson, en með þeim
tókst ágætur vinskapur.
Á sumrin var hún oftast nær á
Stafafelli hjá Nönnu dóttur sinni og
eftir því sem lengra leið á tíræðisald-
urinn þótti henni sjálfsagðara að
hlíta hennar forsjá. Þegar að því
kom að Nanna taldi rétt að hún flytti
alveg austur minnist ég þess að hún
sagði: „Ég nenni ekki að vera að
láta ókunnugt fólk stumra yfir mér:
þegar ég er orðin svona gömuk“
Mér er þessi setning minnisstæð,
bæði af því að mér þótti þetta svo
vel sagt og líka af því að ég vona
að hún sé í góðra manna höndum
þar sem hún dvelst nú á Höfn.
Ragnhildur hélt sínum andlegu
kröftum óvenjulega vel. Hún var
eiginlega eins og ung manneskja
að tala við vel fram yfir nírætt.
Einu sinni fékk ég vinkonu mína til
að keyra mig og þær mæður Ragn-
hildi og Nönnu á Hótel Borg er þar
var haldið upp á 75 ára afmæli
Kvennréttindafélagsins. Hún hafði
ekki hitt Ragnhildi áður en vissi að
hún var 91 árs og ætlaði að fara
að tala við hana eins og gamal-
menni en hætti því snarlega þegar
hún fann að þessi háaldraða kona
var fullkomlega með á nótunum og
óþarft með öllu að setja sig í sérstak-
ar stellingar. Ég minnist þess líka
árið 1975 þegar við Ólafur og synir
okkar vorum að undirbúa ferð á
Stafafell og hún var líka á förum
þangað að við gerðum ráð fyrir að
hún mundi fljúga á Höfn, orðin þetta
gömul og þá var hún líka með slæma
mjaðmarliði en úr því var reyndar
bætt síðar með skurðaðgerð. Ég
sagði henni frá ferðaáætlun okkar,
við ætluðum að aka nýja veginn og
brýrnar miklu yfir vötnin stríð og
ég gerði tæpast ráð fyrir því að hún
mundi treysta sér til að sitja í bíl
alla þessa leið. Þá sagði hún að það
hefði alltaf verið sinn draumur að
fara akandi frá Reykjavík til Horna-
fjarðar. Við urðum auðvitað mjög
ánægð og ferðin reyndist einkar
ánægjuleg, veðrið lék við okkur og
landið okkar var svo fallegt. Ekkert
okkar hafði komið í Skaftafell né
Öræfasveit og þótti okkur mikið til
koma. í Suðursveit ætlaði Ragnhild-
ur að heilsa upp á Torfa á Hala en
við töldum ekki vera tíma til þess
ef við ættum að ná háttum á Stafa-
felli. Þar held ég að við höfum gert
mikla vitleysu. Það hefði áreiðan-
lega verið okkur ómetanlegt að
heyra þau tala saman.
Mér þótti hún sýna áræði að vilja
fara þessa ferð, en þannig held ég
að hún hafi alltaf verið, reiðubúin
að taka þá áhættu sem fylgdi því
sem hún vildi gera.
Óg í dag er hún hundrað ára.
Hún sagði við mig síðustu jólin sem
hún var hérna hjá okkur að sér fynd-
ist þetta vera orðið langt en sjálf-
sagt yrði hún hundrað ára. Hún
átti kollgátuna. Við hér á heimilinu
vottum henni virðingu okkar í til-
efni afmælisins og biðjum henni og
ijölskyldu hennar allrar blessunar í
bráð og lengd.
Vilborg Sigurðardóttir.
ÞYSKAR
^VERÐLAUNA
VÉLAR!
Blomberg þvottavéiarnar hlutu
hin eftirsóttu, alþjóðlegu IF
hönnunarverðlaun fyrir framúr-
skarandi glæsilega og hugvit-
samlega hönnun.
Við bjóðum nú gerð WA-230 með
kostum, sem skapa henni sér-
stöðu:
* Tölvustýrður mótor * yfirúðun *
alsjálfvirk magnstilling á vatni *
umhverfisvænt sparnaðarkerfi.
Verð aðeins kr. 69.255 stgr
Aðrar gerðir frá kr. 58.615 stgr
Einar Farcstveit & Co.hf. Borgartúni 28 S 622901 og 622900