Morgunblaðið - 24.08.1991, Blaðsíða 1

56 SIÐUR B
STOFNAÐ 1913
190. tbl. 79. árg.
LAUGARDAGUR 24. AGUST 1991
Prentsmiðja Morgunblaðsins
Borís Jeltsín Rússlandsforseti á þjóðþingi landsins:
Starf kommúnistaflokksins
stöðvað um óákveðinn tíma
stætt,“ sagði Vytautas Landsberg-
is, forseti Litháens, á Sjálfstæðis-
torginu í höfuðborginni Vilníus þar
sem yfir 100.000 manns komu sam-
an og fögnuðu nýyfirlýstu sjálf-
stæði.
Dmitrí Jazov, einn valdaræningj-
anna og fyrrum varnarmálaráð-
herra, sagði í viðtali við rússneska
sjónvarpið að hann iðraðist gjörða
sinna. „Það sem gerðist var skamm-
arlegt fyrir herinn og mig sem yfir-
manns hans,“ sagði Jasov og bætti
við að hann væri því ábyrgur fyrir
því sem gerst hafði.
Sjá ennfremur fréttir á bls. 2
og 21-25.
Flokkurinn harðlega gagnrýndur og
Gorbatsjov Sovétleiðtogi auðmýktur
Moskvu. Reuter.
BORÍS Jeltsín Rússlandsforseti kom Míkhaíl Gorbatsjov, forseta
Sovétríkjanna, í opna skjöldu á rússneska þjóðþinginu í gær þeg-
ar hann dró upp úr pússi sínu plagg og sagði við Gorbatsjov:
„Svona á léttari nótunum; eigum við ekki að undirrita tilskipun
þar sem starfsemi rússneska kommúnistaflokksins er stöðvuð?"
Síðan skrifaði Jeltsín sjálfur undir með tilþrifum. Gorbatsjov hafði
þá rétt áður viðurkennt að Jeitsín hefði óskorað vald yfir starf-
semi allra samtaka og félaga í Rússlandi. Fundi þingsins var sjón-
varpað víða um heim og sljórnmálaskýrendur eru sammála um
að Jeltsín hafi notið þess að sýna vald sitt og auðmýkt Gorbatsjov
á ýmsan hátt, t.d. með því að grípa fram í fyrir honum aftur og
aftur. Eftir að hafa verið beittur þrýstingi frá fulltrúum þingsins
lýsti Gorbatsjov því yfir að hann teldi að öll sovéska ríkisstjórnin
ætti að segja af sér.
Gorbatsjov rak í gær fjóra ráð-
herra, þar á meðal Alexander
Bessmertnykh utanríkisráðherra.
Forsetinn sagði að Bessmertnykh
hefði ekki tekið afstöðu gegn valda-
ræningjunum. • „Ég leysti hann því
frá stöðu sinni.“ Bessmertnykh tók
þessari ákvörðun forsetans „með
biturð“ að sögn sovésku fréttastof-
unnar TASS.
Jeltsín gerði eignir Prövdu og
annarra helstu dagblaða kommún-
istaflokksins upptækar og rak yfir-
menn TASS-fréttastofunnar og
ríkisútvarpsstöðvarinnar þar sem
hann taldi fréttaflutning meðan á
valdaráninu stóð ekki hlutlausan.
Hin nýju valdahlutföll í Sovétríkj-
unum endurspegluðust í því að á
fundi í gærmorgun skrifuðu Jeltsín
og átta leiðtogar Sovétlýðvelda, auk
Gorbatsjovs, undir þegar nýir ráð-
herrar voru skipaðir í stað þeirra
sem reknir voru, þó ekki Bessm-
ertnykhs. Þessi fundur var haldinn
til að ræða sambandssáttmálann
sem undirrita átti á mánudaginn,
en fréttamönnum var ekki leyft að
fylgjast með honum.
Fulltrúamir á rússneska þinginu
gagnrýndu kommúnistaflokkinn
harðlega og sumir töldu jafnvel að
hann væri glæpsamlegur. Gorb-
atsjov reyndi að halda hlífiskildi
yfír flokknum og mörgum félaga
hans og sagði að þeir hefðu snúist
gegn valdaræningjunum.
Það breytti því þó ekki að um-
bótasinnar í Moskvu og nokkrum
Sovétlýðveldum tóku flokksskrif-
stofur í sínar hendur og háttsettir
menn í lýðveldunum sögðu sig úr
flokknum. I Leníngrad lokaði lög-
regla höfuðstöðvum flokksins og
vamaði embættismönnum hans inn-
göngu. Þúsundir mótmælenda söfn-
uðust saman fyrir framan höfuð-
stöðvar flokksins í Moskvu og
söngluðu: „Niður með kommúnista-
flokkinn.“ Þeir fögnuðu ákaft þegar
rauði fáninn með hamri og sigð var
dreginn niður.
Hinn þríliti rússneski fáni blakti
í gær yfír Kremlarmúrum í fyrsta
sinn síðan byltingin var gerð 1917.
Hann var dreginn að húni hjá skrif-
stofum Jeltsíns í Kreml, og aðeins
hundrað metrum frá blakti sovéski
fáninn við skrifstofur Gorbatsjovs.
„Ég held að sá maður fyrirfinnist
ekki í Litháen né í heiminum öllum
sem dregur í efa að landið sé sjálf-
Borís Jeltsín réttir Míkhaíl Gorbatsjov afrit af fundargerð frá ríkisstjórnarfundi sem haldinn var á
mánudag, þegar leit út fyrir að valdaránið hefði heppnast, og hálfneyðir hann til að lesa kafla úr
henni. Þar kom fram að flestir á fundinum höfðu stutt neyðarnefndina eða a.m.k. ekki risið upp á
móti henni.
Starfandi utanríkisráðherra Rússlands í samtali við Morgunblaðið:
Eystrasaltsríkin geta litið á
sig sem sjálfstæð okkar vegna
„VIÐ viðurkennum fullveldi Eystrasaltslýðveldanna og við ætlum
að reyna að staðfesta tvíhliða samninga okkar við þau eins fljótt
og auðið er. Við munum reyna að koma á eðlilegum samskiptum
samkvæmt alþjóðlegum reglum,“ sagði Andrei Fjodorov, starfandi
utanríkisráðherra lýðveldisins Rússlands, í símasamtali við Morgun-
blaðið í gær. Fjodorov sagðist hafa rætt málefni Eystrasaltsríkjanna
við Ólaf Egilsson sendiherra í fyrradag og jafnframt skýrt honum
frá afstöðu Rússlandsstjórnar til ástandsins í Sovétríkjunum.
„Okkar afstaða er að við styðjum
baráttu þeirra, og þetta höfum við
sagt þeim,“ sagði Fjodorov er
blaðamaður spurði hvort hann ætti
við að Rússland viðurkenndi ríkin
sem sjálfstæð og utan Sovétsam-
bandsins. „Spurningin er aðeins um
skilgreininguna. Ef Eystrasaltslýð-
veldin vilja líta á sig sem sjálfstæð
ríki, er það í lagi okkar vegna. Við
höfum rætt við forystumenn
Eystrasaltsríkjanna og þeir eru
sammála okkur um að þau eigi að
vera áfram á efnahagssvæði Sov-
étríkjanna. Þeir myndu eiga erfítt
með að spjara sig án Rússlands;
að vera sjálfstæðir án efnahagslegs
grundvallar.“
— Borís Jeltsín Rússlandsforseti
hefur sagt að drögin að nýjum sam-
bandssáttmála Sovétríkjanna
þarfnist endurskoðunar. Hvað telja
Rússar að þurfi að endurskoða?
„Það verður að skilgreina mjög
nákvæmlega hvert hlutverk mið-
stjórnarvaldsins eigi að vera, og
hvað tilheyri lýðveldunum. Þá hluta
samningsdraganna, sem fjalla um
valdsvið ríkjasambandsins og svo-
kölluð sameiginleg mál, þarf að
endurskrifa. Sameiginlegu málin
eiga að vera varnir, samgöngu- og
fjarskiptakerfi og ef til vill fjár-
mál, annað eiga lýðveldin að taka
í sínar hendur.“
— Menn hafa velt því fyrir sér
hvort Rússland vilji vera í banda-
lagi með lýðveldum, sem studdu
valdaránið.
„Já, það er líka vandamál. Úkr-
aína og Kazakhstan tóku ekki
skýra afstöðu í upphafi. Þessi lýð-
veldi verða auðvitað ekki útilokuð
frá nýju ríkjasambandi. En menn
þurfa að hafa hreinan skjöld."
Fjodorov birti í gærmorgun opið
Fjodorov segir að lýðveldið
Rússland vilji gjarnan fá sér-
staka fulltrúa í sovézkum sendi-
ráðum.
bréf í dagblaðinu Komsomolskaja
Pravda til Alexanders Bessmert-
nykh, þáverandi utanríkisráðherra
Sovétríkjanna, sem nú hefur verið
rekinn úr embætti. „Ég tel að
Bessmertnykh hafi stutt valdarán-
ið. Ég gagnrýndi hann fyrir að
skipa svo fyrir að sendiráð Sov-
étríkjanna erlendis styddu valda-
ræningjana og kæmu yfirlýsingum
Janajevs á framfæri við erlendar
ríkisstjórnir. Hann leyfði einnig að
áttmenningaklíkan héldi blaða-
mannafund í upplýsingamiðstöð
utanríkisráðuneytisins. Enginn af
undirmönnum hans hjálpaði okkur.
Það eru nægar sannanir fyrir þætti
hans í samsærinu."
— Rússland hefur lýst yfir full-
veldi innan Sovétríkjanna. Getum
við til dæmis búizt við að sjá rússn-
eskt sendiráð í Reykjavík?
„Nei, ég tel að við munum ekki
fara þá leiðina. Hins vegar viljum
við gjarnan hafa fulltrúa okkar í
mörgum sovézkum sendiráðum,
sem væra ábyrgir fyrir beinum
tengslum við Rússland. Persónu-
lega vil ég að ísland og Rússland
hafi eins nájn tengsl og hægt er.
Ég var á íslandi fyrir mörgum
árum, þekki landið og er ákaflega
hrifinn af því. Ég tel að á mörgum
sviðum getum við haft eðlilegt sam-
starf, sem stjórnast fyrst og fremst
af hagsýnissjónarmiðum án þess
að hugmyndafræði komi þar nokk-
urs staðar nærri. Ég get nefnt fisk-
veiðar, fiskiðnað, landbúnað og
fleira. Verkefnin eru óþijótandi."