Morgunblaðið - 24.08.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1991
I fótspor Roberts Schumanns
— undir handleiðslu Andreas-
ar Schmidt og Rudolfs Jansen
eftir Halldór Hansen
Lánið leikur við unnendur ljóða-
söngsins hérlendis um þessar
mundir. Hinn heimsfrægi og vin-
sæli ljóða- og óperusöngvari Andre-
as Schmidt er staddur hér á landi
ásamt konu sinni og dóttur. Hann
mun láta til sín heyra í íslensku
Óperunni laugardaginn 31. ágúst
og sunnudaginn 1. september næst-
komandi kl. 17.
Andreas Schmidt kom til íslands
svo til beint frá Suður-Frakklandi
þar sem hann hefur undanfarið
sungið hlutverk greifans í Brúð-
kaupi Figarós eftir Mozart við
feiknagóðan orðstír að vanda.
En hér hefur hann eytt sumar-
leyfi sínu í faðmi fjölskyldu og vina,
og þar fremst í broddi eru hjónin
Hörður Áskelsson og Inga Rós Ing-
ólfsdóttir.
Þau hjón hafa nánast verið eins
og eldri systkini Andreasar Schmidt
gegnum árin og þeirri vináttu get-
um við þakkað tíðar heimsóknir
hans til íslands jafnt í einkaerindum
sem listrænum. Og nú er svo kom-
ið að mörgum okkar finnst að ís-
land og íslendingar eigi líka svolítið
í Andreasi Schmidt, enda hefur
hann hvorki látið vaxandi frægð
né óvægar kröfur hins alþjóðlega
tónlistarheims aftra sér frá því að
halda tryggð við fortíð sína og
gamla vini. Þó er það stundum
hægara sagt en gert í þeirri hring-
iðu, sem vill skapast í kringum fólk,
sem nær alþjóðlegri frægð og viður-
kenningu. Tími fyrir einkalíf verður
þá oft hverfandi lítill og ill nauðsyn
að verja þau fáu augnablik sem
bjóðast fyrir átroðningi utan frá.
En frægð og frami hafa ekki
breytt Andreasi Schmidt. Hógværð
hefur alla tíð einkennt hann, ekki
síst í afstöðu hans til tónlistarinn-
ar. Og sú hógværð er í mínum aug-
um af sama toga spunnin og trygg-
lyndi hans við sannfæringar sínar,
hvernig svo sem vindar blása í
kringum hann.
Ég held, að mér sé óhætt að
fullyrða, að Andreas Schmidt sé
óvenjulega dyggur þjónn tónlistar-
innar og leggi allt undir til að þjóna
tónskáldinu og þeim sköpunar-
krafti, sem að baki liggur.
Andreas Schmidt á ef til vill ekki
langt að sækja þessa afstöðu, því
að hann er af tónlistarmönnum
kominn og á rætur sínar sem tón-
listarmaður í andlegri tónlist. Sú
tónlist afhjúpar á augabragði alla
gervimennsku, sýndarmennsku og
tilgerð, en allt þetta er Andreas
Shmidt blessunarlega laus við.
Alvara og einlægni einkenna af-
stöðu hans til tónlistarinnar. Hann
kastar hvergi til höndum og nálg-
ast öll verkefni í dýpt, einnig hin
léttari, en þau orð ber þó ekki svo
að skilja, að léttleikanum sjálfum
sé ábótavant, Þvert á móti.
Ég minnist þess aldrei að hafa
heyrt Andreas Schmidt grípa til
auðveldra eða billegra lausna í þeim
tilgangi einum að afla sér vinsælda
eða létta sér róðurinn, og sumum
þykir hann jafnvel of sjálfsafneit-
andi í list sinni.
Það má því heita nær furðulegt,
að svo ungum, hæglátum og hóg-
værum listamanni sem Andreas
Schmidt er, hafi á nokkrum árum
skotið upp á stjörnuhimininn í
heimi, sem svo oft virðist yfirborðs-
kenndur, síkvikur og síbreytilegur.
En ef til vill sannar það, hve marg-
ir eru að leita sér að akkeri í ólgu
tilverunnar og skynja þá ósjálfrátt,
að Andreas Schmidt byggir list sína
á kletti.
Ef til vill er þetta örugga gildis-
mat, sem stendur af sér allar sveifl-
ur tíðarandans og tízkunnar, það
sem er hinn raunverulegasti boð-
skapur í list Andreasar Schmidt.
Andreas Schmidt er þýzkur
söngvari í beztu merkingu þessa
orðs og nafn hans er oft tengt nafni
kennara hans og læriföður, Dietrich
Fischer-Dieskau, og oft er talað um
hann sem hinn nýja og unga Fisch-
er-Dieskau.
Robert Schumann
Sjálfum sýnist mér þó, að sá
samanburður eigi við mjög yfir-
borðsleg rök að styðjast. Hvor þess-
ara listamanna nálgast verkefni sín
í samhljóm við sína eigin sál og
sitt eigið sjálf. Persónuleikarnir eru
þó næsta ólíkir en eiga þó það sam-
eiginlegt, að hvor um sig er sjálfum
sér trúr.
í áranna rás hefur Andreas
Schmidt fært okkur margar af perl-
um söngbókmenntanna og kynnt
okkur sinn sérstaka skilning á og
tilfinningu fyrir verkefnunum.
Að þessu sinni ætlar Andreas
Schmidt að halda áfram á sömu
braut og helga tónleikana þýzka
tónskáldinu Róbert Schumann.
Róbert Schumann var sonur bók-
sala og var einkar ljóðelskur alveg
frá blautu barnsbeini. Hann var
einnig óvenjulega ritfær maður og
eftir hann liggja margar, merkar
og frábærlega vel samdar ritsmíðar
um tónlist. Þrátt fyrir það beinist
áhugi Schumanns ekki að sönglaga-
gerð fýrr en tiltölulega seint og
tengdist sá áhugi fyrst og fremst
ást hans á Clöru Wieck, píanóleik-
ara, sem hann gekk síðar að eiga,
þótt mörgum torfærum yrði að
ryðja úr vegi áður.
Frjósamasta tímabilið í sönglaga-
gerð hans var árið 1840, en tíu
árum síðar, eða árið 1850, kom
andinn yfir hann á ný í þessu sam-
bandi en áður hafði Schumann
fundist andagiftin yfirgefa sig um
hríð, enda farinn að finna fyrir
geðtruflunum, sem síðar áttu eftir
að binda enda á feril hans sem tón-
skálds og manneskju.
Það hljóðfæri, sem Róbert Schu-
mann hafði mestar mætur á, var
án efa píanóið, og bera sönglög
hans þess einnig ríkulega vott. For-
spil og eftirspil í sönglögum Schum-
anns eiga vart sinn líka og píanó-
hlutinn opnar innsýn í það, sem
Andreas Schmidt
liggur hulið á milli línanna í hinu
bundna máli textans.
En Schumann var einnig mikill
náttúruunnandi og í anda ró-
mantísku stefnunnar fann hann
sífellt hliðstæður á milli þess, sem
var að gerast í náttúrunnar ríki og
þess sem var að eiga sér stað í
fylgsnum mannssálarinnar. Og í
sama anda var tilhneigingin til að
leita þess, sem kynni að liggja dul-
ið á bak við hið sýnilega yfirborð,
og ganga þá frá því sem vísu, að
fátt væri sem sýndist, ef betur
væri að gáð. Rómantíkin þreyttist
aldrei á því að spyrja og leita hins
dularfulla, sem lægi innan mann-
legrar skynjunar en utan við mann-
legan skilning. Og hafi nokkurt
tónskáld náð að umskapa þessa
afstöðu í tónum, þá er það Robert
Shcumann.
Að vanda hlífir Andreas Schmidt
ekki sjálfum sér. Af áhuga fyrir að
kynna tónlist Schumanns frá sem
flestum hliðum mun hann syngja
eitt prógramm laugardaginn 31.
ágúst en allt annað sunnudaginn
1. september. Söngvarar, sem vita
að húsfyllir er tryggur, hvar, hve-
nær og hvað sem þeir syngja, láta
sér venjulega nægja að endurtaka
sama prógrammið endalaust. En
það er ekki í anda Andreasar
Schmidt, sem sífellt leitast við að
kynna ný og ný verkefni.
Fyrra kvöldið, laugardaginn 31.
ágúst, mun hann bytja að syngja 6
ljóð op. 89 eftir Schumann við texta
eftir Wielfred von der Neun.
Öll þessi ljóð eru lofsöngvar til
náttúrunnar og eru frá árinu 1850
eða síðara ftjósemistímabili Schum-
Halldór Hansen
„Og loks er vert að
minnast þess, að Andre-
as Schmidt ekki einn
síns liðs á ferð. Meðleik-
ari hans á tónleikunum
verður Rudolf Jansen,
sem er okkur íslending-
um að góðu kunnur,
sem undirleikari hol-
lenzku söngkonunnar
Elly Ameling...“
Rudolf Jansen
anns í sönglagagerð. Til gamans
má geta þess að þessi lög voru sam-
in fyrir hina víðfrægu og vinsælu
sænsku söngkonu Jenny Lind.
Því næst koma 6 Ijóð eftir Niko-
laus Lenau op. 90. Þau eru einnig
frá árinu 1850. Kvæði Lenaus
snertu Schumann í hjartastað, því
þeim tókst í sínu orðfáa formi að
komast að kjarnanum í því æðru-
lausa þunglyndi, sem Schumann
þekkti svo vel af eigin raun.
5 lög op. 40 við texta eftir danska
skáldið og rithöfundinn H.C. And-
ersen koma þar á eftir. H.C. And-
ersen sótti Schumann og konu hans
heim árið 1840. Schumann hreifst
af hinum sérkennilegu kvæðum
þótt hann þyrfti nokkurn tíma til
að átta sig á þeim. En þegar skáld-
Konan sneri sér til lögreglunnar
og kærði mennina fyrir þjófnað og
voru þeir skömmu síðar handteknir.
Þeir neituðu sakargiftum en í vasa
eins þeirra fundust merkimiðar af
tösku konunnar. Við leit í híbýlum
ið Adelbert Chamisso þýddi þau úr
dönsku á þýzku, ákvað Schumann
að semja við þau lög.
Tónleikunum fyrra kvöldið lýkur
á svokölluðum „Kemer-ljóðum“, en
það er lagaflokkur við kvæði eftir
skáldið og lækninn Justinus Kern-
er. Yfirleitt hafði Schumann óbrigð-
ulan smekk á kveðskap, en þó verð-
ur Justinus Kerner tæplega talinn
meðal frábærustu ljóðskalda 19.
aldarinnar. Engu að síður höfðuðu
kvæði hans einlæglega til Schu-
manns og ef til vill einiæglegast til
náttúruunnandans í honum. Svo
sem Justinus Kerner hafi verið bú-
inn að fá sig fullsaddan af fallvalt-
leika mannlegleikans og mannlegra
samskipta en hafi leitað að stöðug-
leika og huggun í ríki náttúrunnar.
Hún væri ólíklegri til að bregðast
vonum og væntingum hrörnandi
einstaklings en samferðafólkið. Þar
væri og að finna dularheima, sem
kynnu að reynast uppspretta nýrrar
orku og endurnýjunar, staðreynd,
sem vakning gróðurs til lífsins
sannar á hveiju vori.
Þessi hugsunarháttur höfðaði
mjög til Schumanns í vonleysi sínu
og í lagaflokknum vefjast orð og
tónar saman á undursamlegan hátt.
Síðara kvöldið, sunnudaginn 1.
september, er tileinkað sönglögum,
sem Schumann samdi við kvæði
eftir Heinrich Heine.
í upphafi er „Liederkreis" op. 24,
því næst þijú ljóð þekkt undir nafn-
inu „Der arme Peter“ og loks
„Dichterliebe", sem hver einasti
ljóðaunnandi þekkir út og inn.
I stórum dráttum eru þessi
„Heine“-lög betur þekkt og oftar
flutt en önnur, enda þótt „Liederk-
reis“ op. 39 við ljóð eftir Eichen-
dorf sé sennilega vinsælli og oftar
fluttur í heild en „Liederkreis" op
24.
En þessi ljóð eru vandasöm í
flutningi. Mörgum þykir, sem
Schumann hafi ekki fyllilega skilið
beizkjuna, biturleikann og kald-
hæðnina í fari Heinrichs Heine og
einblínt um of á það sem er mjúkt,
ljúft og ljóðrænt við fyrstu sýn.
Vandi flytjandans verður þá sá að
finna hinn gullna meðalveg og for-
vitnilegt að heyra, hvernig Andreas
Schmidt leysir vandann.
Og loks er vert að minnast þess,
að Andreas Schmidt er ekki einn
síns liðs á ferð. Meðleikari hans á
tónleikunum verður Rudolf Jansen,
sem er okkur íslendingum að góðu
kunnur, sem undirleikari hollenzku
söngkonunnar Elly Ameling, og er
Rudolf Jansen einnig af hollenzku
bergi brotinn, enda þótt hann sé
löngu orðinn alþjóðlegur listamaður
líkt og hún.
Eins og aðrir góðir ljóðasöngvar-
ar lítur Andreas Schmidt ekki á
undirleikara sem undirleikara, held-
ur sem jafngildan meðleikara. Þetta
á ekki hvað sízt við í sönglögum
Schumanns, sem byggjast svo mjög
á píanóþættinum, og fáum lætur
betur að lifa sig inn í anda Schu- I
manns en Rudolf Jansen, hvort
heldur er sem meðleikari eða ein-
leikari.
Ég vil bjóða báða þessa listamenn
velkomna til landsins og vona að
enginn, sem ann Schumann og
ljóðasöng af einlægni, láti sér þetta
tækifæri úr greipum ganga.
Höfundur er læknir.
mannnanna fannst önnur taska sem
stolið var í Leifsstöð.
Norðmennirnir voru á tvítugs-
aldri og áberandi ölvaðir þegar þeir
voru handteknir.
Á laugardögum söfnum við einnota
umbúðum á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
Hringið í síma 621390 eða 23190 á milli
kl. 11.00 og 15.00 og við sækjum.
ÞJOÐÞRIF
MMMU0 ISUNSIM KÁU
Dósakúlur um allan bæ.
Norðmenn stálu
töskum í Leifsstöð
ÞRÍR Norðmenn voru handteknir á þriðjudag, grunaðir um að hafa
stolið tveimur ferðatöskum í Leifsstöð. Kona sem saknaði lösku sinnar
í Leifsstöð sá mennina á gangi í Lækjargötu og þekkti aftur tösku
sína. Hún gaf sig á tal við þá en þóttust þeir ekki kannast við að hafa
stolið töskunni. Konan sá einnig að einn þeirra var klæddur leðurjakka
í hennar eigu.