Morgunblaðið - 17.11.1991, Blaðsíða 6

6 FRETTIR/INNLENT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 1991
Hið íslenska bókmenntafélag 175 ára:
Vel emt og á góða
framtíð fyrir sér
— segir Sigurður Líndal forseti félagsins
EITT elsta felag landsins, Hið íslenska bókmenntafélag, hélt
upp á 175 ára afmæli sitt í gaér, en félagið var formlega stofn-
að árið 1816. Rætur þess liggja þó dýpra því að margbreytileg
fræðafélög settu mjög svip sinn á upplýsingaröld í Evrópu.
Sameiginlega studdu þau vísinda- og fræðaiðkun svo og miðlun
þekkingar sem menn töldu bestu leiðina til framfara. Enn í
dag hefur félagið þetta að markmiði sínu enda af nógu að taka,
segir Sigurður Líndal, fórseti
Flaggskip Hins íslenska bók-
menntafélags, eða langafinn í
ljölmiðlafjölskyldunni, eins og
Sigurður Líndal kýs að kalla
það, hefur verið gefið út óslitið
nú í 165 ár, en það er fræðiritið
Skírnir, sem kemur út tvisvar
sinnum á ári. Af nýmælum hin
síðari ár má nefna Bókmennta-
skrá Skírnis.
„Það má segja að upp úr upp-
lýsingarstefnunni og rómantísku
stefnunni hafi Hið íslenska bók-
menntafélag verið stofnað árið
1816, og tekið við af Hinu ís-
lenska lærdómslistafélagi, sem
hóf göngu sína árið 1779, og
Hinu íslenska landsuppfræðing-
arfélagi, sem stofnað var 1794.
Á fyrsta áratug nýrrar aldar
voru þessi félög því sem næst
bæði að leggja upp laupana, en
með dyggri stoð danska mál-
fræðingsins Rasmusar Kristjáns
Rask, sem hingað kom til að
læra íslensku, var Hinu íslenska
bókmenntafélagi komið á fót.
Hann hafði á unga aldri lært
íslensku og fengið miklar mætur
á málinu. Honum brá heldur
betur í brún þegar til Reykjavík-
ur kom, en bærinn var þá hálf-
danskur. Bókaútgáfa var nánast
engin í landinu. Menn voru farn-
ir að líta á íslenskuna sem dautt
tungumál og íslenska þjóðmenn-
ingu nánast undir lok liðna. Rask
ferðaðist um landið og sá að ís-
lenskan lifði í sveitunum, en var
þess fullviss að íslenskan dæi
eftir eitt til tvö hundruð ár ef
fram héldi sem horfði. Rask fékk
til liðs við sig ýmsa góða íslend-
inga, einkum þá Áma Helgason,
prófast í Görðum og Geir biskup
Vídalín. Hið íslenska bókmennt-
afélag var stofnað og var í tveim-
ur deildum, önnur var í Reykja-
vík, hin í Kaupmannahöfn.
Grundvallarstefna þess var að
reisa við sjálfstæðar menntir og
menningu á íslandi undir forystu
íslendinga þannig að íslensk
þjóðmenning yrði virkt afl í sókn
þjóðarinnar til andlegra og efna-
legra framfara,” segir Sigurður
Líndal og bætir við: „Ég held
að þessi grundvallarstefna eigi
enn vel við og verði við lýði áfram
á 21. öldinni.” Rask gerðist fyrsti
forseti félagsins ytra og á sama
tíma varð séra Ámi Helgason
forseti þess hér heima.”
Upphaflegur tilgangur félags-
ins var stuðningur við fræðaiðk-
un og miðlun þekkingar, enda
var það álitið vænlegast til að
ýta undir framfarir. Og þó félag-
ið sé fyrst og fremst fræðafélag,
þó það heiti bókmenntafélag,
héfur það staðið fyrir ýmsum
öðrum verkum, m.a. mælingu
Islands, Islandslýsingu og veður-
athugunum svo eitthvað sé
nefnt. Það hafði og forgöngu um
stofnun Landsbókasafns íslands
1818 og kom upp handritasafni
sem í eru á þriðja þúsund hand-
rita og er deild
í Landsbókasafni.
félagsins sl. 23 ár.
Sigurður Líndal, forseti Hins
íslenska bókmenntafélags.
Sverrir Kristinsson, fram-
kvæmdastjóri félagsins.
Hið íslenska bókmenntafélag
hefur gefið út fjölda rita svo sem
íslensk sagnablöð, sem flytja
skyldu þjóðinni fréttir utan úr
heimi, og síðar Skími. Árið 1817
hóf félagið útgáfu Sturlunga-
sögu og Árna biskups sögu og
lauk því verki 1820. Ári síðar
var hafin útgáfa hins mikla rits,
árbóka Espólíns. Því var ætlað
að gefa yfírlit yfir sögu þjóðar-
innar frá Sturlungaöld til sam-
tíðar. Undir stjóm Jóns Sigurðs-
sonar jukust umsvif félagsins
allverulega. íslenskt fombréfa-
safn kom út í sextán bindum,
Safn til sögu íslands og ís-
lenskra bókmennta kom út í sex
bindum, Tíðindi um stjómarmál-
efni Islands kom út í þremur
bindum og Skýrslur um lands-
hagi á íslandi í fimm bindum.
Félagið sinnti einnig nokkuð útg-
áfu fagurbókmennta. Meðal
þeirra voru tvær fyrstu útgáfur
kvæða Jónasar Hallgrímssonar
og Bjarna Thorarensens; einnig
skáldsaga Jóns Thoroddsens,
Maður og kona. Ennfremur gaf
félagið út þýðingar séra Jóns
Þorlákssonar á Bægisá á Mess-
íasi eftir Klopstock og Paradísar-
missi eftir Milton.
Síðast á 19. öld og í upphafí
hinnar 20. einkenndust athafnir
félagsins af auknum umsvifum
Reykjavíkurdeildarinnar, en
fram að þeim tíma hvíldi starf-
semi félagsins mestmegnis á
Hafnardeildinni. Þetta breyttist
þegar prentsmiðja var sett á fót
í Reykjavík árið 1844. Fyrsta
rit, sem birtist á vegum deildar-
innar þar, var 'Skýringar yfir
fomyrði lögbókar þeirrar er
Jónsbók kallast, sem kom út á
árunum 1846-1854 og var.fyrsta
fræðirit grundvallað á sjálfstæð-
um rannsóknum sem kom út i
Reykjavík.
„Árið 1970 hófst útgáfa Lær-
dómsrita bókmenntafélagsins
sem nú eru orðin 29 talsins.
Árið 1974 kom út fyrsta bindi
Sögu íslands, en nú eru þau bindi
orðin fimm að tölu. Árið 1982
hóf félagið að gefa út ritröðina
íslenska heimspeki og þar hafa
nú birst þijú rit. Loks hóf félag-
ið útgáfu Safns til iðnsögu Is-
lendinga árið 1987. Auk þess
má nefna ritröð Harðar Ágústs-
sonar um hina fornu kirkjustaði
á Hólum og í Skálholti,” segir
Sverrir Kristinsson, fram-
kvæmdastjóri félagsins sl. 21 ár.
Þess skal getið að félagið hefur
notið stuðnings til ýmissa verka.
Hið íslenska bókmenntafélag
hefur nú aðsetur í Síðumúla 21,
en í framtíðinni er fyrirhugað
að opna starfsemi þess í Lækjar-
götu 4. „Ég ætla að leyfa mér
að vona að félaginu farnist vel
í framtíðinni sem hingað til og
að það geti áfram lagt menning-
unni lið því að öll barátta fyrir
íslenskri tungu, menningu og
framförum er ævarandi. Bók-
menntafélagið hefur góðum
fræðimönnum og vísindamönn-
um á að skipa, en þessi rit, sem
félagið gefur út, henta þó allri
alþýðu manna til lestrar. Ritin
eru flest afskaplega fræðandi og
þama er að finna bækur á gífur-
lega mörgum sviðum. Nefna má
hagfræði, guðfræði, lögfræði,
stjórnmál, sögu, heimspeki,
sálarfræði og stærðfræði auk
annars efnis, eins og bækur um
sjávarútveg og náttúruvernd.
Það er ekki síður þörf á þessum
ritum nú en áður þegar við eram
að tengjast umheiminum í æ rík-
ari mæli,” segir Sverrir.
Félagsmenn í Hinu íslenska
bókmenntafélagi eru nú um
1.450, hérlendis og erlendis.
Félagsmenn njóta 20% afsláttar
hjá félaginu, en auk þess er mik-
il sala á bókum félagsins í bóka-
verslunum, að sögn Sverris.
Stjórn félagsins skipa auk próf-
essors Sigurðar Líndals, forseta
félagsins, Ólafur Pálmason,
mag. art., sem er varaforseti,
Garðar Gíslason borgardómari,
Sveinn Skorri Höskuldsson próf-
essor, Reynir Axelsson stærð-
fræðingur og Kristján Karlsson
rithöfundur. Starfsmenn félags-
ins auk Sverris Kristinssonar eru
Gunnar H. Ingýmundarson land-
fræðingur og Ólöf Dagný Ósk-
arsdóttir stjórnmálafræðingur.
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs:
Morgunblaðið/Ingvar
Ekið á ljósastaur
Ökumaður missti stjórn á bifreið sinni á mótum Miklubraut-
ar og Kringlumýrarbrautar um sexleytið í gærmorgun með
þeim afleiðingum að hann ók á ljósastaur. Að sögn lög-
reglu slapp hann með lítilsháttar meiðsl. Þá var ekið á
gangandi konu á mótum Lönguhlíðar og Miklubrautar en
meiðsli hennar eru ekki talin alvarleg.
Verk Fríðu o g
Þorsteins tilnefnd
SKÁLDSAGAN „Meðan nóttin líður” eftir Fríðu Sigurðardóttur
og ljóðasafnið „Vatns götur og blóðs” eftir Þorstein frá Hamri,
hafa verið tilnefnd til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs.
Önnur verk sem tilnefnd hafa
verið eru frá Danmörku „Snegle-
huset” eftir Anne Marie Ejrnæs
og ljóðasafnið „Hjemfalden” eftir
Sören Ulrik Thomsen. Frá Finn-
landi, skáldsögurnar „Johan og
Johan” eftir Olli Jalonen og „Stora
várlden” eftir Ulla-Lena Lund-
berg. Frá Noregi er það smásagn-
asafnið „Et stort öde landskap”
eftir Kjell Askildsen og skáldsagan
„Seierherrene” eftir Roy Jacobsen
og frá Svíþjóð er skáldsagan „Den
goda viljan” eftir Ingmar Bergman
og ljóðasafnið „Trádet” eftir Gör-
an Sonnevi, tilnefnd.
Dómnefnd ákveður á fundi í
Reykjavík 23. janúar næstkom-
andi hver hljóti verðlaunin. Dagný
Kristjánsdóttir og Sigurður A.
Magnússon eru fulltrúar íslands í
dómnefndinni. Verðlaunin, sem
era að upphæð 1,4 milljónir ísl.
kr., verða afhent 3. mars 1992, í
tengslum við 40. þing Norður-
landaráðs í Helsinki.
Ragnar Ingimarsson framkvæmdastjórí HHI:
Happó dregnr aðeins
úr seldum miðum
RAGNAR Ingimarsson, fram-
kvæmdastjóri Happdrættis Há-
skóla Islands, vísar algjörlega á
bug þeirri fullyrðingu sem kom
fram í Víkverja Morgunblaðsins
í gær að happdrættið taki
ákveðið hlutfall vinningsmiða í
Happó sjálft. Hann segir að
aðeins sé dregið úr seldum mið-
um og happdrættið taki sjálft
enga miða til eigin nota.
Ragnar sagði að Happó væri
svipað eðlis og Lottó að því leyti
að ekki væri hægt að ákveða vinn-
ingsupphæðir fyrirfram eins og
gert væri í aðalhappdrættinu,
heldur færu vinningar eftir sölu.
Það sem væri ólíkt með Happó og
Lottó væri að vinningshlutfallið
væri 50% hjá Happó en 40% hjá
Lottó auk þess sem vinningspott-
urinn í Happó væri aldrei fluttur
á milli vikna.
„í síðasta flokki seldum við fyr-
ir rúmar 12 milljónir kr. Efsti vinn-
ingur, um þijár milljónir eða 25%
af heildarsölu, fór til Þykkvabæj-
ar. Aðrar þijár milljónir skiptust
á 110 vinninga. Misskilningurinn
er sá að happdrættið eigi þær sex
milljónir sem eru eftir. Áf þeim
þarf happdrættið að borga um-
boðslaun fyrir sölu á öllum miðum,
auglýsingakostnað og sjónvarps-
þátt. Þegar best lætur á happdræt-
tið eftir 1-3 milljónir kr. Af því
þarf happdrættið að greiða 20% í
skatt, afgangurinn rennur til
Rannsóknastofnunar atvinnuveg-
anna,” sagði Ragnar.
------» ♦ )
Haraldur
Böðvarsson
hf. 85 ára
ELSTA starfandi útgerðai’fyrir-
tæki landsins, Haraldur Böðv-,
arsson hf. á Akranesi, er 85 ára
í dag, sunnudag.
Haraldur Böðvarsson útgerðar-
maður hóf útgerð 17. nóvember
1906 þegar hann keypti sexæring-
inn Helgu Maríu. Nokkru síðar hóf
hann fiskverkun. Allar götur síðan
hefur fyrirtækið stundað útgerð og
fiskvinnslu á Akranesi.
27. apríl 1991 voru þrjú sjávarút-
vegsfyrirtæki á Akranesi, Haraldur
Böðvarsson & Co, Heimaskagi hf.
og Síldar- og fiskimjölsverksmiðja
Akraness, sameinuð undir nafninu
Haraldur Böðvarsson & Co.
Stjórnarformaður fyrirtækisins
er MagnúS'Gunnarsson og fors’tjón
er Haraldur Sturlaugsson.