Morgunblaðið - 17.11.1991, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ SÖNNUDAGUR 17,'NÓVEMBBR T991
37
KVOLDSTUND MEÐ KRQATISKUM HERMONNUM
Matija er tvítug-ur menntaskólastrákur frá litlum bæ í Króatiu. Serbar hernámu bæinn og Matija
segir mér að foreldrar hans hafi líklega verið drepnir. Bróðir Matija tekur þátt í að verja Vukovar —
ef það er til helvíti á jörðu, þá er það í Vukovar. Sjálfur er Matija nú sjálfboðaliði í þjóðvarðliði
Króatíu og hefur barist í fremstu víglínu í tvo mánuði í grennd við borgina Osijek. „Við erum að
beijast fyrir friði og lýðræði,” segir Matija, „og meðan ég lifi, fellur Osijek ekki. Og ef ég verð
drepinn munu vinir mínir verja þessa borg, verja Króatíu til síðasta blóðdropa.”
r
Eg hef aldrei kynnst her-
mönnum áður, aldrei
hitt menn sem dag
hvern standa andspæn-
is dauðanum en ég hef
kynnst mörgum mennt-
askólastrákum. Og
Matija var, held ég,
ósköp venjulegur menntaskóla-
strákur til skamms tíma: Hlustaði
á tónlist, skemmti sér með vinum
sínum eða fór í bíó með kærustunni.
Ég hitti Matija á veitingastað
undir aðaltorginu í Osijek. Áður
voru þar verslanir en nú búa hundr-
uð manna á köldum göngunum. Á
hverjum sólarhring er um það bil
2-300 sprengjum varpað á borgina.
Veitingastaðurinn er troðfullur
af hermönnum, það er kvöld og úti
er niðamyrkur. Aðeins stjörnur him-
insins varpa örlítilli birtu á hina
myrkvuðu borg: og Serbarnir eru
byijaðir að senda sín banvænu
skeyti á Osijek.
„Ertu frá íslandi!” hrópar Matija
ánægður. „íslendingar og Króatar
eru vinir,” segir hann og leggur
hönd á hjartastað. Og mikið rétt:
Króatar líta á íslendinga sem vini
sína. Frumkvæði okkar við frelsun
og viðurkenningu Eystrasaltsríkj-
anna er ofarlega í huga margra sem
ég hitti. Króatar telja að íslending-
ar vaki yfir rétti smáþjóða á al-
þjóðavettvangi.
Matija kynnir mig fyrir félögum
sínum: Goran, Franjo og tveimur
Josepum. Þeir eru allir á milli tví-
tugs og þrítugs, allir sjálfboðaliðar
í þjóðvarðliði Króatíu. Þeir beijast
saman og allir bera þeir einhver sár
úr bardögunum. Franjo hóstar í sí-
fellu, þurrum, hásum hósta. Hann
er með áverka á brjósti. Franjo er
þeirra elstur, líklega um þrítugt,
með svart alskegg: segii; fátt en
hlær með félögum sínum.
Josep „fyrsti” er fjörkálfurinn í
hópnum. Hann talar enga ensku en
einhvern veginn tekst okkur nú
samt að skilja hvor annan og ég
kenni honum að segja „skál” á ís-
Iensku. Josep „annar” er feimnis-
legur piltur með fjarrænan svip: ég
sé að félagar hans eru stöðugt að
stappa í hann stálinu. Og svo er
það Goran. „Besti vinur minn,” seg-
ir Matija og slær á öxl Gorans.
Goran er liðlega tvítugur, hávax-
inn og íþróttamannslegur. „Konan
mín er komin átta mánuði á leið,”
segir hann. „Hún er á sjúkrahúsi í
Zagreb og grátbiður mig um að
vera hjá sér. Mig langar að sjá
fyrsta bamið mitt fæðast, sjá það
vaxa úr grasi. En ég vil líka að
barnið mitt alist upp í fijálsu landi.
Mig langar ekki að deyja, en ... Á
hveijum degi bið ég Guð um að
leyfa mér að sjá barnið mitt, þó
ekki væri nema einu sinni.”
OTRIILEGT VETRARTILBOÐ
DAGANA 18.-23. NÓVEMBER
★ Vandað leður
★ Góður sóli
★ Loðfóðraðir
★ Stærðir 36-46
★ Svartir og brúnir
★ Póstsendum
TILBOÐSVERÐ
AÐEINS KR. 3.990
/
Skóverslun Kópavogs
Hamraborg 3, sími 41754
Þessir króatísku strákar eru ekki
í hermannaleik, þeir eru ekki að
reyna að vera hetjur. Þeir eru ein-
faldlega að veija landið sitt. Stríðið
í Júgóslavíu — hvaða Júgóslavíu?
spyija þeir — er háð innan landa-
mæra Króatíu. f hugum þessara
króatísku sjálfboðaliða er engin
málamiðlun til. Þeir eru að beijast
fyrir fijálsu og fullvalda ríki. Það
sker þá frá hermönnum sem sendir
eru yfir hálfan heiminn að beijast
í þágu málstaðar sem oftast er
harla óljós. Þessir strákar þurfa
engan áróðursmeistara til að halda
þeim við efnið. Þúsundir og aftur
þúsundir eru á biðlistum til að kom-
ast í þjóðvarðlið Króatíu. Hernaðar-
yfirvöld eru hætt að taka við um-
sóknum: það eru ekki til vopn fyrir
fleiri sjálfboðaliða.
Nú kemur stór og stæðilegur
hermaður til okkar, sannkallaður
beljaki, hallar sér fram á borðið og
syngur sterkri og þróttmikilli röddu.
Hann syngur af heitri tilfinningu
og yfirgnæfir kliðinn á veitingahús-
inu.
„Þetta er Montana,” segir Matija
brosandi. „Hann var vinsæll tónlist-
armaður en nú er hann hermaður
í þjóðvarðliðinu. Og hann er besti
og hugdjarfasti hermaðurinn okk-
ar.”
Montana er góður söngvari, það
er auðheyrilegt, og nú syngur hann
króatískan baráttusöng. Strákarnir
taka undir með honum og við klöpp-
um þegar laginu lýkur. Matija
kynnir mig fyrir Montana og hann
réttir mér krumluna. Þegar hann
heyrir að ég er frá íslandi hefur
hann aftur upp raustina. Einu orðin
sem ég skil eru ísland og Króatía.
Montana vaggar frá borðinu og
tekur utan um ungan mann sem
er klæddur í íþróttagalla. „Þessi fer
til Vukovar í fyrramálið,” segir
Matija. Þetta er hávaxinn og rengl-
ulegur strákur, Montana slær hann
hressilega á bakið og segir eitthvað
og þeir hlæja báðir. Við Matija för-
um til þeirra. Ungi maðurinn bend-
ir afsakandi á íþróttafötin: „Mig
langaði að vera í venjulegum fötum
í kvöld. í fyrramálið fer ég til
Vukovar.”
Vukovar. Ég sagði að ef það
væri til helvíti á jörðu þá væri það
í Vukovar. Ég veit ekki hvort það
er nógu sterk lýsing. Serbar hafa
setið um borgina í tæpa þrjá mán-
uði. Á hveijum sólarhring er þús-
undum sprengja varpað á borgina,
þessa borg sem fyrir löngu er orðin
að rústum einum. í kjöllurunum í
Vukovar búa um 15.000 manns,
án vatns og rafmagns. Þúsundir
hafa fallið. Hjúkrunarfólkið starfar
í kjallara spítalans: lyf eru aðeins
notuð þegar útlimir eru teknir af
fólki. Hinum dauðu er varpað í fjöld-
agröf í kjallara, með nafni og núm-
eri. í Vukovar er ekki hægt að grafa
hina dauðu.
Vörn Króata í Vukovar var ekk-
WlðA m ^a/tayerk - og.niL
Reuter
Króatískur hermaður við vopnastafla sem júgóslavneski sambands-
herinn skildi eftir nærri Zagreb.
segi ég var: Borgin er að falla í
hendur Serbum þegar þessi orð eru
skrifuð.
En á hverri nóttu tókst fámenn-
um hópi hermanna að komast gegn-
um víglínu Serba — til Vukovar.
Af 20 manna hópi sem lagði af stað
komust yfirleitt 5 alla leið. Hinir
féllu á leiðinni yfir akrana.
Og nú er ungi maðurinn í íþrótta-
gallanum að fara til Vukovar. Vinir
hans og félagar eru að kveðja, allir
vita að nánast engar líkur eru á
að þeir hittist aftur. Og hann tekur
fast í höndina á mér og við horf-
umst í augu. Allt í einu finnst mér
gott að við tölum ekki sama tungu-
mál, því ég hefði ekki vitað hvaða
orð ég ætti að nota: Þess í stað tek
ég utan um hann. Og við erum
báðir með tárin í augunum þegar
við kveðjumst.
Þegar við Matija setjumst aftur
við borðið hjá strákunum hefur
fjölgað í hópnum. í horninu situr
ungur hermaður með stráhatt, girt-
ur þungum skotbeltum. Hann er
líka að fara til Vukovar næsta
morgun. Þétt upp við hann situr
kona um fertugt og talar við hann
í hálfum hljóðum. Augnaráð hans
er tómlegt og brosið dauft; hann
fltlar annars hugar við stóra vél-
byssu. Konan er greinilega að reyna
að fá hann til að gleyma, gleyma,
gleyma. En auðvitað getur hann
ekki gleymt, þessi þreytulegi her-
maður sem er á leið til Vukovar
með byssuna sína. Hann hafði verið
120 klukkustundir samfleytt í
fremstu víglínu, svo fékk hann sól-
arhringsfrí. Á morgun: Vukovar.
„Hugsaðu þér,” segir Matija,
„fyrir nokkrum mánuðum vorum
við bara venjulegir strákar og lifð-
um venjulegu lífi. Nú er búið að
taka eitthvað af okkur öllum — og
ekkert getur nokkru sinni orðið eins
og það var. Ekki við, ekkert. En
ég veit að við sigrum að lokum,
þótt það taki mörg ár.” Hann sýnir
mér króss sem hann ber um háls-
inn: „Ég trúi á Guð og Jesúm Krist
og ég fer með bænir á hverjum
degi. Ég bið um frið, ég bið um
frelsi handa Króatíu. En þegar ég
segi að ég sé reiðubúinn að fórna
lífinu fyrir landið mitt — þá meina
.&£.btá kncmtu i-n«wt«w h ■
Ég trúði Matija. Ég hef aldrei
séð skærara blik í augum nokkurs
manns.
„Hvað finnst fólki á íslandi um
stríðið í Króatíu?” spyr Matija. Mér
vefst tunga um tönn. „íslendingar
vilja ekki dráp á börnum,” segi ég.
„Vil viljum ekki að sprengjum sé
varpað á skóla, sjúkrahús eða kirkj-
ur; við viljum ekki að eitt land leggi
annað undir sig í krafti hervalds.
Fólkið heima á Islandi hugsar mik-
ið til ykkar í Króatíu.”
Vonandi laug ég engu með þess-
ari ræðu.
Matija tekur kassettu upp úr
vasa' sínum með hljómsveitinni
„Daleka Obala” — það þýðir „fjar-
læg strönd”. Hann og Goran skrifa
inn í umslagið: „Handa Hrafni og
íslensku þjóðinni. Við viljum lýð-
ræði og frið! ísland og Króatía eru
vinir.”
Ég spyr Matija hvað hann langi
til að gera þegar stríðinu lýkur. Það
lyftist á honum brúnin: „Mig langar
að verða rithöfundur. Mig langar
að skrifa um það sem gerðist hérna.
Og svo langar mig líka að ferðast.”
Við ákveðum að þegar stríðinu
ljúki komi Matija í heimsókn til ís-
lands og félagar hans ætla að slást
í hópinn. „Það eru fallegar stelpur
á íslandi, er það ekki?” segir Josep
fyrsti og hlær prakkaralega. Ég
hlýt að fallast á það. „En fallegustu
stelpur í heiminum era nú samt í
Króatíu!” segir Goran ákveðinn.
Matija og Goran verða mér sam-
ferða af veitingastaðnum. Við för-
um um ganga loftvarnabyrgisins.
Alls staðar er sofandi fólk, vafið í
teppi. Það er kalt og hráslagalegt.
Við útganginn stendur lítil stúlka,
á að giska sjö ára, með móður sinni.
Matija brosir breitt og.gengur til
telpunnar og klappar henni á koll-
inn. Hún er feimin og heldur í pils-
fald móður sinnar. Matija beygir
sig niður að henni, hvíslar einhveiju
í eyra hennar og hún brosir. Svo
tekur Matija af sér krossinn og
hengir um háls litlu stúlkunnar.
Jlrafn Jökulsson er bladamaöur
og rithöfundur og var fyrir
nokkru í Króatíu. Hann er
búsettur í Frakklandi í vetur.
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm