Morgunblaðið - 17.11.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 1991
mLMRIMM
EKKIKOM HMTMÐER
Á LÁIMIFÓIKI
borðið í þessu skamma stjórnarsam-
starfi hafi gert það að verkum að
einhveijir brestir séu komnir í sam-
starfíð sem ekki verður barið í?
„Þessi ríkisstjórn, ólíkt því sem
átt hefur við um margar ríkisstjórn-
ir sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur
átt aðild að, byrjar í miklum erfið-
leikum. Viðreisnarstjórnin tók við
þegar í sjálfu sér voru ekki miklir
erfiðleikar framundan í þjóðlífinu,
þótt óskaplegir hraukar af vanda-
málum hafi blasað við sem vinstri
stjórnin 1956-1958 gat ekki klárað.
Viðreisnarstjómin gekk hart fram
í því og kom á miklum umbótum
og kerfisbreytingum í þjóðfélaginu.
Miklu meiri en við getum gert núna,
því skilin í efnahagsmálum fortíðar
og nútíðar eru ekki jafnskörp.
Stjórnin sem tók við 1974 þurfti
líka að glíma við dellur eftir vinstri
stjórn, í utanríkismálum, landhelg-
ismálum og efnahagsmálum, en
hún hafði tiltölulega hagstæðan byr
framan af, þar til hún lenti í
ógöngum 1977. Viðreisnarstjórnin
lenti í ógöngum 1967, tíu árum
áður. Við byijum í ógöngunum og
ég er ekkert viss um að það sé lak-
ara. Ég held að það geti verið betra
að lenda í upphafi í þrengingum,
þannig að stjórnarsamstarfið sé
ekki neinn dans á rósum sem menn
gleyma sér í, heldur en að fá allan
vandann í hausinn ári fyrir kosning-
ar eða svo, eins og gerðist í tíð
þeirra ríkisstjórna sem ég nefndi
hér áðan. Ef við stöndum þetta af
okkur, þraukum og höldum höfði,
þá trúi ég því að þetta stjórnarsam-
starf styrkist, en það fari ekki eiiis
og andstæðingar okkar halda fram,
að þessar þrengingar muni ríða
stjómarsamstarfinu að fullu. Ég
veit ekki annað en það sé verulegur
vilji hjá báðum stjórnarfiokkunum
til þess að setja undir sig hausinn,
bíta á jaxlinn og komast í gegnum
erfiðleikana.”
- Háir raunvextir hafa mjög ver-
ið í umræðunni að undanförnu. Þú
hefur reynt að fá Seðlabankann til
þess að gera ráðstafanir til þess
að þeir lækkuðu. Er ekki fullreynt
að lögmál markaðarins leiðir ekki
til þeirrar raunvaxtalækkunar, sem
nánast allir eru sammála um að sé
biýn? Ertu kannski þeirrar skoðun-
ar, að nú séu aðstæður þær í þjóðfé-
laginu sem geri það að verkum að
nauðsyn bijóti lög og að stjórnvöld
verði með einum eða öðrum hætti
að knýja fram raunvaxtalækkun,
jafnvel með handafli; lagasetningu
eða öðrum tiltækum ráðum?
*
Eg held að lögmál markaðarins
muni hjálpa okkur á þessari braut.
Raunar held ég að stjórnendur
bankanna skynji nauðsyn vaxta-
lækkunar. Bankarnir féllu í þá
freistingu, sem út af fyrir sig er
skiljanleg, að bæta sér upp það táp
sem þeir urðu fyrir síðastliðið vor,
þegar raunverulegum handaflsað-
gerðum var beitt, með misnotkun
innan bankaráða, til þess að sýna
mánuði fyrir kosningar lægri vexti
en voru í raun og veru í þjóðfélag-
inu. Bankamir hafa bætt sér upp
það tap sem þeir urðu fyrir fyrr á
árinu, með of háu vaxtastigi. Ég
tel að þetta hafi verið ákaflega
hæpin leið fyrir bankana — þeir
áttu að bera sitt tap af röngum
ákvörðunum, þó þær hafi verið
teknar af röngum aðilum, banka-
ráðunum en ekki bankastjórunum.
Ég er þeirrar skoðunar að ef ég
hefði ekki gert töluvert harðar at-
hugasemdir og farið yfir málið með
Seðlabankanum, gagnvart bönkun-
um, þá hefðu nafnvextir lækkað
hér miklu hægar en þeir þó hafa
gert. Ég skynja það að bankamir,
að minnsta kosti sumir þeirra vilja
fara hratt niður með nafnvexti í
samræmi við hjöðnun verðbólgunn-
ar. Sparisjóðirnir hafa staðið sig
afskaplega vel í þessu. Það er rétt
að þessi vaxtalækkun þyrfti að
gerast hraðar, en engu að síður
held ég að það sé ekki ástæða til
þess að handafli verði beitt.
Bankarnir spyija okkur eðlilegr-
ar spurningar: f>ið eruð að tala um
nafnvaxtastigið og við höldum uppi
háu raunvaxtastigi með þessum
háu nafnvöxtum, en hvenær ætlið
þið að lækka ykkar vexti, raun-
vaxtaviðmiðunina?
Við sögðum á sínum tíma að ef
við næðum því takmarki okkar að
leggja fram fjárlög sem ekki væru
eyðslufjárlög í stómm stíl og leggja
fram lánsfjáráætlun sem væri skap-
legri en sú sem lögð var fram fyrir
ári, þá væri að koma færi fyrir
okkur að lækka raunvexti á okkar
bréfum. Ég held að þessar forsend-
ur hafi verið að skapast hjá okkur,
en nú er spursmálið hvort þeir at-
burðir sem nú hafa gerst breyti
þeirri mynd, en ég held að svo verði
ekki. Ég held að ríkisvaldið ætti
fljótlega að geta lækkað sína raun-
vexti og þá ættu aðrir að geta fylgt
á eftir. Krafan um lækkun raun-
vaxta verður ugglaust ein aðal-
krafan í komandi kjarasamningum.
Við verðum að einbeita okkur að
því að ná árangri í þessum efnum
og ef það tekst, þá getum við hald-
ið uppi enn sanngjarnari gagnrýni
á bankakerfið, heldur en við þó
höfum getað gert að undanförnu.
Við verðum einfaldlega að sýna
fram á að ríkisvaldið geti skapað
skilyrði þess að markaðurinn lækki
vextina.”
— Þú nefnir lækkun raunvaxta
sem kröfu í þeim kjarasamningum
sem framundan eru. Er nokkur
ástæða til þess að ætla að kjara-
samningar takist á þeim skynsam-
legu nótum sem flestir vilja stefna
að, án þess að veruleg raunvaxta-
lækkun eigi sér stað?
„Ég er sannfærður um að það
verður sameiginlegt keppikefli allra
aðila sem að samningum koma, að
vextir lækki og aðstæður til þess
skapist. En við sjáum líka á kröfu-
gerð sumra félaga, að þar er gert
ráð fyrir töluverðum útgjöldum af
hálfu ríkisins til hinna og þessara
verkefna. En þau útgjöld verða
ekki innt af hendi með verulegum
skattahækkunum eða lántökum.
Lántökur leiða ekki til lægri vaxta
og • skattahækkanir leiða ekki til
aukins kaupmáttar. Þarna verða
menn að finna meðalveg og fara
varlega. Kjarasamningar sem taka
mið af aðstæðum og möguleikar
okkar á því að lækka vexti er í
sameiningu eina haldreipið sem við
höfum til þess að koma í veg fyrir
verulegt atvinnuleysi við þær að-
stæður sem við nú búum við.”
— Hafið þið formenn stjórnar-
flokkanna tekið upp samráð og
samvinnu við aðila vinnumarkaðar-
ins, bæði vinnuveitendur og verka-
lýðsforystu um það hvað hægt sé
að gera til þess að greiða fyrir gerð
kjarasamninga þeirra sem fram-
undan eru?
„Við höfum átt samtöl við menn.
Þar hefur ekki verið um neinar leið-
beiningar að ræða af okkar hálfu,
heldur umræður þar sem menn
hafa kannski reynt að hugsa svoiít-
ið upphátt. Fram að þessu held ég
að staða slíkra samningaviðræðna
hafi verið afskaplega skammt á veg
komin hjá aðilum vinnumarkaðar-
ins. Það getur verið freistandi fyrir
stjórnvöld að hafa sig mikið í
frammi og vera allt að því uppá-
þrengjandi fyrir aðila vinnumarkað-
arins á röngum tíma. Nú eru
kannski að skapast skilyrði fyrir
auknu sambandi við aðila vinnu-
markaðarins, því líklega hugsa
menn sem svo að rétt sé að ganga
til samninga nú og ljúka þeim. Þó
getur það dregist fram yfir ára-
mót. Við höfum fyllilega gefið það
til kynna að við erum opnir fyrir
viðræðum og opnir fyrir hugmynd-
um, en á sama tíma höfum við einn-
ig sagt að okkar staða er þröng
og hefur enn þrengst nú. Auðvitað
verður ríkisvaldið að vera þátttak-
andi í niðurstöðum kjarasamninga
— það skiljum við og skynjum, en
ríkisvaldið á ekki að vera þar í neinu
aðalhlutverki, heldur í stuðnings-
hlutverki.”
— Viðreisnarstjórnin hafði mjög
náið samstarf við verkalýðshreyf-
inguna á sínum tíma. Farsæld þeirr-
ar ríkisstjórnar hefur að hluta til
verið skýrð með því trausti sem
skapaðist á milli forystumanna rík-
isstjórnarinnar og verkalýðsforyst-
unnar. Er forsætisráðherra í dag
ekki þeirrar skoðunar að slik vinnu-
brögð séu skynsamleg og líkleg til
árangurs?
„Auðvitað eru slík vinnubrögð
skynsamleg, á því er ekki nokkur
vafi. En það tekur tíma að skapa
slíkt traust. Slíkt á ekki að gerast
þannig að stjórnvöld séu með fjöl-
miðiasýningar, til þess að sýna að
þau séu að ræða við verkalýðsleið-
toga eða atvinnurekendur, Siíkt
gerist „hægt og hljótt”, eins og
segir í textanum, ef það gerist. Það
er ekki endilega gefið að stjórnvöld
nái trausti verkaiýðshreyfingar eða
ÞAÐ GETUR
ORÐIÐ MIICILL
ÓFRIÐUR MEÐ
ÞIÓÐIM EF
þessi aefad
OG STJÓRAAR-
ELOKKARMR
AÁEKKISAM-
AA UM MÐUR-
STÖÐU.
launþega, en aðalatriðið í því sam-
bandi er það að menn finni að þú
getir ekki bara hugsað þér að
standa við það sem þú segir, heldur
sért reiðubúinn að leggja líf þitt og
sál að veði til þess að standa við
það sem þú segir. Það er það sem
skapar traustið — en ekki einhveij-
ar huggulegar viðræður undir ljós-
köstunjm fjöimiðlanna.”
— Umræðan um stjórn fiskveiða
og framtíðarfyrirkomulag hennar
hefur verið mikil að undanförnu.
Ljóst er að ágreiningur er um þetta
mál á milli stjórnarflokkanna og
jafnframt er ljóst að menn innan
Sjálfstæðisflokksins hafa ólík við-
horf til þess. Þorsteinn Pálsson
sjávarútvegsráðherra hefur tekið
mjög harða afstöðu með núverandi
kerfí. Er nokkur von til þess að
stjórnarflokkarnir nái saman um
þá endurskoðun sem nú er unnið
að á lögum um stjórn fiskveiða,
þegar hoi'ft er tif hinna hörðu yfir-
lýsinga sjávarútvegsráðherra?
*
Ee hef miklar trú á því að flokk-
arnir nái saman. Ekki ætla ég að
gefa neina uppskrift að því sam-
komulagi, því ef ég væri fær um
það, þá væri lítil þörf fyrir þá nefnd
sem vinnur að endurskoðuninni.
Það sem ég heyri af störfum nefnd-
arinnar er mjög jákvætt. Mér skilst
að þar séu menn að skoða alla kosti
með opnum huga. Þessi nefndar-
skipan var fyrst og fremst hugsuð
til þess að skapa kyrrð og frið um
málið, þótt það hafi að vísu ekki
enn tekist. Enda er það kannski
ekkert einkennilegt, því þetta er
mál sem mörgum er ofarlega í sinni,
af skiljanlegunj ástæðum. En
nefndin á að geta skapað þann far-
veg á milli flokkanna til þess að
iausn finnist á málinu, sem er
kannski eitt mesta „prinsipmál”
sem menn hafa lengi rætt. Eg hef
trú á þessari nefnd, sem ég tel vera
vel skipaða. Og ég treysti henni til
þess að ná niðurstöðu sem sátt
getur náðst um. Þetta hljómar
kannski svolítið einkennilega, því
mönnum finnst nú að það sé bara
stál í stál og engar líkur á að um
sameiginlega niðurstöðu geti orðið
að ræða.
En við sjáum þó ákveðnar vís-
bendingar, sem ættu að gefa örlítið
tilefni til bjartsýni. Við sjáum það
erindi sem Jónas Haralz flutti fyrir
skömmu og við sjáum viðbrögð
Morgunblaðsins sem hefur haft
mjög ákveðna afstöðu í málinu.
Morgunblaðið sér ákveðna sam-
kennd með orðum Jónasar og
stefnu biaðsins. Margir þeirra sem
hafa verið ósammála Morgunblað-
inu fundu einnig ákveðna sam-
kennd með orðum Jónasar. Með
þessu er ég ekki að segja að það
sem Jónas leggur til verði endilega
niðurstaðan í málinu, en það sýnir
sig þó að menn eiga von í að nálg-
ast flöt í málinu, einhvern farveg
sátta. Ég vona að starf þessarar
nefndar skili slíkum farvegi, jafn-
framt því sem hún leggi drög að
skipan fiskveiðimála að öðru leyti
og almennri sjávarútvegsstefnu.
Ég geri mér ljóst ef þetta næst
TILBOÐ OSKAST
í Jeep Cherokee Sport 4x4, árgerð '89 (ekinn
16 þús. mílur), Ford Bronco U-15 4x4, árgerð
'82, MMC L-300 Mini Bus 4 W/D, árgerð ’88
og aðrar bifreiðar, er verða sýndar á Grensás-
vegi 9, þriðjudaginn 19. nóvember kl. 12-15.
Tilboðin verða opnuð á sama stað kl. 16.
SALA VARNARLIÐSEIGNA
ekki, að erfiðir tímar eru þá fram-
undan, ekki bara í íslenskum stjóm-
málum, heldur í trúnaði stétta og
manna á meðal í þessu landi. Það
getur orðið mikill ófriður með þjóð-
inni ef þessi nefnd og stjómarflokk-
arnir ná ekki saman um niðurstöðu.
Slíkur ófriður með þjóðinni gæti
orðið stjórnarflokkunum erfiður.”
— Er forsætisráðherra sammála
sjávarútvegsráðherra í stefnu hans
um fiskveiði?
„Ég er staðráðinn á þessu stigi
að fjalla ekki efnislega um málið.
Ég hef sagt og segi enn að það
mikilvægásta í augnablikinu sé að
finna um málið kyrrð og frið. Mér
fínnst sem menn hafi haft stór orð
um það að undanförnu, sem séu
ekki til þess fallin að skapa þann
farveg sem stefna þarf að. Ég vil
leyfa nefndinni að vinna í friði. Ég
hef sagst vera opinn fyrir öllum
niðurstöðum sem sátt getur orðið
um. Menn í sjávarútveginum verða
að fá tækifæri til þess, hver sem
lausnin verður, að vinna til langs
tíma og byggja upp sín fyrirtæki á
þeim grunni sem þeir vita að verður
varanlegur, en á sama tíma verða
menn að gæta þess að loka ekki
sjávarútveginn af, þannig að hann
verði einangraður heimur sem eng-
inn komist inn í. Forðast yerður
stórar yfirlýsingar, sem eru til þess
fallnar að æsa menn, eða setja
menn í slíkar bardagastellingar eða
hnúta að þeir komist hvorki sjálfs
sín vegna né annarra út úr þeim.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur fyrir
sitt leyti ekki samþykkt hugmyndir
Alþýðflokksins um veiðileyfagjald.
Það veit Alþýðuflokkurinn og þess
vegna veit Alþýðuflokkurinn að það
er þröngt fyrir dyrum um þær til-
lögur, því enginn annar flokkur
hefur lýst yfir stuðningi við þær.
Við erum þeir einu, eða að minnsta
kosti ég, sem höfum ljáð máls á
því, að allar tiliögur séu skoðaðar,
af raunsæi, skynsemi og fordóma-
laust.
Við stígum ákveðið skref til móts
við sjónarmið Alþýðuflokksins nú.
Það gerir sjávarútvegsráðherra og
það gerir Sjálfstæðisflokkurinn og
hefúr nú ekki fengið hrós fyrir alls
staðar, fyrir þær ákvarðanir sem
teknar voru um sölu aflaheimilda
Hagræðingarsjóðsins. Þetta var
ugglaust erfitt fyrir sjávarútvegs-
ráðherrann, en þetta skref hlýtur
samstarfsflokkur okkar að meta.”
— Þú sagðir á fundi á ísafirði í
kosningabaráttunni í vor að gera
þyrfti lagaákvæðið um sameign
þjóðarinnar virkara. Þú hefur jafn-
framt sagt að þú teldir að binda
bæri þetta ákvæði í stjórnar-
skránni. Hvers vegna?
„Allar umræðurnar að undan-
förnu ítreka að mínu mati þessi
sjónarmið mín. Það kemur glöggt
fram að menn telja ekki vanþörf á
að gera þetta ákvæði virkara. Við
sjáum meira að segja deilur á milli
skattayfirvalda og útgerðarfyrir-
tækja, vegna eignafærslu á veiði-
heimildum, sem segit' mönnum að
það er eins gott að hafa þessa skil-
greiningu í lagi. Það er náttúrlega
ekki allir sem failast á að hún eigi
að vera í lagi, en ég tel að allur
þorri þjóðarinnar sé nú þeirrar
skoðunar að þú getur ekki afsalað
þér þessum frumbýlisrétti þjóðar-
innar. Ég held að það sé enginn
ágreiningur um það. Ég nefndi að
það ætti að tryggja þetta með
stjórnarskrárbreytingu, vegna þess
að í mínum huga er hér um slíkt
grundvallaratriði að ræða, að ég
vil ekki að það sé undirorpið því,
að jafnvel einn sjávarútvegsráð-
herra — ég á ekki við núverandi
sjávarútvegsráðherra, heldur sjáv-
arútvegsráðherraembættið á hverj-
um tíma — geti jafnvei breytt þessu
lagaákvæði með bráðabirgðalögum,
eða Alþingi með einfaldri sam-
þykkt. Utfærsian á slíkri stjórnar-
skrárbreytingu ætti að mínu mati
að vera eitt af þvf sem kemur út
úr títtnefndu nefndarstarfi. Ég tel
raunar að nefndin sé að því leyti
bundin hvað þetta atriði varðar, að
það er sett sérstaklega inn í mjög
svo stuttan stjórnarsáttmála flokk-
anna að að þessu eigi að vinna.”