Morgunblaðið - 17.11.1991, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulitrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn\Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
A rústum fiskeldis
Asíðasta áratug var gífurleg-
um fjármunum varið til upp-
byggingar fiskeldis í landinu. Síð-
an hefur hvert fiskeidisfyrirtækið
á fætur öðru orðið gjaldþrota.
Þetta er svipuð þróun og orðið
hefur í Noregi, þar sem stórfelld
vandamál hafa komið upp í rekstri
fiskeldis. Ekki er kunnugt um
annað en afurðir fiskeldisfyrir-
tækjanna hafi reynzt góðar en
rekstrargrundvöllur hefur ekki
reynzt fyrir hendi vegna mikils
kostnaðar og lækkandi markaðs-
verðs.
Þrátt fyrir þessar ófarir eru
mannvirkin til staðar, sem byggð
hafa verið upp á undanförnum
árum. Tækjabúnaður er fyrir
hendi og mikil þekking á fiskeldi
hefur orðið til í landinu. Spurning
er, hvort hægt er að byggja fisk-
eldið upp á ný á rústum fyrri óf-
ara.
Um állan heim er lögð mikil
áherzla á fiskeldi. Islenzkir rækju-
framleiðendur standa frammi fyr-
ir stóraukinni samkeppni vegna
þess hve mikið er af eldisrækju á
markaðnum. Eldislax hefur náð
fótfestu á matvælamörkuðum víða
um heim. í fiskeldi er unnið að
margvíslegum nýjungum eins og
t.d. í því lúðueldi, sem byggt hef-
ur verið upp í Eyjafirði og vekur
verulega athygli. Margt fleira
mætti nefna.
Það virðist augljóst, að fiskeldi
er ekki á undanhaldi heldur í
framsókn. Það virðist augljóst, að
á næstu árum og áratugum mun-
um við standa frammi fyrir stór-
1 7Q þótt
JL I «Havel telji
sig hvorki hægri né
vinstri mann bindur
hann vonir við markaðs-
hyggju ekkisíður en fé-
lagshyggju velferðar-
þjóðfélagsins. Hann virðist þó hafa fyr-
irvara á freisi markaðarins einsog ýms-
ir sjálfstæðismenn sem telja sig ekki í
hópi harðra fijálshyggjumanna. Ég
veitti því eftirtekt sviþuð afstaða kemur
fram í grein í DV eftir Ellert B. Schram
en þar fjallar hann um breytta tíma.
Sjálfur sé hann „í þeim hópi sem hefur
allan fyrirvara á óheftu frelsi og að
hinn sterki kúgi hinn veika, hinn ríki
þann fátæka. Samfélagsleg þjónusta,
samhjálp, mannúð og mannleg reisn
er jafn stór þáttur í sjálfstæðisstefn-
unni einsog allt talið um frelsið". Það
síðastnefnda er að sjálfsögðu hárrétt.
En ég tel fyrri fullyrðinguna þess efnis
frelsið eða markaðurinn skuli vera tak-
markaður ef svo ber undir íhugunar-
efni og gæti orðið dragbítur á þróunina
í frelsisátt, þótt skorður séu reistar við
óheftu frelsi víða um lönd og einnig
hér. Markaðurinn er ósköp líkur lýð-
ræðinu að því leyti hann nýtur sín bezt
þarsem hann er sem frjálsastur. En
hann er einnig einsog lýðræðið með
göllum sínum og takmörkunum. Það
er margt óþolandi í lýðræðissamfélagi
en við leggjum það á okkur vegna þess
við teljum frelsið — og þá að sjálfsögðu
eins fullkomið frelsi og til er í mann-
legu þjóðfélagi — eftirsóknarvert mark-
mið. Það er í fullu samræmi við grund-
völl sjálfstæðisstefnunnar. Þó eru fyrir-
varar á lýðræðinu einsog við vitum.
Markaðurmn er þannig einnig ann-
mörkum háður, að sjálfsögðu, en við
verðum að þola agnúana til að njóta
kostanna. Það keppir enginn lýðræðis-
sinni að heftu lýðræði. Hví skyldum
við þá ekki eins taka á okkur áhættuna
af frjálsri samkeppni í verzlun og við-
skiptum sem lækkar vöruverð, eykur
fjölbreytni og verkar hvetjandi á samfé-
iagið. Síðan eiga lög og reglur að ná
til þeirra sem sjást ekki fyrir, ég tala
nú ekki um ef þeir gera tiiraun til að
kúga samborgara sína. Lýðræðið þarf
einnig á að halda lögum og reglum sem
ná til þeirra sem brjóta af sér gagn-
vart grundvallarregium frelsisins cða
samborgurunum. En einstaklings-
hyggja byggist á frelsi og eitt helzta
boðorð sjálfstæðisstefnunnar hefur frá
upphafi verið fijáls verzlun — og hvað
merkir það annað en Jrjáls markaður?
Fijáls verzlun hefur lækkað verð á
matvælum hér á landi, en við verðum
að viðurkenna að virkur markaður og
markaðslögmál ecu ekki eins virk hér
og víða annars staðar og markaðslög-
mál ekki ráðandi nema
að litlu leyti. En matvör-
ur eru dýrari hér á landi
en víðasthvar annars
staðar. Ósýnileg hönd
Adams Smith hefur ekki
stjórnað íslenzkum
markaði; ekki enn. Hér hefur ekkert
fallið í verði nema krónan. Og samt
er hún orðin harla dýr vegna hárra
vaxta.
1 OA HÉR Á LANDI Á MARIÍ-
JL O • aðsstcfnan rætur að rekja
til skrifa Jóns Sigurðssonar, forseta,
sem komst m.a. svo að orði verzluninni
væri eins háttað á Islandi og annars
staðar, „að því fijálsari sem hún er,
því hagsælli verður hún landinu”. Frelsi
er hvatning, hvortsem er í verzlun og
viðskiptum eða á öðrum sviðum. Og
því meira frelsi, því meiri samkeppni;
því öflugra einstaklingsátak. Góður
árangur er öðrum ávallt til hagsbóta.
Þannig er það einnig í listum og mann-
úðarmálum.
En maðurinn þarf einnig að glíma
við eigin takmarkanir; öfund, græðgi,
valdafíkn, mannjöfnuð og aðrar þær
eigindir sem geta aðvísu örvað sjálfs-
bjargarviðleitnina, en binda hugann við
eigingirni og sjálfsdekur. Það heftir,
en leysir ekki úr læðingi. Lýðræði end-
urspeglar veikleika okkar, ekkisíður en
einræði. Það er sprottið úr andstæðun-
um í eðli okkar. Það er hvorki betra
né verra en við sjálf.
Ýmsir ætla að úttekt Freuds á skáld-
sögum Dostojevskís sé merkasta rit-
skýring sem um getur. Hann telur
skáldið hafi ungur þjáðst af dulinni
löngun til að fyrirkoma föður sínum
og birtist hún með sínum hætti bæði
í Bræðrunum Karamasov og Glæpí og
refsingu. Þannig hafi hann yfirfært
sársaukafullan veruleika í skáldskap
án þess umhverfinu hafi stafað hætta
af. Fæstir geta skrifað sig frá freisting-
um sínum. Þær lenda á umhverfinu.
Þannig bitna takmarkanir okkar á því.
Það markast af samskiptum þegnanna.
Lýðræðið nýtur t.a.m. snilldarverka
Dostojevskís en takmarkast af göllum
okkar hveijirsem þeir eru. Og ef sam-
tíminn er sjúkur sýkist lýðræðið. Um
það höfum við ýmis o’apurleg dæmi.
mÞAÐ ER MIKILL MUN-
• ur að koma til Tékkósló-
vakíu eða Urtgverjalands. í Tékkóslóv-
akíu eru gamlir marxistar enn í for-
svari fyrir atvinnufyrirtækjum og
sveitastjórnum. í Ungveijalandi hefur
einkavæðingin gengið miklu hraðar
fyrir sig.enda ber landið þess morki
og þjóðfélagið er miklu opnara og
fijálslégra en í Tékkósióvakíu þarsem
HELGI
spjall
aukinni samkeppni frá eldisfiski
af ýmsum gerðum. Hér hafa menn
hins vegar misst kjarkinn eins og
vonlegt er vegna þess hversu illa
hefur tekizt til í fyrstu umferð.
Það tókst illa til með reksturinn
en ekki framleiðsluna sem slíka.
Bankarnir hafa tapað miklum
fjármunum á fiskeldinu og skiljan-
legt er, að þeir hafi lítinn áhuga
á að hætta meiri íjármunum í
þessari atvinnugrein.
Þegar hins vegar haft er í huga,
að við lifum á því að flytja út fisk
og að samkeppni frá eldisfiski á
eftir að stóraukast, þegar til lengri
tíma er litið, hljótum við að leiða
hugann að því, hvort hægt er að
byggja eitthvað upp á ný. Við
erum reynslunni ríkari. Við vitum,
að það þýðir ekki að æða út í
þennan rekstur umhugsunarlaust.
En það er spurning, hvort hægt
er að byggja fiskeldið upp smátt
og smátt og hugsanlega skapa
því nýjar rekstrarlegar forsendur
t.d. með hagkvæmara orkuverði.
Landsvirkjun situr nú uppi með
mikla ónotaða orku, sem enginn
markaður er fyrir.
Það væri illa farið, ef allir þeir
miklu fjármunir, sem gengið hafa
til fiskeldis á undanförnum áratug
nýttust þjóðinni ekki á nokkurn
hátt. Það er slæmt að tapa þessum
fjármunum en hugsanlegt er að
þeir eigi eftir að nýtast að ein-
hveiju leyti ef rétt er á málum
haldið. Þegar til lengri tíma er lit-
ið fer varla á milli mála, að fisk-
eldi á framtíð fyrir sér. Það getur
verið' beinlínis hættulegt fyrir
markaðsstöðu okkur Islendingi á
erlendum mörkuðum að eiga þess
ekki kost að taka þátt í þeirri
þróun, þegar fram líða stundir.
gamlir' marxistar þykjast vera nýir og
betri menn og hafa sumir hveijir talið
sér og öðrum trú um þeir kunni betur
en aðrir til verka og þekki markaðinn
öllum öðrum fremur. Samt hafa þeir
aldrei fylgt annarri pólitík en gjald-
þrotastefnu sem leiðir til helfarar.
Sumir rekja þessa hikandi þróun til
markaðsfrelsis til forsetans og afstöðu
hans. Það gæti reynzt heftandi og jafn-
vel háskasamlegt, svo nauðsynlegt sem
það er að flýta einkavæðingu í landinu;
selja ríkisfyrirtækin og efla einkarekst-
ur. En Havel virðist hafa ekki ósvipaða
afstöðu til markaðarins og Ellert B.
Schram og aðrir þeir sjálfstæðismenn
sem hafa tilhneigingu til frelsis með
aðhaldi vegna þess hve auðvelt er að
misnota það gegn þeim sem minna
mega sín. Ég skil vel slíka fyrirvara
einsog maðurinn er af guði gerður.
Ellert hefur skemmtilegan áhuga á
verðmætum. Og hann hefur ræktað
með sér þá mannúðlegu afstöðu til
umhverfisins sem hann hefur hlotið í
arf. Ég hef oft gaman af því sem hann
skrifar. Hann hefur meiri áhuga á
manngildi en auðsöfnun. Hann sér oft
í gegnum hégóma. Og þessi setning
hans í leiðara er íhugunarverð einsog
ástatt er: „Ríkisútvarpið hefur engum
skyldum að gegna á popprásum og
lágmenningu.”
Lech Walesa er aftur á móti miklu
harðari markaðshyggjumaður en Havel
og virðist hafa lítinn fyrirvara á frels-
inu.
Það verður fróðlegt að fylgjast með
uppbyggingunni í þessum fyrrverandi
kommúnistalöndum, sjá hvernig til
tekst og gefa því auga hvort þau ný-
fijálsu ríki spjara sig bezt þarsem
markaðurinn er sem fijálsastur og
mest er ýtt undir framtak einstaklings-
ins eftir gjaldþrot kommúnismanns.
Samkeppnisþjóðfélagið hefur hvar-
vetna skilað flestum mestum ávinningi
þótt hitt sé einnig rétt ýmsir aðrir eigi
undir högg að sækja og sjáum við
dæmi þess bæði austan hafs og vestan.
En þá er að efla velferðarríkið og
minnka möskvana í öryggisneti þess
tilað frelsið verði engum að fjörtjóni.
En meðalhófið er vandratað, það þykist
ég einnig vita.
En lýðræðishugsjónin hlýtur að vera
leiðarljósið, þrátt fyrir annmarkana;
iýðræði ér ekki sigling um íslaust haf.
Það eru margir borgarísjakar á sigl-
ingaleiðinni. Dæmi: úr fijálsum og
óháðum dagblöðum svonefndum getur
tilaðmynda verið stutt í andlega rusla-
kistu. Það vitum við Ellert báðir.
M.
(mcira næsta sunnudag.)
Við íslendingar erum allt-
af að bíða eftir stóra
happdrættisvinningn-
um, sagði einn af við-
mælendum Morgun-
blaðsins daginn, sem
tilkynnt var, að fyrir-
huguðum framkvæmd-
um við byggingu nýs álvers hefði verið
frestað um óákveðinn tíma. Það er áreiðan-
lega mikið til í þessu. Þjóð sem um aldir
hefur byggt afkomu sína á sjávarafla og
hefur kynnzt þeirri velsæld sem getur fylgt
í kjölfarið þegar mikill afli berst á land,
t.d. á síldarárunum, hefur tilhneigingu til
þess að bíða eftir þessum vinningi. I stað
þess að rækta garðinn okkar í smáu sem
stóru og leggja grundvöll að öruggri af-
komu með því að hlúa að nýgræðingum
hér og þar, sitjum við með hendur í skauti
og bíðum eftir aflahrotunni. Ef nauðsyn
krefur tökum við erlend lán til þess að
komast af meðan við bíðum.
Á Viðreisnarárunum fyrri fengum við
þennan happdrættisvinning í formi mikillar
aflasældar á síldveiðum og samninga um
álverið í Straumsvík, sem leiddu líka til
byggingar fyrsta stóra orkuversins í land-
inu. Á áttunda áratugnum fengum við
þennan happdrættisvinning með útfærslu
fiskveiðilögsögunnar, sem leiddi til brott-
hvarfs erlendra tögara af Islandsmiðum.
Á níunda áratugnum fór að halla undan
fæti, þótt góð aflaár kæmu og verðlag á
sjávarafurðum væri oft hagstætt. Þá tók-
um við að safna erlendum skuldum í stór-
um stíl til þess að fleyta okkur yfir það
versta meðan beðið væri eftir óvæntum
vinningi.til sjávai' og nýju álveri.
Hvað er þá til bragðs að taka, þegar
ekkert álver kemur að sinni a.m.k. og
engin von er til þess að afli aukist að
nokkru marki? Ný erlend lántaka meðan
við bíðum? Davíð Oddsson, forsætisráð-
herra, útilokar réttilega þann möguleika í
viðtali í þessu tölublaði Morgunblaðsins
með því að benda á, að við séum svo skuld-
ug fyrir, að þess sé enginn kostur. Auka
aflann þrátt fyrir aðvaranir fiskifræðinga?
Porsætisráðherra varar einnig við þeirri
leið í þessu viðtali með tilvísun til þess,
hve mikil áhætta væri í þvi fólgin.
Engin aflaaukning. Ekkert álver. Engin
erlend lántaka. Nú er sennilega komið að
þeim tímamótum í lífi þessarar þjóðar, að
hún þurfi að breyta um hugsunarhátt,
breyta um lífsstíl. Við getum ekki lengur
setið með hendur í skauti og beðið eftir
stórum happdrættisvinningi. Líkurnar á
því, að hann berist upp í hendurnar á
okkur eru nánast engar. Kannski með
sölu á raforku um sæstreng til Evrópu en
það er ekki fyrr en á næstu öld. Við þurf-
um sem sé að taka okkur skóflu í hönd
og byija að rækta garðinn okkar í smáu
sem stóru, ekki sízt í smáu og nostra við
þá nýgræðinga, sem eru að skjóta upp
kollinum hér og þar en ekki hefur verið
hirt um vegna þess, að við höfum átt von
á öðru.
Það eru engar töfralausnir til í íslenzku
atvinnulífi, sem geta tryggt okkur óbreytt
lífskjör, að ekki sé talað um betri lífskjör
en við búum nú við. Hins vegar eru mögu-
leikarnir miklir, ef við snúum okkur að
því að nýta betur það, sem fyrir er, eyða
minna og afla meira. Ekki eru mörg ár
síðan Danir voru taldir ein skuldugasta
þjóð heims. Þar hvorki gekk né rak. Nú
er byijað að fjalla um danska efnahags-
undrið í erlendum blöðum. Það byggist
ekki á happdrættisvinningum að nokkru
marki en annars vegar á mjög ströngu
aðhaldi í opinberum fjármálum og niður-
greiðslu erlendra skulda og hins vegar á
því, að Danir hafa notfært sér í smáu og
stóru fijálsan aðgang að hinum stóra Evr-
ópumarkaði. í stað þess, að litið sé til
Svía sem fordæmi um það hvemig byggja
eigi upp öflugt atvinnulíf horfa Svíar nú
til Danmerkur sem fyrirmyndar um það,
hvernig þeir eigi að takast á við sín vanda-
mál í atvinnulífinu. Kannski er tímabært
að við göngum á ný í skóla til Ðana!
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 1991
2\
FRESTUN FRAM-
kvæmda við álverið
hlýtur óhjákvæmi-
lega að verða til
þess að við leggjum
stóraukna áherzlu á
að ná meiri hagnaði út úr rekstri sjávarút-
vegsins. Margt bendir til, að þar séu nú
breytt viðhorf á margan veg. Endurskipu-
lagning útgerðar og fiskvinnslu er komin
á töluverðan skrið. Merkustu tíðindi á þeim
vettvangi eru án efa viðræðúr, sem hafnar
eru á milli sjávarútvegsfyrirtækjanna í
Vestmannaeyjum um sameiningu og sam-
starf, sem leitt getur til stóraukinnar hag-
ræðingar í þessari stóru verstöð.
Það hefur blasað við árum saman, áð
með fækkun vinnslustöðva í Vestmanna-
eyjum væri hægt að stórauka hagkvæmni
í rekstri þar, auka hagnað fyrirtækjanna
og bæta kjör starfsfólks þeirra. Þar er
ekki við að stríða þann hrepparíg á milli
sveitarfélaga, sem veldur vandkvæðum
annars staðar, þótt slíkur rígur geti auðvit-
að verið innan sama sveitarfélags með
öðrum hætti.
Augljóst er, að aflaskerðingin hefur
orðið til þess að ýta á forráðamenn fyrir-
tækjanna í Vestmannaeyjum að taka til
hendi. Að því leyti getur aflaskerðingin
orðið til góðs, þegar fram líða stundir.
Hún veldur því sennilega, að meiri hraði
kemst á endurskipulagningu í sjávarútvegi
en ella hefði orðið. Neyðin kennir naktri
konu að spinna. í samtali við Morgunblað-
ið í gær, föstudag, sagði Guðjón Rögn-
valdsson, stjórnarformaður Fiskiðjunnar í-
Eyjum; „Við erum í þessu af fullri alvöru
og ætlum að reyna að búa hér til almenni-
lega einingu. Það er alveg Ijóst, rniðað við
þær aðstæður, sem við búum við nú, að
eitthvað verður að gera.” Sigurður Einars-
son, forstjóri Hraðfrystistöðvarinnar sagði;
„ ... ég er reiðubúinn til þátttöku í viðræð-
unum. Það gerist eitthvað núna. Menn eru
að horfa á þannig tölur, að það hlýtur eitt-
hvað að gerast og ekki bætir nú úr skák,
hversu fiskiríið hefur verið tregt að und-
anförnu.”
Hvort sem það er tregt fiskirí, aflaskerð-
ingin eða þrýstingur frá íslandsbanka,
aðalviðskiptabanka fyrirtækjanna í Vest-
mannaeyjum, sem veldur því að þessar
viðræður eru hafnar, eru þær mikið fagn-
aðarefni og vísbending um hvernig við
eigum að bregðast við eftir þau miklu
vonbrigði, sem orðið hafa vegna álversins.
í þessu sambandi er ástæða til að vekja
athygli á vandamáli, sem upp er komið
vegna fyrirhugaðra kaupa Norðurtangans
á Isafirði og Frosta í Súðavík á Freyju á
Suðureyri. Þar hafa komið upp erfiðleikar
á íjármögnun slíkrar endurskipulagningar,
sem margar ástæður eru vafalaust fyrir.
Hins vegar eru rökin fyrir þessum kaupum
á Vestfjörðum augljós og hagnaður þjóðar-
búsins af því, að þau viðskipti nái fram
að ganga fer ekki á milli mála. Vel má
vera, að sérstakar ráðstafanir þurfi að
gera til þess að greiða fjárhagslega fyrir
slíkri endurskipulagningu. Hún má ekki
stöðvast vegna ljármögnunarvandamála.
Svo mikið er í húfi.
í þeirri geijun, sem nú er í sjávarútveg-
inum, þar sem menn leita leiða til þess
að efla fyrirtæki, sem byggja á of veikum
grunni íjárhagslega, hefur orðið vart til-
hneigingar til þess, að bæjarfélögin komi
inn í rekstur þessara fyrirtækja. Þetta
hefur gerzt í Olafsvík, þar sem í raun er
að verða til bæjarútgerð og þetta er að
gerast að einhveiju leyti í Bolungai'vík,
þar sem rætt er um, að bæjarfélagið ger-
ist hluthafi í rekstri fyrirtækja Einars
Guðfinnssonar. Hér eru menn á hættu-
legri braut. Reynslan af bæjarútgerðum
er afar slæm fyrir bæjarfélögin sjálf. Fjöl-
mörg bæjarfélög á Islandi hafa orðið illa
úti vegna þátttöku í slíkum rekstri á und-
anförnuín áratugum. Gömul reynsla er
fyrir þessu í fjölmörgum kaupstöðum,
Isafirði, Hafnarfirði, Reykjavík, svo að
nokkur dæmi séu nefnd. Það er ástæða
til að stöðva við þessa þróun og benda á,
að hér getum við verið að fara út í rangan
farveg.
Það eru hins vegar fleiri álitamál varð-
t ~
Breytt við-
horf í sjáv-
arútvegi
RE YK JAVÍ KURBRÉF
Laugardagur 16. nóvember
andi sjávarútveginn, sem komið hafa til
umræðu að undanförnu. Fiskmarkaðirnir
hafa fætt af sér fjölmörg lítil fiskverkunar-
fyrirtæki, sem hafa kannski 5-10 manns
í vinnu. Þessi fyrirtæki eru sérhæfð á
margan hátt og eru að mörgu leyti vaxtar-
broddur í fiskvimislunni. Þegar þau leggja
öll saman eru þau stór fiskkaupandi á
mörkuðunum. Það þarf að hlúa að þessum
rekstri. Þarna sprettur einkaframtakið
fram í sinni beztú mynd. Minnkandi afli
og kvótakerfið valda því hins vegar, að
þessi litlu fiskverkunarhús eiga stöðugt
erfiðara með að fá fisk til vinhslu. Á sama
tíma sjáum við fiskverkunarhúsum í Evr-
ópu fyrir físki til vinnslu.
Rök útgerðarinnar eru þau, að hún verði
að geta selt fiskinn, þar sem hæst verð
fæst fyrir hann og sé það í útlöndum beri
að selja hann þar. Rök fiskvinnslunnar eru
þau, að svo mikiil kostnaður sé samfara
sölunni til útlanda, að hagkvæmnin í því
sé alls ekki augljós frá sjónarhóli þjóðar-
búsins, þegar upp er staðið. Full ástæða
er til, að frekari umræður fari fram um
þetta rrtál og kosti og galla þess, að allur
fiskur, sem, veiddur er við Islandsstrendur
verði seldur á mörkuðum hér, hvort sem
hann verði seldur til íslendinga eða útlend-
inga.
Harkan í deilunum um fiskveiðistefnuna
fer vaxandi eins og glöggt mátti sjá á
aðalfundi LÍÚ á dögunum, þar sem Þor-
steinn Pálsson, sjávarútvegsráðherra, og
Kristján Ragnarsson, formaður LIÚ, tóku
höndumsaman urn að veija mestu eignatil-
færslu íslandssögunnar a.m.k. frá siða-
skiptum! Þessar deilur eiga eftir að harðna
enn og hafa djúpstæð áhrif á stjórnmála-
þróunina í landinu á næstu árum. En á
meðan gert verður út um það deiluefni
verðum við að taka höndum saman um
að knýja fram þá hagræðingu í sjávarút-
vegi, sem á annað borð er hægt að ná
fram að óbreyttu kerfi. Hins vegar er
hægt að færa mörg efnisleg rök fyrir því,
að breyttar aðstæður í atvinnumálum okk-
ar eftir frestun álversins kalli á skjótari
breytingar á fiskveiðistefnunni, en Morg-
nnblaðið hefui' boðað fram til þessa.
ÞEGAR ÍSLAND
varð aðili að EFTA
fyrir rúmlega
smáfyrir- tveimur áratugum
var ein helzta for-
senda fyrir því sú,
að með aðgangi að stærri markaði mundi
;
Uppbygging
okkur auðnast að byggja upp öflugan út-
flutningsiðnað og þar með skjóta fleiri
stoðum undir íslenzkt atvinnulíf og þá
ekki sízt útflutningsstarfsemi. Þetta gekk
ekki eftir nema að takmöi'kuðu leyti. Iðn-
fyrirtæki, sem fyrir voru í landinu hættu
mörg hver starfsemi vegna aukins inn-
flutnings eins og spáð hafði verið en hins
vegar varð minna um, að upp risu önnur
fyrirtæki í þeirra stað. Á þingi Landssam-
bands iðnaðarmanna fyrir skömmu kom
fram sú skoðun, að ástæðan fyrir þessu
væru misjöfn rekstrarskilyrði iðnaðai' ann-
ars vegar og sjávarútvegs hins vegar, iðn-'
aðurinn gæti einfaldlega ekki þrifizt í
skugga sjávarútvegsins að óbreyttri fisk-
veiðistefnu.
En jafnframt komu fram á iðnþingi at-
hyglisverðar hugmyndir um uppbyggingu
og samstarf lítilla fyrirtækja, sem ástæða
er til að vekja athygli á. I samtali við
Morgunblaðið í dag, laugardag, segir Har-
aldur Sumarliðason, forseti Landssam-
bands iðnaðarmanna m.a.; „Við höfum
verið að velta því fyrir okkur, hvort hægt
væri með einhveijum ráðum að skapa iðn-
aðinum betri aðstæður til dæmis í skatta-
málum og öðrum rekstrarskilyrðum, þar
með töldum gengismálum. Allt þetta höf-
um við verið með í huga og ekki sízt það,
að við erum að verða þátttakendur í meiri
samkeppni en áður, ef evrópska efnahags-
svæðið verður að veruleika. Menn hafa
velt því fyrir sér, hvernig á því standi, að
okkur gangi ekki betur en raun ber vitni
og þá gjarnan komizt að þeirri niðurstöðu,
að við séum með svo lítil fyrirtæki og
hyrfum einfaldlega, þegar aukin erlend
samkeppni kæmi til.
Landssamband iðnaðarmanna hefur
bent á, að á níunda áratugnum sköpuðu
lítil fyrirtæki í heiminum um það bil 8 af
hveijum 10 nýjum störfum. Könnun hér á
landi hefur leitt í ljós, að 99% af öllum
fyrirtækjum á íslandi eru með færri en
60 starfsmenn en samkvæmt skilgreiningu
Evrópubandalagsins flokkast fyrirtæki
með færri en 500 starfsmenn sem lítil og
meðalstór fyrirtæki. Því velta menn þeirri
spurningu fyrir sér, hvort þessi litlu fyrir-
tæki eigi einhveija framtíð og með hvaða
hætti væri hægt að hafa áhrif á framvind-
una.”
I framhaldi af þeSsu skýrir forseti
Landssambands iðnaðarmanna frá sam-
starfi smáfyrirtækja á Ítalíu og segir:
„Þessi fyrirtæki vinna.sjálfstætt en tepgja
sig saman og vinna þannig í rauninni hvert
fyrir annað. Þeim gengur vel vegna þess,
að þau eru aðstoðuð við þá þætti, sem lít-
il fyrirtæki ráða almennt ekki við og við
þekkjuni afskaplega vel hér heima. Fyrir-
tæki með 5 til 25 menn í vinnu eiga erfitt
með að markaðssetja sig, það kostar pen-
inga, eða standa fyrir rannsóknum á því,
sem þau eru að gera. Ef þetta er hins
vegar gert í sameiningu þá er þetta hægt
og afrakstur af svona smáfyrirtækjum
virðist alls staðar í heiminum hafa orðið
miklu meiri en hjá risunum á síðasta ára-
tug.”
Þetta eru athyglisverð sjónarmið. Hér á
íslandi hefur mikil. áherzla verið lögð á
nauðsyn þess að sameina fyrirtæki og
stækka og Morgunblaðið hefur m.a. átt
þátt í því að hvetja til slíkrar þróunar í
atvinnulífi okkar á þeirri forsendu, að það
væri nauðsynlegt til þess að mæta harðn-
andi samkeppni erlendis frá. Vel má vera,
að þessar umræður hafi orðið til þess, að
þýðing smáfýrirtækja hafi gleymzt og lítið
hafi verið með þau gert. Þess vegna er
það framtak Landssambands iðnaðar-
manna mjög mikilvægt að beina athygli
manna að smáfyrirtækjunum og þeim
möguleikum, sem þau hafa upp á að bjóða
með samstarfi sín í milli, eins og dæmin
frá Italíu sanna. Raunar hefur athyglin
beinst að litlum og meðalstórum fyrirtækj-
um víðar en á Ítalíu. Á síðustu mánuðum
hafa Ijölmiðlar á Vesturlöndum vakið at-
hygli á því, að kjarninn og kjölfestan í
þýzku atvinnulífi og þýzkri útflutnings-
starfsemi eru ekki stóru, þekktu fyrirtæk-
in þar, heldur smáfyrirtæki og meðalstór
fyrirtæki, sem hafa með ótrúlegum hætti
hazlað sér völl í útflutningi og náð miklum
árangri. Slík fyrirtæki eru uppistaðan í
atvinnulífi öflugasta efnahagsveldis í Evr-
ópu og eins öflugasta efnahagsveldis í
heiminum.
Þegar við nú stöndum frammi fyrir gjör-
breyttum aðstæðum í atvinnumálum okkar
vegna frestunar álversins er full ástæða
til að huga að rekstri smáfyrirtækja hér
og hvernig unnt er að efla þá starfsemi
bæði hér innanlands og til útflutnings með
sameinuðu átaki margra aðila. Þarna get-
ur verið á ferðinni sá nýgræðingur í okkar
atvinnulífí, sem hlúa þarf að og getur með
sama hætti, og orðið hefur í Danmörku,
átt verulegan þátt í að rífa okkur upp úr
þeirri efnahagslægð, sem við, er.um í.
„Engin aflaaukn-
ing. Ekkert álver.
Engin erlend lán-
taka. Nú er senni-
lega komið að
þeim tímamótum
í lífi þessarar
þjóðar, að hún
þurf i að breyta
um hugsunarhátt,
breyta um lífsstíl.
Við getum ekki
lengur setið með
hendur í skauti og
beðið eftir stórum
happdrættisvinn-
ingi. Líkurnar á
því, að hann ber-
ist upp í hendurn-
ar á okkur eru
nánast engar.
Kannski með sölu
á raforku um sæ-
streng til Evrópu
en það er ekki
fyrr en á næstu
öld. Við þurfum
sem sé að taka
okkur skóflu í
hönd og byrja að
rækta garðinn
okkar.”