Morgunblaðið - 28.11.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1991
SAMEINUMST GEGN ALNÆMI
Ferðalög og alnæmi
eftir Jónu Ingibjörgu
Jónsdóttur
Alnæmi er alþjóðlegt vandamál.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin tel-
ur að innan níu ára — árið 2000 —
verði þrjátíu til fjörutíu milljónir
karla, kvenna og barna um allan
heim smitaðar af alnæmisveirunni.
Ferðalög hafa farið sívaxandi frá
lokum síðustu heimsstyijaldar og er
spáð að ferðaiðnaðurinn verði orðinn
stærsti iðnaðurinn í heiminum um
næstu aldamót. Þjóðfélagsbreytingar
í Evrópu og samningar um evrópskt
efnahagssvæði benda ennfremur til
þess að ferðalög verði stærri þáttur
í lífsmynstri almennings.
Yfirskrift greinarinnar, „Ferðalög
og alnæmi”, gæti bent til að ferðalög
og ferðamenn breiði út alnæmi. Svo
er ekki. Það er ætíð hegðun fólks,
hvort sem það er á innlendri eða
erlendri grund, sem skiptir öllu máli
um hvort alnæmi og aðrir kynsjúk-
dómar breiðast út. Ýmislegt bendir
til að sumir einstaklingar hagi sér
öðruvísi á ferðalögum — taki meiri
áhættu. Þess vegna er nauðsynlegt
að huga að fræðslu til ferðamanna.
Á meðan ekki er til lækning eða
bóluefni við alnæmi eru upplýsingar
og fræðsla eina fyrirbyggjandi leiðin
í að hindra frekari útbreiðslu.
Var helmingur þjóðarinnar
erlendis á síðasta ári?
Líkt og aðrir Norðurlandabúar eru
íslendingar oft á faraldsfæti. Á
Norðurlöndum er aukningin á smiti
alnæmisveirunnar einna mest hjá
ferðalöngum og þar af er helmingur-
inn ungt fólk. Meira en helmingur
alnæmissmits meðal nýsmitaðra
Finna má rekja til smits á ferðalagi
erlendis — annaðhvort af samferða-
manni eða innfæddum. Á síðasta ári
taldi útlendingaeftirlitið 142.054 ís-
lendinga sem komu til landsins. Inni
í þeirri tölu eru vafalaust nokkrir sem
taldir hafa verið oftar en einu sinni.
Sé tekið mið af því má gera ráð fyr-
ir að minnsta kosti helmingur þjóðar-
innar hafí verið á faraldsfæti síðasta
árið. Má þar nefna sólaralandaferðir,
vetrarferðir svo sem skíðaferðir, við-
skiptaferðir, „ævintýraferðir”,
lestarferðalög ungs fólks um Evrópu,
ferðir námsmanna og útskriftarferðir
skólanema. Til Islands koma einnig
margir ferðamenn en Útlendingaeft-
irlitið taldi 141.772 erlenda ferða-
menn inn í landið á síðasta ári.
Vitneskjan nægir ekki —
viðhorfsbreytinga er þörf
Smitleiðir alnæmis eru þær sömu
innanlands sem utan — kynmök við
smitaðan einstakling, með smituðu
blóði til dæmis á óhreinni sprautu-
nál, smit frá móður til bams á með-
göngu eða í fæðingu. Varúðarráð-
stafanir eru einnig þær sömu alls
staðar í heiminum. Það er vel þekkt
staðreynd — því miður — að vitneskj-
an ein um smitleiðir virðist ekki
breyta miklu í kynhegðun fólks svo
það hagi sér á ábyrgari hátt gagn-
vart sjálfum sér og öðrum. Eðli
mannsins er flóknara en svo. Til
dæmis er lítið gagn í að vita að
smokkurinn dregur stórlega úr líkum
á alnæmissmiti og öðru kynsjúkdóm-
asmiti ef viðkomandi vill svo ekki
nota smokkinn vegna þess að þá
gefur hann til kynna skipulagningu
kynlífsins og þar með „lítið spenn-
andi kynlíf’. Ein af ranghugmyndum
í kynlífi er að ekki megi undirbúa
það heldur verði það að gerast sjálf-
krafa. Smokkurinn þarf heldur ekki
að gefa til kynna lauslæti heldur
ábyrga hegðun hjá körlum og konum.
Á meðan áðumefnd viðhorf eru ráð-
andi er hætta á að vitneskja um
smitleiðir og hættulaust kynlíf missi
marks. Viðhorfsbreytinga er einnig
þörf og það tekur lengri tíma en að
innbyrða þekkingarmola.
Kynhegðun heima og erlendis
í upphafi greinarinnar nefndi ég
að ýmislegt benti til að sumir ein-
staklingar taki meiri áhættu á ferða-
lögum. Þeir sem ferðast án maka,
eru einhleypir eða ungir, eru þeir sem
kannanir sína að þurfa að sýna sér-
staka aðgætni í kynhegðun sinni á
ferðalögum erlendis. Þótt tilgangur
ferða geti verið mismunandi kveikja
ferðalög í okkur margvíslegar tilfinn-
ingar. Á ferðalagi fínnst fólki það
hafa aukið frelsi, fleiri möguleika á
að kynnast framandi hlutum og
reyna eitthvað nýtt. Það er gott að
komast í nýtt umhverfi og vera í
kringum nýtt fólk, fjarri heimahög-
unum „því þar er ailan andskotann
hægt að gera” segir í kvæðinu. í
heimalandinu eru oft á fólki ýmis
félagsleg höft sem ekki gætir á ferð-
alögum í framandi umhverfi. Stund-
um er um að ræða áfengis- og vímu-
efnanotkun og tungumálaerfiðleika
í ofanálag. Þetta tvennt gerir það
að verkum að líkamsmálið (í stað
talaðs máls) veðrur meira ráðandi
en ella. Einnig gæti ferðalangur ver-
ið staddur í landi þar sem blóð er
ekki skimað og þar af leiðandi hætta
á smiti við blóðgjöf. Næsti smokka-
eftir Harald Briem
Þau rúm tíu ár sem alnæmi hef-
ur verið þekkt hefur sjúkdómurinn
stöðugt breiðst út og er núorðið
vandfundið það ríki sem ekki hefur
orðið hans vart. Enn sem fyrr hefur
sjúkdómurinn náð hvað mestri út-
breiðslu í Afríku þótt flest skráð
tilfelli séu í Bandaríkjum Norður-
Jóna Ingibjörg Jónsdóttir
„Þeir sem ferðast án
maka, eru einhleypir
eða ungir, eru þeir sem
kannanir sína að þurfa
að sýna sérstaka að-
gætni í kynhegðun sinni
á ferðalögum erlendis.”
sjálfssali er kannski langt í burtu.
Oll þessi atriði eru aðeins brot af
þeim þáttum sem gera það að verk-
Ameríku. Útbreiðsla sjúkdómsins
hefur að undanförnu verið hröð í
Suður-Ameríku og í Asíu, einkum
Suðaustur-Asíu. Áberandi er að
hlutur fíkniefnaneytenda og þeirra,
sem smitast við kynmök gagnkyn-
hneigðra, fer vaxandi meðal smit-
aðra. í kjölfar þessa smitast æ fleiri
konur og þar með börn með hörmu-
legum afleiðingum.
Á íslandi, eins og í sumum ná-
grannalöndum okkar, hefur út-
breiðsla sjúkdómsins ekki orðið eins
hröð og upphaflega var óttast.
Hafa skal þó í huga að hérlendis
greinist nýr smitaður einstaklingur
á fjögurra til sex vikna fresti. Það
er þeim áhyggjuefni, sem fást við
þennan sjúkdóm í návígi, að margir
þeirra, sem greinast hafa með smit
að undanfömu, hafa smitast ný-
lega. Eru sumir þeirra ungir að
árum og eru ýmist gagnkynhneigð-
ir, hommar eða fíkniefnaneytendur.
Ekki hefur tekist að hefta út-
breiðslu alnæmis í heiminum enn
sem komið er. Hins vegar hefur
náðst talsverður árangur í meðerð
sýktra einstaklinga. I fyrsta lagi
hafa komið á markað lyf sem hefta
sjúkdómsþróun smitaðs einstakl-
ings með því hindra vöxt og við-
gang alnæmisveirunnar. Þessi lyf
auka lífslíkur smitaðra einstaklinga
ög lengja í rauninni meðgöngutíma
sjúkdómsins. Þess hefur þegar gætt
að dregið hefur úr tíðni alnæmis
meðal efnaðra þjóða vegna þessa.
í öðru lagi hafa orðið framfarir í
meðferð svokallaðra fylgisýkinga
alnæmis og fyrirbyggjandi meðferð
þeirra. Meðferð af þessum toga er
kostnaðarsöm og vandséð hvernig
fátækar þjóðir, þar sem vandinn er
hvað alvarlegastur, hafi efni á að
bjóða þegnum sínum hana. Eina
raunhæfa leiðin til að hindra út-
breiðslu alnæmis er virkt bóluefni.
Enda þótt bjartsýni manna á því
að takist að finna slíkt bóluefni
hafi aukist, eru enn nokkur ár í að
það komist á markað, reynist það
nothæft á annað borð.
Á fyrstu árum alnæmisfaraldurs-
ins urðu mönnum smitleiðir sjúk-

OPIÐ LAUGARDAGA. OPIÐ SUNNUDAGA13-18
RCR KRISTML
* FÁKAFENI 9, SÍMI 679688
Alnæmi í tíu ár
Metsölublað á hvetjum degi!
um að ferðamenn þurfa að sýna sér-
staka aðgætni og læra að njóta lífs-
ins án þess að koma heim með al-
næmi eða annan kynsjúkdóm í far-
teskinu.
Fræðsla er eina
„bólusetningin” við alnæmi
Hvarvetna þar sem sérstakt
fræðsluátak hefur átt sér stað um
ferðalög og alnæmi hefur því verið
tekið vel af ferðamönnum. Ekki eru
samt allir jafn hlynntir heilsuvernd
ierðamanna hvað varðar alnæmis-
varnir, samanber yfirvöld í einu Mið-
jarðarhafslandanna sem ákváðu að
sleppa því að búa til fræðsluefni
handa ferðamönnum um alnæmi og
aðra kynsjúkdóma af ótta við að það
myndi fæla þá frá. Er hætt við að
ferðamenn líti á upplýsingar sem
prédikanir og að vitneskja um' hættu
á smiti eyðileggi ferðaánægjuna?
Þeir sem þekkja til gerðar fræðslu-
efnis vita að það er vel hægt að
matreiða fræðslu svo hún komi til
móts við væntingar og þarfir ferða-
manna og ferðaþjónustuaðila þannig
að síkar áhyggjur eru óþarfar.
Ferðalög eru sjálfsögð
Með fræðslu er ekki átt við að
ferðamenn eigi ekki að heimsækja
staði þar sem alnæmi er landlægt.
Þvert á móti. Það er hægt að ferð-
ast hvert sem er og kynnast hverjum
sem er — hvar sem er á hnettinum.
Aðalatriðið er hvort viðkomandi ferð-
alangur kjósi að haga sér þannig að
Haraldur Briem
„Alnæmi er sjúkdómur,
sem ekki er bundinn við
sérstaka minnihluta-
hópa, heldur getur hent
hvern sem er sem ekki
sýnir nauðsynlega að-
gát.”
dómsins ljósar, en hann smitast
með óvörðum kynmökum, blóð-
blöndun og frá móður til bams í
móðurkviði og við fæðingu. Einnig
er talið að bam geti smitast með
mengaðri bijóstamjólk. Enn hefur
ekkert það komið í ljós sem styður
að sjúkdómurinn smitist með öðrum
hætti. Öll venjuleg umgengni við
smitaða einstaklinga t.d. á vinnu-
stöðum og á heimilum er því hættu-
laus. Þó eru til vinnustaðir þar sem
hættur geta leynst en það em
sjúkrahús og vissar rannsóknar-
stofnanir þar sem meðferð mengaðs
blóðs og annarra líkamsvessa fer
fram. Þótt óhöpp séu afar fágæt
og eiga naumast að geta komið
fyrir sé fullrar smitgátar gætt, eiga
þau sér endum og eins stað. Þau
verða yfirleitt með þeim hætti að
heilbrigðisstarfsmenn stinga sig á
mengaðri nál eða egghvössum hlut-
um. Þrátt fyrir það er smit mjög
ólíklegt í hveiju tilviki.
Nú hafa fréttir borist af því frá
Bandaríkjunum að fjórir sjúklingar
hafi smitast af sama tannlækni,
sem nú er látinn. Ástæðan fyrir
þessum atburði er óljós en talið er
að smitgátarreglum hafi ekki verið
fylgt. Mál þetta hefur hlotið gífur-