Morgunblaðið - 28.11.1991, Page 41

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1991
41
■ NÓVEMBERHRAÐSKÁKMÓT
Taflfélags Reykjavíkur í Faxa-
feni 12 fór fram síðastliðinn sunnu-
dag. Sigurvegari varð Tómas
Björnsson en í tveimur næstu sæt-
um urðu Haukur Angantýsson og
Þröstur Árnason. Tekin hefur ver-
ið upp sú nýbreytni að auk verð-
launapeninga fær sigurvegari helm-
ing pottsins, þ.e. helming þátttöku-
gjalda á mótinu. Desemberhrað-
skákmót TR verður haldið sunnu-
daginn 8. desember kl. 20.00.
(Fréttatilkynning)
7 manna langbakur með sítengt aldrif
Aflmikill hreyfill með fjölinnsprautun
Mikil veghæð
FÆSTMEÐ SJÁLFSKIPTINGU
Fólksbíll með jeppaeiginleika
HVARFAKÚTUR
MINNI MENGUN
Ljóðvemd
Höfundur er læknir í Reykjavík.
eftir Ólaf Tryggvason
Við teljum okkur mikla verndun-
armenn, íslendingar. við verndum
fagra og markverða staði, gömul
hús og fornleifar. Við höldum uppi
mengunaivörnum og höfum jafnvel
ráðuneyti til þess. Sitt hvað eigum
við þó enn óvarið af þjóðlegum verð-
mætum sem liggja undir ágangi og
jafnvel skemmdum. Þar er mér efst
í huga sú séríslenska hefð í ljóða-
gerð sem einkennist af höfuðstöfum
og stuðlum. Sérstaka notkun ríms
má einnig telja til þessarar hefðar.
Ekki þarf að kynna þessa hefð fyr-
ir þeim íslendingum sem eitthvað
láta sig varða ljóð, en hún mun
vera einstök, nú, á þessum hnetti
okkar. Það væri því mikill menning-
arskaði, ef hún mengaðist eða jafn-
vel leggðist niður, enda þótt hægt
yrði að lesa um hana í bókum. Það
virðist þó, því miður, sem hún sé
nú á undanhaldi fyrir óstuðluðum
smágreinum sem menn raða saman
í stuttar línur og kalla órímuð ljóð
en ljóð eru þessar greinar ekki sam-
kvæmt okkar ljóðhefð. Þetta er
laust mál — óbundið — eða svo-
nefndur prósi og er andstæða bund-
ins máls eða ljóða.
Ég ætla, til bráðabirgða og mér
til hægðarauka, að kalla þessar rit-
gerðir prósur til aðgreiningar frá
prósanum sem tekur yfir allt laust
mái. (et. prósa beygist eins og sósa).
Þetta er nefnilega sérstök og sjálf-
stæð grein bókmenntanna og á rétt
á sínu sæti og sínu nafni þar og
þarf því ekki að sigla undir fölsku
flaggi. Hins vegar verður laust mál
aldrei að ljóði, hversu mikið sem
línurnar verða styttar á blaðinu.
Þessari bókmenntagrein hefur oft
verið hallmælt og ekki alltaf að
ósekju en hún hefur líka verið haf-
in tii skýja sem heimsins fegursta
orðlist. Hér myndi nær að fara bil
beggja því þar veldur hver á held-
ur. Ymis góð skáld nota þetta form,
eða réttara sagt formleysu, á list-
rænan hátt, með ágætum árangri,
en þegar orðklaufar ætla að leika
það eftir og halda að formleysið
bjargi öllu í höfn, þá fer verr en
illa, þvl sjaldan lætur sá betur sem
eftir hermir. Þetta sést best á þeim
aragrúa af prósum sem yfir okkur
flæðir í blöðum og bókum, þar sem
hvorki örlar á listrænum tökum né
vitrænu sambandi orða. Og þetta
virðist yfirgnæfa, að magni, það
sem vel er gert á þessu sviði.
Ég er ekki að lasta vitleysuna
út af fyrir sig. Hún er bara mann-
legur eiginleiki sem við sitjum uppi
með, hvort sem okkur líkar betur
eða verr en við eigum ekki að vera
að hlaða undir hana eða verðlauna
hana. Það er vísasti vegurinn til að
eyðileggja ljóðsmekk manna og
brageyra, þetta sem íslendingar eru
búnir að varðveita um aldir og ljóð-
hefð okkar byggist á.
Ekki dettur mér þó í hug að
halda því fram að allt sé list sem
ort er samkvæmt okkar gömlu ljóð-
hefð, en því fleiri sem iðka ein-
hveija listgrein, því fleiri má vænta
að verði liðtækir á sviðinu og þá
síast hismið frá kjarnanum. Senni-
lega langar flesta, bæði ljóða- og
„Þá eru það ljóðin. Þarf
ef til vill að stofna ljóð-
verndarráð til að forða
þeim frá glötun? Von-
andi ekki.”
prósusmiði til að verk þeirra megi
lifa, þau verðu lesin og lærð, höfð
yfir og jafnvel sungin. Sé svo, þá
hafa ljóðskáldin þar mikla yfirburði
þar sem ljóðin eru miklu auðlærð-
ari en prósurnar, vegna rímsins og
stuðlanna. Ekki virðist mér, heldur
að prósurnar hvetji tónskáldin mjög
til lagasmíða, þótt undantekningar
finnist. Eins og fyrr segir eiga prós-
urnar sinn sess í bókmenntunum,
en þær lifa þó áfram því aðeins,
að þeim verði forðað frá þeim
ósköpum að verða sorpgámur fyrir
afurðir þeirra skálda sem hvorki
hafa listræn né vitræn tök á móður-
máli sínu, en það er einmitt sú
meðferð á þeim sem er mest áber-
andi nú á tímum. Þá eru það ljóðin.
Þarf ef til vill að stofna ljóðverndar-
ráð til að forða þeim frá glötun?
Vonandi ekki. Fyrst og fremst þarf
að aðskilja ljóð og prósur í orði og

Ólafur Tryggvason
verki. Það er báðum fyrir bestu.
Svo þurfa börnin að læra ljóð. Aður
var það gert á heimilunum, en nú
mun það vera hlutverk skólanna
að kenna og kynna þeim þau eins
og fleira í uppeldinu, og sé það
gert falslaust má verða nokkurt
gagn af því. Fleira mætti telja en
nú er mál að linni. Verði þessi grein
einhveijum hugvekja til ljóðvernd-
ar, þá er vel.
Falleg jólagjöf
Stjörnukort
Persónulýsing, framtíðarkort, samskiptakort.
Sendum I póstkröfu. Gunnlaugur Guðmundsson,
Afgreiðum kortin samdægurs. Stjörnuspekistöðin,
sími 91-10377.
Við erumflutt íKjörgarð, Laugavegi 59
Palmaolia
i baksturinn
Simí/fax 612295.
Radial
stimpildælur
= HÉÐINN =
VÉLAVERSLUN SÍMI 624260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA - LAGER