Morgunblaðið - 05.05.1992, Page 22

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. MAI 1992
22
Afmæliskveðja:
Sigrirjón Sæmunds-
son, Siglufirði
í dag, 5. maí, er Sigurjón Sæ-
mundsson prentsmiðjueigandi og
fyrrv. bæjarfulltrúi og bæjarstjóri á
Siglufirði áttræður. Það er dálítið
erfitt fyrir greinarhöfund að tína
úr minningarsjóði um skyldmenni á
þessum heiðursdegi, svo náið sem
samband okkar hefur verið gegnum
árin. En við erum hálfbræður, sam-
mæðra. Sigutjón hefur vitað af mér
í 67 ár og Ragnheiður, koná hans,
var að troða ofan í mig matarbita
6 ára við eldhúsborðið í svonefndu
Hafsteinshúsi á Oddeyrinni hér á
Akureyri. Hún var þá kornung ráðs-
kona á heimili móður okkar bræðra
í veikindafjarveru hennar. Kannski
komin þangað fyrir kynni við Sigur-
jón? Ég hef aldrei hugleitt það. En
síðar urðu þau hjón og það hjóna-
band hefur enst fram á þennan dag
og er með eindæmum ástsælt.
Móðir okkar Siguijóns lést þegar
ég var á 13. ári og þá sýndu hann
og Ragnheiður mér þá vinsemd og
drengskap að taka mig á heimili
sitt á Siglufirði. Og fyrir það er ég
eilíflega þakklátur. Ef til vill hefur
Sigurjón ekki viljað búa þessum ein-
stæðingsbróður sömu örlög og hann
varð að þola sem bam þegar faðir
hans fórst með sviplegum hætti og
móðirin stóð uppi sem ekkja með
fjögur smáböm. Um þessar hug-
renningar Siguijóns varðandi mig
get ég auðvitað ekkert fullyrt því
hann hefur aldrei verið fyrir það
gefinn að flíka tilfinningum sínum
og bera þær á torg, þótt ég hafí
alltaf vitað hversu góður drengur
hann raunverulega er.
Fæðingarstaður Siguijóns er
Lambanes í Fljótum, árið 1912.
Foreldrar hans voru Herdís Ingi-
björg Jónasdóttir og Sæmundur
Kristjánsson skipstjóri. Herdís
fæddist á Minnibrekku í Fljótum en
alin upp á Gautastöðum í Stíflu í
sömu sveit. Sæmundur var af svo-
nefndri Lambanesætt en það er
duglegt fólk, völundar í höndum og
afburða músíkalskt. Eins og fyrr
sagði fórst hann með sviplegum
hætti í fískiróðri á Haganesvík 30.
ágúst 1915 og stóð þá ekkjan uppi
með fjögur smábörn, syniija Krist-
ján, Siguijón (afmælisbamið),
Andrés og dótturina Sigurlaugu.
Andrés og Sigurlaug léstust ung að
ámm, hann á unglinsaldri, hún á
öðm árinu að mig minnir. Kristján
er búsettur í Reykjavík, fyrrv. prent-
ari og lærður söngkennari.
Þegar móðirin Herdís var búin
að vera 13 ár í ekkjudómi kom und-
irritaður í heiminn. Hún fluttist til
Akureyrar í von um betri lífskjör en
í Fljótum vestur og þangað komu
svo hálfbræður mínir á eftir. Krist-
ján fyrst, svo Siguijón og Andrés.
Og má segja að fjölskyldan hafí
verið sameinuð kringum 1928 með
móður okkar sem driffjöður.
Hún var afburðadugleg kona,
sannkölluð hetja eins og sagt er um
hana í Skagfirskum æviskrám. Og
Siguijón hefur erft þá eiginleika
hennar í ríkum mæli.
Siguijón var sjö ár á Akureyri
og ég býst við að það hafí verið
býsna heilladijúgur tími fyrir hann.
Þar lærði hann prentverkið og á
Akureyri uppgötvaðist sönghæfi-
leiki hans. Hann var á augabragði
orðinn einsöngvari í karlakór og
hann tók mikinn þátt í leikstarf-
semi. Þá þótti hann mikill sjarmör
í augum kvenna en þetta hef ég
eftir konum og körlum sem ég
kynntist síðar á lífsleiðinni hér á
Akureyri.
Og síðast en ekki síst kynntist
hann Rögnu sinni á Akureyri. Skyld-
menni og Siglfírðingar vita hvernig
þau kynni hafa reynst gegnum árin.
Það var árið 1935 sem Siguijón
keypti prentsmiðjuna á Siglufirði
og flutti þangað með eiginkonu.
Sigluijarðarþrentsmiðja var ekki
beysið fyrirtækið á þessum árum
og Siguijón hóf strax að endurbæta
hana og því hefur hann haldið áfram
til þessa dags. Allirsem þekkja eitt-
hvað til prentverks og prentsmiðja
á íslandi vita að Siglufjarðarprent-
smiðja hefur alltaf fylgst með tím-
anum í prenttækni og það svo undr-
um sætir þegar litið er til verkefna
á Siglufirði. Gestkomandi lítur
furðuaugum fullkomnar prentvélar
og setningargræjur auk mjög full-
kominna bókbandsvéla o.fl. o.fl. En
þetta hefur verið metnaður Sigur-
jóns.
Það er búið að prenta margt og
mikið gegnum árin í Sigluijarðar-
prentsmiðju. Ég minnist allra
flokksblaðanna sem komu reglulega
út á löngu tímabili þegar Siglufjörð-
ur var og hét. Þá stofnaði Sigutjón
snemma bókaútgáfu og hefur gefið
út margt góðra bóka, t.d. fengu
bamabækur hans viðurkenningu
fyrir vandað málfar og frágang.
Hæst í bókaútgáfunni hygg ég þó
að standi endurútgáfa á hinu ein-
stæða og stórmerka Þjóðlagasafni
séra Bjarna Þorsteinssonar 1974.
Og nú á áttræðisárinu stendur Sig-
uijónenn í útgáfu á þjóðlagasafninu
og vinnur allt sjálfur nema pappírinn
í bókina.
Ég veit ekki hvort Siglfírðingar
almennt gera sér grein fyrir menn-
ingargildi þjóðlagasafns þessa fyrr-
um sóknarprests þeirra og hversu
mikill sómi bæjarfélaginu er sýndur
með prentun og útgáfu þessa verks
sem í upphafi var prentað og gefið
út í Danmörku. Margur hefur feng-
ið fálkaorðuna fyrir minna.
Ég þarf auðvitað ekki að skýra
út fyrir skynugum lesendum að
prentverk og bókaútgáfa eru hluti
af mikilli menningarstarfsemi. En
Siguijón hefur víðar komið við í
menningarstarfseminni á Siglufírði.
Hann hefur verið mikið í músík og
söng öll 57 Siglufjarðarárin og síð-
ari árin í forustu. Einnig hefur hann
haft afskipti af málefnum iðnaðar-
manna í bænum. Flestir kannast
þó við söngvarann Siguijón Sæ-
mundsson. „Ekki vissi ég að helten- -
tenór leyndist á Siglufirði," sagði
Páll ísólfsson eitt sinn þegar hann
heimsótti síldarbæinn og heyrði
Siguijón syngja.
Siguijón hefur notið tilsagnar
færustu söngkennara og getur
sungið beint eftir nótum án hjálpar
hljóðfæris líkt og stórsöngvarar á
heimsmælikvarða eru sagðir gera.
Hann spilaði einnig á hljóðfæri og
marga stundina sat hann við gamla
orgelið sitt og spilaði og söng hinar
flóknustu aríur óperutónmennt-
anna, kannski eftir langan og
strangan vinnudag og andvökunæt-
ur sem tíðkuðust í prentverkinu á
Sigló í gamla daga.
Karlakórinn Vísir hefur löngum
þótt mikið menningarapparat í aug-
um aðkomumanna. Söngferill hans
hefur tíðast verið með ágætum þótt
lægðir hafí komið í starfíð. En aldr-
ei hefur þó reisn og frægð kórsins
verið meiri en þegar Siguijón var
formaður hans. Hann var einsöngv-
ari kórsins frá fyrstu Siglufjarðar-
árum.
Eins menningarviðburðar get ég
ekki stillt mig um að geta sem Sig-
utjón átti stóran hlut að. En það
var þegar hann og söngfélagi hans
Daníel Þórhallsson efndu til söng-
skemmtunar á hvítasunnunni að
mig minnir. Þá sungu þeir félagar
einsöngva og tvísöngva með glæsi-
brag fyrir troðfullu húsi fagnandi
og þakklátra áheyrenda. Þetta
gerðu þeir um nokkur ár og þótti
mikill menningarviðburður.
Árið 1950 var sóst eftir því að
Siguijón settist í bæjarstjórn Siglu-
fjarðar fyrir Alþýðuflokkinn og varð
hann bæjarfulltrúi a.m.k. tvö kjör-
tímabil.
1957 var hann kjörinn bæjar-
stjóri eftir stormasamar bæjar-
stjórnarkosningar og gegndi hann
því starfi til ársins 1966. Á þessum
árum var pólitíkin oft hörð og illvíg
á Siglufirði. Mér var vel kunnugt
um að andstæðingar Siguijóns í
•pólitíkinni héldu aAþeii* gætu skotið
hann strax í kaf. En þar skjátlaðist
þeim því það er býsna seigt í Fljóta-
manninum og hann stóðst allar at-
lögur.
Það er auðvitað makalaus bíræfni
af mér, svo nánu skyldmenni, að
fullyrða að þar réð úrslitum ráð-
vendni hans, heiðarleiki samfara
dugnaðinum sem allir Siglfirðingar
þekktu hvar í flokki sem þeir stóðu.
Ég er alveg viss um að þegar
sagan metur bæjarstjórastörf Sig-
uqons fær hann góða einkunn. Eg
ætla ekki að taka meira upp í mig.
Eins og ég hef margnefnt í þessu
afmælisrabbi heitir kona Siguijóns
Ragnheiður, dóttir Jóns bónda Mel-
steðs á Hallgilsstöðum í Hörgárdal
og konu hans, Albínu Pétursdóttur.
Siguijón og Ragnheiður giftu sig
8. júní 1935 og hafa eignast tvö
börn, dótturina Stellu Margréti og
soninn Jón Sæmund. Stella er gift
Ingvari Jónassyni fiðluleikara og
fyrrum konsertmeistara úti í Sví-
þjóð, landskunnum músíkmanni,
eiga þau þijú uppkomin börn. Jón
Sæmundur er doktor í hagfræði frá
þýskum háskóla (kratólógíu segir
föðurbróðir hans stundum). Jón er
kunnur maður í pólitík dg stjórn-
sýslu og hefur verið m.a. alþingis-
maður. Hann er kvæntur Birgitte
Henriksen og eiga þau uppkomna
dóttur.
Það fór eins og mig grunaði, þeg-
ar ég ákvað að skrifa þetta afmæl-
israbb um bróður minn að minning-
arnar myndu hrannast upp og
hrópa: Manstu, manstu. Því er best
að ég slái botninnn í þetta svo ég
ofbjóði ekki lesendum og greiðvikni
þessa blaðs.
Ragnheiður mágkona mín hefur
oft haft gaman af því að minnast á
það að í gamla daga þegar ég var
eitthvað að kvabba á bróður mínum
hafi ég byijað svona: „Nonni minn
vinur, o.s.frv.“
Ég tel því fara vel á því að enda
þennan afmælispistil með því að
segja:
Nonni minn vinur. Ég og Rósa
og okkar fólk færum þér og Rögnu
hughcýlar afmælis- og framtíðarósk-
ir. Lifíð heil bæði tvö.
Eiríkur.
Nú fagna Siglfírðingar með Sig-
uijóni á prentsmiðjunni, eina fyrr-
verandi bæjarstjóra Siglfirðinga,
sem búsettur er í bænum, en það
hefur hann reyndar verið í yfir 60
ár. Sigutjón Sæmundsson er áttræð-
ur í dag.
Siguijón er Fljótamaður af
Lambanesætt, en af henni eru sterk-
ir stofnar á Siglufirði. Sú ætt er
komin af Kristjáni í Lambanesi, sem
varð 104 ára, en hann var bróðir
langafa míns. Ég á því svolítið í
Siguijóni líka.
I langan tíma var Siguijón í for-
ystusveit siglfirskra jafnaðarmanna.
Alþýðuflokkurinn vann mikinn sigur
í bæjarstjórnarkosningunum 1950
er Siguijón var fyrst í framboði.
Með honum voru kosnir Kristján
Sigurðsson og Haraldur Gunnlaugs-
son. Sigutjón gerðist strax mjög
atkvæðamikill í bæjarmálunum, en
í þá daga voru atvinnumálin, líkt og
í dag, helsta áhyggjuefnið. Þar bar
hæst málefni bæjarútgerðarinnar,
en hún var greinilega mjög kostnað-
arsöm fyrir bæjarfélagið. Siguijón
lagði því allt kapp á að losa bæjar-
sjóð við þann rekstur, en halda
togurunum samt í bænum. Þar með
var lagður grundvöllurinn að því,
sem seinna varð Þormóður rammi,
sem er undirstaða atvinnulífs á
Siglufírði í dag.
Seint líða úr minni bæjarstjóraár
Siguijóns. Hann var þriðji jafnaðar-
maðurinn, sem varð bæjarstjóri á
Siglufirði. Hann tók við erfiðum
fjárhag bæjarsjóðs eftir undangeng-
in kreppuár, en með mikilli útsjónar-
semi var hagur bæjarsjóðs réttur
við og ótrúlega miklu komið í fram-
kvæmd, sem við búum að enn í dag
eins og t.d. sjúkrahús, sundhöll,
ráðhús, hafnarbryggjan og steyptar
götur. Ráðhústorgið breyttist eins
og við þekkjum það í dag úr forar-
vilpu í gróðurreit, tækjabúnaður
bæjarins var gjörsamlega endumýj-
aður og fjöldi nýrra húsa byggður.
Þetta lýsir uppgangstímum og það
var dæmigert fyrir Siguijón, að
-þegar bæjarverkstjórinn..gekk- úr •
skaftinu, þá tók hann það að sér
líka í heilt sumar. Á þessum árum
komu Strákagöng og flugvöllur var
lagður. Seinna tók hann svo þátt í
að leggja drög að uppbyggingu hita-
veitunnar.
Það væri að æra óstöðugan að
telja upp allar þær nefndir og ráð,
ráðstefnur og fundi, sem Siguijón
hefur setið og tekið þátt í fyrir Al-
þýðuflokkinn og Siglufjarðarbæ. En
þar liggur mikið verk að baki, vinna
og hugur. En Sigutjón lét ekki þar
við sitja. Hann var um árabil for-
maður iðnaðarmannafélagsins og
hélt þar ætíð uppi miklu lífi í félags-
skap og skóla.
Ekki er hægt að senda Siguijóni
svo kveðju á góðri stundu að ekki
sé getið hans mikla framlags til
söngs ög menningarlífs. Á þessu
langa tímabili, sem Siguijón hefur
búið á Siglufirði, hefur hann sungið
yfir Siglfirðingum lífs og liðnum við
öll möguleg tækifæri. Saga karla-
kórsins Vísis í fimmtíu ár og tónlist-
arskólans verður ekki sögð án
Siguijóns, en hann var þar bæði
einsöngvari, formaður og driffjöður.
En það er kannski dapurlegt í þessu
sambandi, ef það ætlar að fara eins
fyrir Vísi og iðnskólanum, en það
er að leggja upp laupana, þegar
Siguijón hættir afskiptum. Þetta er
skot, sem er vel meint, og á að
hvetja Vísismenn til dáða.
Mikið og litríkt ævistarf er að
baki. Siguijón kom til Sigluíjarðar
1935 til að prenta og hann er enn
að prenta fyrir okkur Siglfirðinga
og lætur engan bilbug á sér finna
í þeim efnum. Það stendur upp úr.
Um þessar mundir vinnur hann að
endurútgáfu þjóðlaga séra Bjarna
Þorsteinssonar, okkar merkasta
menningarvita. Fáir hafa haldið
merki hans jafn vel á lofti og Sigur-
jón og er það þakkarvert.
Það er svo margt fleira sem er
þakkarvert og þess virði að minnast
á þegar við samgleðjumst með
Siguijóni Sæmundssyni, fleira en
hægt er að koma fyrir í stuttri grein.
Fyrir hönd bæjarbúa á Siglufirði,
bæjarstjórnar Sigiuíjarðar og allra
félaganna í Alþýðuflokknum flyt ég
Siguijóni og Ragnheiði konu hans
árnaðaróskir okkar allra í tilefni af
þessum merku tímamótum.
Krislján L. Möller.
í dag fyrir áttatíu árum fæddist
þeim hjónum Sæmundi Kristjánssyni
og Herdísi Jónasdóttur í Lambanesi
í Fljótum drengur og mátti heyra
af hljóðum hans, að þar færi mann:
kostamaður og mikið söngvaraefni.
Fátækt var þá allsráðandi og engar
almannatryggingar. Það var ekki
þangað sem ekkjan gat leitað fjórum
árum seinna er hún stóð uppi alein
með fjögur lítil börn eftir að bóndinn
drukknaði í fiskiróðri.
Lífsbaráttan byijaði því snemma
þar sem Siguijóni var fyrst komið
fyrir hjá Éinarssínu, móðursystur
sinni, en síðan hjá vandalausum.
Fjölskyidan var tvístruð um alla
sveit. Er Siguijón flutti tólf ára til
Siglufjarðar hafði hann átt heima á
átta stöðum í hinni fögru Fljóta-
sveit. Á Siglufirði tók síldin við.
Skóli lífsins bauð upp á vinnu í síld
og fiski, þar sem allir unnu hörðum
höndum. Það hlýtur að hafa verið á
þessum árum, sem dugnaðurinn,
sem er éitt aðalsmerkl Sigúijons,
hefur fest rætur.
Sextán ára kom Siguijón til Akur-
eyrar. Þar byijaði allt hjá Siguijóni.
Þarna byijaði hann að syngja; þarna
hóf hann prentnám hjá Oddi Björns-
syni; þarna festi hann sér konu og
þarna gerði Einar Olgeirsson hann
að krata.
Söngur og tónlist hafa alltaf verið
sterkir þættir í lífi Siguijóns
Sæmundssonar og reyndar alveg frá
fyrstu tíð. Hann var með í að stofna
Karlakór. Akureyrar fyrir 1930, en
síðan tók við langur einsöngvarafer-
ill með Geysi, Kantötukór Akureyrar
og síðast en ekki síst með Karlakórn-
um Vísi á Siglufirði. Hann söng með
þeim kór í 50 ár og söng einsöng á
hveijum konsert sem Vísir hélt alian
þann tíma. I mörg ár héldu þeir
góðvinirnir og hetjutenórarnir, Daní-
el Þórhallsson og hann, konserta um
hvítasunnuna á Siglufirði og víðar
við miklar vinsældir. Frá stofnun
Ríkisútvarpsins mátti heyra söng
Siguijóns af og til, en nokkur fjöldi
hljóðritana er þar til með honum auk
hljómplatna ásamt karlakórnum
Vísi. Siguijón var formaður Vísis í
30 ár og var frumkvöðull að tónlist-
arskóla Vísis, sem var undanfari
Tónlistarskóla Siglufjarðar. Heimili
þeirra hjóna hefur alltaf verið fullt
af hljómlist og söng og þeir eru ófá-
ir tónlistarmennirnir og söngvararn-
ir sem hafa sótt þau heim og miðlað
af sínu og þegið gott í staðinn.
Lengi vel héldu Siglfírðingar að
það tilheyrði vélagný úr prentsmiðju
að sungið væri með. Þannig bárust
hljóðin úr Sigluíjarðarprentsmiðju
oft langt fram eftir kvöldum. Sigur-
jón keypti þá prentsmiðju 1. júní
1935 er hann flutti aftur til Siglu-
fjarðar. í nærfellt 57 ár hefur hann
starfrækt sitt prentverk og annast
prentvinnu fyrir Siglufjörð og ná-
grenni. Þá hefur bókaútgáfa og
myndblaðaútgáfa verið ríkur þáttur
í starfseminni. Það hefur verið ein-
kennandi fyrir Siguijón hvað hann
hefur verið fljótur að tileinka sér
allar nýjungar á sviði prentlistarinn-
ar og bókagerðar. Um tíma var það
jafnvel svo að íslenskir prentarar
fóru norður á Siglufjörð til að sjá
hvað var nýjast í faginu. Sigutjón
lét sér heldur ekki nægja að vera
prentsmiðjustjóri í sinni smiðju.
Hann var formaður Iðnaðarmanna-
félags Siglufjarðar í 15 ár. Á þeim
árum rak félagið Iðnskóla Siglu-
fjarðar með miklum blóma, því þá
þurftu iðnaðarmenn að annast sjálf-
ir alla lögbundna iðnfræðslu og sáu
því sjálfir um rekstur iðnskólans.
Það var auðvitað hlutverk formanns
að sjá um að þessi fræðsla væri full-
nægjandi, en samvinna Siguijóns og
Jóhanns Þorvaldssonar, skólastjóra,
var mjög gæfurík í þessum efnum.
Seinna, er Siguijón var löngu hættur
afskiptum af þessum málum, yfir-
tóku ríki og bæjarfélög þetta fræðsl-
ustarf skv. lögum og iðnfræðsla var
flutt frá Siglufirði.
Siguijón kom næsta munaðarlaus
í þennan heim en hefur bætt sér það
ríkulega upp. Á námsárunum á Ák-
ureyri festi hann sér fallega konu,
sem hann hefur búið með í tæplega
sextíu ár. Ragnheiður, kona hans,
er dóttir Jóns bónda á Hallgilsstöð-
um í Hörgárdal og Albínu, konu
hans. Þau Siguijón áttu tvö börn,
Stellu Margréti, tannfræðing, sem
gift er Ingvari ísfirðingi og víóluleik-
ara Jónassyni, og svo Jón Sæmund,
sem allir góðir kratar eiga að þekkja,
en hann er kvæntur Birgit, dóttur
Olavs síldarsaltanda Henriksens.
Sigurjón ér gæfumaður og góður
heimilisfaðir og nýtur sín nú vel í
faðmi stórrar fjölskyldu.
Sá þáttur sem ekki er hvað sístur
í fari Siguijóns er réttlætis- og lýð-
ræðiskenridin. Hertur af lífsbaráttu
og mikilli vinnu var hann vel mót-
tækilegur fyrir boðskap fræði-
mannsins Einars Olgeirssonar á
Akureyri forðum daga. Einar gerði
hann að jafnaðarmanni, en það sýn-
ir svo aftur þroska þessa unga
manns að Einar fór ekkert lengra
með hann. Seinna fylgdi hann svo
Hannibal að málum, kærði sig aldrei
um Alþýðubandalagið. Sigurjón hef-
ur alla tíð verið traustur alþýðu-
fldkksmaður og unnið þeim flokki
allt hann mátti. Hann var bæjarfull-
trúi fyrir flokkinn í 20 ár í bæjar-
stjórn Siglufjarðar og var á iistum
flokksins til Alþingis. Hann var
bæjarstjóri á Siglufírði í rúm tvö
kjörtímabil, þar sem hann tók við