Morgunblaðið - 21.06.1992, Blaðsíða 17

I
andasteggir að sækja á Tjörnina
síðsumars til að fella flugfjaðrirnar.
Þeir koma víða að og allt upp í 500
stokkandasteggir fella þarna ár-
lega. Svo nú er Tjömin ein stærsta
þekkta fellistöð stokkanda á íslandi.
Aðrar tegundir bættust ekki við
af sjálfsdáðum og sumar hurfu
reyndar sem varpfuglar svo sem
lóuþræll og óðinshani. Byggðin var
að þenjast út í austur og vestur við
Tjömina. Flóinn við suðurenda
Tjarnarinnar var þurrkaður og fyllt-
ur og Hljómskálagarðurinn búinn
til á uppfyllingunni. Vatnsmýrin var
ræst fram og ræktuð og seinna var
þar lagður
flugvöllur. istaka fór
Verulega var fram a Tjörn-
gengið á varp- inn, ^ og
eftir sióustu
aldamót.
Ljósmynd
Magnús Ól-
afsson.
lönd mófugla.
Snemma eftir
1920 hófst
umræðan um
að skemmti-
legt væri að
auka fjöl-
breytni fuglalífsins á Tjörninni.
Hafa verið gerðar tilraunir með 14
tegundir andfugla, að því er Olafur
segir. Af þeim hafa 13 myndað
frjálsa og fleyga stofna, sem haldið
hafa tryggð við Tjörnina.
Álftin sem borðar kleinur
Eitt mesta skart Tjarnarinnar á
veturna eru álftirnar. Alftir hafa
alltaf haft vetursetu á Innnesjum.
Tveir álftamngar voru fengnir á
Tjörnina sumarið 1920 og tveimur
árum síðar vom keyptir 12 ungar.
Álftimar vom vængstýfðar árlega
og hýstar á hveijum vetri. Þessir
bandingjar, sem síðar fengu að
fljúga, kenndu þeim villtu smám
saman að nota Tjörnina. Síðan um
1980 hefur allur Innnesjahópurinn,
um 150 álftir, haft vetursetu á
Tjörninni. Þær hafa breytt háttum
sínum. Áður vom þær úti á sjó.
Þetta er stærsti álftahópurinn sem
dvelur á Islandi yfir veturinn.
Álftirnar koma víða að á Tjörn-
ina. Ólafur segir mér að merktir
fuglar af Tjöminni verpi víða. Til
dæmis norður í Skagafirði, í Vatns-
dal, í Jökuldalsheiðinni og á Mýmm.
Ein sem alltaf hefur haft vetursetu
í Skotlandi breytti háttum sínum í
fyrra og ákvað að vera hér kyrr.
Hann kann skemmtilegar sögur af
slíkum álftum.
„Ein fyrsta álftin sem við merkt-
um fékk merkið með áletmninni
LLB. En merkingin er stór gulur
plasthólkur, sem hægt er að lesa
af úr fjarlægð. Ekki leið á löngu
áður en hringt var norðan frá
Bakka í Vatnsdal og tilkynnt um
LLB og frú. Álftaparið hafði dvalið
þar í nokkur sumur. Sótti heim á
bæ, bönkuðu á gluggann í hretum
og steggurinn kom meira að segja
inn og át kleinur við eldhúsborðið
og sníkti sér mjólk í íjósinu. Það
var ekki fyrr en hann kom merktur
vorið 1990 að fólkið áttaði sig á
því að þessar álftir vom mannvanar
af Tjörninni. Þær fara seint í mars
beint á varpstöðvamar og koma
aftur á Tjörnina seint í október.
Maki þessa álftarsteggs drap sig í
flugslysi," segir Ólafur. Viðmæl-
andi hans hélt að fuglinn hefði lent
á flugvél. Ekki var það svo. Álftirn-
ar sofa ekki á Tjöminni og á leið
álftamömmu í svefnstað í ofsaroki
skellti sviptivindur henni utan í
húsvegg í Vesturbænum. Húsfreyj-
an á Bakka í Vatnsdal hafði slæm-
ar draumfarir um þetta leyti, álft-
irnar vitjuðu hennar blóðugar. Svo
kom steggurinn einn í vor á varp-
stöðvamar. Þegar húsfreyjan á
Bakka kom í bæinn í vetur hafði
hún fullan poka af kleinum handa
svönu sinni. LLB tók fóstru sinni
fagnandi og hoppaði með orgi miklu
upp á bakkann og át allar kleinurn-
ar. Þarna var hann kominn steggur-
inn sem kemur í eldhúsið til hennar
fyrir norðan á sumrin. Hann hefur
lag á að eignast vini hér fyrir sunn-
an Iíka.
Á áranum 1950-60 voru settar
nokkrar grágæsir á Tjörnina og þær
og afkomendur þeirra höfðu hér
vetursetu, fyrstu grágæsirnar sem
haft hafa reglubundna vetursetu á
Islandi. Þeim hefur fjölgað mjög.
20-30 pör verpa á svæðinu og
500-600 hafa nú vetursetu. 1956
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JUNI 1992
17
og 1957 var gerð umfangsmikil til-
raun til að setja endur á Tjörnina.
Voru það um 500 endur af 9 mis-
munandi tegundum. Af þeim eru 4
tegundir þar enn.Það er æðarfugl,
duggönd, skúfönd og gargönd. En
ef við bemm fuglalífíð í dag saman
við það sem var á sl. áratug, þá
hefur orðið nokkur fækkun. Varp-
fuglum hefur fækkað og færri ung-
ar komist upp, segir Ólafur. Líkleg-
asta skýringin á verri afkomu unga
er sú að minna æti sé fyrir þá á
Tjörninni núna.
Ungarnir byggja tilvera sína
fyrstu vikuna á náttúmlegu æti,
Suóur meó
Tjörn og vió
Tjarnar-
endann óx
svokallaó
tjarnarsef
(gulstör),
sem var eftir-
sótt til
slsegna enda
var leigan ó
þvi sérstakur
tekjulióur i
reikningum
bæjarstjórn-
ar, skrifar
Guójón Frió-
riksson.
útskýrir hann. Þeir drepast ef þeir
fá bara brauð. Þessu æti ná þeir á
4-5 metra belti með bakkanum. Þvi
em sveiflur á vatnsborðinu slæmar.
Óæskilegt ef verið er hleypa vatni
úr Tjörninni, því þá drepast nýlirfur
og önnur botndýr á grynningum við
bakkana. Kring um Ráðhúsbygg-
inguna var rask í langan tíma. Nú
er því lokið, en Ólafur kvaðst hafa
séð fyrir aðeins fáum dögum að af
einhveijum ástæðum var búið að
hleypa úr og grynningar við bakk-
ana. Ungamir em mjög viðkvæmir
á þessu fyrsta skeiði. Eðlileg afföll
em 60% en geta orðið allt að
90%-100%.
Forsenda þess að viðhalda auð-
ugu fuglalífi er að tryggja fuglun-
um svigrúm, þ.e. að hætta að fylla
upp í Tjörnina og varðveita varp-
stöðvarnar í Vatnsmýrinni. Einnig
að hafa einhveijar skynsamlegar
umgengnisreglur við lífríkið. Ein
af þeim að vera ekki að hleypa úr
Tjörninni í tíma og ótíma, segir
Ólafur.
Varðveisla vatnasvæðisins
Þetta leiðir talið að vatnasviði
og vatnsmagni Tjarnarinnar. Það
endurnýjar sig 20 sinnum á ári.
Vatnasviðið er um 3 ferkílómetrar,
þar á meðal Vatnsmýrin og vestur-
hluti Öskjuhlíðar. Síðustu áratugina
hafa orðið miklar breytingar. En
forsenda þess að varðveita fuglalíf-
ið á Tjörninni er að varðveita bú-
svæði fuglanna. Af varpsvæði utan
flugvallargirðingar er um 7 ha frið-
land. Innan flugvallarsvæðisins eru
allstórar spildur eftir. En stór svæði
hafa verið plægð upp og breytt í
grasflatir, sem em slegnar reglu-
lega. Afleiðingin sú að á þessar flat-
ir koma nú mávar og gæsir á beit,
en mófuglamir em horfnir, svo og
varpsvæði Tjarnarandanna. I grein
um skipulag Tjarnarsvæðisins segir
Yngvi Þór Loftsson að Tjömin og
Vatnsmýrin séu á náttúruminjaskrá
Náttúruverndarráðs og gildi það um
allar tjarnirnar með hólmum og
bökkum ásamt svæðinu í Vatn-
smýri milli Hringbrautar, Norræna
hússins og Háskólavallar. í aðal-
skipulagi Reykjavíkur fyrir tímabil-
ið 1990-2010 eru Tjömin og Vatns-
mýrin skilgreind sem borgarvemd-
uð svæði.„Borgarstjóri hefur sam-
þykkt að friða svæði undir borgar-
vernd vegna sérstæðrar náttúm,
landslags og söguminja, umhverfís
eða útivistargildis. Þessum svæðum
mun borgarstjórn leitast við að
halda ósnortnum. í einstaka tilfell-
um getur borgarstjóm þó leyft vissa
starfsemi eða framkvæmdir, sem
hún telur tengjast eðli og hlutverki
svæðanna og em í þágu almenn-
ings. Borgarverndaða svæðið nær
yfír tjamirnar, Hljómskálagarðinn
og Vatnsmýrina norðan Norræna
hússins að Hringbraut. Hústjöm
verður stækkuð og grafíð síki að
Njarðargötu og Hringbraut. Með
því að taka upp brýr á síkinu verð-
ur hægt að loka hluta af friðland-
inu, um 5 ha, fyrir umferð manna
á varptímanum 15. apríl til 15. júlí.
Við allar framkvæmdir er lögð
áhersla á að gmnnvatnsstaða í
Vatnsmýrinni breytist ekki.“
Á vegum Háskólans og borgaryf-
irvalda hefur verið unnið að sam-
starfsverkefni um deiliskipulag
Háskólalóðarinnar. Miðað er við að
fullbyggt rúmi svæðið háskóla með
allt að 8000 nemendum. Skipulagið
gerir ráð fyrir akstursaðkomu að
Háskólanum frá Njarðargötu og um
göng undir Hringbraut á móts við
Bjarkargötu. Meginuppbygging í
Háskólahverfínu austan Suðurgötu
verður í mýrinni sunnan við Nor-
ræna húsið. Þar verða byggð nokk-
ur tveggja til þriggja hæða hús og
sagt að þau verði hönnuð þannig
að sem minnst traflun verði á
grunnvatnsrennsli vegna þeirra.
í grein vinnuhópsins um framtíð
Tjarnarsvæðisins segir m.a.: Fyrir-
hugaðar byggingar Háskóla íslands
gætu minnkað rennsli til Tjarnarinn
ar um 5%. Ræðst það að nokkru
af því hvernig staðið verður að frá-
rennsli frá opnum svæðum milli
bygginganna, en ef rennsli af grón-
um svæðum fer í grunnvatnið má
minnka áhrif þessara framkvæmda.
Ef flugvallarsvæðið yrði allt tekið
undir byggingar má búast við að
aðrennsli til Tjamarinnar minnkaði
n r
verulega. Vatn af þökum, götum
og bílastæðum færi þá í holræsa-
kerfí borgarinnar. Þessi minnkun
mundi samsvara hlutfalli húsa,
gatna og bflastæða af heildarflatar-
máli vatnasviðsins. Einnig mundi
frágangur á undirstöðum mann-
virkja ráða miklu um rennsli gmnn-
vatns. Á flugvellinum em fyrirhug-
aðar breytingar, þar sem norð-
austur-suðvestur brautin verður
lögð niður og flugstöðin færð á
austurhluta svæðisins, norðan
Nauthólsvíkur. Þessar breytingar
verða samfara færslu Hringbraut-
ar.
í lokaorðum segja þeir félagar
að það sem gefí útivistarsvæðunum
hvað mest gildi sé hið íjölskrúðuga
fuglalíf, en samskipti borgarbúa og
þá einkum yngstu kynslóðarinnar
við fuglana á Tjörninni séu ef til
vill sá þáttur í borgarmenningu
okkar sem á sér orðið hvað sterk-
asta hefð. Lífvemmar gefí svæðinu
mest gildi. Til að tryggja viðgang
þeirra megi ekki ganga frekar á
Tjömina með uppfyllingum. Þetta
sé í fullu samræmi við stefnu borg-
aryfírvalda, enda njóti Tjörnin borg-
arverndar. Meginstefnan ætti að
vera sú að viðhalda sem fjölbreytt-
ustu lífríki, mönnum til ánægju og
fróðleiks. Nauðsynlegt sé að ganga
þannig frá Vatnsmýrinni, vatns-
forðabúri Tjarnarinnar, að tryggt
sé að nægilegt og ómengað vatn
streymi áfram til Tjarnarinnar. Lít-
ið sé eftir af hinni fornu Vatns-
mýri. Votlendisspildur þurfi að
varðveita eins og hægt er, bæði sem
heimild um gróðurfar og fræðslu,
en einnig sem þýðingarmestu varp-
lönd anda og vaðfugla á svæðinu.
Hægt sé að hafa áhrif á framvindu
botndýrasamfélaga og vatnagróð-
urs í Tjöminni með því að draga
úr eða koma í veg fyrir næringar-
efnaauðgun. Botndýrin séu for-
senda fyrir viðkomu andaunga og
em aðalæti þeirra fyrstu vikurnar.
Forðast beri að hleypa vatni úr
Tjörninni, þannig að strandsvæði
standi á þurm og botndýrin drep-
ist. Fjölbreytt varpfuglafána ( 20
tegundir) Tjarnarsvæðisins ráðist
af búsvæðum. Ljóst sé að ef Vatns-
mýrin verði öll lögð undir mann-
virki og grasflatir, hverfi 12-20 teg-
undir varpfugla. Til að tryggja
framtíð varpfuglanna hafí borgin
friðað 7 ha svæði umhverfis Vatns-
mýrartjörn. Þetta friðland sé nógu
stórt fyrir allar endur og gæsir, sem
verpa við Tjörnina, en aðeins Íítinn
hluta vaðfugla. Því er lagt til að
borgaryfírvöld semji við flugvallar-
yfírvöld um að eyðileggja ekki frek-
ar en orðið er óræktarspildur innan
flugvallargirðingar og þá sérstak-
lega svæðin við Njarðargötu og
Seljamýri sunnan flugvallar.
Tillögumar miðast við að varð-
veita umhverfíð og lífverurnar.
Þriðji þátturinn og ekki sá veiga-
minnsti sé að koma þessum fróðleik
til almennings með skipulagðri vett-
vangsfræðslu, og er þessi bók lóð
á þá vogarskál. Hlutverk Tjamar-
svæðisins í umhverfísfræðslu eigi
eftir að verða mikilvægari á kom-
andi ámm. Hin góða samvinna, sem
tekist hafi milli Reykjavíkurborgar,
vísindastofnana Háskólans og Nátt-
úruverndarráðs muni tryggja að í
framtíðinni verði staðinn vörður um
lífríki Tjarnarinnar og vel að því
hlúð um ókomin ár.
...alltafþegar
'Cfc það er betra
Trjáplöntur - runnar
Á meðan birgðir endast seljum takmarkað
magn af eftirtöldum tegundum á ótrúlega lágu verði
(gerið verðsamanburð);
Hansarós stór frá kr. 360, birkikvistur kr. 210, gljá-
mispill, 80-100 cm, kr. 150-170, gljávíðir kr. 79,
sunnukvistur kr. 290, birki i pottum kr. 230, sírenur
kr. 330-390, alaskavíðir og viðja kr. 69.
Að auki höfum við fjöldan allan af trjáplöntum og
runnum á verði, sem á sér ekki hliðstæðu.
Magnafsláttur, greiðslukjör.
Verið velkomin. Opið alla daga frá kl. 10-21.
TRJÁPLÖNTUSALAN NÚPUM, ÖLFUSI,
(beygt til hægri við Hveragerði), sími 98-34388.