Morgunblaðið - 12.08.1992, Blaðsíða 12

1
12_____________MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12, ÁGÚST 1992_
Fundargerðir leysa ekki
fjötra kommúnismans
eftirBjörn
Bjarnason
Ákvörðun formanns og fram-
kvæmdastjóra Alþýðubandalagsins
um að opna fundargerðarbækur
flokksins í von um að með því sé
fortíðarvandi hans leystur, er í ætt
við aðrar blekkingar, sem Ólafi
Ragnari Grímssyni flokksformanni
eru kærastar í pólitísku starfi.
Glíma Alþýðubandalagsins við eigin
fortíð snýst að engu leyti um það,
hvort tengslum hans við ríkisstjóm-
ir og kommúnistaflokka, sem stóðu
að innrás í nafni sósíalisma inn í
Tékkóslóvakíu 1968, er lýst í fund:
argerðum Alþýðubandalagsins. í
bókunum er enn staðfest, að Al-
þýðubandalagið hallaði sér opinber-
lega að kommúnistaflokki Rúm-
eníu, sem blómstraði á þessum tíma
undir blóðstjóm Ceausescu-hjón-
anna. Pólitískar ástaijátningar for-
ystusveitar Alþýðubandalagsins í
garð þeirra hjóna vora áður kunnar
og einnig lýsingamar á persónu-
töfrum herra Ceausescu.
Vandi kommúnista og þeirra,
sem aðhyllast stefnu flokka á borð
við Alþýðubandalagsins, hefur tekið
á sig ýmsar myndir á undanförnum
áram. Styrkur fijálshyggjunnar og
barátta þeirra, er snúist hafa gegn
ríkisafskiptum og forsjárhyggju
hins opinbera i smáu og stóra, hef-
ur leitt til þess að stjómmálabarátt-
an er nú háð lengra til hægri en
áður. Þeir, sem ríghalda enn í af-
dankaða vinstrimennsku og sósíal-
isma, eiga undir högg að sælqa í
lýðræðisríkjum.
Þessi þróun hófst, áður en stjóm-
kerfí kommúnismans hrundi. Merki
um hana sjást víða. Flokkar jafnað-
armanna í Frakklandi, Þýskalandi
og á Spáni hafa tileinkað sér nýja
stefnu. 1984 sögðu kommúnistar
skilið við stjórn Francois Mitterr-
ands í Frakklandi, af því að þeim
þótti franskir jafnaðarmenn ekki
nógu vinstrisinnaðir. Breski Verka-
mannaflokkurinn er allt öðravísi
flokkur núna en þegar Margaret
Thatcher og íhaldsflokkurinn unnu
sinn fyrsta sigur yfír honum. Bresk-
ir jafnaðarmenn hafa hafnað ýms-
um sósíalískum kreddum. Demó-
kratar í Bandaríkjunum gera sér
miklar vonir um að vinna í forseta-
kosningunum í nóvember næstkom-
andi. Þessar vonir byggjast ekki
síst á því, að þeir hafa tileinkað sér
flest meginstefnumálin, sem kennd
era við fijálshyggju Ronalds Reag-
ans.
Hér era starfandi tveir stjóm-
málaflokkar, sem sækja hugsjóna-
grundvöll sinn til skoðana Karls
Marx og annarra kenningasmiða
sósíalismans. Þetta eru Alþýðu-
flokkurinn og Alþýðubandalagið.
Innan Alþýðuflokksins vora ýmsir
forystumenn tiltölulega fljótir að
átta sig á stefnubreytingunni, sem
varð með sigurgöngu fijálshyggj-
unnar og kennd er við Margaret
Thatcher og Ronald Reagan. Má í
því sambandi vísa til fijálshyggju-
skrifa Jóns Baldvins Hannibalsson-
ar í Alþýðublaðið fyrir rúmum ára-
tug. Því fer hins vegar fjarri, að
Alþýðuflokkurinn hafí áttað sig á
stöðu sinni við nýjar aðstæður, inn-
an hans eru sterk öfl, sem vilja
halda í vintsrimennskuna. Þessi öfl
óttast helst Alþýðubandalagið, sem
enn má líkja við vinstri arminn í
breska Verkamannaflokknum og
breska kommúnistaflokkinn, svo að
notaðar séu alþjóðlegar mælistikur.
Alþýðubandalagið er tvímælalaust
fast í úreltri hugmyndafræði
vinstrimennskunnar.
Fræðimaðurinn og
stj órnmálamaðurinn
Þegar mikið er í húfí, grípur Ólaf-
ur Ragnar Grímsson til þess ráðs í
því skyni að undirstrika þunga í
málflutningi sínum sem stjómmála-
maður að minna áheyrendur sína
á, að hann sé nú einnig prófessor
í stjómmálafræði. Til þessa úrræðis
greip hann, þegar nota átti fundar-
gerðarbækur Alþýðubandalagsins í
því skyni að þvo af því komma-
stimpilinn. Ólafur Ragnar sagði
einnig, að hann væri enginn prók-
úrahafí fyrir Sósíalistaflokkinn og
útlistaði í flóknu máli, að ekki ætti
að líta á Alþýðubandalagið sem
arftaka þess flokks, sem óvefengj-
anlega starfaði samkvæmt fyrir-
mælum frá Komintern, miðstöð
heimskommúnismans í Moskvu.
Þarha var það stjómmálamaður-
inn sem talaði. Árið 1977 gáfu þeir
Ólafur Ragnar Grímsson og Þor-
bjöm Broddason, kennarar við Fé-
lagsvísindadeild Háskóla íslands,
út ritið íslenska þjóðfélagið —
kennslubók í þjóðfélagsfræðum fyr-
ir framhaldsskóla. Þar skrifar Ólaf-
ur Ragnar meðal annars kafla um
stjómmálaflokkana. í bókinni segir
meðal annars: „Sósíalistaflokkurinn
varð þriðji stærsti flokkurinn í kosn-
ingunum 1942 og þegar Alþýðu-
bandalagið var stofnað 1956 með
samkomulagi Sósíalistaflokksins og
vinstri arms úr Alþýðuflokknum þá
hélt hinn nýi flokkur þeim sessi.“
(Bls. 127.) „Síðustu 40 ár hefur að
meginhluta verið fjögurra-flokka-
kerfí á íslandi. Frá styijaldarlokum
hefur stærðarröð aðalflokka kerfís-
ins verið Sjálfstæðisflokkur, Fram-
sóknarflokkur, Sósíalistaflokkur og
arftaki hans Alþýðubandalagið, og
loks Alþýðuflokkur." (Bls. 203.) „I
rúman áratug bar Alþýðubandalag-
ið skipulagseinkenni kosninga-
bandalags en upp úr 1964 hófst
undirbúningur að breytingu Al-
þýðubandalagsins í formlegan
stjórnmálaflokk með heildarskipu-
lagi. Umræður um slíka aðgerð ein-
kenndust af deilum um grundvallar-
stefnu, skipulagsform og fram-
boðsákvarðanir. Þær vora til lykta
leiddar á áranum 1967-1968 með
samtvinnuðum aðgerðum sem fólu
í sér (a) að Alþýðubandalagið varð
formlegur stjómmálaflokkur með
sams konar skipulagi og aðrir
stjómmálaflokkar í landinu, (b)
Sósíalistaflokkurinn var lagður nið-
ur, og (c) hópur manna sem einkum
var skipaður vinstri sinnuðum jafn-
aðarmönnum og fyrrverandi þjóð-
vamarmönnum yfírgaf Alþýðu-
bandalagið og stofnaði Samtök
frjálsiyndra og vinstri manna." (Bls.
217.)
Þeir sem lesa þessi orð fræði-
mannsins Ólafs Ragnars Grímsson-
ar hljóta að draga þá ályktun af
þeim, að nú sé stjómmálamaðurinn
Ólafur Ragnar Grímsson einmitt
prókúrahafi Sósíalistaflokksins sem
formaður Alþýðubandalagsins, arf-
taka Sósíalistaflokksins. Þeir sem
klufu sig út úr Alþýðubandalaginu
1968 gerðu það til að andmæla
Norrænt gigtarár 1992:
Bæklunarskurðlækn-
ingar og gigtsjúkdómar
eftir Brynjólf
Mogensen
Stórstígar framfarir hafa átt sér
stað á síðustu 2-3 áratugum í bækl-
unarskurðlækningum sem meðferð
sjúklinga með gigtsjúkdóma.
Skurðmeðferðin er mjög mismun-
andi og fer aðallega eftir því hvers
konar sjúkdóm sjúklingurinn er
með, um hvaða lið er að ræða og
hversu mikið liðurinn er skemmdur.
Meðferðin miðast við það að gera
sjúklinginn verkjalausan, reyna að
viðhalda góðri hreyfingu og auka
fæmi. í þessari grein er í stuttu
máli fjallað um fjórar aðgerðir sem
oft koma til greina þegar gigtar-
sjúklingar eiga í hlut.
Liðspeglun
Liðspegillinn er grannur kíkir um
2-5 mm í þvermál. Hann var í upp-
hafi notaður til þess að greina sjúk-
dóma en síðar einnig til að lækna.
Liðspeglun er oftast gerð á hné en
einnig öxl, mjöðm, ökkla, olnboga
og jafnvel fíngurliðum. Sjúklingur
sem fer í liðspeglun á hné leggst
inn að morgni. Aðgerðin er gerð í
stuttri mænudeyfingu eða svæf-
ingu. Með liðspeglunartækjunum
er hægt að gera við flestar liðþófa-
skemmdir, hvort sem þær eru af
völdum áverka eða slits, snyrta til
slitið bijósk, taka bólginn liðpoka
o.fl. Langflestir sjúklingar, sem
fara í liðspeglun á hné og á öðrum
liðum, fara aftur heim sama dag.
Öftást má sjúklingur sem fer í lið-
speglun á hné
stíga í fótinn að
sársaukamörkum
eftir aðgerð. Við-
komandi er yfír-
leitt fljótur að
jafna sig, flestir
orðnir vinnufærir
innan viku til 14
daga, allt eftir því
hvað mikið var að
og hvar var gert.
Liðpokataka
Liðpokataka var algeng aðgerð
hjá sjúklingum með iktsýki en á
síðustu áram hefur þeim fækkað,
fyrst og fremst vegna betri lyfja-
meðferðar. Þær eiga ennþá fullan
rétt á sér ef ekki er hægt að hemja
liðbólguna með lyfjum. Ef liðbijósk-
ið er orðið skemmt eða slitið að
einhveiju marki skilar aðgerðin
ekki árangri sem skyldi. Aðrir
möguleikar era þá fyrir hendi.
Stífaðgerð
Stundum er stífaðgerð langbesta
lausnin við liðskekkju og sársauka.
Ekki hafa verið þróaðir neinir brúk-
legir gerviliðir til þess að setja í
úlnlið eða ökkla. Stífaðgerð á þess-
um liðum gefa yfírleitt mjög góða
raun. Hreyfíhömlun eftir aðgerð er
lítil og álag án sársauka. Þannig
fær einstaklingur með stífan úlnlið
sterkt, gott og sársaukalaust grip
og hefur góða snúningsgetu í fram-
handlegg ef ekkert annað er að.
Það sama er að segja um einstakl-.
ihg með stífan ökkla. Þar verðúr
ástig yfírleitt án nokkurs sársauka
en aðrir liðir í fæti taka að hluta
yfír hreyfínguna. Ókosturinn við
þessar aðgerðir er sá að gróandinn
og endurhæfíngin taka yfírleitt
nokkuð langan tíma.
Gerviliðir
Gerviliðaaðgerðir era fyrst og
frenst gerðar til þess að lækna lið-
sársauka en stundum einnig til þess
að auka hreyfíngu nema hvora
tveggja sé. Fyrstu nútíma mjaðmar-
gerviliðirnir sem hægt var að nota
með góðum árangri komu á mark-
aðinn fyrir um þremur áratugum.
Liðskálin er úr hágæðaplastefnum
en lærleggshlutinn úr málmblöndu.
Liðurinn er steyptur fastur með
beinsementi. Árangurinn varð strax
mjög góður. Nú era einnig til gervi-
liðir, sem hægt er að setja í hné,
axlir, olnboga og fíngurliði með
góðum árangri. Ekki hafa verið
framleiddir liðir sem hægt er að
setja í úlnlið eða ökkla með góðum
árangri en þar er stífaðgerð ennþá
besta lausnin eins og áður sagði. Á
íslandi eru settir í um 350 gervilið-
ir á ári, langflestir í mjaðmir og
hné. Meðalaldur sjúklinga sem fá
gervilið í mjöðm og hné er tæp 70
ár, konur heldur fleiri en karlar.
Sjúklirigarnir eru yfírleitt til þess
að gera frískir fyrir utan einn eða
tvo mjög slitna og sára liði. Gervi-
liðaaðgerðir á mjöðmum og hnjám
eru yfírleitt gerðar í mænudeyf-
ingu. Daginn eftir aðgerð má við-
komandi stíga í fótinn eins og hann
vill. Hann þarf nokkra hjálp fyrstu
Brynjólfur Mogensen
„Mikilvægt er að gera
aðgerðir tímanlega,
sérstaklega hjá sjúkl-
ingum með iktsýki. Fyr-
ir utan betri líðan og
meiri lífsgæði sjúklinga
eru aðgerðirnar þjóðfé-
lagslega hagkvæmar.“
dagana en öll endurhæfíng byggist
á því að verða sjálfbjarga eins fljótt
og því verður við komið. Legutíminn
ætti ekki að verða meiri en 9-12
dagar fyrir langflesta sjúklinga sem
fara í gerviliðaaðgerðir vegna slit-
sjúkdóma en getur orðið aðeins
lengri fyrir þá sem þjást af iktsýki
eða skyldum sjúkdómum. Lang-
flestir útskrifast beint heim en flest-
ir koma í endurhæfíngu utan spít-
ala. Sjúklingar sem fara í gerviliða-
aðgerð á mjöðm eða hné þurfa
sjaldnast að leggjast inn á endur-
hæfíngadeild til áframhaldandi
þjálfunar.
Björn Bjarnason
„Nýjasta útspil Ólafs
Ragnars til að leysa for-
tíðarvanda Alþýðubanda-
lagsins missir hins vegar
gjörsamlega marks.
Vandinn er miklu meiri
og djúpstæðari en svo, að
unnt sé að ýta honum til
hliðar með sýndar-
mennsku eins og þeirri
að opna einhveijar fund-
argerðarbækur, sem
segja í mesta lagi aðeins
hluta sögunnar.“
áhrifum hinna, sem komu úr Sósíal-
istaflokknum og náðu undirtökun-
um í Alþýðubandalaginu með hinni
formlegu flokksstofnun 1968.
Skýr stefna
í lögum Alþýðubandalagsins frá
1968 segir meðal annars í 1. grein:
„Markmið flokksins er að koma á
sósíalísku þjóðskipulagi á íslandi."
í stefnu flokksins frá 1974 sagði:
Gerviliðaaðgerð á mjöðm og hné
er yfirleitt mjög árangursrík. Þann-
ig má búast við yfír 90% góðum
árangri í 10 ár þar sem sjúklingur-
inn er verkjalaus eða óþægindalítill
og með góða hreyfíngu. Jafnframt
má búast við að liðurinn dugi vel
hjá um 70% sjúklinga í 20 ár.
Stærsta langtíma vandamálið er
það að liðurinn getur losnað. Þann-
ig verður að gera ráð fyrir því að
allir yngri en fímmtíu ára, sem fá
gervilið í mjöðm eða hné, þurfí að
fara I nýja gerviliðaaðgerð síðar á
ævinni. Endurtekin gerviliðaaðgerð
skilar yfírleitt góðum árangri, þótt
langtíma árangurinn sé ekki sá
sami og við fyrstu aðgerð. Þrátt
fyrir öra þróun gerviliða, sem festir
eru með beinsementi, hafa bæklun-
arlæknar leitast við að búa til
gerviliði sem ekki þarf að steypa
fasta. Reynt hefur verið að láta
bein vaxa inn í gerviliðinn og festa
hann þannig. Þessi aðgerð hefur
skilað þó nokkuð góðum árangri
en enn sem komið er hefur enginn
liður sýnt sig endast betur heldur
en gerviliður sem steyptur er fastur
með beinsementi.
Niðurlag
Mjög ör þróun í bæklunarskurð-
lækningum hefur átt sér stað í
meðferð sjúklinga með giktsjúk-
dóma og árangur eftir aðgerð er
yfirleitt góður. I skurðmeðferð gigt-
sjúklinga er samvinna margra aðila
nauðsynleg ef árangur á að verða
góður. Mikilvægt er að gera aðgerð-
ir tímanlega, sérstaklega hjá sjúkl-
ingum með iktsýki. Fyrir utan betri
líðan er lífshögum sjúklingsins bet-
ur háttað og aðgerðirnar eru þjóðfé-
lagslega hagkvæmar. Árangurinn
af gerviliðalækningum er yfírleitt
svo góður að fátt í læknisfræði
færir líf sjúklingsins jafn mikið til
betri vegar.
Höfundur er sérfraeðingur í
bæklunarlækningum á slysa- og
bæklunnrlækningadeild
Borgarspítalans.