Morgunblaðið - 12.08.1992, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1992
29
Steindór Steindórs
son frá Hlöðum
ins af íslandi og Suður-Grænlandi
frá upphafi þeirrar útgáfu. Allt
þetta er ærið ævistarf eins manns.
En Steindór var einnig mennta-
skólakennari í 36 ár og skólameist-
ari MA í 6 ár. Þá vann hann um
langt skeið mikið að bæjarmálum
á Akureyri og sat í bæjarstjórn þar
um árabil. Þá lét hann jafnan lands-
mál mikið til sín taka og átti sæti
á Alþingi um tíma. Loks sinnti hann
löngum ýmsum félagsmálum og
áhugamálum eins og skógrækt á
landinu. Það eru ekki margir sem
skila þvílíku ævistarfí.
Grasafræðirannsóknir Steindórs
Steindórssonar eru það umfangs-
miklar að þeim verða ekki gerð
nein viðunandi skil hér, þó reynt
verði að drepa á það helsta, en
þeim má eiginlega skipta í þrennt:
Höfuðstarf hans eru rannsóknir á
íslenskum gróðurlendum, þ.e.
gróðri íslands, en á því sviði hafði
lítið verið unnið áður og fyrir þær
rannsóknir er hann kunnastur er-
lendis. Við þessar rannsóknir fór
Steindór um landið þvert og endi-
langt og í tímaritsgreinum og bók-
um lýsir hann gróðri landsins ýtar-
lega og flokkar hann niður í gróður-
lendi, hverfí og sveitir, og fylgir þar
að verulegu leyti hinum skandinav-
íska skóla á því sviði. Mesta rækt
hefur Steindór lagt við gróður mið-
hálendisins og við votlendisgróður
landsins. Þetta brautryðjandastarf
hans mun halda vísindagildi sínu
um ókomin ár. Að auki skrifaði
Steindór heila bók fyrir almenning
um íslensk gróðurlendi, Gróður á
íslandi, en hún kom út árið 1964
og er einstök í sinni röð. Tengd
þessum rannsóknum og flokkun
Steindórs á íslenskum gróðurlend-
um er svo ráðgjöf hans við útgáfu
gróðurkorta Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins um hvaða einingar
skyldi nota og hvemig skilgreina
þær.
Steindór hefur skrifað margar
ritgerðir um flóru landsins og út-
breiðslu einstakra tegunda há-
plantna, bæði um ýmsar nýjungar
sem fundist hafa og um flóru ein-
stakra landshluta, þ. á m. héraða
sem lítið voru rannsakaðar áður,
svo sem Melrakkasléttu. Þá stjóm-
aði hann öllum undirbúningi við
III. útgáfu Flóm íslands eftir Stef-
án Stefánsson sem kom út 1948
og enn er mikið notuð.
Snemma á rannsóknaferli sínum
fór Steindór að íhuga þann mun sem
er á útbreiðslu hinna ýmsu tegunda
háplantna hér á landi og leita skýr-
inga á honum. För hans á þing
norrænna náttúmfræðinga í Hels-
inki, þar sem áhrif jökultímans á
nútímaútbreiðslu lífvera vom mjög
til umræðu, beindi athygli hans að
þeim mikilvæga þætti og hefur lík-
lega öðm fremur verið kveikjan að
kenningum hans um íslaus svæði á
jökultíma hér á landi, miðsvæði þar
sem plöntur hafa lifað af og síðan
breiðst mishratt út frá þeim svæð-
um. Höfuðrit Steindórs um þetta
efni kom út 1962, og þó síðari tíma
rannsóknir hafí aukið miklu við
þekkingu manna á útbreiðslu
plantna hér á landi er samt ljóst
að fjöldi tegunda vex hérlendis
einkum á þessum miðsvæðum, sem
líklegast er að hafi verið íslaus ein-
hvern hluta jökultímans. Margir líf-
fræðingar, þ.á.m. undirritaður, að-
hyllast því hiklaust ennþá skoðun
Steindórs að þar sé að leita einnar
höfuðskýringarinnar á útbreiðslu
margra tegunda á okkar dögum.
Steindóri Steindórssyni virðist
aldrei hafa fallið verk úr hendi og
verið margra manna maki að starfs-
orku og afköstum. Hann er enn em
og hress í bragði, en síðustu árin
hefur hann ekki getað unnið að rit-
eða rannsóknastörfum sökum sjón-
depru.
Steindór er Eyfirðingur að ætt
og uppruna, fæddur á Möðruvöllum
í Hörgárdal, foreldrar hans voru
Kristín Jónsdóttir og Steindór Jón-
asson, og alinn upp á Hlöðum í
sömu sveit.
Háskólanám stundaði hann við
Hafnarháskóla 1925-1930 og síðan
hann lauk námi hefur hann verið
búsettur á Akureyri.
Steindór var kvæntur Krist-
björgu Dúadóttur, sem nú er látin,
og átti hún einn son sem Steindór
gekk í föðurstað sem hans eigin
sonur væri.
Ég óska Steindóri ánægjulegs
ævikvölds.
Eyþór Einarsson.
Steindór Steindórsson skóla-
meistari. frá Hlöðum er níræður í
dag. Af því tilefni, munum við, vin-
ir hans og aðdáendur, í heimabyggð
og hvaðanæva af landinu, fylkja liði
til að hylla meistarann í húsakynn-
um Menntaskólans á Akureyri, sem
Steindór setti svip sinn á í hálfa öld.
Níræðisafmæli Steindórs skóla-
meistara er vissulega merk tímamót
á langri og rismikilli ævi. Steindór
hefur í lífi sínu og starfí sameinað
marga eðliskosti sem fáséðir eru í
einum og sama manninum: kyrrláta
einbeitingu vísinda- og fræðimanns-
ins; tjáningarhæfni, þolinmæði og
hlýhug hins góða kennara; eldmóð
og baráttugleði hins umdeilda
stjómmálamanns. Þessa ólíku eðlis-
kosti hefur hann sameinað í heil-
steyptum persónuleika, sem reynst
hefur þriggja manna maki að atorku
og afköstum.
Við erum mörg sem kynnst höf-
um Steindóri á ólíkum æviskeiðum
eða í nánd við ólík verksvið hans
og teljum okkur standa í þakkar-
skuld ýmist við vísindamanninn,
fræðimanninn, rithöfundinn eða
stjómmálaforingjann Steindór
Steindórsson frá Hlöðum. Við höf-
um kynnst því, hvert með sínum
hætti, að það er enginn meðalmaður
á ferð, þar sem Steindór Steindórs-
son frá Hlöðum er.
I meira en aldarfjórðung var
Steindór Steindórsson í fylkingar-
brjósti baráttusveitar jafnaðar-
manna á íslandi. Hann var einn
þeirra sem reyndist best, þegar
mest á reyndi. í stjómmálabaráttu
sinni var Steindór stefnufastur,
fylginn sér, kjarkmikill og ódeigur
til baráttu. Hann var aðsópsmikill
og vopnfímur í ræðu og riti. And-
stæðingamir sóttu aldrei gull í
greipar hans. Þótt vissulega hafi
skipst á skin og skúrir í samskiptum
Steindórs og Alþýðuflokksins lét
hann málstaðinn aldrei gjalda
mannlegra misgjörða. Það lýsir því
vel, hvern mann hann hefur að
geyma. Á flokksþingi Alþýðuflokks-
ins 1976 var hann kjörinn heiðursfé-
lagi flokksins. Það sýnir hvern hug
ný kynslóð jafnaðarmanna bar til
Steindórs - hún fann til skyldleika
við hinn síunga baráttumann.
Það þarf ekki lengi að lesa ævi-
sögu Steindórs Steindórssonar frá
Hlöðum, „Sól ég sá“ til að skynja,
hver gæfumaður hann hefur verið
í lífí og starfí, þótt vissulega hafí
hann fengið sinn skammt af andbyr
og mótlæti. Lengi skal manninn
reyna. Steindór er einn þeirra
manna sem vaxið hafa við hveija
raun. Hann situr nú á friðarstóli í
hárri elli í sinni kæm heimabyggð,
Akureyri og getur án yfírlætis og
ýkjulaust litið með stolti yfír farinn
veg. Hann hefur látið verkin tala.
Eg spái því að þegar þeir, sem
nú em ungir, fara að rýna í sögu-
þráð seinni hluta tuttugustu aldar
og skilja þar kjamann frá hisminu
muni vegur fræðimannsins og rit-
höfundarins frá Hlöðum fara vax-
andi í augum eftirkomenda okkar.
hann hefur reynst hamhleypa til
verka. Þau verk bera honum fagurt
vitni um ókomna tíð.
Þær em margar ævisögurnar.
En þær era ekki margar ævisögur
samtímamanna Steindórs, þar sem
horft er yfír sviðið af jafn háum
sjónarhól og þar sem sér til allra
átta. Óborinn íslendingur á nýrri
öld mun eiga vandfundið annað
heimildarrit jafn haldgott til skiln-
ingsauka á samtíð okkar og Sólar-
sögu Steindórs.
Bernska Steindórs að Möðmvöll-
um og Hlöðum í Hörgárdal í upp-
hafí' áldar a' meira skylt um’ áldar-
hátt og aðbúnað við ævisögu séra
Jóns eldklerks í Skagafírði á átjándu
öld en uppvaxtarskilyrði unglinga í
íslenskri sveit undir lok tuttugustu
aldar.
Sólarsaga Steindórs er saga at-
gerfismanns, sem vegna meðfæddra
hæfileika og óslökkvandi menntun-
arþorsta brýst úr viðjum fátæktar
til mennta, dyggilega studdur af
mikilhæfri móður. Þannig nær hann
að rækta meðfædda hæfíleika að
því marki, að hann skipar sér í
fremstu röð vísinda- og fræðimanna
okkar á þessari öld.
En maðurinn er ekki einhamur.
Starf kennara og skólameistara við
Menntaskólann á Akureyri er hverj-
um manni fullboðlegt ævistarf. En
Steindóri var það ekki nóg viðnám
kraftanna, þótt síst hafí hann van-
rækt kennslu og skólastjóm, eins
og gamlir nemendur bera vitni um.
Samhliða kennslustarfínu var
hann einhver afkastamesti vísinda-
maður okkar í náttúmfræði og gróð-
urrannsóknum á þessari öld. Á nær
hveiju sumri frá 1930 fram á átt-
unda áratuginn ferðaðist hann um
landið, ýmist einn eða í góðum fé-
lagsskap annarra náttúravísinda-
manna við gróðurrannsóknir og
kortagerð. Þeir staðir em fáir á ís-
landi, hvort heldur er í mannabyggð
eða öræfatign, þar sem hann hefur
ekki skilið eftir sig spor.
Á veturna vann hann úr rann-
sóknum sínum og heimildum og birti
í fjölda rita, ýmist í íslenskum fræði-
ritum eða erlendum. Og hann lét
ekki staðar numið við rannsóknir
sínar á hinni íslensku flóra heldur
stundaði einnig samsvarandi rann-
sóknir á Grænlandi og fór rannsókn-
arferð til Jan Mayen 1957.
Ritverk Steindórs Steindórssonar
era mikil að vöxtum og einatt að-
gengileg og skemmtileg aflestrar.
Höfundareinkenni hans birast í
skýrri hugsun og einfaldleika í
framsetningu. Hann spillir lítt rit-
smíðum sínum með þarflausri orða-
gleði en heldur hugsuninni tærri.
Fyrirferðarmest era ritverk hans um
grasa- og náttúrafræði, landfræði
og landlýsingu, auk ferða- og þjóð-
háttasagna. Hann hefur einnig
reynst mikilvirkur við að búa til
útgáfu og ritstýra öndvegisverkum
á borð við Ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar og Bjama Pálssonar, Ferða-
bók Sveins Pálssonar og Ferðabók
Ólafs Ólafíusar, fyrir utan land-
kynningar- og leiðbeiningarit eins
og Landið þitt og Vegahandbókina.
Og mitt í öllum þessum önnum
fann hann tíma aflögu til að ritstýra
tímaritinu Heima er best í um aldar-
fjórðung. Það var alþýðlegt timarit
sem hlaut miklar vinsældir og út-
breiðslu um landið, meðan hann
stýrði þar penna. Trúlega hefur sá
sem þetta skrifar fyrst kynnst rit-
höfundinum Steindóri Steindórssyni
á síðum Heima er best, í hléum frá
heyskapnum í Ögri forðum daga.
Þegar þetta er allt tíundað ásamt
bókmenntagagnrýni, greinum í
tímaritum og blöðum og þýðingum
á ritverkum erlendra fræðimanna,
sem gistu ísland fyrr á tíð - skilst
mér að Steindór skilji eftir sig á
sjöunda hundrað ritverk. Geri aðrir
betur.
Þetta eitt út af fyrir sig væri
hveijum vísinda- og fræðimanni
fullboðlegt ævistarf. En því fer fíarri
að þá sé allt talið, sem Steindór
hefur haft fyrir stafni um dagana.
Hann var lífið og sálin í margvísleg-
um félagsskap, þar sem sjálfboðalið-
ar lögðu rækt við góðan málstað
eins og t.d. í Skógræktarfélagi Eyja-
fjarðar, Ræktunarfélagi Norður-
lands, Sögufélagi Akureyrar, Ferða-
félagi Akureyrar og Norræna félag-
inu. Sérstök ástæða er til þess að
minnast verka hans við að rækta
frændsemina við Vestur-íslendinga,
t.d. með Vestur-íslenskum ævi-
skrám.
Við jafnaðarmenn, sem ekki eram
allir endilega innvígðir í töfraheim
náttúravísindanna, kynntumst ann-
arri hlið hins mikilvirka eldhuga:
stjómmálamanninum Steindóri
Steindórssyni frá Hlöðum. Sjálfur
hefur Steindór lýst því í ævisögu
sinni hvemig kjör sveitunga hans á
uppvaxtaráram beindu huga hans
að hugsjón og úrræðum jafnaðar-
stefnunnar, sem mannúðar- og
mannræktarstefnu.
Hafnarstúdentinn mun hafa
kynnst betur verklagi og árangri
jafnaðarmanna í Danmörku á náms-
áranum. Allavega var hann sann-
færður jafnaðarmaður að lífsskoðun
þegar hann sneri heim frá Kaup-
mannahöfn og tók til starfa við
Menntaskólann á Akureyri árið
1930.
Þeirri hugsjón hefur Steindór
reynst trúr í gegnum þykkt ogþunnt
til þessa dags. Hann lét fyrst að sér
kveða sem frambjóðandi í baráttu-
sæti við bæjarstjórnarkosningamar
á Akureyri 1946. Hann vann þá
góðan kosningasigur; stöðvaði
reyndar framsókn kommúnista á
Akureyri þannig að þeir hafa ekki
borið sitt barr þar síðan. Auk þess
vakti hann athygli annarra jafnað-
armanna um land allt fyrir vasklega
framgöngu. Steindór var bæjarfull-
trúi jafnaðarmanna á Akureyri
1946-’58 og í bæjarráði lengst af,
auk þess sem hann starfaði lengur
eða skemur í fjölda nefnda á vegum
Akureyrarbæjar. Náttúrafræðing-
urinn lét mikið að sér kveða í virkj-
unarmálum, bæði í rafveitustjóm
og í stjórn Laxárvirkjunar. Reyndi
þá mjög á staðfestu hans í illvígum
deilum í héraði við óbilgjarnt lan-
deigendavald.
Steindór var landskjörinn vara-
þingmaður 1946-’49 og alþingis-
maður ísfirðinga á sumarþinginu
1959 þegar kjördæmabreytingunni
var ráðið til lykta, en hún var að-
dragandi viðreisnarstjómanna
1960-1971. í meira en aldaríjórð-
ung var Steindór virkur í forystu-
sveit Alþýðuflokksins og lét jafnan
að sér kveða svo eftir var tekið í
flokksstjóm og á flokksþingum.
Það sem hér hefur verið tíundað
af störfum kennarans, skólameist-
arans, vísindamannsins, fræði-
mannsins, ritstjórans og stjómmála-
mannsins Steindórs Steindórssonar
frá Hlöðum nægir til að sýna að
hann hefur á langri og farsælli ævi
verið margra manna maki til verka
- og hefur þó hvergi nærri öllu ver-
ið til skila haldið. Öll þessi störf
vann hann með þeim hætti að fáir
hefðu betur gert. Verk hans munu
lengi halda nafni hans á loft, löngu
eftir að hann er allur. >
Frá því ég tók við formennsku í
Alþýðuflokknum 1984 hef ég oft
átt leið um Akureyri og aðrar
byggðir í Norðurlandi eystra, ýmist
til funda við félaga okkar þar eða
til almennra fundahalda. Oftar en
ekki hefur hinn aldni skólameistari
kvatt sér hljóðs og skilið eftir í huga
mínum meitlaða hugsun, sem ber
vott mannviti hans og sívökulum
huga. Fyrir þá fundi er ég þakklát-
ur. Maður sem svo margt hefur lifað
og svo miklu hefur fengið áorkað
öðram til hagsbóta og ánæguu -
slíkur maður er gæfumaður.
Við jafnaðarmenn hyllum okkar
síunga baráttufélaga á níræðisaf-
mælinu og sendum honum, vinum
hans og vandamönnum ámaðarósk-
ir norður yfír heiðar. Ég kveð að
sinni með orðum annars víðfrægs
Hafnarstúdents, Skúla fógeta, sem
sagði: Ljúft erhrós fyrirliðna stund,
lifð’eg í Höfn með gleði. Það hefur
Steindór skólameistari frá Hlöðum
líka gert, svika- og reíjalaust.
Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýðuflokksins -
Jafnaðarmannaflokks íslands.
Afmælisbarnið tekur á móti
gestum í setustofu heimavist-
ar MA í dag kl. 17 - 19.
Olíufyllti rafmagnsofninn frá ELFA LVI er skrefí framar!
Jafn og
þægilegur
hiti.
Enginn bruni ó
rykögnum né jónabreytingar
sem orsaka þurrt loft.
■ Lógur yfirborðshiti.
■ Auðveld uppsetning.
ELFA LVI ofnarnir
eru framleiddir í
Svíþjóð með sama
gæðastaðli og útliti og
venjulegir vatnsofnar.
Hagstætt verð og
greiðsluskilmólar.

Einar Farestveit & Co.hf.
Borgartúni 28 S 622901 og 622900
Tilboösdagar í Parísarbúðinni
12., 13., 14. ogl5. ágúst:
30-50% afsláttur
Sértilboð á hverjum degi
Parísarbúðin, Austurstræti 8,
101 Reykjavík, sfmi 14266