Morgunblaðið - 02.02.1993, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. FEBRÚAR 1993
Gögn Zuroffs um Eðvald Hinriksson eru frá KGB
Oskar eftir skipun
sérstaks saksóknara
Einstaklingar geta leitað réttar síns fyrir dómstólum, telji
þeir á sig hallað, segir dómsmálaráðherra
EFRAIM Zuroff, forstöðumaður Simon Wiesenthal-stofnunarinnar
í Jerúsalem, afhenti dómsmálaráðuneytinu í gær 43 vitnisburði,
sem skráðir eru af sovézku öryggislögreglunni KGB á sjöunda
áratugnum, og hann telur sanna að Eðvald Hinriksson (áður Evald
Mikson) hafi gerzt sekur um stríðsglæpi í Eistlandi á árum síðari
heimsstyrjaldar. Zuroff fer fram á að opinber rannsókn fari fram
hér á landi á meintum glæpum Eðvalds og skipaður verði sérstak-
ur saksóknari til að rannsaka málið. Gögnin, sem Zuroff afhenti
ráðuneytinu, verða send ríkissaksóknara til athugunar. Þorsteinn
Pálsson, dómsmálaráðherra, sagði að ef einstaklingur teldi á sig
hallað eða vegið með ómaklegum hætti að æru hans, ætti hann
þá vörn að geta fengið úr málinu skorið fyrir dómstólum.
Eitt af fimm mikilvægustu
málunum
„Má! Evalds Mikson er eitt þeirra
fmrni mála, sem Wiesenthal-stofn-
unin leggur nú mesta áherzlu á,“
sagði Zuroff á blaðamannafundinum.
Hann sagði stofnunina leggja svo
mikla áherzlu á málið vegna um-
fangs og eðlis meintra stríðsglæpa
Eðvalds Hinrikssonar og vegna þess
að íslenzk lög heimiluðu að hann
væri leiddur fyrir rétt hér á landi.
Zuroff sagði að Wiesenthal-stofn-
unin hefði orðið fyrir vonbrigðum
vegna þess að íslenzk stjómvöld
hefðu ekki talið ástæðu til að láta
fara fram opinbera rannsókn á máli
Eðvalds á grundvelli þeirra gagna,
sem stofnunin lét Davíð Oddssyni
forsætisráðherra í té í opinberri
heimsókn hans til ísraels í fyrra.
„Lögfræðinganefnd ríkisstjómarinn-
ar var beðin að kanna lagalega hlið
málsins. Ríkisstjómin gerði hins veg-
ar enga tilraun til að afla viðbót-
argagna í málinu. Lögfræðingarnir
voru ekki beðnir að leggja mat á
sögulega atburði í Eistlandi," sagði
Zuroff.
Hann sagði að lögfræðingarnir
þrír hefðu komizt að þeirri niðurstöðu
að hægt væri að lögsækja mann hér
á landi fyrir morð, sem hefði verið
framið erlendis. „Þeir ályktuðu
sömuleiðis, án þess að reyna að afla
sér gagna, að engar sannanir lægju
fyrir um að Mikson hefði átt beina
hlutdeild í morðum, þrátt fyrir að
við teldum að í þeim gögnum, sem
við létum stjóminni í té, væru full-
nægjandi vísbendingar," sagði Zu-
roff.
Skýrslur frá 43 vitnum
„A grundvelli þessarar ákvörðunar
og vegna algjörrar vissu okkar um
að Mikson hefði tekið þátt í morðum,
ákváðum við að halda rannsókninni
áfram sjálfír, vegna þess að íslenzka
ríkisstjómin ætlaði greinilega ekki
að gera það,“ sagði Zuroff. Hann
sagði að ferð sín til Eistlands í lok
nóvember hefði borið umtalsverðan
árangur. Eftir að hafa rætt við þijá
ráðherra í eistnesku ríkisstjórninni
hefði hann fengið aðgang að skjala-
söfnum, þar sem geymdir væru skrif-
legir framburðir vitna að meintum
glæpum Eðvalds Hinrikssonar. Alls
hefðu fundizt 43 skýrslur, sem
tengdust máli Eðvalds, í skjaíasöfn-
unum. Zuroff sagði þær sanna þátt-
töku Eðvalds í a.m.k. nokkrum morð-
um, en á sjöunda áratugnum, er
skýrslur þessar voru teknar niður
eftir framburði vitna, hefði eistneska
saksóknaraembættið talið að Eðvald
hefði tekið beinan þátt í um 30 morð-
um á óbreyttum borgumm og fyrir-
skipað 150 til viðbótar.
Zuroff afhenti í gær Þorsteini
Jónssyni, skrifstofustjóra í dóms-
málaráðuneytinu, afrit af skýrslun-
um frá Eistlandi og bar fram við
hann þá ósk, að sérstakur saksókn-
ari yrði skipaður til að rannsaka mál
Eðvaids. „Við teljum mjög mikilvægt
að sérstakur saksóknari verði skipað-
ur til að fara með málið, því að þrátt
fyrir að það sé á ýmsan hátt líkt
venjulegu sakamáli, hefur það ákveð-
in söguleg einkenni og rækileg rann-
sókn mun ekki fara fram nema ein-
hver helgi þessu máli tíma sinn og
krafta," sagði Zuroff.
Mun ráða hvar ísland stendur
Hann las á blaðamannafundinum
upp úr vitnisburðum þriggja nafn-
greindra Eistlendinga. Þar koma
fram lýsingar á því að Evald Mik-
son, foringi í Omakaitse-sveitunum,
hafi tekið þátt í misþyrmingum,
nauðgunum og aftökum á óbreyttum
borgurum í Eistlandi á stríðsárunum.
Zuroff sagði að í mörgum löndum
væri fjöldi stríðsglæpamanna í felum,
en um Island gegndi öðru máli. „Hér
er aðeins um eitt mál að ræða, en
það er afar mikilvægt mál og mun
í raun ráða því, hvar ísland stendur.
Munu íslendingar slást í hóp þeirra
þjóða, sem hafa reynt að sjá til þess
að svona mönnum séu ekki gefin
grið, að þeir fái ekki að lifa rólegu
og friðsömu lífí, heldur látnir gjalda
fyrir glæpi sína?“ sagði Zuroff.
„Verði þeir ekki látnir svara fyrir
gerðir sínar, mun það aðeins hvetja
aðra, annars staðar í heiminum, að
gera svipaða. hluti.“
Sovézk skjöl frá KGB
Zuroff sagði sér hefði ekki áður
verið kunnugt um mestan hluta
þeirra vitnisburða, sem hann lét
dómsmálaráðuneytinu í té í gær.
Hann sagði að þeir hefðu verið skrif-
aðir niður á sjöunda áratugnum, af
sovézku öryggislögreglunni KGB.
Hann sagðist viðurkenna að skjöl frá
Sovétmönnum væru oft ekki sérstak:
lega traustar sögulegar heimildir. „I
málum af þessu tagi hafa sovézk
gögn hins vegar reynzt áreiðanleg
hvað eftir annað. Þar er ég aðeins
að tala um mál stríðsglæpamanna
nazista," sagði Zuroff. „Árið 1989
lýsti Hans Engelhard dómsmálaráð-
herra Þýzkalands, því yfír að í öllum
þeim þúsundum stríðsglæpamála,
sem hafa verið höfðuð þar í landi,
hefðu sovézk skjöl aldrei reynzt föls-
uð eða óáreiðanleg."
Zuroff sagði að sum vitnin, sem
skrifuð eru fyrir skýrslum KGB,
væru enn á lífí í Eistlandi, samkvæmt
upplýsingum, sem hann hefði aflað
sér hjá þarlendum yfírvöldum. Hann
sagði að þetta fólk yrði væntanlega
tilbúið að bera vitni, yrði höfðað mál
gegn Eðvald Hinrikssyjii hér á landi
Morgunblaðið/Kristinn
Asakanir um stríðsglæpi
EFRAIM Zuroff kynnir gögnin á blaðamannafundi í gær.
Ari Edwald, aðstoðarmaður dóms-
málaráðherra, sagði að gögn þau,
sem Zuroff afhenti dómsmálaráðu-
neytinu, yrðu send ríkissaksóknara
til athugunar. sVið gerðum Zuroff
grein fyrir að á Isiandi væri ríkissak-
sóknari aðalhandhafí ákæruvalds.
Nema í undantekningartilfellum tek-
ur hann ákvörðun um framvindu
mála. Hann er þess vegna réttur
aðili til að taka við ásökunum á hend-
ur einstaklingi og við beinum því
þessum gögnum til hans,“ sagði Ari
í samtali við Morgunblaðið.
Hann sagði að í skýrslu þeirri, sem
þrír lögfræðingar hefðu unnið fyrir
íslenzk stjómvöld um mál Eðvalds,
kæmi fram að ekki væri ástæða fyr-
ir stjórnvöld að eiga frumkvæði að
opinberri rannsókn. Hins vegar gæti
ríkissaksóknari, á grundvelli nægjan-
legra gagna, ákveðið opinbera mál-
sókn hér á landi vegna brota fra-
minna erlendis.
Þorsteinn Pálsson, dómsmálaráð-
herra, sagði að ekki væri ástæða
fyrir ráðuneytið að hafast frekar að,
nema skoðun ríkissaksóknara á mál-
inu gæfí tilefni til þess. „Ég get
ekki sagt til um hvenær niðurstaða
ríkissaksóknara liggur fýrir, á því
hefur hann sjálfur forræði," sagði
hann.
Þorsteinn sagði að Efraim Zuroff,
forstöðumaður Wiesenthal-stofnun-
arinnar í ísrael, hefði ekki ítrekað
óskir sínar um að fá að hitta ráð-
herra, að meðan á dvöl hans hér á
landi stæði. „Ég sé ekki að hann sé
með nein gögn, sem geta stofnað til
umræðna milli hans og ráðuneyt-
isins," sagði hann. „Ég held að í
skjölum hans komi í sjálfu sér ekk-
ert nýtt fram, þó skjölin sjálf hafi
ekki legið fyrir áður.“
Þorsteinn sagði, að ef einstakling-
ur teldi á sig hallað eða vegið með
ómaklegum hætti að æru hans, ætti
hann þá vörn að geta fengið úr
málinu skorið fyrir dómstólum. í
þessu tilviki þyrfti væntanlega að
höfða mál á vamarþingi Wiesenthal-
stofnunarinnar.
Elías Davíðsson
Asakanír um meinta
stríðsglæpi Rabins
ELÍAS Davíðsson, sem barist hefur fyrir málstað Palestínumanna, af-
henti Efraim Zuroff bréf og greinargerð á fréttamannafundinum í
gær, þar sem hann ásakar Yitzhak Rabin, forsætisráðherra ísraels,
um alvarlega striðsglæpi. Zuroff neitaði að ræða þetta mál við Elías á
fréttamannafundinum.
Elías endurtók ásakanir sínar við
Zuroff að loknum fyrirlestri sem
Zuroff hélt í Háskóla íslands í gær-
kvöldi, en Zuroff vék sér aftur undan
að svara Elíasi með þeim orðum að
hann væri ekki fulltrúi ísraelsríkis.
Elías sagðist ásaka Rabin um
stríðsglæpi á grundvelli alþjóðalaga
Genfarsamninganna og Numberg-
sáttmálans. Sagði hann þessa glæpi
mun alvarlegri en Wiesenthal-stofn-
unin ásakaði Eðvald Hinriksson um
að hafa framið. „Ég vakti athygli á
því að þama er verið að eltast við
mann, sem er ásakaður um stríðs-
glæpi fyrir 50 ámm, á sama tíma
em menn í landi Zuroffs að fremja
stríðsglæpi í dag,“ sagði Elías.
„Engum reglum breytt“
eftir Sigmund Örn
Arngrímsson
Það er rétt, sem Júlíus Kemp
kvikmyndagerðarmaður segir í grein
sinni í Morgunblaðinu 28. janúar
sl., að Sjónvarpið er „einn helsti
máttarstólpi íslenskrar kvikmynda-
gerðar". Það er hins vegar alrangt
að Sjónvarpið hafi breytt reglum
sínum við val á besta tónlistarmynd-
bandi ársins 1992, til þess eins að
hægt verði að verðlauna myndband
Sykurmolanna.
Þessí verðlaun hafa nú veríð veitt
5 sinnum og hefur veríð staðið að
þeírri veitingu á svipaðan hátt öll
árin. Sa*ni dagskrárgerðarmaður
hefur haft umsjónmeð þessum dag-
skrátliA-ol! árin uten eitt.-Föst hefð
hefúr því mötast úm gérð þáttanna
og sfítóst við ákveðnar .vinnuregíur
við verðUúHiáveitínguna/ 4 - þessu
sambandfvil^g'vekjaathygliáeftir-
Álkp IsléÞSkar þljpmíWfitír-, 'sem
staflift- bafa -aðsgerfl tófi!istar»nynd-
bandá, em -þátttakeii'dúr -og gíidir
þá éínu hvort.lögin em sungin á ls-
lensku eða öðro tungumáli.
Tónlietin og útfærsla hennar fyrir
myndmiðii erþað leíðarijós öem-dóm-
nefndin hefur haft haft við mat sitt
á besta myndbandinu.
Dómnefndin hefur undanfarin ár
verið skipuð þrem einstaklingum
sem hafa komið sér saman við valið.
Síðastliðin fjögur ár hefur a.m.k.
einn kvikmyndagerðarmaður átt
sæti í dómnefndinni.
Á verðlaunagripnum er letrað
nafn lagsins og hljómsveitarinnar
sem viðurkenninguna hlýtur. Einnig
er takið fram ártalið og það sé Sjón-
varpið sem veitir verðlaun fyrir besta
myndbandið.
Verðlaunin hlýtur besta tónlist-
armyndbandið að mati dómnefndar
og við verðlaunaveitmguna hafa
mætt bæði fulltrúar hljómsveitarinn-
ar og sá sem stendur aðgerð mynd--
bandsins. ?. • >■ . ■
Báðir þessir aðifar liafa því .voiU
verðlaunagripnum viðtöku l 'samein-
ingu. Það «rþví.mn að -reeða hrehit
túlkunaratciði JúiIúSgr'-þegar haþrr
•segin „í íýrstuþgúnkiptin voruþáú •
veitt kvikmyndagerðarmamiinum.“.
Sykurimilárnir

Myndbánd Sykurmolanna liláui;'
verðlaunin fyrir árið 1992 á söma
forsendum og þau hafa verið veitt
undanfarin ár. Dómnefndin hafði
ákveðnar reglur tii að styðjast við
þegar myndbandið var valið.
Til að veita verðlaununum viðtöku
voru mættir fulltrúar Sykurmol-
anna, en kvikmyndagerðarmannin-
um var hins vegar ekki boðið þar
sem hann er ekki búsettur hér á
landi.
Ég tel að það hefði ekki verið
nein sanngirni í því að útiloka Syk-
urmolanna frá keppninni af þeirri
ástæðu einni að þeir kusu að snúa
sér til erlendra kvikmyndagerðar-
manna að þessu sinni. Það er'áreið-
anlega engin tilviijun að þetta er í
þriðja sinn sem Sykurmolarnir vinna
til þessara verðlauna.
Upptaktur
■Hvað varðar þáttinn Upptakt, sem
hefur verið undanfarín ár á dagskrá
<Sjónyarpsins skömmu fyrir -jóí, þá
gilða emníg um hann ákveðnar régl-
ur. jí þeim þætti haía emangis vtirið
'ieýiiB •myndbönd þar sem'-sungið ér-
»leiftku. -Á þeirri forsendu varé'
•haíáað að sýna royhdbaþd '•með
vH@6#veitipni Jét <BJack -iix, -eiíis
yqg réttjlega kemflrffram í grein JúI-
fúsrar- .Á sömu fðrsendú Var neitað
að sýna í þessum sama þætti, mynd-
band Sykurmolanna við lagið Plá-
neta, sem síðar hlaut verðlaunin sem
besta rayndband ársins 1989.
„Egtel aö það heiði
ekki verið nein sann-
girni í því að útiloka
Sykurmolanna frá
keppninni af þeirri
ástæðu einni að þeir
kusu að snúa sér til er-
lendra kvikmyndagerð-
armanna að þessu
sinni.
«
Sigmundur Orn Arngrímsson
Lokaorð
J-úlíus Kérrfp er dugandi. kvik-
myTtdagerðarmáður. og ■óþarfi að
'ijjölýrða meira -utm jþað. ÁsökOn^n:
?háns um að reglnnT hafi ýériðtfFeytt
-til þess afl verðlauna Sykurráotána
og sniðganga' ísjenska kvikmynda-
gerðarménn éri algjörlega • vísafl ;á
bug. Hann hefur hins vegar vakið
upp umræðu sem e.t.v. sér ekki fyr-
ir endann á. Hvenær hættir íslenskt
hugverk, sem unnið er í samvinnu
við erlenda aðila, að vera íslenskt?
Á því máli eru margar hliðar. Er
t.d. plata, sem tekin er upp með ís-
lenskri hljómsveit í erlendu hljóðveri
og með erlendum starfskröftum, þá
ekki lengur íslensk plata? Verður
t.d. kvikmynd íslensk fyrir það eitt
■ áð leikstjórinn er íslenskur og mynd-
in- tekin upp á íslandi? Ekki er ég
viss úm að erlendir aðilar sem. Ld.
stöðu .fyrir gerð myndanna um
Noiina og Manna væru tilbúnir til
.aflsftfsala sér öilu tilkalli til hennar.
ÞeSsum spurgingum ,og mörgum
. öárúm þurfa jijenn aS svara áður
mviiægt*verður að setja Fastmótaðar
. reglur -hvað iélja -beri islenskt og
!i\mð,'ekki. r -v • • ••
Höfundur cr varadagskr&rstjóri
innlendrar dagskrárdeildar
Sjónvarpsins.