Morgunblaðið - 13.03.1993, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. MARZ 1993
Óráð í efnahagsmálum er
aðför að sjálfstæði Islands
Um brjálaða þróun í efnahagsmálum og batamerkin borðliggjandi
Við erum í svipaðri stöðu og Færeyingar fyrir fimm árum.
5. grein
eftirArna Johnsen
Um iangt árabil hélt verðbólgan
íslensku þjóðfélagi í heljargreipum,
ruglaði dómgreind fólks verulega
og skemmdi þjóðarsálina. Fjárfest-
ingargleði og efnishyggja voru í
allsheijar darraðardansi og veruleg-
ur hluti af þeim aðgerðum sem nú
eiga sér stað í efnahagsmálum
bæði hjá stjómvöldum og fyrirtækj-
um eru beinar afleiðingar tímabils
þar sem snaran hengdist að sjálf-
stæði þjóðarinnar. Mál var því kom-
ið að slaka á klónni og hreinsa til,
skapa grundvöll undir merkjum
aðhalds og hagsýni en þó fyrst og
fremst að menn sitji við sama borð.
Efnahagsleg áhættuaðferð undan-
farinna áratuga minnir mjög á frá-
sögnina í Sneglu-Halla þætti þar
sem þeir voru að karpa fyrir framan
Haraid Noregskonung Sneglu-Halli
og fjóðólfur. Gengu frýjunarorðin
á milli og kemur þar er Þjóðólfur
segir Halla nær að hefna föður síns
en eiga sennur við sig í Noregi.
Halli svarar að vel láti Þórólfi að
tala svo stórmannlega, því engan
viti hann jafngreypilega hafa hefnt
föður síns. Konungur hváði, en
Halli svaraði: „Hann át föðurbana
sinn.“ Rakti Halli síðan söguna af
því þegar Þorljótur faðir Þórólfs
sótti sumargamlan kálf sem gjaf-
mildur bóndi gaf fátækum mannin-
um. Þá Þorljótur kom heim með
kálfínn í taumi og hald í lykkju á
enda taumsins hófhann kálfínn upp
á allháan túngarðinn og beitti hon-
um þar en sjálfur fór hann inn fyr-
ir garðinn þar sem grafíð hafði
verið niður til torftekju í garðinn.
Það ólán dundi yfír að kálfurinn
valt út af garðinum, en lykkjan á
taumsendanum brást um háls Þor-
ljóts og hengdust þeir sitt hvorum
megin á túngarðinum, kálfurinn og
bóndinn. Voru báðir dauðir er til
var komið. Bömin drógu síðan kálf-
inn heim og gerðu til matar og taldi
Halli að Þjóðólfur hefði óskert sinn
hlut af honum fengið. Þjóðólfur brá
þá sverði að Halla en segir ekki
frekar af því en víst leiðir það snöru
og ósjálfstæði yfír íslenska þjóð ef
hún hefur ekki vit og dug til þess
að hafa klár sín mál og nýta mögu-
leika í stað þess að sóa, hnýta end-
ana upp og hafa þá ekki lausa eða
méð ólánslykkjum.
Blákaldar staðreyndir um
batamerki í efnahagsmálum
Verðbólga á síðasta ári var sú
minnsta sem mælst hefur hérlendis
í 32 ár, eða 2,4% á mælikvarða
framfærsluvísitölu. Nái efnahags-
stefna stjómvalda fram að ganga
er áætlað að verðbólgan verði um
4% á þessu ári. Heildartekjur ríkis-
sjóðs árið 1992 námu 103,4 millj-
örðum króna, en að raungildi hækk-
uðu þær um 0,4 milljarða frá árinu
áður þótt skatttekjumar hafí lækk-
að um 0,5 milljarða. Útgjöld ríkis-
sjóðs árið 1992 námu 110,6 millj-
örðum en frávikið frá fjárlögum var
0,9 milljarðar og þarf að leita langt
aftur til þess að fínna jafn lítið frá-
vik. Útgjöldin lækkuðu að raungildi
um 5,3 milljarða kr. frá árinu áður,
en þar af nam lækkun rekstrar-
kostnaðar um tveimur milljörðum
króna. Rekstrarhalli ríkissjóðs á
árinu 1992 nam 7,2 milljörðum kr.
Á árinu 1991 nam hallinn 12,5
milljörðum kr. og lækkaði því á
milli ára um 5,3 milljarða króna.
Staða ríkissjóðs gagnvart Seðla-
banka í árslok 1992 var jákvæð um
2,4 milljarða króna, en í árslok
1991 var 6,1 milljarðs yfírdráttur
þar hjá ríkissjóði. Þá er reiknað
með því að hallinn við útlönd nemi
um 9 milljörðum kr. á þessu ári,
en var um 15 milljarðar í fyrra og
19 milljarðar 1991, segir í upplýs-
ingariti frá fjármálaráðherra um
aðgerðir gegn atvinnuleysi.
Hvers vegna er vfenáms þörf?
í ársiok 1980 námu erlendar
skuldir íslendinga rétt um 400.000
kr. á hvert mannsbam, en í lok sið-
asta árs höfðu erlendar skuldir
meira en tvöfaldast og námu
870.000 krónum á hvert manns-
bam. Nú skulda íslendingar mest
allra OECD-þjóða og em í svipaðri
stöðu og Færeyingar fyrir aðeins
fímm ámm.
íslendingar hafa mætt neikvæð-
um þáttum í stjómun og aðstæðum
með sífelldri erlendri lántöku, að-
ferð sem er glapræði nema að vissu
marki og við emm löngu komin
yfír það mark. Frá árinu 1987 hef-
ur hagvöxtur í helstu viðskiptalönd-
um okkar íslendinga aukist um
15%, þ.e. atvinna hefur aukist fyrir
vinnufúsar hendur, en á íslandi
hefur vinnufúsum höndum fjölgað
en atvinna dregist saman og lands-
framleiðslan hefur dregist saman
um 3% á þessu tímabili.
Minnkandi afli og versnandi sam-
keppnisstaða innlendra fyrirtækja
gagnvart erlendri samkeppni em
helstu ástæður efnahagssamdrátt-
arins. Spáð er að þorskaflinn verði
200 þús. tonn í ár, eða helmingi
minni en 1987. Heildarverðmæti
þorskaflans hefur minnkað um 15%
að raunvirði frá 1987 ogþegar sjáv-
arafli skapar um 80% af öllum út-
flutningsverðmætum þjóðarinnar
þá er þetta feiknarlega stór biti.
Á meðal 24 OECD-ríkja var ís-
land í 6. sæti árið 1987 miðað við
þjóðartekjur á mann, en árið 1990
var ísland komið niður í 16. sæti
og kann að hrapa niður í 18.-19.
sæti á þessu ári samkvæmt spám.
Til þess að hagvöxtur náist á ný
og lífskjör þjóðarinnar batni til
framtíðar er aukinn útflutningur
ein meginforsendan. Heildarút-
flutningur jókst um 21% á tímabil-
inu 1980-1991, eða um tæp 2% á
ári að meðaltali. Á sama tíma jókst
útflutningur OECD-ríkjanna um
63%. Útflutningsverðmæti á íslandi
hefðu því þurft að aukast um 40
milljarða króna til að halda í við
meðaltal aukningarinnar hjá
OECD. Það jafngildir 54% af sjávar-
vöruútflutningi landsmanna, eða
Árni Johnsen
„Einn af þeim veiga-
miklu þáttum sem kall-
aðir hafa verið upp-
safnaður fortíðarvandi
er ákvarðanir um fjár-
festingar upp á tugi
milljarða króna sem
reyndust meira og
minna sóun.“
fímmföldu framleiðsluverðmæti ísal
árið 1991.
Allan síðasta áratug hafa útgjöld
þjóðarinnar aukist meira en þjóðar-
tekjumar og það er skýringin á
samfelldum halla á viðskiptum við
útlönd, umframeyðsla sem á tíma-
bilinu 1984-1993 nemur alls um
103 milljörðum króna eða um 10,3
milljörðum króna á ári í eyðslu hjá
þjóðinni umfram það sem aflað var.
Sem dæmi til samanburðar er þetta
svipuð tala og við eyðum í nýja
bíla á tveimur árum.
Gífurleg erlend lán vegna
umframeyðslunnar
Afleiðing þessarar umframeyðslu
er hin gífurlega skuldasöfnun er-
lendis og í ásiok 1993 er talið að
erlendar skuldir þjóðarinnar verði
237 milljarðar króna og fari í fyrsta
sinn yfír 60% af landsframleiðslu.
Á þessu ári er talið að erlendar
skuldir aukist um 10 milljarða
króna eða um 27 milljónir króna á
dag. Þetta er ekki björguleg þróun
og svo eru sumir með draumóra í
kjaramálum þegar við erum að beij-
ast við að halda í horfinu og ná
okkur út úr brimgarðinum. Við eig-
um öll færi á að snúa vörn í sókn,
en því aðeins að menn haldi ró sinni
og láti ekki kröfugerð fara fram
úr möguleikunum.
íslendingurinn hefur löngum haft
tilhneigingu til þess að segja að sig
varði ekkert um ríkissjóð, það sé
mál einhverra annarra, en því miður
er máið ekki svo einfalt. Við getum
ekkert lokað augunum fyrir því að
greiðslubyrði erlendra lána hefur
þyngst frá ári til árs. Af útflutn-
ingstekjum sjávarafurða fer nú lið-
lega önnur hver króna til greiðslu
afborgana og lána. Á árinu 1993
er um að ræða 37,5 milljarða króna,
eða jafngildi árstekna 37 þúsund
launamanna, sem er tæplega fjórð-
ungur af vinnuaflinu í landinu.
Að frádregnum halla á viðskipt-
um við útlönd árið 1980 námu fjár-
festingar landsmanna 27,6% af
þjóðartekjum, en á árinu 1992 var
þetta hlutfall komið niður í 15,4%
og má ætla að verði svipað á þessu
ári.
Hluthafaskrá
íslandsbanka
flytur
Starfsemi Hluthafaskrár íslandsbanka
hefur verið flutt frá Bankastræti 5
að Armúla 7, 3. hæð.
Nýtt símanúmer Hluthafaskrár er
91-608000 og bréfsímanúmer er
91-608551.
ÍSLANDSBANKI
Skuldir heimilanna hafa þrefald-
ast á 10 árum, námu 95 milljörðum
króna 1980, en stefna í 290 millj-
arða króna á þessu ári. Miðað við
sama tímabil er eignaaukning heim-
ilanna minni en aukning skulda og
síðasta áratuginn hafa heimilin því
íjármagnað hluta neyslu sinnar með
lántökum.
Þótt skatttekjur ríkissjóðs hafí
hækkað um 24 milljarða á árunum
1984-1991 jukust útgjöldin um 38
milljarða króna, en frá árinu 1984
nemur halli ríkissjóðs 61 milljarði
króna eða 7,6 milljörðum hvert ár.
750 ársverk fyrir 18.000 manns
Eitt það alvarlegasta er að frá
árinu 1986 hefur ársverkum í at-
vinnurekstri aðeins fjölgað um 750,
en landsmönnum hefur fjölgað um
18.000. Ný störf hafa fyrst og
fremst orðið til í opinberri starf-
semi, þar sem þeim hefur fjölgað
um rúmlega 2.000, en í sjávarút-
vegi og landbúnaði hefur ársverkum
fækkað um 3.000 á tímabilinu.
Þá hafa skuldir atvinnuveganna
stóraukist á sl. 12 árum og eigin-
fjárstaðan versnað um leið. Skulda-
aukningin er 20% frá 1980, var 61%
af þjóðarauði, hlutfall af fastafjár-
munum, en var í árslok 91 komið
upp í tæp 80%.
Það sem hefur sett íslenskum
fyrirtækjum ákveðnar skorður í sí-
vaxandi samkeppni á erlendum
mörkuðum er að hlutur launa í inn-
lendri verðmætasköpun er mjög hár
hér á landi samanborið við önnur
lönd, en mest vega þó umskiptin í
vaxtamálum þar sem raunvextir
útlána voru neikvæðir um 4% 1984
en jákvæðir um 12% 1992 að lán-
tökukostnaði meðtöldum. Þetta er
nokkru hærra en gerist í flestum
viðskiptalöndum okkar og hefur
verið mjög erfítt fyrir íslenskt at-
vinnulíf á sama tíma og tímabil
stöðnunar og samdráttar skall á.
Einn af þeim veigamiklu þáttum
sem kallaðir hafa verið uppsafnaður
fortíðarvandi er ákvarðanir um fjár-
festingar upp á tugi milljarða króna
sem reyndust meira og minna sóun.
Dæmi er fjárfestingamar í fískeldi
og loðdýrarækt þar sem ekki vant-
aði þeningana í íjárfestinguna og
hvatningu af hálfu hins opinbera,
en hins vegar vantaði nær allt sem
til þurfti í grundvellinum fyrir
rekstri og stjómunarþáttinn.
í kjölfar umframeyðslunnar og
offjárfestingarinnar hefur komið
gjaldþrotahrina og stóraukin af-
skrift útlána. Það hlýtur að taka á
þjóðarlíkamann að bremsa þessa
öfugþróun af og það hlýtur einnig
að taka nokkum tíma að finna þess-
ari óáran farveg til farsældar. Það
kostar vinnu og aðgerðir sem menn
mega ékki hika við þótt til óvin-
sæida leiði hjá stjómmálamönnum.
Á árinu 1991 lögðu innlánsstofnan-
ir 2,5 milljarða á afskrifarreikning
eða sem nam 27% af nýjum útlánum
til fyrirtækja á því ári. Árið 1992
vom þetta 4 milljarðar kr. eða um
60% af nýjum lánum. Það fer ekk-
ert á milli mála að mest hefur þetta
bitnað á stóm bönkunum og of
háir vextir í dag em ugglaust björg-
unaraðgerðir þeirra til þess að ná
upp í tapið, en það vekur furðu að
minni bankar landsins skuli keyra
á sömu vöxtum og maka þannig
krókinn í skjóli ófara annarra.
Ein best búna þjóð heims
Þetta em hinar döpm staðreynd-
ir þróunar og stöðu í íslenskum
efnahagsmálum, en batamerkin em
einnig á lofti eins og fyrst gat í
grein þessari. Það þýðir engan hrá-
skinnsleik eða falskar vonir í slíkri
stöðu þótt sumir leiðtogar opinberra
starfsmanna hafí farið geyst að
undanfömu. Nú skiptir öllu að horf-
ast í augu við staðreyndir og kunna
að bregðast rétt við í stöðu okkar.
Ef við bemm gæfu til þess munu
veður skipast skjótt í lofti með betri
möguleikum og bjartari framtíð, því
þótt við þurfum að herða róðurinn
um sinn emm við íjarri því á vonar-
völ, ein best búna þjóð heims að
svo mörgu leyti.
Höfundur er þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins fyrir Suðurlands-
kjördæmi ogásætií fjárlaganefnd
Alþingis.