Morgunblaðið - 01.04.1993, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1993
Er og verður ísland
hráefnisnýlenda?
fyrir aflann sem fer í vinnsluna,
enn ein mismununin sem vikið
verður að.
4.2 Strangari hreinlætiskröfur
á vinnslu í landi.
Hreinlætiskröfur eru mun
strangari gagnvart fiskvinnslu í
landi en á sjó og fyrirhugaðar eru
enn strangari skilyrði frá EB í því
sambandi.
4.3 Ekkert álag á laun vegna
yfirvinnu á
verksmiðjutogurum.
eftir Baldur
Pétursson
Fyrri hluti
Kerfisbundin mismunun
fiskvinnslu og útgerðar
I greinum mínum 8. og 15. októ-
ber, 19. nóvember og 5. mars sl.
hefur verið fjallað um starfsskilyrði
fískvinnslunnar, s.s. náttúruleg at-
riði, efnahagsleg atriði og ríkistyrki
erlendis. í þessari grein verður fjall-
að um mismunun þá sem fískvinnsl-
an býr við gagnvart útgerð. Þegar
ráðstöfunarrétturinn (handhafa-
rétturinn) á auðlind þjóðarinnar,
fískinum í sjónum, var afhentur
útgerðinni í formi kvóta var þess
því miður ekki gætt að slíkt fram-
sal til útgerðar hefði ekki skaðlega
keðjuverkandi mismunun á físk-
vinnslu og aðrar atvinnugreinar.
Nokkur þessara hliðaráhrifa skulu
nú nefnd.
1 Efnahagsleg og rekstrarleg
mismunun.
Með kvótanum bundnum við skip
hækkuðu þau verulega í verði, sem
nam verðgildi „ráðstöfunarréttar-
ins“ á fískinum, sem aftur styrkti
eignarstöðu útgerða og fískvinnslu-
stöðva tengdri útgerð en ekki físk-
vinnslustöðva án útgerðar. A með-
an verðgildi skipa hækkaði vegna
tengingar við kvóta lækkaði oft að
sama skapi verðgildi fískvinnslu-
húsa, þar sem þau voru orðin „rétt-
laus“ gagnvart ráðstöfun eða
vinnslu aflans í landi. Fiskvinnsla
sem ekki rak útgerð fékk ekki slíka
„milljónagjöf', eða „vinnslu- og
ráðstöfunarrétt". Afleiðingar þessa
koma fram hjá fískvinnslunni með
ýmsu móti s.s. vaxandi og viðvar-
andi hráefnaskorti og loks í verri
rekstrarafkomu og loks gjaldþrot-
um í mörgum tilfellum, sem enn
sér ekki fyrir endann á. Með þessu
var ekki bara „ráðstöfunar- og
vinnsluréttur" fískvinnslufyrir-
tækja á auðlindum hafsins gerður
að engu, heldur verkafólksins f
landi einnig. í raun var þessi „ráð-
stöfunarréttur" færður til fárra ein-
staklinga, þ.e.a.s. eigenda útgerða-
fyrirtækja, sjómenn hafa í raun
engan „ráðstöfunarrétt", sá réttur
er alfarið hjá eiganda útgerðarinn-
ar. Eina afleiðingu þessarar mis-
mununar má m.a. glöggt sjá í mun
meiri veðum og framlögum sveitar-
félaga til fiskvinnslu en útgerðar.
Afleiðingamar má einnig sjá í því
að sum sveitar-og bæjarfélög (allir
viðkomandi íbúar) standa „rétt-
laus“ varðandi vinnslu á auðlind-
inni (fískinum) ef fáum einstakling-
um sem eiga útgerðina dettur í hug
að vinna allan fískinn út á sjó eða
ef útgerðin verður gjaldþrota þá
fer kvótinn annað nýleg dæmi eru
hrópandi. Skiptir þá í engu að við-
komandi staðir (íbúar) hafi byggt
Nýbýlovegi 12, simi 44433.
í árhundruð afkomuna á nýtingu
auðlindarinnar. Formúlan í kerfínu
miðast við „hagnað“ útgerðarinnar
(ekki einu sinni sjómanna), tap eða
hagnaður annarra s.s. fískvinnslu,
verkafólks, einstaklinga, bæjarfé-
laga, ríkisins eða hagkerfísins
skiptir engu máli. Þetta er ekki
bara spuming um efnahagslegt
tjón og mismunun. Hvað með jafn-
réttis- og eignarréttarákvæði
stjórnarskrárinnar varðandi nýt-
ingu fisksins og hvað með sameign-
arákvæði á auðlindinni í lögum um
stjórn fiskveiða? Það ákvæði er
merkingarlaust með öllu (brotið)
þar sem handhafarétturinn (eignin)
er alfarið hjá fáum einstaklingum.
2 Mismunun í fiskverði
Fiskvinnsla í tengslum við útgerð
fékk/fær fískinn á lægra verði en
fískvinnsla án útgerðar. Þannig
getur útgerð sem einnig rekur físk-
vinnslu selt eigin fískvinnslu físk-
inn á lægsta mögulega kjarasamn-
ingsverði, á meðan fískvinnsla án
útgerðar þarf að kaupa físk á mörk-
uðum eða með beinum samningum
á u.þ.b. 20%-100% hærra verði.
Þetta er t.d. gert á þann hátt að
þeir sem fengu kvóta, láta útgerðir
sem vantar kvóta (leiguliða) veiða
fyrir sig (höfuðbólið) kvótann á
nánast hvaða verði sem er (s.s. á
40 kr/kg þegar fískverð á mörkuð-
um er á milli 90-100 kr/kg). Þann-
ig láta útgerðir (höfuðbólið) veiða
aflann (leiguliðann) fyrir lægra
verð en eigin útgerð gæti vegna
samninga um lágmarksverð við sjó-
menn og fengið fískinn þar að auki
fyrir tombóluverð til eigin físk-
vinnslu eða selt hann úr landi óunn-
inn. Til að magna misréttið enn
frekar reiknar Þjóðhagsstofnun
aðallega afkomu fískvinnslunnar á
grunni fískvinnslu sem rekin er í
tengslum við útgerð, en ekki sér-
staklega afkomu fískvinnslu sem
kaupir allt hráefni á mörkuðum.
Séu slíkar upplýsingar nýttar á
annað borð við efnahagsstjórn, er
greinilega lítið (ef nokkuð) tillit
tekið til fískvinnslu sem kaupir á
mörkuðum. Þetta leiðir m.a. óbeint
til þess að raungenginu er haldið
hærra en ella, sem síðan kemur
niður á fískvinnslu án útgerðar og
öllu öðru atvinnulífí í þessu landi.
En hvað kemur þessum greinum
raungengið við? Þetta hefur jú ver-
ið einkamál útgerðarinnar. Þannig
er grófleg mismunun í gangi milli
fiskvinnslu með og án útgerðar,
þrátt fyrir jafnréttisákvæði stjórn-
arskrár og nýsamþykktra sam-
keppnislaga. Þessi mismunun er
álíka því að einhver ákveðin verslun
þyrfti alltaf að greiða 20%-100%
hærra verð fyrir vörumar en sam-
keppnisaðilinn vegna starfsskilyrða
sem löggjafínn setur! Það myndi
sennilega heyrast hávaði ef slíkt
fyrirkomulag væri í gangi í versl-
un, eða öðrum greinum s.s. olíufé-
lögunum, skipafélögunum, blað-
aútgáfu eða hveiju öðru sem er.
Það yrði allt vitlaust! Til að afnema
Vegurinn heldur
fyrirbænakvöld
VEGURINN efnir annað hvert
fimmtudagskvöld til fyrirbæna-
kvölds þar sem sérstaklega
verður beðið fyrir sjúkum og
kennt um guðlega lækningu.
Kvöldin verða með samkomu-
sniði og stefnt að því að þjóna til
sem flestra.
Fyrsta samkomán verður í
kvöld, 1. apríl, og hefst kl. 20.
Allir eru boðnir velkomnir.
(Fréttatilkynning)
Baldur Pétursson
„Á meðan verðgildi
skipa hækkaði vegna
tengingar við kvóta
lækkaði oft að sama
skapi verðgildi fisk-
vinnsluhúsa, þar sem
þau voru orðin „rétt-
laus“ gagnvart ráðstöf-
un eða vinnslu aflans í
landi.“
þetta misrétti verður að skylda þá
fískvinnslu sem kaupir fiskinn af
eigin útgerð að greiða sama verð
fyrir fískinn og gildir að meðaltali
á mörkúðum.
3 Yfirboð á fiskmörkuðum
Þáð er ekki nóg með það að fisk-
vinnsla án útgerðar þurfi að öllu
jöfnu að kaupa fískinn á mun hærra
verði en fískvinnsla sem rekin er í
tengslum við útgerð, heldur getur
fískvinnsla sem rekin er í tengslum
við útgerð yfirboðið fískverð á
mörkuðum á nánast hvaða verði
sem er, þar sem meginhluti hráefn-
is þessara fyrirtækja er keypt af
eigin útgerð á mun lægra verði.
Fiskvinnslufyrirtækjum sem ein-
göngu hafa keypt á mörkuðum
hefur fækkað ört á seinustu misser-
um, m.a. með afleiðingum vaxandi
atvinnuleysis. Fyrirtæki sem ekki
fengu kvóta gefíns eru markvisst
að þurrkast út vegna samkeppnis-
mismununar á einn eða annan hátt,
eigendur verða gjaldþrota og
verkafólk atvinnulaust. Allt gerist
þetta vegna stjórnvaldsaðgerða,
þ.e. löggjafínn sjálfur mismunar
kerfisbundið fyrirtækjum. Fisk-
vinnslur án kvóta eru þannig með
kerfislegri mismunun þvingaðar í
gjaldþrot, einstaklingar gerðir
eignalausir og fólk atvinnulaust.
Ef þetta er ekki mismunun á milli
fyrirtækja hvað er þá mismunun?
Verði þetta ekki leiðrétt geta þol-
endur þessa misréttis leitað réttar
síns fyrir dómstólum m.a. með hlið-
sjón af nýsamþykktum samkeppn-
islögum auk jafnréttisákvæða
stjómarskrár og ákvæða um at-
vinnufrelsi, og þótt fyrr hefði verið.
Ekki skal hér fjallað um eignarrétt-
arákæði stjómarskrárinnar, en at-
vinnuréttindi verkafólks s.s. til að
vinna físk em ekkert síðri en réttur
sjómanna til að veiða físk. Vonandi
taka alþingismenn á þessu misrétti
við meðferð laga um stjórnun físk-
veiða, ef „nýlendunefndin" gerir
ekkert í málinu, enda hafa alþingis-
menn við komu á Alþingi svarið
eið að því að halda stjórnarskrá
íslands.
4 Aðstöðumunur
fiskvinnsluhúsa í landi og
sjófrystingar
4.1 Skattar
Aðstöðumunur fiskvinnsluhúsa í
landi og sjófrystingar er vemlegur
s.s. hvað varðar atriði á sviði
skatta. Þar má nefna m.a. fast-
eignaskatta, sjómannaafslátt og
gjaldfærslur vegna kvótakaupa.
Þannig geta frystitogarar t.d.
keypt sífellt meiri kvóta (sem ger-
ist í meðaltalsárferði) og fært öll
slík kvótakaup til gjalda í rekstri
og komist þannig hjá öllum skatta-
greiðslum! Þannig fá þeir dágóðan
frádrátt og geta myndað yfírfæran-
legt tap á milli ára, á sama tíma
og fískvinnsla sem kaupir afla á
mörkuðum fær engan slíkan frá-
drátt vegna kvótakaupa! Kvóta-
kaupendur s.s. á frystitogurum,
hafa getað myndað svo mikið yfír-
færanlegt tap að flestir greiða ör-
ugglega enga skatta á næstu árum
þó að mikill hagnaður yrði af starf-
seminni að öðru leyti. Þessu til við-
bótar greiðir verksmiðjuskip ekkert
Ekkert aukaálag er á yfirvinnu-
tíma í kjarasamningum í sjófryst-
ingu eins og í vinnu í landi, þó að
nýlegir kjarasamningar um vakta-
fyrirkomulag í landi minnki þennan
mun.
4.4 Verksmiðjutogari fær
hráefnið ókeypis.
Verksmiðjutogari á sjó þarf ekki
að greiða neitt fyrir hráefnið í sjón-
um og af þeim sökum er um veru-
lega mismunun að ræða gagnvart
vinnslu j. landi og reyndar öðrum
iðnaði einnig. Afleiðing þessa mis-
réttis er að raungengi íslensku
krónunnar verður of hátt skráð.
Þetta kemur reyndar vel fram í
sífellt erfíðari samkeppnisstöðu út-
flutnings- og samkeppnisgreina.
Þetta atriði er í raun aðalrökin fyr-
ir svokölluðu aflagjaldi á landaðan
afla t.d. í % (gjald eftir löndun afl-
ans, ekki fyrirfram). Væri lagt
ákv. aflagjald á landaðan afla t.d.
um 1% í fyrstu og gengið yrði látið
síga að sama skapi (ekki gjald á
fiskvinnsluna), myndi samkeppnis-
staða fiskvinnslu og iðnaðar batna
og afkomustaða útgerðar verða
óbreytt. Afkoma útgerðar yrði því
óbreytt eftir sem áður. Tekjur af
þessu gjaldi mætti síðan nota til
að auka vöruþróun í fískvinnslu og
lækka virðisaukaskatt, þannig að
gengislækkun kæmi ekki launþeg-
um í koll. Á þann hátt batnaði sam-
keppnisstaða allra einnig útgerðar
þegar horft er til lengri tíma. Þetta
væri heppileg útfærsla á tekjum
fyrir væntanlegan Þróunarsjóð.
Vandamál vegna hás raungengis
til lengri tíma, má víða sjá í þeim
löndum sem fyrrum voru olíuauð-
ug. Þar hefur gengið verið yfirleitt
svo hátt skráð, vegna olíuauðlind-
arinnar (ekkert auðlindargjald á
hráefnið, olíuna) að aðrar atvinnu-
greinar hafa vart þrifíst, allra síst
útflutningsiðnaður. Þegar svo olía
hefur tekið að þverra hafa sum
þessara landa lent í miklum vand-
ræðum þar sem að engu öðru var
að hverfa, þar sem forréttindi ol-
íunnar (hráefnisstjórnun) höfðu
komið í veg fyrir möguleika ann-
arra atvinnugreina. Síðar verður
frekar fjallað um fleiri atriði sam-
keppnismunar fískvinnslu og út-
gerðar.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
AÐ GEFNU TILEFNI
Morgunblaðinu hefur borist
eftirfarandi athugasemd frá
Sverri Hermannssyni, banka-
stjóra Landsbanka íslands:
Kristján Ragnarsson, fulltrúi
ríkisins í stjóm íslandsbanka og
formaður stjómar, vék að því í
ræðu sinni á aðalfundinum að sótt
væri nú að skattgreiðendum vegna
ákvörðunar Alþingis um bætta eig-
infiárstöðu Landsbanka íslands.
Eðli þess máls er eftirfarandi:
Landsbanki íslands tekur víkjandi
lán að Qárhæð samtals 2,25 millj-
arðar kr. Auk þess afhendir ríkið
bankanum skuldabréf að fjárhæð
2 milljarðar til 20 ára, afborgun-
arlaust í 5 ár. Það er eindreginn
ásetningur Landsbankans að sjá
sjálfur fyrir greiðslu þessa bréfs
þegar þar að kemur. Enn sem
komið er hefir því ekki verið farið
ofan í vasa skattborgaranna.
Kristjáni Ragnarssyni hlýtur
hins vegar að vera fullkunnugt
um þann heimanmund sem reidd-
ur var af hendi af hálfu hins opin-
bera við stofnun íslandsbanka.
Nákunnugur maður málinu full-
yrðir við undirritaðan að sú fjár-
hæð hafi numið rúmum 3,5 millj-
örðum kr. Nær 3 milljörðum kr.
vegna gjaldþrots Útvegsbankans
og tapaðra útlána hans og 700
milljónum kr. vegna yfirtöku rík-
isins á lífeyrisskuldbindingum
Útvegsbankans.
Það hefír enginn haldið því
fram að þetta hafí verið óþörf
aðgerð eða röng. Allt að einu var
kostnaður greiddur að fullu með
fé skattgreiðenda.
Hvað ætli þeir séu annars
margir milljarðatugirnir, sem
þessi sami Kristján krefst að
færðir séu til umbjóðenda hans í
sjávarútvegi með þeirri gengisfell-
ingarkröfu, sem hann klifar á?
Milljarðatugir úr vasa almenn-
ings, líka þeirra, sem ekki hafa
efni á að gréiða skatta.
Það er einkennilegur holhljóm-
ur í stefnu ríkisstjórnarmanna í
einkavæðingarmálum og ekki^síð-
ur gömlu flokksbræðra undirrit-
aðs. Á meðan þeir strita við að
einkavæða ríkisbankana lauma
þeir fulltrúa sínum inn í stjórn
eina einkabankans og gera hann
meira að segja að formanni. Og
inn í stjóm Islandsbanka er Krist-
jáni fleytt á doríu frá móðurskip-
inu ríkissjóði, sem ber nafnið Fisk-
veiðasjóður Islands. Af hverju sel-
ur ríkið ekki hlut sinn í íslands-
banka og lætur einkabankann í
friði? Varla geta erfiðar mark-
aðsástæður ráðið, þar sem fjár-
málaráðherra hefír verið með i
takinu fram á síðustu daga sölu
heils Búnaðarbanka.
Ef málið snýst um bitling til
handa Kristjáni Ragnarssyni má
minna á, að í árslok verður kosið
upp á nýtt í bankaráði ríkisbank-
anna.
Reykjavik 3. mars 1993,
Sverrir Hermannsson.