Morgunblaðið - 01.04.1993, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. APRIL 1993
Fossarnir í hundana?
eftir Friðrik
Daníelsson
í fullri alvöru er nú farið að ræða
um útflutning raforku um sæstreng
til Evrópu. í hnotskurn er hér stefnt
að því að leyfa erlendum aðilum að
virkja ijómann að íslenskri fallvatns-
orku og koma henni ónýttri úr landi
án þess að nokkur varanleg atvinnu-
sköpun verði í landinu. Þetta er aug-
ljóslega hættulegt ákvörðunarrétti,
arði og atvinnu landsmanna.
Auðlindimar
Höfuðauðlindir íslands, sem nýta
má til atvinnusköpunar og útflutn-
ings, eru fiskimiðin og orkan i fall-
vötnum og jörð. Með mikilli baráttu
hefur íslendingum tekist að halda
fiskimiðunum. Jafnvel beiting her-
valds frá Evrópubandalagsríki
megnaði ekki að buga vilja þjóðar-
innar. Aldrei hefur komið til greina
að veita útlendingum aðgang að
fiskimiðunum. Að mínu mati kemur
ekki heldur til greina að veita útlend-
ingum aðgang að orkulindunum.
Þegar nú sér fyrir endann á nýtingu
fiskimiðanna verða menn að snúa
sér að fullri alvöru að nýtingu orku-
lindanna. Talið er að hægt sé að
virkja hér um 45 árs-terawattstund-
4M*ir rafmagns, til viðbótar því sem
þegar er virkjað. Þar af um 20 úr
jarðvarma og 25 úr fallvötnum.
Jarðvarminn
Hagkvæm raforkuvinnsla á há-
hitasvæðum fæst ekki nema með
samnýtingu orkunnar með iðnaði og‘
hitaveitum, þannig er hægt að nýta
um fimmtung orkunnar til raf-
magnsframleiðslu. Nýting háhita-
svæðanna til iðnaðar er ekki komin
það langt á veg að hægt sé að fá
raforku þaðan til uppbyggingar
orkufreks iðnaðar svo um muni.
Framleiðslugetan er nú um 0,3
terawatt-stundir. Hana mætti þó
auka verulega þar sem samkeyrslu-
hagræðið er fyrir hendi, sérstaklega
á Nesjavöllum, þar sem stórt háhita-
svæði er nýtt til varmaöflunar og
raforkan fæst mjög hagkvæmlega
sem aukaafurð. En jafnvel þó um
fimmföldun yrði að ræða hefði það
litla þýðingu við útflutning 9 teraw-
att-stunda til Evrópubandalagsins,
eins og verið er að bollaleggja nú.
Væru háhitasvæðin virkjuð til
raforkuframleiðslu eingöngu færi
megnið af orkunni til spillis. Háhita-
svæðunum má líkja við varmanámur
þar sem varmaorkan eyðist með tím-
anum.
Opnun háhitasvæðis um nokkur
þúsund megawött (sem til þyrfti ef
framleiða ætti til dæmis helminginn
af því sem færi í hundana, um 500
MW) mundi þýða, að sóað væri
meiri orku en Landsvirkjun og Hita-
veita Reykjavíkur framleiða til sam-
ans! En það sem mestu máli skiptir
er, að óvissuþættirnir um kostnað
við slíkar (ósamtengdar) gufuafl-
stöðvara eru margar. Áhættan við
•byggingu þeirra er mikil. Reynsla
okkar af þeim er afar slæm.
500 MW stöð, fyrir útflutning
raforku, yrði dýr og of áhættusöm
fjárfesting fyrir íslenska aðila.
Fallvatnsorkan
Talið er að hagkvæmt sé að virkja
um 25 árs-terawatt-stundir vatns-
orku til viðbótar. En af þessum 25
eru aðeins um 15 sem kosta svipað
og núverandi virkjanir, verði virkjað
meira hækkar kostnaðurinn ört.
Þær 9 terawatt-stundir sem talað
er um að flytja ónýttar úr landi eru
því ijóminn af íslenskri vatnsorku
eða um 60% af hagkvæmasta óvirkj-
uðu vatnsafli landsins!
Þeir tveir aðilar sem eru að at-
huga uppbyggingarmöguleika áliðn-
aðar hér (Átlandal og Keiser) munu
líta til möguleika á stækkun álver-
anna síðar. Orkuþörf þeirra, sem er
um 6 terawatt-stundir í byijun,
gæti hægiega aukist í 10-15 teraw-
att-tíma samanlagt þegar til lengra
tíma er litið, þeir þurfa að tryggja
sér aðgang að orkunni ef vel skyldi
ára til framleiðsluaukningar síðar.
Þannig verða samningsumleitanir
um sölu orku á hagstæðara verði til
þessara aðila ósannfærandi, ef virkja
þarf dýrasta vatnsaflið til þess að
útvega þeim rafmagn, á sama tíma
og verið er að tala um útflutning 9
terawatt-stunda til Evrópubanda-
lagsins.
Og þá á eftir að reikna með ann-
arri uppbyggingu orkufreks iðnaðar
sem kemur til á næstu áratugum.
íslendingar ráða ekki
við útflutning
Framleiðsla 9 árs-terawatt-
stunda, sem verið er að athuga með
sölu á til Hollands er stærri fjárfest-
ing en svo að íslendingar ráði við
hana. Við ráðum ekki einu sinni við
að byggja virkjanirnar sem til þurfa
að koma hér. Bara þær mundu kosta
130 milljarða króna og mundu auka
heildarskuldir þjóðarinnar meira en
50%! (úr 220 í 350 milljarða, sé
reiknað með lánsfiármögnun ein-
göngu).
Það er því ljóst að erlendir eignar-
aðilar þyrftu að koma inn þegar við
byggingu virkjananna. Það yrði kú-
vending og meiriháttar uppgjöf af
hálfu Islendinga sem hafa haft á
stefnuskránni yfirráð yfir auðlindum
landsins.
Ef við héldum þeirri stefnu að
virkja til nýtingar innanlands gæti
Landsvirkjun sjálf ráðið við fram-
kvæmdirnar. Áfangarnir yrðu minni
og dreifðari.
Litlar tekjur af
rafmagnsútflutningi
Með heppni gætu tekjur af sölu
9 terawatt-stunda orðið af stærðar-
gráðunni 10 milljarðar á ári (miðað
við afhendingu í hundana, þ.e. í
tengistöð sæstrengs hér). Þetta er
aðeins um 10% af núverandi útflutn-
ingstekjum landsins. Þessar tekjur
verða að miðast við þær gjaldeyris-
tekjur sem fengjust frá orkufrekum
iðnaði sem keypti þetta orkumagn
til nýtingar innanlands. Þar gæti
orðið um að ræða 5-10 falt hærri
gjaldeyristekjur eftir því hvaða
framleiðslu yrði um að ræða. Óviss-
an um verðþróun raforku í Evrópu-
bandalaginu til lengri tíma er og
verður mikil. Mikil óvissa er og verð-
ur um rekstraröryggi og viðgerðar-
kostnað sæstrengs. Þegar tillit er
tekið til þessara óvissuþátta verður
tekjuáætlun mjög óviss og afkomu-
Friðrik Daníelsson
„íslendingar verða að
fara fram í breiðri víg-
línu úr vörn kreppu-
hugsunarháttarins í
sókn til frekari orku-
nýtingar. Þar verður
framtíðaratvinna og
fjárafli landsmanna.“
möguleikar þar með. Má ekki mikið
útaf bera ef reka á 1000 megawatta
virkjun og þjóna 130 milljarða fjár-
magnsbagga!
Engin varanleg atvinnusköpun
íslenskt efnahagslíf gæti orðið
fyrir afdrifaríkri sprengingu yrði
ráðist í 300 milljarða króna erlenda
fjárfestingu hér (virkjanir og hund-
ar). (Þetta er meira fjármagn en
bundið er nú í helstu útflutningsat-
vinnuvegum landsins samanlagt.)
En þegar rykið verður búið að setj-
ast yfir rústirnar verður litil sem
engin atvinnustarfsemi eftir til fram-
búðar tengd verkefninu. En vinnu-
markaðurinn í sárum og verktakar
verkefnalausir.
Ef orkan væri nýtt innanlands
gætu fleiri þúsund manns fengið
atvinnu til frambúðar.
Hér er mikilvægt að taka fram,
að framleiðsla orkunýtandi iðnaðar
hér á landi hefur tekist mjög vel.
Vörugæði eru með því besta sem
þekkist. Fyrirtækin hafa virka þró-
unarstarfsemi. Mitt mat er, að þessi
iðnaður, sem oft er erfiður og flók-
inn tæknilega, henti íslendingum
vel.
Umhverfisvæn orka
Menn telja að raforka héðan sé
söluhæfari af því að hún sé umhverf-
isvæn. En virkjanirnar valda varan-
legum umhverfisspjöllum hérlendis.
Ekki er von að Evrópubandalagsbú-
ar geri sér grein fyrir þessu, Island
er í þeirra augum svo fámennt að
það er „nokkurn veginn óbyggt“ svo
vitnað sé í orð Hollendinganna.
9 terawatt-stundir frá íslandi
hafa hverfandi áhrif á mengun í
Evrópubandalaginu, þar er orku-
þörfin þúsundir terawatt-stunda
þannig að orkan héðan gæfi varla
útslag á mælana þar.
Vörn í sókn
Svo virðist sem yfirvöld orku- og
iðnarmála og sérfræðinga þeirra séu
farin að eyða tíma sínum og fé al-
mennings í að koma orkuauðlindum
landsins ónýttum í hendur útlend-
inga, í stðinn fyrir að vinna að upp-
byggingu orkufreks iðnaðar. Hér er
illa farið með fjöregg afkomenda
okkar og fjármuni almennings.
Upphlaupið í kringum sæstrengs-
hugmyndina sýnir, að það er brýnt
að til komi skýrt afmörkuð stefna
Islendinga í þessum málum. Þar
þarf að vera ljóst að ásetningur
stjórnvalda, hvaða stjórnmálaflokk-
ur sem fer með völd, sé að nýta inn-
lendar orkulindir til atvinnuupp-
byggingar innanlands. Um þetta
þarf að vera full sátt. Það er afar
mikilvægt að gera langtímaáætlun
um uppbyggingu orkunýtandi iðnað-
ar til margra áratuga, sem íslenskt
þjóðfélag getur byrgt. Leita þarf sem
víðast eftir fjárfestingu og samvinnu
erlendra fyrirtækja í orkufrekum
iðnaði og fyrir þurfa að liggja glögg-
ar upplýsingar um hvað þeim býðst.
Einnig þarf að leita leiða til þess að
Islendingar, einstaklingar og fyrir-
tæki, geti fjárfest í stórauknum
mæli í orkunýtandi starfsemi og
ekki síst, að núverandi fyrirtæki í
greininni geti vaxið og dafnað. Ríkis-
valdið verður að vera reiðubúið að
taka forystuna sjálft í einstökum
verkefnum, sérstaklega þeim minni.
Islendingar verða að fara fram í
breiðri víglínu úr vörn kreppuhugs-
unarháttarins í sókn til frekari orku-
nýtingar. Þar verður framtíðarat-
vinna og Qárafli landsmanna.
Höfundur er efnaverkfræðingur.
Námskeið ætluð
atvinnulausum
Menningar- og fræðslusamband alþýðu stendur fyrir námskeiðum,
sem eru ætluð atvinnulausum. Starfsmenntasjóður félagsmála-
ráðuneytisins og Atvinnuleysistryggingasjóður greiða námskeiðs-
gjöld. Eftirtalin námskeið verða í Reykjavík. Þau eru haldin ýmist
fyrir eða eftir hádegi og standa yfir í 4 virka daga.
Sjúlfsstyrking, fjórmól heimila,
atvinnuumsóknir og mannleg
samskipti
31. mars til 6. apríl
annað 14. april til 20. apríl
Enska - talmól
13. til 16. aprfl
Enska fyrir byrjendur
13. til 16. apríl
Tölvunómskeið fyrir byrjendur
5. til 7. apríl
Almenn skrifstofustörf
13. til 16. apríl
WINDOWS-forritið
14. til 16. apríl
Bókfærsla
13. til 16. apríl
Tölvunómskeið, fromhold
14. til 16. apríl
Stafsetning
19.-21 apríl og 26. apríl
Ritvinnslukerfið WORD
19. til 21. apríl
Rifjum upp reikning
19. til 23. apríl
Tölvunómskeið fyrir byrjendur
19. til 21. apríl
Tölvunómskeið, framhald
26. til 29. apríl
WINDOWS-forritið
26. til 29. apríl
Skráning fer fram í síma 814233frá
klukkan 9:00-17:00 alla virka daga.
Námskeið eru einnig haldin utan
Reykjavíkur ísamvinnu við
stéttarfélög á hverjum stað.
Hognýtt heimilishald
Fatsaumur I 13. til 16. apríl
Fatasaumur II 13. til 16. apríl
Matreiðsla 19. til 21. mars
£
fc
MFA
Ef til er
skinka
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að soðin köld skinka er til
margra hluta nytsamleg. Hægt er
að nota hana í heita og kalda rétti,
svo ekki sé nú minnst á hvað hún
er góð ofan á brauð. Margir fram-
leiðendur senda þá afurð á markað-
inn og skal ekki dæmt um hvað
best er af því sem fáanlegt er. Lofs-
vert er að auka fjölbreytnina. Má
þar t.d. nefna svokallaða léttskinku,
sem auk þess að vera hitaeininga-
snauðari er ódýrari að því best er
vitað. í verslunum, þar sem eru
kjötborð, er stundum hægt að kaupa
skinkuenda, sem þá er hægt að
skera í þykkari bita en sneiðarnar
í lofttæmdu umbúðunum eru. Ef til
er skinka er hægt að hafa t.d. grat-
íneraðar skinkurúllur eða blómkál
með skinkubitum í matinn.
Gratíneraðar skinkurúllur
Ætlað fyrir 4
2 dl soðin löng hrísgrjón
8 sneiðar af skinku
1 dós aspas
Sósan:
1 dl majones
'h dl chilisósa, helst sæt
1 'h dl kaffiijómi
1 dl rifinn ostur
Soðin hrísgijónin sett í ofnfast
fat. Soðið látið síga vel af aspasin-
Gratíneraðar skinkurúllur.
Blómkál með skinkubitum.
um áður en skinkusneiðun-
um er vafið utan um hann.
Magn og gerð aspass getur
hver ráðið. Skinkurúllurnar
eru lagðar ofan á hrísgijón-
in og er hægt að hafa rétt-
inn tilbúinn þannig fyrir-
fram. Sósan er búin til á
eftirfarandi hátt:
Majonesi og chilisósu
blandað saman og ijóminn
hrærður út í. Hellt yfir
skinkuna, rifnum osti stráð
yfir og bakað í ofni í 15
mín. við 225°C. Gott brauð,
helst gróft, og grænmetissalat bor-
ið með.
Blómkál með skinkubitum
Ætlað fyrir 4
1 stórt blómkálshöfuð soðið í söltu
vatni, u.þ.b. 2 tsk. salt í
1 1 vatns
Sósan:
2 msk. smjör
3 msk. hveiti
5 dl mjólk
100 g soðin skinka
salt og pipar
brytjuð steinselja
Blómkálið tekið sundur í greinar,
fyrir eða eftir suðu. Þess ber að
gæta að hafa það ekki ofsoðið.
Búinn er til venjulegur uppbakaður
jafningur og látinn sjóða í nokkrar
mín., kryddaður að smekk. Skinku
í smábitum bætt út í og látið hitna
með. Hellt yfir blómkálið um leið
og borið er fram. Steinselju stráð
yfir. Soðnar kartöflur eða gott
brauð borið með.