Morgunblaðið - 22.05.1993, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1993
Grammófónn með trekt
eftir Kjartan
Guðjónsson
í upphafi máls míns vil ég biðja
forláts á því að ég skuli eingöngu
fjalla um sjálfan mig andspænis sér-
fræðingagenginu, en ég veit að
margir góðir listamenn standa þar
í sömu sporum og ég. Bjöm Th. er
orðsins akróbat, ef á þarf að halda
getur hann talið þeim sem ekki vita
betur trú um að froðusnakk sé hin
dýpsta speki. Núna hentar honum
að snúa því svo, að ég haldi fram
að listfræðingar sinni ekki fræðun-
um. Því miður fyrir Björn er það
skjalfest og öllum ljóst, ef þeir opna
augun þegar þeir lesa, að í hvert
sinn sem ég hef þurft að minnast á
þessa stétt manna, hef ég óskað
þess að þeir héldu sig við leistann
sinn í stað þess að belgja sig út sem
spámenn og spekinga, með allar
klær úti eftir embættum og völdum.
Björn er þar engin undantekning
hvað varðar völd og áhrif, en sem
betur fer orðinn of gamall til að
sökkva sér niður í þá goðafræði og
heimspekiþvælu sem heltekur obb-
ann af listfræðingum þessa dagana
og kom raunar sem himnasending í
fang þeirra og forðar þeim frá því
sem þeir eiga erfiðast með, að fjalla
um myndlist klárt og kvitt. Óvinum
heimspekinnar verður nú allt að
vopni. Björn ræður öllu sem hann
vill ráða í tveim söfnum, ASÍ-safni
og Háskólalistasafni. Ummæli mín
í sambandi við hið fyrrnefnda fóru
illa í hann, raunar var hann svo fýld-
ur að halda mætti að hann vissi
uppá sig skömmina. Svo er þó ekki,
skömmin hefur ekki þvælst fyrir
honum hingað til. Ef ég vissi ekki
betur myndi ég halda að það væri
farið að slá útí fyrir karlinum.
„Danskir listfræðingar uppgötvuðu
Kjarval." Svo mörg voru þau orð.
Og það voru náttúrlega þeir sem
kenndu okkur að meta hann. Og
hvemig fóru þeir nú að því — gegn-
um ritsímann, með bréfum, eða voru
það bréfdúfur — hvernig? Er ekki
kominn tími til að Björn fari í enn
einn leiðangurinn til að grafa upp
bein þessara manna, svo að hægt
sé að jarða þau í heiðursgrafreit á
íslandi? Ég veit ekki betur en Kjarv-
al sé lítið sem ekkert þekktur í út-
löndum þrátt fyrir ámátlegar til-
raunir listbraskara til að markaðs-
setja hann og gera okkur sem eigum
hann og fundum hann ókleift að
hafa hann hjá okkur. Kjarval er ein
íslands upphefð sem kemur ekki að
utan. Og áfram rásar Bjöm og nú
um mótívið vinnandi fólk og ASÍ-
safnið. Það fannst einhver fnykur
af rótgróinni fyrirlitningu hins skrif-
lærða á þeim sem svitna við vinnu
sína. Og sá uppgötvaði nú sannind-
in: Safni ber ekki að kaupa verk
fyrir mótívið eitt, og nú brakar í
rambaldinu. Þetta getur ekki nokk-
urt mannsbarn annað en samþykkt.
En nú spurning: Eftir hveiju fer
Björn þegar hann kaupir eftir — við
skulum segja Helga Þorgils? Metur
hann myndina eftir malerískum gild-
um, eftir goðafræðilegu mótívi,
frægð í útlöndum eða enn öðm?
Það skyldi þó ekki vera mótívið
og frægðin, því Björn þarf að sanna
að hann sé með á nótunum í nútíð
og fortíð.
Og þá er það mergurinn málsins,
hann er ófær um að meta málverk
á eigin spýtur. Hér á árum áður,
þegar septemberistar voru að hasla
sér völl, var Björn þá ungur að árum
eins og við flestir, einskonar málpípa
hópsins. Hann hafði ekki verið lengi
með okkur, þegar við allir sem einn
vorum orðnir klárir á því, að Björn
sá ekki myndir. Þegar hann skrifaði
var hann bestur í formálanum. Eng-
inn skipti um skoðun er tímar liðu.
Hann er eins og skáld, sem vantar
brageyra, eða söngvari, sem vantar
tóneyra. Margir leikmenn, listunn-
endur, hafa einmitt þessa tilfinningu
eða myndrænt brageyra, en eru nú
orðið margir famir að trúa því að
þeir botni ekkert í myndlist vegna
rövisins í sérfræðingum. Trúlega
hefur til þessa enginn verið nógu
hreinskilinn til að segja honum sann-
leikann, enda líklega orðið til lítils
því að hann gerðist fljótlega lunkinn
við að fá skoðanir að láni og gera
þær að sínum. Stíllinn brást honum
aldrei.
Snemma komst hann á þá skoðun
— eða fékk hana að láni — að ég
væri ekki burðugur listamaður. Það
hlýtur að hafa verið talsverður pót-
entát sem lánaði honum, því að ég
lenti ofan í skúffunni: Afgreitt mál
í eitt skipti fyrir öll. Þess ber þó að
geta að hann hefur nú nýlega viður-
kennt að ég væri liðtækur skopteikn-
ari — eða hafi verið. Dómgreindin
leikur Björn jafnan grátt. Skopteikn-
ingar hef ég aldrei ráðið við, þrátt
fyrir örvæntingarfullar tilraunir
bæði í skóla og einkum þegar mig
langaði til að efla kommúnismann.
Og víkjum nú aðeins að söguskoðun
sérfræðinganna. Samkvæmt sér-
fræðinni í Listasafni íslands dó ég
einhvern tímann kring um 1978.
Samkvæmt sérfræðiúrskurði í Borg-
arlistasafni dó ég daginn sem Gunn-
ar Kvaran tók þar við völdum. Sam-
kvæmt sérfræðingi ASÍ-safns og
Háskólalistasafns hef ég aldrei verið
til. En þetta gerir ekkert til, hvorki
Björn né hinir listfræðistrumparnir
hafa nokkra burði til að afskrifa
einn eða neinn. Þagnarmúr þeirra
er bara frauðplast og mætti Úlfar
Þormóðsson hafa það í huga. Síðan
hin margvíslegu og ótlmabærtu and-
lát mín báru að garði hef ég haldið
mínar stærstu sýningar við frábærar
undirtektir fólks sem ég treysti.
Björn á sér gamlan grammófón
með trekt og plötur með fyrirlestrum
sem hafa dugað honum í áratugi og
ekkert iát þar á, og þar er nú aldeil-
is ekki urg né hopp í nálum því að
hann veit heilmikið um söguna.
Hann er bráðlaginn við að drífa upp
kvöldvökustemmningu og seiðir fólk
til sín í fífilbrekkurnar. Og nú líður
að grand finale í sápuóperunni Björn
Th. Björnsson, Björnspostilla í burð-
arliðnum I Listasafni, sópran Bera
Nordal, rauður dregill í átt til ódauð-
Kjartan Guðjónsson
„Síðan hin margvíslegu
og ótímabæru andlát
mín báru að garði hef
ég haldið mínar stærstu
sýningar við frábærar
undirtektir fólks sem
ég treysti.“
leikans. Aðeins er eftir smáfínpússn-
ing fyrir söguna: Björn má ekki láta
það spyrjast að hann hafí verið orð-
inn lummó í ellinni, svo að hann
tekur nú í faðm sér ungviðið, hina
framsæknu og þar fram eftir götun-
um, hvað sem hann nú botnar í því
öllu saman.
Það kæmi mér ekki á óvart að
einhveijum dytti í hug við lestur
þessarar greinar að hér fari gamall
bitur maður. Svo er þó ekki. Ég er
ekki líkt því jafn reiður og ég sýnist
vera. Þetta heyrir undir hrekkvísi,
það má ekki milli sjá hvort mér þyk-
ir skemmtilegra að gera at I oflát-
ungum eða draga burst úr nefi
hrokagikkja.
Höfundur er listmálari.
ATVINNULEYSI
• •
Atvinnumöguleikar
í atvinnuleysinu
Betri nýting í stað eyðslu
í atvinnuleysi eru atvinnumöguleikar lausnarorðið. Atvinnumögu-
leika er víða að finna ef grannt er skoðað.
Áherslubreytingar hafa orðið á neyslumunstri þjóðarinnar án
þess að við höfum veitt því sérstaka athygli. Margar þessar breyting-
ar hafa verið til hins betra en aðrar orkar tvímælis. Þjóðin hefur
lifað við betri efnahag síðustu áratugina en nokkurn tíma áður en
sóun hefur hefur líka verið meiri.
Þó að ekki sé litið lengra aftur
I tímann en 20 ár, þá má sjá að
breytingar á lífskjörum fólks og lífs-
stíl urðu ótrúlega miklar á þessu
tuttugu ára tímabili. Breytingamar
komu ekki aðeins fram I stærri
umgjörð heimila heldur einnig öllu
neyslumunstri íjölskyldunnar. En
um leið breyttist einnig viðhorf til
verðmæta. Fjölmargt sem þótti
bruðl hér áður fyrr, hefur á seinni
árum verið litið á sem sjálfsagðan
hlut og er þar m.a. átt við nýtingu
hluta eins og smærri heimiiistækja
sem aflað hefur verið til heimilis,
oft með nokkrum tilkostnaði.
Það hefði þótt mikil sóuna á verð-
mætum hér á árum áður ef ekki
hefði verið farið með biluð heimilis-
tæki eins og straujám, brauðrist,
lampa, útvarpstæki, plötuspilara
.o.s.frv., í viðgerð - i stað þess að
fleygja þeim og kaupa ný eins og
hér hefur verið gert undafarin ár.
Fyrir tveim áratugum síðan vom
starfrækt viðgerðarverkstæði þar
sem góðir fagmenn tóku að sér við-
gerðir fyrir viðráðanlega þóknun.
Síðan hefur þessi þjónusta lagst af,
hún þótti ekki borga sig.
Rafmagnstæki eru tiltölulega dýr
í innkaupum, það getur því orðið
dýrt, ekki aðeins fyrir heimilin held-
ur einnig fyrir þjóðfélagið, þegar
henda þarf tækjum, oft vegna smá-
vegis bilana, vegna þess að ekki
er hægt að fá þau get við þau.
Um þessar mundir kreppir að í
þjóðfélaginu, efnahagur fólks er
þrengri en áður og atvinnuleysi er
hjá mörgum starfsstéttum. Og þó
að ekki sé alltaf um atvinnuleysi
að ræða þá hafa fjármál heimila
víða farið úr böndunum, eyðslan
hefur verið meiri en það sem aflað
hefur verið. En oft hafa aðstæður
boðið upp á óþarfa eyðslu. Að und-
anförnu hafa fjölmörg félagasam-
tök, þar á meðal Neytendasamtök-
in, verið að bjóða upp á aðstoð við
að koma reglu á fjáreiður heimilis-
ins og hvatt er til hagsýni á öllum
sviðum. Nú ætti því að vera kjörinn
tími taka upp gamla siði og nýta
betur þess sem aflað er.
Það gæti því orðið atvinnuskap-
andi fyrir framtaksama rafvirkja
eða rafeindavirkja að setja upp við-
gerðarverkstæði þar sem hægt
væri að fá viðgerð á algengum
heimilistækjum. Slík þjónusta gæti
einnig leitt til sparnaðar í útgjöldum
hjá almenningi.
Annar þáttur sem ekki hefur
verið sinnt sem skyldi undafarin ár,
eru viðgerðir á fatnaði. Það getur
verið mikill sparnaður í góðu við-
haldi á fötum. Föt eru dýr, jafnvel
stuttir einfaldir sokkar geta kostað
um 500 krónur parið. Það getur
því legið talsverður peningur í sokk-
um sem lagðir hafa verið til hliðar
vegna þess að göt eru komin á þá
og þekkingu skortir til að gera við
þá á viðunandi hátt.
Námskeið í viðgerðum og einnig
í breytingum á fatnaði kæmi ekki
aðeins ijölmörgum fjölskyldum og
einstaklingum að gagni, heldur
gæti það orðið hæfu fólki atvinnu-
skapandi starf.
Orkubú Vestfjarða með lægsta
orkuverðið til fiskvinnslustöðva
Isafirði.
HVERGI á Iandinu er nú hagstæðara raforkuverð til fiskvinnslu-
stöðva en hjá Orkubúi Vestfjarða. Almennt orkuverð hefur aldr-
ei verið kaupendum hagstæðara í samanburði við önnur raforku-
fyrirtæki. Þetta kom fram í máli Kristjáns Haraldssonar orkubús-
stjóra á aðalfundi Orkubúsins.
Það sem mesta athygíí vakti á
fundinum var erindi Hauks Tóm-
assonar jarðfræðings um það sem
hann kallar þakrennuvirkjanir á
Vestfjörðum. Með nútímalegum
aðferðum má safna öllu vatni af
svokölluðu Glámuhálendi og virkja
þar 1400 gígavattstundir. Ekki er
þó líklegt að hafist verði handa á
næstunni, þar sem nóg raforka er
nú til í landinu og gera þyrfti um
30 km löng jarðgöng á svæðinu
auk á annars tug smárra og stórra
stíflumannvirkja.
Tap á rekstri Orkubúsins var
117 milljónir eftir að afskrifað
hafði verið fyrirtæpar 195 milljón-
ir.
Formaður stjórnar Orkubúsins,
Eiríkur Finnur Greipsson, var end-
urkjörinn og stjórnin að öðru leyti
en því að Kristján K. Jónasson á
Isafirði fór úr aðalsæti í varasæti,
en varamaðurinn Steindór Ög-
mundsson settist í sæti hans.
Úlfar
TALAÐ GEGN
BETRIVITUND
eftir Friðrik
Sigurðsson
Ekki nenni ég fara í þrætubókar-
list við Þorgrím Starra Björgvinsson,
en sé mig þó tilknúinn að andmæla
hluta af samhliða greinum hans í
Morgunblaðinu 11. maí sl. og Degi
14. maí sl.
Um áraraðir hefur Þorgrímur
Starri haldið á lofti röngum og órök-
studdum fullyrðingum um meinta
skaðsemi Kísiliðjunnar á lífríki Mý-
vatns. Rannsóknir á lífríki vatnsins
hafa staðið yfír árum saman og
kostað hátt I eitt hundrað milljónir
króna. Þar hefur ekkert komið fram
sem styður álit .Þorgríms Starra og
skoðanabræðra hans.
Þegar svo er komið sögu, bregður
Þorgrímur Starri á það ráð, með
dyggum stuðningi sveitunga síns,
Eysteins Sigurðssonar á Arnarvatni,
að beina spjótum sínum að persónu
framkvæmdastjóra Kísiliðjunnar.
Dylgjur þeirra eru ekki svaraverðar.
Þær Iýsa aðeins rökþroti.
Þeir Þorgrímur Starri og Eysteinn
saka framkvæmdastjóra Kísiliðjunn-
ar um að ala á sveitaríg. Sjálfir
hafa þeir í áraraðir staðið að árásum
á starfsemi Kísiliðjunnar og allt sem
henni tengist og þannig átt í útistöð-
um við að minnsta kosti 40% Mý-
vetninga. Þeir hafa stefnt lífsafkomu
þessa fólks í voða, sem og möguleik-
um Skútustaðahrepps til að veita
þá þjónustu sem honum ber. Hver
elur á sveitaríg?
í áðurnefndri Morgunblaðs- og
Dagsgrein reynir Þorgrímur Starri
að bera til baka yfírlýsingar sínar í
frægu viðtali við Þjóðviljann árið
1959. Hann segir að ekki hafi sést
önnur eins veiði í Mývatni og sum-
arið 1959. Þá er talið að veiðst hafi
47.500 silungar. „Slík tala hefur
Friðrik Sigurðsson
„Þeir hafa stefnt lífs-
af komu þessa fólks í
voða.“
ekki sést á blaði síðan Kísiliðjan fór
að láta að sér kveða,“ segir Þorgrím-
ur Starri í grein sinni. Þetta er rangt.
Þegar Kísiliðjan hélt upp á 20 ára
starfsamæli sitt árið 1986, sama ár
og þáverandi iðnaðarráðherra fram-
lengdi námaleyfi félagsins til ársins
2001, veiddust 45.826 silungar I
Mývatni, eða 96,5% af veiðinni 1959.
hvers vegna velur Þorgrímur Starri
að geta þess ekki?
Höfundur er framkvæmdastjóri
Kísiliðjunnar við Mývatn.