Morgunblaðið - 22.05.1993, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1993

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. ( lausasölu 110 kr. eintakið.
Kjarasamningar
Eftir nokkrar sviptingar
undanfamar vikur hefur
það orðið niðurstaða atvinnu-
rekenda, verkalýðshreyfingar
og ríkisstjórnar að gera kjara-
samninga, sem kosta ríkissjóð
nokkra milljarða króna, sem
ekki eru til. Rökin fyrir því að
gera kjarasamninga, sem eru
skattgreiðendum svo dýrir, em
þau, að með þeim sé vinnufrið-
ur tryggður til ársloka 1994,
ennfremur stöðugleiki í efna-
hagsmálum og verðbólga í lág-
marki. Þótt samningarnir kosti
ríkissjóð mikla fjármuni, mundi
óróleiki á vinnumarkaði og
hugsanleg verkföll einnig kosta
þjóðarbúið mikið fé og þess
vegna sé réttlætanlegt að taka
nokkra áhættu í fjármálum rík-
isins. Ríkisstjórnin geti nú snú-
ið sér að öðrum veigamiklum
verkefnum.
Það eru vissulega rök, sem
ástæða er til að hlusta á, að
samningar án kauphækkana til
ársloka 1994 séu svo mikils
verðir að nokkru megi. kosta
til að tryggja þá. Hins vegar
er Ijóst, að á þessu stigi hafa
samningar ekki verið gerðir
nema til áramóta. Ástæðan er
sú, að fyrir 10. nóvember nk.
á að endurmeta forsendur
samninganna og þá getur hvor
aðili um sig sagt samningum
lausum „ef marktæk frávik
hafa orðið á samningsforsend-
um skv. 6. gr.“, eins og segir
í samningnum. Komi til upp-
sagnar af þessum sökum tekur
sú uppsögn gildi í byijun jan-
úar 1994.
í 6. gr. samningsins, sem
vísað er til hér að framan, kem-
ur fram, að ein forsenda samn-
ingsins er sú, að aflakvótar á
næsta fiskveiðiári verði ekki
minni en á yfirstandandi fisk-
veiðiári. Á yfirstandandi fisk-
veiðiári er heimilt að veiða 205
þúsund tonn af þorski en
stefnir^ í 230 þúsund tonna
veiði. Á næstunni má gera ráð
fyrir, að Hafrannsóknastofnun
leggi fram tillögur sínar fyrir
næsta fiskveiðiár. Fyrir tæpu
ári urðu hörð pólitísk átök inn-
an ríkisstjórnarinnar um afla-
kvótann á þessu ári. Sjávarút-
vegsráðherra vildi fylgja tillög-
um Hafrannsóknastofnunar.
Forsætisráðherra vildi ganga
lengra. Niðurstaðan varð, að
þeir mættust á miðri leið. Það
yrðu óvænt og ánægjuleg tíð-
indi, ef Hafrannsóknastofnun
legði til sáma aflakvóta og
ákveðinn var fyrir þetta fisk-
veiðiár. Líkurnar á því, að svo
verði, hljóta hins vegar að vera
takmarkaðar. Ekki má mikið
út af bregða til þess að þessi
forsenda fyrir samningunum
bresti.
í sömu grein samningsins
kemur fram, að hann byggist
á því, að verðlag á sjávarafurð-
um verði að meðaltali 3% hærra
á þriðja ársfjórðungi en var á
1. ársfjórðungi og haldist
a.m.k. svo hátt út samnings-
tímabilið. Vandamál okkar Is-
lendinga væru auðleyst, ef við-
gætum samið um fiskverð á
erlendum mörkuðum með þess-
um hætti. Svo er ekki. í raun
þýða bæði þessi ákvæði, að
aðilar hafa samið um, að bresti
þessar forsendur verði samn-
ingum ekki sagt upp, ef gengi
krónunnar verði fellt af þeim
sökum. Gengisfelling, hvort
sem er nú eða síðar á þessu
ári, jafngildir hins vegar upp-
gjöf í efnahags- og atvinnumál-
um okkar og jafnframt uppgjöf
í baráttu núverandi ríkisstjórn-
ar fyrir því að leiða þjóðina út
úr kreppunni.
Ríkisstjórnin lýsir því yfir,
að hún muni stuðla að vaxta-
lækkun og slík vaxtalækkun
er ein af forsendum kjarasamn-
inganna, En jafnframt er ljóst,
að lánsfjárþörf ríkissjóðs mun
stóraukast á þessu ári og næsta
ári vegna stórfellds aukins
hallareksturs í kjölfar samning-
anna. Bankar og sparisjóðir
bera sí og æ fyrir sig lánsfjár-
þörf ríkisins, þegar spurt er,
hvað valdi hinu háa vaxtastigi
í landinu. Þess vegna er erfitt
að sjá, hvernigþað dæmi geng-
ur upp hjá ríkisstjórninni að
tryggja vaxtalækkun, eins og
hún hefur lofað, en auka jafn-
framt hallarekstur ríkissjóðs
með -því að taka á ríkissjóð
margra milljarða útgjöld.
Það dæmi getur gengið upp,
ef ríkisstjómin tekur ákvörðun
um stórfelldan niðurskurð rík-
isútgjalda. Til þess að svo megi
verða þarf hins vegar að verða
hugarfarsbreyting hjá ráðherr-
um. Þeir verða að hætta að líta
á sjálfa sig sem hagsmuna-
gæzlumenn þeirra aðila, sem
heyra undir viðkomandi ráðu-
neyti en líta í þess stað svo á,
að þeir séu fulltrúar almenn-
ings í landinu, skattgreiðenda,
og ganga til verks með hags-
muni þeirra í huga. Hið já-
kvæða við þessa samninga er
kannski það, að ríkisstjórnin
hefur lokað sjálfa sig inni.
Kjarasamningarnir standa og
falla að töluverðu leyti með
því, hvort ríkisstjórnin stendur
sig í niðurskurði ríkisútgjalda.
Það er engin ástæða til að
hafa uppi óskhyggju vegna
gerðar þessara kjarasamninga.
Boltinn er hins vegar hjá ríkis-
stjórn Davíðs Oddssonar og það
er ekki sízt framtíð hennar, sem
nú er í veði.
NÝIR KJARASAMNINGAR UNDIRRITAÐIR
Kjarasamniíig’ar undirritaðir
NÝIR kjarasamningar voru undirritaðir í húsnæði ríkissáttasemjara á sjötta tímanum aðfaranótt föstudags.
Benedikt Davíðsson forseti Alþýðusambands íslands
Náðum fram ákveð-
inni kollsteypuvöm
BENEDIKT Davíðsson, forseti ASí, segir að efnislega hafi lítil breyting
orðið á innihaldi þess kjarasamnings sem náðist í fyrrinótt og á yfirlýs-
ingu ríkisstjórnar sem gefin var í tengslum við gerð samningsins frá
þeim hugmyndum sem lágu fyrir um miðjan apríl þegar slitnaði upp
úr viðræðum. „Það sem breyttist var fyrst og fremst það að við náðum
fram ákveðinni kollsteypuvörn, sem er í þessum samningi. Ef forsendur
samningsins breytast að verulegu leyti þá getum við sagt honum upp
hvenær sem er á samningstímabilinu með þriggja mánaða fyrirvara,"
sagði hann. „Þetta er meginbreytingin sem varð til þess að nú náðist
samstaða í okkar röðum um að gera þennan samning,“ sagði Benedikt.
„Niðurstaðan er nokkuð í samræmi
við það sem við fórum af stað með
eftir fundi með stjórnum allra félaga
innan Alþýðusambandsins í haust,“
sagði Benedikt. „Það var ekki í kröfu-
gerð okkar frá upphafi að sækjast
eftir auknum kaupmætti launa heldur
að reyna að ná verðlagi niður. Þessi
samningur stefnir að því að renna
stoðum undir atvinnulífið og ná stöð-
ugleika í verðlagi. Þannig hefur meg-
inmarkmiðunum verið náð auk þess
sem það er mjög mikilvægt að það
tókst breiðasta samstaða sem unnt
var að ná í okkar röðum,“ sagði hann.
ASÍ lagði mikla áherslu á það í
viðræðunum að fá fyrirheit um hvern-
ig ríkisstjórnin ætlaði að fjármagna
lækkun virðisaukaskatts af matvælum
en Benedikt segir að þeir hafi ekki
fengið neina tryggingu fyrir því
hvernig þessi lækkun yrði fjármögnuð
umfram fjármagnstekjuskattinn sem
lagður verður á um næstu áramót.
„Hins vegar er núna yfirlýsing frá
ríkisstjórninni um það að allar tillögur
ríkisstjómarinnar um fjádagagerð og
um íjármögnun kostnaðar á árinu
1994 verði komnar fram áður en kem-
ur að þeim tímamörkum þegar við
þurfum að taka ákvörðun um hvort
við eigum að segja samningnum upp
í október. Ef tillögurnar verða ekki í
samræmi við þær hugmyndir sem við
höfum verið að ræða um og við teljum
nauðynlegar forsendur fyrir því að
matarskattsbreytingin skili árangri,
það er að segja, að ekki sé verið að
færa ljármagn á milli vasa hjá sama
fólkinu, þá getum við gripið inn í og
sagt samningnum upp fyrir 10. nóv-
ember," sagði Benedikt.
Benedikt sagði einnig að samkomu-
lag aðila um að beita áhrifum sínum
til þess að lífeyrissjóðirnir beini aukn-
um hluta af ráðstöfunarfé sínu til
kaupa á ríkisverðbréfum til að stuðla
að vaxtalækkun yrði hrundið í fram-
kvæmd strax á næstu vikum.
Gengið gæti sigið
Bendikt sagði einnig að samnings-
forsendur um að aflakvótar á næsta
fiskveiðiári verði ekki minni en á yfir-
standandi fiskveiðiári væru óvissu
háðar. „En fiestar spár eru með þeim
hætti, að það séu líkur á að við verð-
um að draga eitthvað úr þorskafla,
en hins vegar er því líka spáð að við
getum verulega aukið loðnuafla,
þannig að heildaraflaverðmætið verði
ekki langt frá því sem það var á síð-
asta ári,“ sagði hann.
Samningsforsendumar gera ekki
ráð fyrir stöðugu gengi og sagði Bene-
dikt að fastgengi í dag miðaðist við
2,25% fráviksmörk og það væru ekki
brigð á samkomulaginu af hálfu
stjórnvalda þótt þau mörk verði að
fullu nýtt. „Ef forsendur um afla og
afurðaverð verða ekki í samræmi við
það sem við gerum ráð fyrir í samn-
ingnum, þá gæti gengið hugsaniega
sigið eitthvað til þess að mæta þeim
halla sem þar yrði en ef genginu yrði
breytt umfram það, þá væru forsend-
urnar brostnar," sagði hann.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
Þetta eru vamarsamning-
ar hinna lægst launuðu
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra kveðst afskaplega ánægður með það
að kjarasamningar hafi tekist og menn reyni að taka höndum saman
um það að skapa hér vinnufrið og tækifæri til að viðhalda stöðugleika
og lágri verðbólgu. „Það stefnir í það að verðbólga verði mjög lág á
næstu mánuðum og vonandi misserum, sem ætti að gefa okkur svigrúm
til þess að auðvelda mönnum að vinna sig út úr þeim vanda sem menn
glíma nú við,“ sagði forsætisráðherra í samtali við Morgunblaðið í gær.
„Það er enginn vafi hins vegar að
menn tefla á tæpt vað í fjárhagsstöðu
ríkissjóðs," sagði Davíð, „en það er
erfitt að reikna hvað það myndi kosta
að vera með óróleika og átök á vinnu-
markaði, kannski reglubundið næstu
18 mánuði, sem verða mjög mikilvæg-
ir í okkar efnahagslífí.“
Forsætisráðherra sagði að þrátt
fyrir aukin ríkisútgjöld í kjölfar þess-
ara kjarasamninga þá væru þau út-
gjöld réttlætanleg. Hann sagði erfitt
að meta nákvæmlega hversu mikinn
útgjaldaauka þetta þýddi fyrir ríkis-
sjóð, því þótt sjá mætti hver yrði beinn
útgjaldaauki, væri erfitt að áætla hvað
kæmi inn í ríkissjóð í staðinn, svo sem
í auknum skatttekjum af þeim millj-
arði sem varið yrði í auknar fram-
kvæmdir á vegum hins opinbera.
„Útgjaldaauki ríkissjóðs á þessu ári
vegna kjarasamninganna er eitthvað
innan við tvo milljarða króna og á því
næsta eitthvað á þriðja milljarð
króna,“ sagði Davíð. Hann sagðist
telja að niðurstaðan yrði farsæl fyrir
þjóðarbúið og samningarnir í raun
gæfu góð tækifæri til þess að byggja
upp þróttmikið atvinnulíf.
„Oft hefur verið talað um það í
kjarasamningum mikilla launabreyt-
inga, að styrkja stöðu hinna lægst
launuðu, án þess að þau markmið
hafi náðst. Ég er ekki í nokkrum vafa
um að þessir samningar eru, umfram
alla aðra samninga, varnarsamningar
fyrir hina lægst launuðu," sagði for-
sætisráðherra.
Aðspurður hvernig hann liti á
samningsákvæðin um óbreyttar afla-
heimildir og 3% fiskverðshækkun á
þriðja ársfjórðungi svaraði forsætis-
ráðherra: „Þarna er bara um viðmiðun
að ræða, sem aðilarnir setja sér í
samningnum. Þeir gefa sér það, að
ef forsendur verða aðrar og óhagstæð-
ari en þessar, þ.e. að aflaheimildir
verði ekki þær sömu og fiskverð hækki
ekki, þá væru ráðstafanir, sem kynnu
að verða gerðar, ekki tilefni til þess
að menn segðu upp samningum eða
endurskoðuðu þá.“
Forsætisráðherra var spurður hvort
hér væri ekki um innbyggt samn-
ingsákvæði um gengisfellingu að
ræða: „Það er ekki verið að semja um
gengisfellingu í þessum samningum,
eða að undirbúa gengisfellingu. Þarna
er sett ákveðin viðmiðun og menn
segja sem svo, að ef staðan batnar
ekki frá því sem nú er með hærra
fiskverði, eða versnar frá því sem nú
er vegna þess að afli yrði .dreginn enn
meir saman en gert var í fyrra, þá
eru það þess konar ástæður, að ef við
þeim yrði brugðist með einhveijum
hætti, að það ætti ekki að gefa tilefni
til þess sjálfstætt að samningum yrði
sagt upp,“ sagði Davíð Oddsson for-
sætisráðherra.