Morgunblaðið - 22.05.1993, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1993.

Minning
Guðmann Ólafsson
á Skálabrekku í
Þingvallasveit
Fæddur 13. nóvember 1909
Dáinn 12. maí 1993
Þeim fækkar ört sem fæddir voru
stuttu eftir aldamótin. Með stuttu
millibili hafa látist nágrannar og
mágar í Þingvallasveit, en það eru
Guðmann Ólafsson á Skálabrekku
sem lést hinn 12. maí og Jóhannes
Sveinbjömsson á Heiðarbæ sem lést
í desember síðastliðnum. Þeir voru
báðir komnir á níræðisaldur og
höfðu lifað tímana tvenna. Þing-
vallasveitin er harðbýl sveit og ekki
nema fyrir dugmikla menn að
stunda þar búskap. Vetur eru þar
erfiðir og oft vorar þar seinna en
annars staðar. En hvergi er fallegra
en í Þingvallasveit á vorkvöldum
og eins á björtum vetrardögum. Og
ekki hefðu þeir mágar kosið að búa
í annarri sveit.
Guðmann Ólafsson var sonur
Ólafs Einarssonar og Guðrúnar
Magnúsdóttur í Hagavík, þar ólst
hann upp til fullorðinsára. Árið
1939 kvæntist hann Regínu Svein-
bjamardóttur frá Heiðarbæ. Byij-
uðu þau búskap í Hagavík, en árið
1941 fluttust þau að Skálabrekku
í Þingvallasveit og bjuggu þar alla
tíð. Nokkur 'ár eru síðan Hörður
sonur þeirra tók við búskapnum.
Guðmann og Regína eignuðust þijú
böm. Þau eru Hilmar, fæddur 1938,
dáinn 1961, Hörður, fæddur 1941,
og Guðrún Þóra, fædd 1950. Bama-
bömin em fjögur og barnabama-
bömin þijú.
Guðmann var mikill listamaður í
útskurði og eru til margir og fagrir
gripir eftir hann. Þekktastur er
skírnarfonturinn í Þingvallakirkju,
,en í þeirri kirkju var hann meðhjálp-
Minning
Kveðja frá Þjóðleikhúsinu
Ungur maður í blóma lífsins er
allur. Ljúflingur og hvers manns
hugljúfí. Gunnar Rafn kom hér á
sviðið öðm hveiju frá því hann lauk
námi frá Leiklistarskóla íslands
1978. Fyrsta hlutverk hans var í
leikritinu Nótt og dagur eftir Tom
Stoppard, hann lék síðar í söng-
leiknum Gusti og loks eitt aðalhlut-
verkanna í bamaleikritinu Rympa
á raslahaugnum. Öllum þessum
hlutverkum skilaði hann með sóma.
Gunnar lék á ferli sínum mörg hlut-
verk hjá Alþýðuleikhúsinu og var
um árabil einn af ötulustu liðsmönn-
um þess. Síðasta verkefni sitt fyrir
Þjóðleikhúsið vann Gunnar Rafn í
fyrravetur, þegar hann var aðstoð-
armaður leikstjóra, hvíslari og sýn-
ingarstjóri í opnunarsýningu nýja
sviðsins á Smíðaverkstæðinu, í leik-
ritinu Ég heiti ísbjörg — ég er ljón.
Séríræðingar
í blóiiiaslireylingiiin
við »11 la‘kila‘i'i
Skólavördustíg 12,
á horni Bergstaðastrætis,
sími 19090
ari í mörg ár. Og margir em þeir
sem eiga útskorinn ask eftir Guð-
mann. Ekki er að efa að Guðmann
hefði orðið þekktari ef hann hefði
getað sinnt þessari listgrein sinni
meira. Seinustu árin fór hann einn-
ig að mála og gerði mörg falleg
málverk.
Þetta em bara fáein minningar-
brot, en margar em minningarnar,
því að mikill samgangur og sam-
starf var milli heimilanna á Heið-
arbæ og Skálabrekku.
Útför Guðmanns fer fram frá
Þingvallakirkju í dag.
Hvíli hann í friði.
Anna María Einarsdóttir.
Klukknahljómur berst yfír Lög-
berg, sléttuna og dalinn! Hátíð er
hafín!
Það er hásumardagur. Hlíðin
handan Öxarár gegnt Þingvalla-
kirkju ber litklæði gróðursins og
stöðugt fjölgar fólkinu sem er að
koma á staðinn. Það er þjóðhátíðar-
dagur, stafalogn og sólin skín frá
heiðum himni yfir mannfjöldann
sem sýnist eins og lifandi skrúð-
garður, jafnvel dökkur veggur Al-
mannagjár er sem gulli sleginn af
þessari birtu.
Við göngum yfír til hlíðarinnar
frá heimili okkar á Þingvöllum og
horfum þaðan yfir til kirkjunnar.
Þar á að hringja klukkunum við
setningu hátíðarinnar og hefja sam-
tímis þjóðfánann að húni á Lög-
bergi. Eins og títt er við setningu
hátíðar var tímasetning nákvæm
og ekkert mátti fara úrskeiðis. Eft-
irvænting, jafnvel aðeins óttabland-
in, gagntók þá sem staðið höfðu
Gunnar hélt utan um þessa sýningu
af stakri samviskusemi og alúð og
sá til þess að ekkert færi úr skorð-
um, stjanaði við leikarana, ljúfur
en ákveðinn í 60 sýningar.
Sjálfum verður mér Gunnar
minnisstæður vegna samvinnu okk-
ar, þegar hann lék hjá mér eitt af
aðalhlutverkunum í Fiðlaranum á
þakinu hjá Leikfélagi Akureyrar
fyrir nokkmm ámm. Þar lék hann,
söng og dansaði hið skemmtilega
hlutverk skraddarans Motels, þess
sem kvænist elstu dóttur Tevjes.
Eitt af því, sem Gunnari var falið,
var að dansa hinn fræga flöskudans
í eigin brúðkaupi. Hann felst í því
að setja opna vínflösku ofan á hatt-
inn, sem gyðingar bera við hátíðleg
tækifæri, og dansa síðan eins og
viðkomandi eigi lífið að leysa.
Gunnar jesúsaði sig í bak og fyrir,
þegar ég sagði honum, að vegna
skorts á dönsumm, yrði hann að
vera einn þriggja flöskudansara.
En ekki skoraðist hann undan, held-
ur beit á jaxlinn, æfði af einurð og
festu þess, sem ekki vill gefast
upp, og sló þeim félögum sínum
alveg við með því að missa aldrei
flöskuna!
Eins og verða vill, þegar margir
sunnanmenn gista Akureyri vegna
starfa fyrir Leikfélagið, héldu að-
komumenn hópinn og þar eð við
vomm mörg, sem störfuðum við
þessa sýningu, var oft glatt á hjalla
utan æfínganna og þar var Gunnar
hrókur alls fagnaðar. Hann var
bæði sem leikari og í einkalífinu
■ sérlega einlægur og heill, bamsleg
að undirbúningi þess að í engu
skeikaði milli hljóms klukknanna
og sýnar til fánans. Þó vissum við
að við máttum vera alveg róleg.
Það var Guðmann Ólafsson frá
Skálabrekku í Þingvallasveit sem
hringdi klukkunum og íþróttafull-
trúi hélt um fánalínuna. Það var
öllu óhætt. Guðmann Ólafsson er
nú látinn og verður í dag, laugar-
dag, til moldar borinn á Þingvöllum.
Þegar við lesum bók flettum við
blaði að næsta kafla. Kaflaskil vom
er við komum að Þingvöllum. Mjög
fljótlega gerðist Guðmann og hans
flölskylda samstarfsmenn og vom
það um áratuga skeið. Því mátti
alltaf treysta að þar var fulltingis
að leita, ekki aðeins við kirkjulegar
athafnir heldur einnig við margs
konar önnur störf sem þurfti að
leysa. Það var okkur ómetanlegt.
Guðmann var listamaður að
eðlisfari. Hann hafði hlotið í vöggu-
gjöf heiðríkju hugans og hendur
sem mótuðu efniviðinn og gæddu
hugmyndir hans sérstöku lífí. Öll
verk hans bám því vitni. Unun var
að sjá handbragð hans hvort sem
hann var að skrýða fyrir altari eða
tók í klukknastrengina í Þingvalla-
kirkju. Enginn vann þau verk eins
og hann.
Eitt sinn langaði okkur konur í
Kvenfélagi Þingvallahrepps að
eignast félagsmerki. Guðmann
teiknaði það. Merkið er mynd af
konu er stendur undir hamri Al-
mannagjár, leiðir barn við hlið sér
og horfír til fjallsins Skjaldbreiðar
þar sem morgunsólin gyllir hlíðar.
Þangað er ferðinni heitið. Allar vild-
um við ganga undir því merki.
Langt mál yrði fyrir mér ef ég
segði frá persónulegum velvilja
þeirra hjóna og fjölskyldu þeirra,
höfðinglegri vináttu sem enn varir.
Þessi kveðjuorð til Guðmanns Ólafs-
sonar, meðhjálpara við Þingvalla-
kirkju, em vottar einlægs þakklæt-
is til hans sem genginn er og konu
hans, Regínu, sem var sóknamefnd-
arformaður langa hríð og lifir nú
mann sinn.
Að leiðarlokum munu hljómar
klukknanna í Þingvallakirkju fylgja
honum til æðri heima.
Kristín Jónsdóttir.
gleði hans sem oft var auðvakin,
gat smitað alla, þannig að það var
gaman að vera samvistum við hann.
Hann var trúr því, sem honum var
falið, og kastaði aldrei höndunum
til neins. Honum mátti ætíð treysta.
Ég votta aðstandendum Gunnars
Rafns innilega samúð mína og sam-
starfsfólk hans hér í íjóðleikhúsinu
sendir einnig samúðarkveðjur. Við
söknum hans öll. Með Gunnari er
genginn góður drengur. Blessuð sé
minning hans.
Stefán Baldursson.
Orð féllu niður
Orð féllu niður á tveimur stöðum
í upphafi minningargreinar Guð-
rúnar Snæfríðar Gísladóttur um
Gunnar Rafn Guðmundsson í Morg-
unblaðinu á fímmtudag. Hlutaðeig-
endur em innilega beðnir afsökunar
á mistökunum, en hér á eftir fer
upphafskaflinn í heild:
Þar sem jökulinn ber við loft
hættir landið að vera jarðneskt, en
jörðin fær hlutdeild í himninum.
(H.K.L)
Gunni átti alltaf einhveija eigin
hlutdeild í himninum. Augun hans
vom þaðan, sáu þaðan; mér fannst
hann alltaf vera úr einhveiju öðm
efni, af einhveiju dýrara kyni en
við hin.
Ég man enn vel þegar ég sá hann.
Fyrsta gaggóballið mitt var að rúlla
af stað og allir tvístigu í sparifötun-
um á göngum Austurbæjarskólans.
Eftir hveiju var verið að bíða? Jú,
ég heyrði ofan í nýjar bekkjarsystur
mínar að aðal spenningurinn væri
að sjá í hveiju Gunni kæmi. Svo
kom hann í splunkunýjum græntein-
óttum ullar-sjakkett, sem mamma
hans hafði saumað, og bleikri
skyrtu. Teinréttur, dökkur og alvar-
■ legur - eins og huldustrákur. Og
þó við töluðumst ekkert við þá, er
þetta nú samt það eina sem ég man
af baliinu.
Um hádegi 12. maí hringdi yngri
sonur minn í mig og segir mér, að
nú hafí afí dáið í morgun. Á þessum
tímamótum hvarflar hugurinn til
baka. í gegnum hugann renna
margar samverustundir með Guð-
manni Ólafssyni bónda á Skála-
brekku. Honum kynntist ég fyrst
1971 og líkaði strax vel við mann-
inn. Hann reyndist vel gáfaður,
gegnum góður og mikill hagleiks-
maður.
Guðmann var frá Hagavík í
Grafningi, ættaður af Skeiðum.
Hann sótti kvonfang að Heiðarbæ
í Þingvallasveit sem var Regína
Sveinbjamardóttir. Þau settu síðan
niður bú á Skálabrekku í Þingvalla-
sveit 1940. Þeim hjónum varð
þriggja bama auðið og em tvö á
lífí. Guðmann bjó alla tíð síðan að
Skálabrekku með fé aðallega, kýr
og hænsn til heimilis og að sjálf-
sögðu var vatnið hluti af búskap
þeirra á Skálabrekku, og oftast var
til nýveiddur silungur þar á bæ. í
daglegu lífi hygg ég að búskapur
hjá Guðmanni hafí ekki verið ýkja
frábmgðinn því sem gerðist hjá
öðrum.
Ég kynntist þó Guðmanni ágæt-
lega fyrir utan búskapinn og þar
reyndist vera á ferð afar merkilegur
maður. Hann var afskaplega nátt-
úmfróður og athugull á það um-
hverfí sem hann bjó í og sátum við
oft og skeggræddum hin ýmsu mál
og var hann sífellt að koma mér á
óvart með því sem hann kom auga
á í kringum sig, en öðmm sást yf-
ir. Svo var það kímnin sem hann
bjó yfír og sýndi eflaust ekki hveij-
um sem var og vom frásagnir
margar og skemmtilegar og tilsvör
hnyttin. T.d. má segja frá því að
hann sagði mér eitt sinn að hann
þyrfti ekki að nota við smíðar halla-
mál eða vinkil, honum dygði sög,
enda hefði guð skapað augað hans
en Stanley hallamálið og hann
treysti betur á sinn guð en Stanley.
Hann stundaði mikið smíðar
meðfram búskap og oft fannst mér
að smíðar og einkum útskurður,
sem hann lærði ungur hjá Ágústi
Sigurmundssyni, stæðu mjög ofar-
lega í huga hans. Um hagleik hans
reisti hann sér minnisvarða í verk-
um sínum sem em æði mörg og
hafa farið nokkuð víða. Má þar
nefna farandbikar hestamannafé-
lagsins Trausta og mikinn fjölda
aska og vegghillna og fleira og
fleira. Sem dæmi um hagleik Guð-
manns má nefna, að hann heyrði
einhvers staðar að menn notuðu
skriðil við netalagnir á ísi lögðum
vötnum. Hann er þannig notaður
að hann er settur niður um vök og
látinn flytja línu undir ís og tekinn
þar upp sem hún endar. Þá liggur
net undir ís milli tveggja gata á
ísnum. Þennan skriðil gat hann
smíðað án þess að hafa séð hann
fyrst.
Hin síðari ár söðlaði hann um í
listgrein og hóf að mála með olíu
á striga og náði ótrúlegum árangri.
Hann sagði við mig í því sam-
bandi: „Ég hlýt að geta málað, ég
er nokkuð góður að teikna og sé
vel liti.“ Þetta reyndist rétt hjá
honum og málaði hann þó nokkrar
mjög fallegar Iandslagsmyndir. Þær
Gunnar Rafn Guð-
mundsson leikari
vom flestar af því landi sem hann
þekkti best úr Þingvallasveit og
Grafningi.
Eitt var það starf sem hann hafði
og var nokkuð ánægður með þó að
hann gumaði ekki. af því, en það
var meðhjálparastarf við kirkjuna á
Þingvöllum og einnig var hann þar |
hringjari og á þjóðhátíðardaginn
1974 hringdi hann klukkum þar.
Síðar þann dag er mér minnisstætt (
að það lá vel á honum á þessum
hátíðisdegi og lék hann þá fyrir sitt
fólk hvemig hann hefði borið sig |
að við hringinguna. Hann sagðist
hafa vandað þessa hringingu sér-
staklega og ekki var laust við að
við skelltum upp úr þegar við sáum
glampann í augunum. En svona var
hann oft. Það mátti fá heilmikla
skemmtun úr alvömstundum líka.
Guðmann var að því er ég best
veit heilsugóður og hraustur maður-
alla sína tíð þar til hann fór á
sjúkrahús fyrir einu ári. Hafði hann
þá aldrei í slíkt hús komið. Guð-
mann var fæddur 13. nóvember
1909 og var því á 84. aldursári er
hann lést. Guðmann var mikill trú-
maður og var alveg sannfærður um
framhaldið að þessari jarðvist lok-
inni og bið ég því guð að blessa
hann og hans nánustu og þakka
honum góð_ kynni.
Ólafur J. Bjarnason.
Látinn er sveitarhöfðinginn Guð-
mann Ólafsson, bóndi á Skála-
brekku í Þingvallasveit. Þar með
em fallnir frá tveir merkir sveitar-
höfðingjar í Þingvallasveit á
skömmum tíma, en Jóhannes Svein-
bjömsson, bóndi á Heiðarbæ, lést
um síðustu jól.
Báðir vora þeir miklir heiðurs-
og kærleiksmenn hvort sem um var
að ræða samstarf við sveitunga
þeirra, nágranna sem aðra. Þeir
höfðu miklar og djúpar rætur til
sveitar sinna og stórbrotins um-
hverfís í þeim, og báru mikla virð-
ingu fyrir lífríki og fegurð Þing-
vallavatns sem átti hug þeirra í rík- |
um mæli. Enda settu þeir sterkan
svip á mannlíf í sveitunum umhverf-
is Þingvallavatn og var það þeim j
hugleikið að mannlíf og hefðir sem
þar hafa skapast héldust áfram með
reisn og virðingu. j
Ég og fjölskylda mín á Nesjavöll-
um höfum átt mikið og gott sam-
starf við Guðmann Olafsson og
hans fjölskyldu. Ætíð hefur þetta
samstarf verið með hinum mestu
ágætum og léttleiki ætíð verið yfír
samskiptunum og samstarfínu.
Guðmann var mikill hagleiks-
maður hvort sem var á tré eða pens-
il og jafnframt mikill fræðimaður
og fullyrði ég að fáir eða engir
hafi verið jafn kunnugir og fróðir
um umhverfi Þingvallavatns og
Guðmann var. Hann gjörþekkti öll
ömefni umhverfís vatnið og sögu
þeirra og eftir hann em nokkur rit
um þá þekkingu, en allt of fá og
er það miður að jafn mikill fræði-
maður og hann var hafði ekki tíma
fyrr á ámm og nú vegna heilsu- ,
brests að koma þeim fróðleik á
prent til miðlunar fyrir komandi
kynslóðir. ,
Guðmann fór víða til smíða milli '
búverka og nutum við þess á Nesja-
völlum eins og svo margir aðrir og
má því víða sjá eftir hann snilldar-
handverk og vandvirkni ásamt út-
skurði og myndir, sem sýna þá
hæfiieika sem hann bar og þá miklu
vandvirkni sem hann lagði í öll sín
handverk.
Guðmann var maður léttur í lund
og spaugsamur og því ætíð glatt á
hjalla þar sem hann var og því
margt spaugað þegar hreppsmenn
úr Þingvallasveit og Grafningi áttu
samstarf og hittust og áttu saman
spaugsyrði í oft annasömu en góðu
samstarfi sveitanna.
Við söknum því þessa mikla (
kærleiks- og fræðimanns og hans
léttleika, en eigum þó eftir minning-
ar um gott samstarf liðinna ára eða |
frá okkar fyrstu kynnum af Guð-
manni.
Með þessum fátæklegu línum (
kveðjum við Guðmann Ólafsson
bónda á Skálabrekku með virðingu
og þökk. Við vottum fjölskyldu hans
samúð og óskum henni velferðar
um ókomna tíð!