Morgunblaðið - 23.06.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. JÚNÍ 1993
Hvert er hlutverk Menn-
ingarsjóðs útvarpsstöðva?
eftir Jóhann
Þórðarson
Undanfama sunnudaga hefur
áhrifamesta menningarstofnun ís-
lands, sem er sjónvarpið, fært okk-
ur notendum sjónvarpsins þætti
sem bera nafnið „Þjóð í hlekkjum
hugarfarsins". Textahöfundur þátt-
anna er Baldur Hermannsson. Upp-
lýst hefur verið að Menningarsjóður
útvarpsstöðva hafi styrkt þessa
framleiðslu og í þetta hafi verið
varið af opinberu fé á annan tug
miljóna króna. Ljóst er að þeir sem
tóku ákvörðun um að styrkja þátta-
gerðina og velja hana til flutnings
í sjónvarpinu hafa litið svo á að
efni þáttanna væri ómetanlegt inn-
legg til viðhalds og uppbyggingar
á íslenskri menningu og þá að sjálf-
sögðu til hagsbóta fyrir okkur og
komandi kynslóðir. Ábyrgðin á því
að koma þessu efni á framfæri fyr-
ir almenning er þessara menningar-
postula.
Sem betur fer er stærsti hlutinn
af þeim sem gaf sér tíma til að
horfa og hlusta á efni þetta á ann-
arri skoðun og telur að hér sé verið
að misbjóða Islendingum herfílega.
Hér er verið að draga fram allan
þann óþverra sem gerst hefur og
ekki hefur gerst á undanförnum
öldum og fyllilega að því látið liggja
að þannig hafí íslendingar verið.
Þeir hafí verið heimsk illmenni, sat-
istar, sem höfðu ánægju og þörf á
að pína fólk og það hafí í raun
verið þeirra aðal skemmtan. íslend-
ingar hafí verið afbrigðilegir fantar
á meðan að aðrar þjóðir hafi verið
hreinir englar og friðflytjendur. Hér
er skákað í því skjólinu að þekking
„Mér sýnist að á því sé
enginn vafi að hér er
verið að reyna að drepa
niður alla íslenska þjóð-
erniskennd og fá menn
til að skammast sín fyr-
ir að vera íslendingar.“
okkar á sögu liðinna alda og þá
einkanlega í Evrópu sé engin og
að við höfum ekki heyrt um þær
mjög svo tíðu styrjaldir sem geisuðu
þar með tilheyrandi hörmungum og
hungursneyðum.
Eftir að hafa fylgst með þáttun-
um hlýtur maður að hugleiða hver
sé tilgangurinn með þessu hjá að-
standendum þáttanna. Mér sýnist
að á því sé enginn vafi að hér er
verið að reyna að drepa niður alla
íslenska þjóðerniskennd og fá menn
til að skammast sín fyrir að vera
íslendingar. Þetta kom og ljóslega
fram í lokaorðum textahöfundarins
i síðasta þættinum sl. sunnudag,
23. maí 1993. Að sjálfsögðu á hann
rétt á að hafa sína skoðun og hvaða
aðferðum hann beitir til að koma
henni á framfæri. Það alvárlega í
þessu er að stjómendur sjónvarps-
ins skuli flytja þetta undir því yf-
irskini að hér sé verið að sinna
menningarhlutverki sjónvarpsins.
Fram hefur komið við kynningu á
þáttunum að hér komi höfundur
með nýja söguskoðun. Þetta er
rangt, saga sem kemur eingöngu
með það versta sem til er í mannin-
um og öllu því sem er jákvætt er
sleppt og fyllilega látið í það skína
að sé saga allra, er ósannindi og
því óveijandi að stuðla að því að
koma slíku á framfæri. Hér hefði
átt að hlekkja höfundinn við fram-
angreinda framleiðslu sína og það
vel að hann kæmist ekki út úr húsi
með hana.
Ef við hugsuðum okkur að eftir
einhveijar aldir kæmi fram ein-
staklingur með sama hugarfar og
nefndur textahöfundur og fengi
aðstöðu eins og hann hjá einhveiju
sjónvarpi framtíðarinnar þá mundi
þátturinn t.d. byija á því að sýna
mynd af Reykjavík og síðan mundi
þulurinn með þrunginni röddu lesa
textann. Efni textans yrði þá að
megin hluta til allar þær neikvæðu
fréttir, sem koma nú í blöðum og
öðrum fjölmiðlum, t.d. frásagnir af
ránum, morðum, misþyrmingum á
fólki, nauðgunum o.fl. Eftir þennan
lestur kæmi svo: Það voru ekki
bara Reykvíkingar sem höguðu sér
svona, það var þjóðin öll. Áhorfend-
ur þama í framtíðinni mundu líta
svo á að svona hefðu íslendingar
verið 1993. Eðlilegt væri hjá þeim
að líta svo á, þar sem meðmæli
fylgdu með frá einhverri menning-
arstofnun framtíðarinnar.
- 0 -
Því er haldið fram í þessum þátt-
um Baldurs Hermannssonar að allt
það sem miður fór í íslensku þjóðfé-
lagi hafí verið íslenskri bændastétt
að kenna, sem hafí staðið gegn öll-
um framförum og hirt. allan þann
arð sem landið gaf. Þarna koma
fram ósannindi. Eftir því sem lengra
leið frá því að við misstum sjálf-
stæði okkar 1262 þá eignuðust er-
lendir konungar miklar eignir á Is-
landi og arðurinn af þeim var flutt-
Jóhann Þórðarson
ur úr landi, sem þýddi það að mjög
dró úr því sem var til skiptanna
fyrir íslendinga. Ég vil nefna nokk-
ur dæmi þar um. Konungurinn átti
t.d. Vestmannaeyjar og átti svo til
alla útgerð þar og hirti allan arð
hehnar. Hann varð einráður yfir
versluninni bæði þar og annarstað-
ar á landinu þannig að fjöldi fólks
hafði hvorki í sig né á. Konungur
eignaðist allar útvegsjarðir við
Faxaflóa, sem áður höfðu verið eign
Skálholtsstóls. í annálum 1563 seg-
ir að með þessu hafí skipaútgerð
við sunnanverðan Faxaflóa verið
komin undir konung. Það er kald-
hæðnislegt að forsetasetur okkar,
Bessastaðir, var fyrst þeirra jarða
sem lentu undir konung, þ.e. um
miðja þrettándu öld. Þannig var
þetta víðsvegar um landið að kon-
ungur eignaðist jarðir þær sem
mest hlunnindin höfðu. Ekki má
gleyma brennisteinsnámunum í
Mývatnssveit, sem einnig lentu í
höndum útlendinga og hinn mikli
arður sem þær gáfu. Nauðsynlegt
var að fá brennistein til þess að
geta framleitt púður til þess að þjóð-
ir gætu staðið í styijöldum. Þá
þurfti einnig að fá lýsi, sem Ísland
hafði nægjanlegt af, til að ná púðr-
inu úr brennisteininum. Konungur-
inn leigði út jarðarafnot og greiddu
leiguliðar hans oft mikla leigu, oft-
ast í afurðum, vaðmáli, ull, skinna-
vöru, smjöri o.fl. Allt þetta fór úr
landi. Ekki má gleyma sakeyrinum,
sem rann til konungs auk eigna sem
gerðar voru upptækar.
Ég vil benda á nokkur jákvæð
atriði sem ríktu meðal íslendinga.
Refsivert var að úthýsa mönnum.
Allir sem voru það efnaðir að þeir
greiddu þingfararkaup greiddu tí-
und. Tíundin var notuð til að láta
þurfamenn fá hana sér til framfær-
is, þ.e. hluti hennar. Tíundinni var
skipt eftir þörfum, hana mátti gefa
út úr viðkomandi hrepp, ef sam-
komulag var um það að utanhrepps-
mönnum væri meira þörf á henni.
Þannig að þarna voru þeir sem efn-
aðri voru skattlagðir til þess að
styðja þá sem ver voru settir í þjóð-
félaginu, þannig mætti lengi telja.
Áskell goði bjó í Hvammi í Laxár-
dal, hann fékk það samþykkt 975
að lagt væri fram fé til styrktar
börnum og gamalmennum, en þá
gengu harðindi yfir landið. Árið
1877 voru mikil vandræði hjá sjó-
mönnum og sjávarsveitum í kring-
um Faxaflóa sökum aflabrests und-
anfarin tvö ár. Verst var ástandið
hér á höfuðborgarsvæðinu, þ.m.t.
Hafnarfjörður svo og á Akranesi,
en á þessum stöðum hafði myndast
þéttbýli. Þá komu Vestfirðingar,
Norðlendingar svo og Árnesingar
og Rangæingar með gjafír til að
koma í veg fyrir hungursneyð. Að-
stoðin var fólgin í gjöfum á land-
búnaðarafurðum og peningum.
Þannig voru íslenskir bændur, þeir
voru ekki fantar og fúlmenni upp
til hópa, þeir sýndu að þeir vildu
hjálpa samlöndum sínum sem voru
í neyð.
Höfundur er hæsta■
réttarlögmaður.
Friðarhlaup ’93
eftir Tinnu Björk
Arnardóttur
Helgina 26. og 27. júní nk. verður
hlaupið í þágu friðar á íslandi í Frið-
arhlaupi ’93. Þetta er alþjóðlegt
hlaup í ólympískum anda þar sem
hlaupið er með logandi kyndil en
inntak þess er vinátta og friður í
gegnum íþróttir. Þetta er í fjórða
sinn sem hlaupið fer fram en það
hefur verið haldið annað hvert ár
síðan 1987. Samtals tók um milljón
manna þátt í þremur síðustu hlaup-
um í um 70 þjóðlöndum en í ár er
áætlað að þátttakendur verði um
hálf milljón. í þetta sinn verða 83
þjóðir aðilar að hlaupinu og hlaupið
verður í öllum heimsálfunum sjö,
m.a.s. á Suðurskautslandinu þar sem
nokkrir vaskir Nýsjálendingar og
vísindamenn á staðnum ætla að
hlaupa með friðarkyndil.
Friðarhlaupið hófst 13. apríl fyrir
utan aðalstöðvar Sameinuðu þjóð-
anna í New York með því að fulltrú-
ar frá um 80 þjóðum tendruðu
kyndla sína af einum kyndli sem
tákn um heimseiningu og lýkur á
sama stað hinn 14. ágúst. í Evrópu
fór fyrsta hlaupið af stað í Ósló 7.
maí. Svo skemmtilega vildi til að
þegar Gro Harlem Brundtland, for-
sætisráðherra Noregs var í opinberri
heimsókn á íslandi í maí sl. þá gáfu
hún og forsætisráðherra Islands,
Davíð Oddsson, sér tíma frá áætl-
aðri dagskrá til að sameinast um
að halda á kyndli Friðarhlaupsins,
sem er táknrænn fyrir hlaupið. Sama
var uppi á teningnum í opinberri
heimsókn Mários Sorares, forseta
Portúgals í júníbyijun en þá héldu
hann, eiginkona hans og Vigdís
Finnbogadóttir, forseti íslands, sam-
an á kyndlinum fyrir utan Bessa-
staði og lýstu þannig yfir stuðningi
sínum við Friðarhlaupið. Þess má
einnig geta að frú Vigdís er vernd-
ari hlaupsins á íslandi. Aðrir vernd-
arar hlaupsins eru Sylvia Svíadrottn-
ing, Lech Walesa, forseti Póllands
og Paul Keating, forsætisráðherra
Ástralíu. Margir fleiri heimskunnir
menn og konur eru velunnarar
hlaupsins og má þar nefna m.a. Jó-
hannes Pál páfa II., Carl Lewis,
margfaldan heims- og ólympíumeist-
ara, Ellert B. Schram, forseta ÍSÍ
og Sigrúnu Eðvaldsdóttur, fíðluleik-
ara.
Upphafsmaður hlaupsins er frið-
arfrömuðurinn Sri Chinmoy, en hann
hefur með skrifum sínum og fjölda
fyrirlestra um frið, sem og hundruð-
um friðartónleika, reynt að sýna
fram á að friður sé ein af djúpstæð-
ustu þrám mannkyns.
Friðarhlaupið er táknræn athöfn
þar sem markmiðið er að sameina
íþróttaáhuga og friðarhugsjón.
Hveijum og einum einstaklingi kann
að fínnast hann vanmáttugur og
ekki mikið geta gert til að koma á
friði heiminum. En hvernig verður
friði komið á? Er það með endalaus-
um ráðstefnum, fundahöldum og
yfirlýsingum eða er til önnur leið?
Svo vitnað sé í orð U-Thants, fýrrum
aðalritara Sameinuðu þjóðanna, þá
ríkir ekki friður í heiminum í dag
vegna þess að frið er ekki að fínna
í hugum manna.
Með því að taka þátt í Friðar-
hlaupinu tökum við höndum saman
með þeim samlöndum okkar og íbú-
um annarra landa sem vilja sýna
friðarvilja sinn í verki. Þegar Lech
Walesa var beðinn að segja nokkur
orð um Friðarhlaupið lét hann þessi
orð frá sér fara: „Leið Friðarhlaups-
ins er eina leiðin, eini möguleiki
mannkyns. ... það er kærkomið
tækifæri fyrir okkur öll til að sýna
samheldni, óháð kynþætti, þjóðemi,
trúar- og stjórnmálaskoðun."
Eins og fyrr sagði verður hlaupið
á Islandi 26. og 27. þessa mánaðar.
Laugardaginn 26. verður hlaupið frá
Hafnarfirði og Mosfellsbæ að Hljóm-
skálagarðinum í Reykjavík. Frá
Thorsplani f Hafnarfirði verður lagt
af stað kl. 11.30, komið að Flata-
skóla í Garðabæ kl. 12.00 og til
Kópavogs (Rútstúns) kl. 12.45.
Verður lagt af stað frá íþróttamið-
stöðinni við Varmá í Mosfellsbæ kl.
12.00 og hlaupið rakleitt niður í
Hljómskálagarð. Rúta verður með í
för bæði frá Mosfellsbæ og Hafnar-
fírði niður í Hljómskálagarð þannig
að þeir sem treysta sér ekki til að
hlaupa nema stuttan spöl geta sest
upp í hana og hvílt sig.
Klukkan 14.00 hefst í Hljómskála-
garðinum opnunarathöfn að 24 tíma
samfelldu kyndilhlaupi umhverfis
Reykjavíkurtjörn sem lýkur með at:
höfn kl. 15.00 á sunnudeginum. í
þessu sólarhringshlaupi getur hlaup-
arinn ráðið hraða sínum, vegalengd
og hvenær hann hleypur. Allir ættu
því að geta tekið þátt í hlaupinu
enda er þátttökugjald ekkert og þú
getur mætt þegar þér hentar og
hlaupið fyrir friði.
„Látum frið verða veruleika — þú
átt fyrsta skrefið."
Höfundur er í undirbúningsnefnd
Friðarhlaups '93.
Portúgölsku forsetahjónin og forseti íslands með friðarkyndilinn við
Bessastaði.
Markaðshorfur fyrir fiskafurðir í Evrópu ekki góðar
Verð á ufsa lækkar áfram
MARKAÐSHORFUR fyrir fiskafurðir á Evrópumörkuðum íslendinga
eru slæmar áfram vegna framboðs á þorski úr Barentshafi annars-
vegar og alaskaufsa hinsvegar. Þannig mun verð á ufsa í Þýska-
landi lækka áfram á næstunni um eitthvað innan við 5%. Sú lækkun
kemur til viðbótar rúmlega 10% verðlækkun frá því á sama tíma í
fyrra. Hinsvegar heldur karfi á Þýskalandsmarkaði sínu metverði
frá í fyrra og segir Óskar Sigmundsson á söluskrifstofu SH í Ham-
borg að karfinn sé Ijós í myrkrinu en verð á karfaflökum er nú í
kringum 230 kr. kílóið.
Gylfí Þór Magnússon fram-
kvæmdastjóri markaðsmála hjá SH
segir að staðan á Evrópumörkuðum
hafí í raun ekkert breyst frá því
snemma í vor er framboð á físki
úr Barentshafí olli verðlækkunum
og menn geri ekki ráð fyrir miklum
breytingum á þeirri stöðu fram á
haustið. Auk þess hafí mikið fram-
boð á alaskaufsa sett strik í reikn-
inginn og valdið því að fiskiðnaðar-
fyrirtæki hafi keypt hann í miklum
mæli í stað annarra tegunda.
Ákveðin teikn séu hinsvegar á lofti
um að draga muni úr framboði á
alaskaufsa á næstu mánuðum.
„Þessir tveir þættir, Barentshaf
og alaskaufsinn, hafa haldið verð-
inu á okkar afurðum niðri en samt
skortir okkur nú físk, einkum þorsk-
flök, á þessa markaði,“ segir Gylfi
Þór. „Segja má að þorskurinn úr
Barentshafí hafí fyllt í það skarð
sem samdrátturinn á þorsksölunni
frá íslandi skapaði síðasta árið og
hann heldur verðinu áfram niðri.“
Ástandið fer ekki batnandi
Óskar Sigmundsson í Hamborg
segir að markaðshorfur í Þýska-
landi fari ekki batnandi ef karfinn
er undanskilinn. „Það má segja að
karfínn sé ljós í myrkrinu hjá okkur
því metverðið sem fékkst fyrir
karfaflök í fyrra hefur haldið sér
áfram,“ segir Óskar. „Verð á ufsan-
um heldur hinsvegar áfram að
lækka, einkum vegna mikillar sam-
keppni frá alaskaufsanum."
Að sögn Óskars er lækkunin á
ufsanum nú innan við 5% og að
reiknað sé með að um skammtíma-
lækkun sé að ræða. Að öðru leyti
sé erfitt að spá fyrir um þróunina
á markaðinum fram á haustið.