Morgunblaðið - 23.06.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. JÚNÍ 1993
Ríkisstjórnin tveggja ára
— árangiir og verkefni
eftir Jónas Fr.
Jónsson
Nýlega varð ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar tveggja ára. Þegar hún
tók við þurfti að taka á óráðsíunni
sem fyrri ríkisstjóm skildi eftir sig
og láta frelsisvinda blása um ís-
lenskt þjóðlíf.
Varnarsigur í erfiðu árferði
Ytri aðstæður hafa verið ríkis-
stjórninni erfiðar. Á valdatíma
hennar hefur þurft að minnka
þorskveiðar um meira en þriðjung
og verð á sjávarafurðum og áli
hefur lækkað. Þrátt fyrir þetta
erfíða ástand hefur ríkisstjóminni
tekist að halda sjó. Verðbólga á
íslandi er með því iægsta sem
þekkst hefur og reyndar sú lægsta
í Evrópu. Tekist hefur að draga
úr viðskiptahalla, vömskiptajöfn-
uður í upphafí árs var jákvæður
og þrátt fyrir nokkurt atvinnuleysi
er það töluvert minna en í ná-
grannalöndunum.
Einkavæðing
Nokkuð hefur orðið ágengt í
einkavæðingu, þó hægar hafi
gengið en væntingar stóðu til. Á
síðasta ári losaði ríkið sig við hlut
sinn í Prentsmiðjunni Gutenberg,
Ferðaskrifstofu Islands og Þróun-
arfélagi íslands. Hlutabréf ríkisins
í Jarðborunum hafa verið sett í
sölu og um þriðjungur þeirra selst.
Þessu til viðbótar hefur ríkið selt
Framleiðsludeild ÁTVR til einka-
aðila, lagt niður Skipaútgerð ríkis-
ins og hætt starfrækslu Menning-
arsjóðs.
EES
Með EES tókst að tryggja ís-
lenskum fyrirtækjum betri og ör-
uggari aðgang að Evrópumarkaði.
Á þetta einkum við um sjávarút-
veg sem fær felld niður um 96%
af þeim tollum sem lögðust á ís-
lenskar sjávarafurðir. íslensk yfír-
völd munu gefa út heilbrigðisvott-
orð og því verða íslenskir útflytj-
endur ekki háðir leyfum eða duttl-
ungum framkvæmdastjórnar EB.
Með EES var viðskiptalöggjöfín
samræmd því sem tíðkast í Evrópu
og samkeppnisaðstaðan gerð lík
því sem tíðkast erlendis. Með EES
fæst frelsi í gjaldeyrismálum og
einnig verður flestum hömlum af-
létt af erlendum íjárfestingum.
Vonandi opnast þar möguleiki á
erlendri fjárfestingu í íslensku at-
vinnulífí, enda vantar atvinnulífíð
aukið eigið fé.
Fjárlagahalli — Þjónustugjöld
Eitt erfíðasta verkefni ríkis-
stjómarinnar hefur verið glíman
við fjárlagahallann og fortíðar-
vanda fyrrverandi ríkisstjórnar.
Nokkur árangur hefur náðst við
að lækka hin eiginlegu útgjöld rík-
issjóðs með því að draga úr sjálf-
virkum útgjöldum ríkissjóðs. Tekj-
ur hafa hins vegar dregist saman
vegna efnahagssamdráttarins og
gert fjárlagahallann erfiðari viður-
eignar en ella. Útgjaldalækkunin
er fagnaðarefni og hefur náðst að
töluverðu leyti með lækkun niður-
greiðslna og greiðslu þjónustu-
gjalda, þar sem notendur opinberr-
ar þjónustu greiða fyrir not sín
að ákveðnu marki.
Samkeppnishæfni atvinnu-
lífsins aukin
Síðasta haust steig ríkisstjórnin
stórt skref í því að efla atvinnulíf-
ið og bæta samkeppnisskilyrði
þess. Fellt var niður aðstöðugjald
af atvinnufyrirtækjum, en það var
séríslenskt fyrirbæri sem lagðist á
kostnað fyrirtækjanna óháð því
hvort þau töpuðu eða græddu.
Þetta gjald lagðist mun þyngra á
vörur framleiddar á íslandi en inn-
fluttar vörur, vegna þess að skatt-
lagningin var flöt á öll fram-
leiðslu- og þjónustustig. Skattur-
inn hlóðst upp í verði vörunnar
og hækkaði vöruverð á íslenskum
Jónas Fr. Jónsson
„Eins og hér hefur ver-
ið rakið hefur margt
áunnist á þeim 2 árum
sem liðin eru af núver-
andi kjörtímabili. Hitt
er engu að síður ljóst
að mörg verkefni bíða.“
vörum um 2%. Tekjuskattshlutfall
fyrirtækja var lækkað úr 45% í
33%, þó svo að breytingin komi
ekki að fullu til framkvæmda fyrr
en árið 1994. Slíkt var nauðsynleg
ef Iitið er til samkeppnisaðstöð-
unnar við önnur lönd, þar sem það
er talið geta haft úrslitaáhrif á
það hvort ráðist er í nýjar fjárfest-
ingar í atvinnulífinu.
Stefnumótun o g frelsi í
sjávarútvegsmálum
Með tvíhöfðaskýrslunni hefur
verið unnin mikil undirbúnings-
vinna og upplýsingasöfnun fyrir
heildstæða stefnumótun í sjáv-
arútvegsmálum. Verkefnið á
næstunni verður að móta sjávarút-
vegsstefnu, sem nær bæði til veiða
og vinnslu, og sátt getur tekist
um. Tvö stór skref hafa verið stig-
in í frjálsræðisátt í sjávarútvegs-
málum frá því að ríkisstjómin tók
við. Nú er verðlagning sjávaraf-
urða frjáls og afnumin voru lög
frá fyrri hluta þessarar aldar sem
bönnuðu íslendingum að eiga við-
skipti við erlend fískiskip. Síðan
- lögin voru afnumin hafa þessi við-
skipti numið hundruðum milljóna,
sem allt eru beinar útflutnings-
tekjur í íslenskt þjóðarbú.
Ýmis mikilvæg lög
Ýmis mikilvæg lög hafa náð
fram að ganga á síðustu tveimur
árum. Þannig hafa verið lögfest
stjórnsýslulög á íslandi sem taka
á rétti einstaklinganna gagnvart
hinu opiribera (kerfinu). Ný sam-
keppnislög eiga að tryggja sam-
keppni í viðskiptum og spyrna
verði við hvers kyns samkeppnis-
hömlum. Á sviði sifjaréttar hafa
verið sett ný lög um stofnun og
slit hjúskapar og réttindi og skyld-
ur hjóna. Einnig hafa verið sett
ný barnalög og einnig má nefna
lög á sviði umhverfisvemdar um
að fram skuli fara umhverfísrann-
sóknir og umhverfísmat áður en
ráðist er í framkvæmdir.
Jöfnuður í ríkisrekstri
Á næstu 2 árum hlýtur það að
verða forgangsverkefni að ná jöfn-
uði í rekstri ríkissjóðs. Halla-
rekstri ríkisins fylgir veðsetning
framtíðarinnar í útlöndum og einn-
ig það að vextir haldast háir. Hátt
vaxtastig rýrir afkomumöguleika
atvinnulífsins og dregur úr mögu-
leikum þess til að takast á við ný
verkefni. Leggja verður áherslu á
hallalaus fjárlög eigi síðar en árið
1995. Til þess að svo megi verða
þarf að stöðva sjálfvirk útgjöld
ríkissjóðs, draga úr ríkisútgjöld-
um, auka kostnaðarhlutdeild not-
enda og færa frá ríkinu starfsemi
sem betur á heima hjá öðrum. Er
með hinu síðast talda átt við sölu
ríkisfyrirtækja og útboð og einnig
eru nauðsynlegar breytingar á
rekstrarformi ríkisfyrirtækja, sem
skilar sér í hagkvæmari rekstri.
Umbætur í skattamálum
Ýmsar umbætur í skattamálum
eru nauðsynlegar á síðari hluta
kjörtímabilsins til að gera sam-
keppnisstöðu íslenskra fyrirtækja
hina sömu og erlendra keppinauta.
Meðal þess er samræming trygg-
ingagjalds þannig að atvinnu-
greinum verði ekki mismunað.
Afnema þarf skatt á skrifstofu-
og verslunarhúsnæði, sem átti að
vera tímabundinn til eins árs, en
hefur nú verið framlengdur 14
sinnum. Einnig þarf að lækka
eignaskatta fyrirtækja en víða er-
lendis greiða fyrirtæki enga slíka
skatta. Má benda á að hér er í
raun um tvísköttun að ræða á tekj-
ur fyrirtækja og er slíkt fyrir-
komulag ekki hvetjandi fyrir upp-
byggingu eiginfjár. í stað eigna-
skatta má minna á samræmda
skattlagningu eignatekna, en þar
er þó um vandasamt mál að ræða
vegna þeirrar kröfu sem uppi er
um lægri vexti. Með skattabreyt-
ingunum sl. haust var undanþág-
um í virðisaukaskattskerfinu
fækkað. Hins vegar var það galli
að ekki skyldi takast að lækka
skatthlufallið sem er hærra en í
flestum öðrum Evrópuríkjum.
Hátt skatthlufall dregur úr skatt-
skilum, eykur þrýsting á undan-
þágur og veikir samkeppnisstöðu
íslenskra atvinnufyrirtækja.
Árangursrík ríkisstjórn
Eins og hér hefur verið rakið
hefur margt áunnist á þeim 2
árum sem liðin eru af núverandi
kjörtímabili. Hitt er engu að síður
ljóst að mörg verkefni bíða. Ríkis-
stjórnin getur verið bærilega
ánægð að afloknum 2 erfiðum
árum og takist að jafna fjárlaga-
hallann, gera umbætur í skatta-
málum, efla sveitarfélög og breyta
grunn- og framhaldsskólalögum
hefur hún skilið eftir sig varan-
legri framfaraspor en margar aðr-
ar ríkisstjórnir.
Höfundur er formaður
viðskiptanefndar Sambands ungra
sjálfstæðismanna.

Hið nýja lénsskipulag
eftir Sigríði
Sigurjónsdóttur og
Ólöfu Jónasdóttur
í þessari grein langar okkur að
segja í örstuttu máli frá því hvern-
ig framkvæmdastjórn Sólheima í
Grímsnesi starfar, séð með augum
starfsmanna á staðnum.
Rotið stjórnskipulag
Áður fyrr voru Sólheimar undir
sjö manna stjóm þar sem ýmsir
aðilar sem tengdust Sólheimum
áttu fulltrúa. 1986 var gerð sú
breyting að undirlagi stjórnar að
prestastefna skipar 21 manns full-
trúaráð, sem síðan velur úr sínum
röðum fimm manna framkvæmda-
stjórn.
Afleiðingin af þessari breytingu
er sú að stjórn Sólheima er nú
nánast ósnertanleg. Þeir sem þar
standa innst, stjórnarformaður
Pétur Sveinbjamarson og varafor-
maður Tómas Grétar Ólafsson,
þurfa nú ekki að hafa áhyggjur
af því að nýir menn verði tilnefnd-
ir í stjórn og þeir sjálfír geti lent
í minnihluta. Fulltrúaráðið hittist
einu sinni á ári, stjórnin gefur því
skýrslu um framkvæmdir og fram-
tíðarskipulag og allir klappa
stjórninni á bakið. Fulltrúaráðið
tekur ekki á sig neina ábyrgð á
því sem gerist á Sólheimum og
er algerlega óvirkt nema það
stendur eins og virki utan úm
stjórnina. Ef fulltrúaráðsmenn
andast eða hætta skipar presta-
stefna nýja menn í þeirra stað
samkvæmt tillögu fulltrúaráðs.
Skrímslið bítur í halann á sér.
Stjórnarmenn í greifaleik
Svona lokað stjórnkerfí býður
upp á spillingu. Þetta jafngildir
því að ríkisstjórn fái æviráðningu.
Við efum að þetta stjórnskipulag
eigi sér nokkra hliðstæðu síðan á
miðöldum.
Raunin er sú að ákveðnir stjórn-
armenn haga sér eins og lénsherr-
ar. Þeir birtast hér á staðnum,
ráðskast með allt og alla og vaða
inn á heimili fólks á skítugum
skónum, oft með halarófu af gest-
um, án þess að svo mikið sem
yrða á íbúa.
Við höfum líka dæmi um það
sem virðast vægast sagt vafasöm
viðskiptatengsl stjórnarmeðlims
við Sólheimaheimilið. Fyrirtæki
stjómarmanns tekur að sér mjög
stórar framkvæmdir á Sólheimum
án þess að útboð fari fram, á sama
tíma og atvinnuleysi er í grein-
inni. Hvar er siðferðisvitundin?
Sigríður Sigurjónsdóttir Ólöf Jónasdóttir
„Svona lokað sijórnkerfi býður upp á spillingu.
Þetta jafngildir því að ríkisstjórn fái æviráðn-
ingu. Við efum að þetta sljórnskipulag eigi sér
nokkra hliðstæðu síðan á miðöldum.“
Gjafir til Sólheima, seldar
heimilisfólki!
Hér á Sólheimum heyrist oft
minnst á fyrirbrigði sem kallast
styrktarsjóður Sólheima. Þessi
sjóður er skráður eigandi að þeim
íbúðum sem heimilisfólk leigir og
hann stendur fyrir uppbyggingu
heilsuheimilis sem stjórnin áætlar
að koma á fót og reka til hliðar
við starfsemi vistheimilisins.
Til stendur að flytja heimilisfólk
úr nánast skuldlausum húsum og
taka þau undir heilsuheimili en
heimilisfólkið verður flutt í íbúðir
á vegum sjóðsins og látið borga
þar leigu sem á að standa undir
greiðslum af húsnæðislánum.
Styrktarsjóðurinn er líka á bak
við listaverkagarð sem fyrirhugað-
ur og mun kosta milljónir.
En það sem vekur mesta at-
hygli í sambandi við styrktarsjóð-
inn er að allar gjafir til Sólheima
renna beint í hann. Spurningin er
hvort gefendur viti að peningar
eða annað sem þeir gefa til heim-
ilismanna á Sólheimum, rennur
beint í heilsuheimili eða listaverka-
garð.
Einnig viðgengst það að gjafa-
vara eins og fiskur og kex er í
raun gert upptæk af styrktar-
sjóðnum og síðan seld heimilis-
fólki. Aftur getur hver dæmt fyrir
sig um það siðgæði sem þarna rík-
ir.
Mörgum fínnst kannski fast að
orði kveðið í þessari grein. En
þeim sem til þekkja er Ijóst, að til
þess að vetja hagsmuni heimilis-
fólks og hugsjónir stofnanda heim-
ilisins, Sesselju Guðmundsdóttur,
verður seint of fast að orði kveðið.
Sigríður er starfsmaður á
Sólheimum og Ólöf er þar
meðfcrðarstjóri.
i
s
8
4