Morgunblaðið - 08.09.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. SBPTBMBER 1993
15
Engrim liornsteinum raskað
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
Vigfús Geirdal, framhaldsskóla-
kennari, birti grein í Morgunblaðinu
1. september sl. undir fyrirsögn-
inni: „Að bijóta lögmál eigin sögu“.
Þar gagnrýnir hann nýlegan stuðn-
ing íslenskra stjórnvalda við tillögur
um hugsanlegar hemaðaraðgerðir
Atlantshafsbandalagsins í fyrrum
Júgóslavíu í umboði Sameinuðu
þjóðanna, sem hann telur ganga
þvert á hefðbundna íslenska utan-
ríkisstefnu. Hann fullyrðir að hlut-
leysi og vopnleysi hafi verið for-
senda aðildar íslands að bandalag-
inu og efast um rétt bandalagsins
til að efna til slíkra aðgerða.
Hlutleysi og herleysi
ísland var hlutlaust ríki á milli-
stríðsárunum, líkt og fjöldi annarra
ríkja í Evrópu á þeim tíma. Það er
augljós og viðurkennd staðreynd
að íslensk stjórnvöld létu af hlut-
leysisstefnunni með gerð hervernd-
arsamnings við Bandaríkin 1941,
enda lýstu Bandaríkin stuttu síðar
yfir stríði á hendur möndulveldun-
um. Fráhvarfið frá hlutleysinu var
svo staðfest frekar með aðildinni
að Sameinuðu þjóðunum 1946,
Keflavíkursamningnum 1946, að-
ildinni að Atlantshafsbandalaginu
1949 og varnarsamningnum 1951.
Hlutleysi og herleysi eru óskyldir
hlutir. Það sést best á öflugum
vörnum þeirra ríkja í Evrópu sem
héldu hlutleysi á tímum kalda
stríðsins. Við undirritun Atlants-
hafssáttmálans árið 1949 var lögð
áhersla á sérstöðu íslands, sem fólst
í því að íslendingar gætu ekki lagt
herlið eða hergögn til sameiginlegra
varna Atlantshafsbandalagsins, en
í þess stað kæmi aðstaða fyrir
bandalagið hér á landi. Þessi
áhersla endurspeglaði einstakar
aðstæður á íslandi en ekki eðlismun
á aðildinni að bandalaginu.
Virk þátttaka íslands í störfum
bandalagsins á undanförnum ára-
tugum er til vitnis um það. í ræðu
sem Bjarni Benediktsson, þáverandi
utanríkisráðherra, fiutti við undir-
ritun sáttmálans, ítrekaði hann að
ísland hefði ekki eigin herafla og
gæti því ekki lýst yfir stríði á hend-
ur öðru ríki. í þessu felst ekki fýrir-
vari við 5. grein Atlantshafssátt-
málans um sameiginlegar varnir,
enda krefjast þær ekki stríðsyfirlýs-
inga.
Það er ekki vel fallið til greining-
ar á samtímasögu að tengja saman
vafasama túlkun á aðdraganda að-
ildar íslands að Atlantshafsbanda-
laginu á fimmta áratugnum og þátt-
töku íslenskra stjórnvalda í tilraun-
um til að draga úr átökum og skapa
jafnvægi í Evrópu í kjölfar kalda
stríðsins á tíunda áratugnum.
Á undanförnum vikum hefur
margsinnis verið fjallað ítarlega um
afstöðu íslands til tillagna um hugs-
anlegar hernaðaraðgerðir Atlants-
hafsbandalagsins í fyrrum Júgó-
slavíu. í stuttu máli, þá lögðu
bandarísk stjórnvöld fram slíkar til-
lögur í júlílok, með þeim fyrirvörum
„Gagnrýni Vigfúsar
Geirdal á stuðning Is-
lands við sameiginlegar
aðgerðir Atlantshafs-
bandalagsins í Bosníu-
Hersegóvínu, byggist
því á röngum forsend-
um og misskilningi,
hvort tveggja hvað
varðar íslenska utan-
ríkisstefnu og banda-
lagið. Engum horn-
steinum hefur verið
raskað, fyrr eða síðar.“
að aðgerðir yrðu innan ramma gild-
andi ályktana öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna og í fullu samráði við
samtökin og friðargæslusveitir
þeirra.
í ljósi hríðversnandi ástands
umhverfis Sarajevó, studdu íslensk
stjórnvöld þessar tillögur með fyrr-
nefndum fýrirvörum. Það er því
rangt að halda því fram að endan-
leg niðurstaða umræðna í Atlants-
hafsbandalaginu hafi orðið önnur
en íslensk stjórnvöld hefðu kosið.
Breytt bandalag
Vigfúsi Geirdal verður tíðrætt
um varnarsvæði Atlantshafsbanda-
lagsins, sem nær yfir meginhluta
landsvæðis aðildarríkjanna, sam-
kvæmt Atlantshafssáttmálanum.
Þessi viðmiðun var sett í sáttmálann
árið 1949 til að skýra hvar 5. grein-
in um sameiginlegar varnir ætti
við, enda voru þá sum aðildarríkj-
anna stór nýlenduveldi. Á hinn bóg-
inn er ekkert í sáttmálanum sem
takmarkar eða kemur í veg fýrir
að bandalagið geti beitt sér utan
þessa svæðis. Ákvörðun um aðgerð-
ir utan svæðis þyrfti að byggjast á
samhljóða samþykki allra aðildar-
ríkjanna og um leið hlyti að vera
gert samkomulag um framkvæmd-
ina. Þátttaka Atlantshafsbanda-
lagsins í flotaeftirliti á Adríahafi
og framkvæmd flugbanns yfir
Bosníu-Hersegóvínu eru dæmi um
slíkar aðgerðir.
Á síðustu árum hefur Evrópa
tekið miklum breytingum á flestum
sviðum. í mörgum tilfellum hafa
breytingarnar hins vegar falist í
afturhvarfi til gamalla deilna. Eng-
um er eftirsjá í neikvæðum stöðug-
leika kalda stríðsins. Núverandi
breytingaskeið hefur engu að síður
margar hættur í för með sér. Af
þeim ástæðum er nánast óhugsandi
að spá fyrir um þróun mála í álf-
unni á næstu áratugum. Miklu
skiptir að það takist að efla og sam-
hæfa fjölþjóðlegar stofnanir og
samtök í Evrópu, þannig að öryggi
og jafnvægi í álfunni verði tryggt
þegar til lengri tíma er litið.
Þetta endurspeglast m.a. í við-
leitni innan Atlantshafsbandalags-
ins til að laga samtökin að breyttum
aðstæðum. Það ber að hafa í huga,
þrátt fyrir staðhæfingar Vigfúsar
Geirdal, að Atlantshafssáttmálinn
Jón Baldvin Hannibalsson
nefnir hvergi einn eða fleiri tiltekna
andstæðinga og því ekki rétt
að .. Alþingi íslendinga sam-
þykkti á sínum tíma aðild að banda-
lagi er hefði þann afmarkaða til-
gang að verjast hugsanlegri árás
Sovétríkjanna". Markmið Atlants-
hafsbandalagsins er og verður að
tryggja öryggi og varnir aðildarríkj-
anna óháð tímabundnum ógnunum.
Gagnrýni Vigfúsar Geirdal á
stuðning íslands við sameiginlegar
aðgerðir Atlantshafsbandalagsins í
Bosníu-Hersegóvínu, byggist því á
röngum forsendum og misskilningi,
hvort tveggja hvað varðar íslenska
utanríkisstefnu og bandalagið.
Engum hornsteinum hefur verið
raskað, fyrr eða síðar.
Höfundur er utanríkisráðherra.
Pétur H. Blöndal verði for-
sljóri Tryggingastofnunar
eftir Ólaf Ragnar
Grímsson
Tryggingastofnun ríkisins er
meginstöð í íslenska stjórnkerfinu.
Árlega fara 24 milljarðar króna þar
í gegn og 56.000 viðskiptamenn
tengjast stofnuninni. Úrslitin í glím-
unni um hagkvæmni og sparnað í
ríkisrekstrinum ráðast fyrst og
fremst á vettvangi hennar.
Það er alkunna að brýn þörf er
á nútímalegum vinnubrögðum í
rekstri Tryggingastofnunar. Mjög
hefur skort á að þar sé beitt öflugri
upplýsingatækni og virkum stjórn-
unaraðferðum til að ná sem bestum
árangri. Stofnunin er stór í sniðum
og svifasein og hefur á engan hátt
fylgst með tímanum.
I skjóli þessarar stöðnuðu stjórn-
unar hefur til dæmis fjölmenn sveit
sérfræðinga í læknastétt gert út á
jötu Tryggingastofnunar og haft
árlega hundruð milljóna króna út
úr ríkiskassanum. Athuganir á nýj-
ungum í velferðarmálum og heil-
brigðismálum, sem í senn þjóna
hagsmunum almennings í landinu
og eru fjárhagslega skynsamlegar,
hafa reynst óframkvæmanlegar
vegna skorts á upplýsingum og
úreltu stjórnunarkerfi hjá yfirstjórn
Tryggingastofnunar.
Gamli eða nýi tíminn
Alþýðuflokkurinn hefur á undan-
förnum áratugum ráðstafað for-
stjórastóli Tryggingastofnunar til
úrvalsgæðinga flokksins. Fráfar-
andi forstjóri hafði um áraraðir
verið þingmaður, ráðherra og
flokksbroddi í Alþýðuflokknum. Á
undan honum voru einnig aðrir
þingmenn og flokksgæðingar Al-
þýðuflokksins í forstjórastóli. Þessi
flokkslega hertaka Alþýðuflokksins
á Tryggingastofnun hefur um langt
árabil komið í veg fyrir nauðsynlega
endurnýjun þar á bæ, og reynst
ríkiskerfinu dýr.
Þegar umsóknarfrestur um starf
nýs forstjóra Tryggingastofnunar
rann út kom sem betur fer í ljós að
í hópi umsækjenda eru ýmsir hæfir
menn.
Heilbrigðisráðherra, Guðmundur
Árni Stefánsson, getur því valið um
tvær leiðir. Ætlar hann í takt við
gamla tímann að ráðstafa forstjóra-
embætti Tryggingastofnunar til
flokksgæðings og þingmanns Al-
þýðuflokksins? Eða verður Guð-
mundur Árni Stéfánsson maður til
þess að segja nú er nóg komið og
halda inn á braut nýrra tíma: Velja
hæfasta fagmanninn til þess að
stýra Tryggingastofnun og stíga
mikilvægt skref til að hægt verði
að gera nauðsynlegar endurbætur
í rekstri stofnunarinnar. Það er
mikið i húfi því í Tryggingastofnun
streyma í gegn milljarðar sem nema
um fjórðungi af fjárlögum íslenska
ríkisins.
Hæfasti maðurinn
Þegar litið er yfir nöfn umsækj-
enda um starf forstjóra Trygginga-
stofnunar er ótvírætt að dr. Pétur
H. Blöndal tryggingastærðfræðing-
ur hefur langmesta hæfileika til að
bera. Það er í raun og veru ein-
stakt happ að slíkur hæfileikamað-
ur skuli hafa kosið að sækja um
þetta starf.
Dr. Pétur H. Blöndal hefur í senn
frábæra þekkingu og einstæða
starfsreynslu. Hann er meðal lærð-
ustu íslendinga á þessu sviði, og
hefur einnig sannað hæfni sína til
að stjórna viðamiklum rekstri.
Dr. Pétur H. Blöndal byggði upp
traustasta og öflugasta lífeyrissjóð
landsins og gerði síðan Kaupþing
að einu merkasta fyrirtækinu á ís-
lenskum fjármálamarkaði. Hann
hefur einnig komið við sögu í stjórn
fjölmargra annarra fyrirtækja. Dr.
Pétur hefur um árabil veitt fjöl-
mörgum aðilum ráðgjöf um hag-
kvæmni í rekstri og skynsamlegar
aðgerðir í atvinnulífi og stjórnun.
Hann nýtur víðtækrar viðurkenn-
ingar um þjóðfélagið allt fyrir ein-
staka hæfni og þekkingu.
Dr. Pétur H. Blöndal er einnig
vænn einstaklingur og hefur getið
sér gott orð fyrir heiðarleika og
sanngirni í allri framkomu. Þótt
hann hafi verið og sé annarrar skoð-
unar í stjórnmálum en sá sem þessa
grein skrifar þá hika ég ekki við
að segja að hann skarar langt fram
úr öllum öðrum umsækjendum. Það
er viðburður að slíkur maður skuli
gefa kost á því að gegna starfi for-
stjóra Tryggingastofnunar, vilji
takast á hendur ábyrgð á þeirri
Ólafur Ragnar Grímsson
„Það er í raun og veru
einstakt happ að slíkur
hæfileikamaður skuli
hafa kosið að sækja um
þetta starf.“
miklu uppstokkun sem þar þarf að
eiga sér stað í almennri stjórnun
og endurskipulagningu.
Það kann sumum að finnast und-
arlegt að formaður Alþýðubanda-
lagsins sjái ástæðu til að mæla með
því á opinberum vettvangi að dr.
Pétur H. Blöndal verði forstjóri
Tryggingastofnunar ríkisins. Það
sýnir kannski ótvíræða hæfileika
hans að þrátt fyrir að við séum á
öndverðum meiði um fjölmarga
þætti á vettvangi þjóðmála þá við-
urkenni ég að hæfni hans og reynsla
er slík að heilbrigðisráðherra ætti
ekki að þurfa að hugsa sig lengi
um að veita dr. Pétri stöðuna.
Prófraun Guðmundar Árna
Þegar staða forstjóra Trygginga-
stofnunar var auglýst sagði al-
mannarómur að búið væri að ráð-
stafa henni fyrirfram. Jafnvel for-
ystusveit Alþýðuflokksins hefur
gefið til kynna að þingflokkur Al-
þýðuflokksins hefði lofað Karli
Steinari Guðnasyni að hann skyldi
fá stöðuna. Það ætti að ráðstafa
þessu mikilvæga embætti með
sömu spilltu flokkspólitísku aðferð-
unum sem lengi hafa verið mein-
semd í íslenskum stjórnmálum. Þess
vegna gat vel verið að enginn hæfi-
leikamaður myndi sækja um stöð-
una. Menn vildu ekki láta „hafa sig
að fífli“ eins og sagt var þegar staða
seðlabankastjóra var auglýst og
allir vissu að Jón Sigurðsson átti
að fá hana.
Nú hefur það hins vegar gerst
að einn af hæfustu mönnunum í
íslensku þjóðlífi, dr. Pétur H. Blön-
dal, hefur sótt um stöðu forstjóra
Tryggingastofnunar.
Hinn nýi heilbrigðisráðherra,
Guðmundur Árni Stefánsson,
gengst því undir mikilvæga próf-
raun. Er hann maður nýs tíma og
velur hæfasta umsækjandann í
starfið eða ætlar hann að láta
stimpla sig sem gamaldags krata
sem fyrst og fremst er verkfæri
hins spillta kerfis flokksbitlinga í
opinberum embættaveitingum?
Hver fær það verkefni að stýra
24 milljarða veltu og viðskiptum
við 56.000 íslendinga?
Það verður vandlega fylgst með
því hvern Guðmundur Árni Stefáns-
son velur í starf forstjóra Trygg-
ingastofnunar ríkisins.
Höfundur er formaður
Alþýðubandalags.
STORVIDBURDUR
ISLENSKA SJAVAROTVEGSSYNINGIN1993