Morgunblaðið - 05.11.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1993
15
HAPPDRÆTTI HÍ
- FYRIR HVERN?
eftirHelgu Guðrúnu
Johnson
Deilur um nýja tegund happ-
drættis, sem Happdrætti Háskóla
íslands (HHÍ) hyggst bjóða upp á,
hafa vakið fólk til umhugsunar um
ýmis mál, s.s. þróun happdrætta,
félagsleg áhrif spilakassa og
kannski ekki síst um þá fjáröflum
sem æðsta menntastofnun þjóðar-
innar hefur stundað í rétt um sex-
tíu ár. Sumir hafa gengið svo langt
að leggja til að HHI verði lagt nið-
ur og ríkisvaldið sjái Háskóla ís-
lands að öllu leyti fyrir því fé sem
hann þarf til að haldi uppi vísinda-,
kennslu- og þróunarstarfi sem
stenst samanburð við það sem ger-
ist í háskólum erlendis. í ljósi þessa
er rétt að skoða hvaða hlutverki
HHÍ gegnir.
Það er ekki ný bóla að ríkissjóður
sjái sér ekki fært að veita til Háskól-
ans það fé sem honum er nauðsyn-
legt til uppbyggingar og þróunar.
Peningahappdrætti til styrktar Há-
skólanum var stórkostleg hugmynd
og samþykkti Alþingi lög um HHI
árið 1934. Þannig gátu allir lands-
menn tekið þátt í leik sem þeir
höfðu gaman af — og gat reynst
arðbær fjárfesting — og um leið
stuðlað að betri aðbúnaði fyrir eitt
helsta tákn um sjálfstæði þjóðarinn-
ar, Háskólann. Álþingismenn skildu
mætavel hversu mikilvægt það var
fyrir Háskólann að eignast eigið
húsnæði, þar sem skólinn hírðist á
þessum tíma í sama húsi og þeir,
þ.e.a.s. í Alþingishúsinu, og voru
þrengslin gífurleg.
HHÍ — einn af hornsteinum
Háskólans
Happdrættið hefur skipt sköpum
fyrir Háskólann. Reyndar hefur
HHÍ alla tíð þurft að greiða sér-
stakt gjald, 20% af ársarði, fyrir
einkaleyfi til að reka peningahapp-
drætti. Þetta gjald hefur undanfarin
30 ár runnið beint til rannsókna-
stofnana atvinnuveganna og þannig
verið notað til uppbyggingar á öðr-
um sviðum en í Háskólanum.
„Framlag ríkissjóðs til
framkvæmda við Há-
skóla Islands frá árinu
1978 til 1992 nam 342
milljónum króna (á
verðlagi ársins 1992), á
móti 3.905 milljónum
sem Happdrætti Há-
skóla Islands aflaði. “
Starfsemi Háskóla íslands fer nú
fram í 30-40 byggingum á höfuð-
borgarsvæðinu. Sumt af húsnæðinu
er leigt, en önnur hús hafa verið
byggð á háskólalóðinni á liðnum
áratugum og væru að líkindum tals-
vert færri ef happdrættisins hefði
ekki notið við. Fyrsta húsið sem
byggt var fyrir hagnað af happ-
drættinu var Atvinnudeildarhúsið,
sem lokið var við árið 1937. Það
gegnir nú hlutverki jarðfræðahúss,
en aðstaða til kennslu og rannsókna
á því sviði er í engu samræmi við
mikilvægi jarðvísinda fyrir Island
og íslendinga. Aðalbygging Háskól-
ans er flaggskip skólans. Hún var
einnig reist fyrir happdrættisfé og
var vígð árið 1940. Menn hafa vafa-
laust talið að sú mikla bygging
myndi duga vel og lengi, en vöxtur
skólans var slíkur að hann hefur
aldrei haft undan að byggja yfir
kennslu sína og rannsóknir. Jafnt
og þétt hefur þó verið reynt að
saxa á óskalistann. Þannig hafa
eftirtaldar byggingar allar verið
byggðar fyrir það fé sem landsmenn
hafa lagt í happdrætti Háskólans.
Atvinnudeildarhús (nú jarðfræði-
hús).
Aðalbygging HÍ (hýsir m.a. guð-
fræðideild, lyfjafræði lyfsala, há-
skólabókasafn, heimspekideild að
hluta og stjómsýslu).
Árnagarður (aðsetur hluta heim-
spekideildar og Handritastofnunar).
Lögberg (aðsetur lagadeildar).
Læknagarður (aðsetur tann-
læknadeildar og hluta læknadeild-
ar).
VR I, II og III (byggingar verk-
fræði- og raunvísindadeilda).
íþróttahús Háskólans (hýsir jafn-
framt hluta af rannsóknastofu í
lyfjafræði).
Oddi (aðsetur félagsvísindadeild-
ar, viðskipta- og hagfræðideildar
og hluta heimspekideildar).
Hagi (viðbygging — verður að-
setur lyfjafræði lyfsala).
Þá hefur happdrættið einnig lagt
til fé í byggingu Þjóðarbókhlöðu,
Tæknigarðs (aðsetur ýmissa stofn-
ana og fyrirtækja sem standa fyrir
þróunarstarfi), stúdentagarða og
Háskólabíós auk þess að kosta end-
urbætur á mörgum húsum sem
Háskólinn hefur keypt. En hvað
væru þessar byggingar ef ekki
kæmu til innréttingar, tæki og hús-
gögn? HHÍ hefur einnig séð Háskól-
anum fyrir fjármagni til tækja-
kaupa, viðhalds og innréttinga.
Tækjakaup eru mikilvægur þáttur
í rekstri nútímaháskóla, sem gerir
kröfur um fullkomin tölvuver, mál-
ver og nákvæm rannsóknartæki á
nær öllum sviðum.
HHÍ leggur til 90%
framkvæmdafjár
Framlag ríkissjóðs til fram-
kvæmda við Háskóla íslands frá
árinu 1978 til 1992 nam 342 millj-
ónum króna (á verðlagi ársins
1992), á móti 3.905 milljónum sem
HHÍ aflaði. Ef þessar tölur eru
færðar í prósentur má sjá að ríkið
lagði til 7,8% af heildarfram-
kvæmdafé Háskólans, HHÍ um 90%
og rétt rúmlega 2% fengust með
öðrum hætti, t.d. sölu eigna. Að
jafnaði hafa rétt um 70% fram-
kvæmdafjárins farið í nýbyggingar,
15,8% í viðhald fasteigna, 3,8% í
húsgögn og búnað og um 11,2% í
tækjakaup.
Tekjur HHÍ hafa hins vegar
dregist verulega saman á undan-
förnum árum vegna síharðnandi
samkeppni á happdrættismarkaðn-
um. Vegna þessa hefur ekki verið
hægt að krossa við á verkefnalist-
anum eins og menn hefðu kosið hin
síðari ár og óskalistinn er vissulega
langur. Þannig er það með brýnni
Helga Guðrún Johnson
verkefnum Háskólans að byggja
sérstakt hús yfir kennslu og rann-
sóknir í líffræði, sem nú hefst við
í ófullnægjandi leiguhúsnæði við
Grensásveg. Þeirri byggingu myndu
tengjast hús fyrir jarðfræði Háskól-
ans og Norrænu eldfjallastöðina.
Þá er húsnæði heimspekideildar,
sem í eru um 1.000 nemendur,
sprungið fyrir mörgum árum. Það
er hins vegar ljóst að ekki verður
hafist handa við nýjar byggingar
fyrr en tekjur happdrættisins hafa
aukist.
Niðurskurður hefur bitnað illa
á HÍ
En hveijir eru það sem njóta
góðs af þessu happdrætti? Á rúm-
lega 80 árum hefur þjóðin breytt
draumsýn sinni um skóla á æðra
menntastigi, sem í upphafi voru í
45 nemendur, í öflugan háskóla á
heimsmælikvarða þar sem mikil-
vægt rannsóknarstarf er unnið og
skilað hefur þjóðfélaginu þúsundum
vel menntaðra einstaklinga. Há-
skóli íslands er í dag stærsti vinnu-
staður landsins. Þar starfa að jafn-
aði um 500 manns í fullu starfi við
kennslu, rannsóknir og stjórnsýslu,
auk 5.000 stúdenta sem stunda nám
við skólann.
Háskóli íslands hefur ekki skor-
ast undan því að bera sínar byrðar
í þeim erfiðleikum sem þjóðin glím-
ir við í dag. Hann hefur, líkt og
aðrar greinar þjóðfélagsins, orðið
illilega fyrir barðinu á niðurskurði
og er nú svo komið að hann á erf-
itt með að standa við skuldbinding-
ar sínar; að sjá nemendum fyrir
kennslu og aðstöðu til rannsókna
eins og háskóla sæmir. Á síðasta
skólaári var Háskólanum gert að
skera niður kennslu og aðra náms-
aðstoð (t.d. dæmatíma) sem nam
heildaríjölda námskeiða í lagadeild
og viðskipta- og hagfræðideild sam-
anlagt! Ríkið gerir því varla meira
en rétt að afla fjár til lágmarks-
kennslu í Háskóla íslands. Þess
vegna er Háskólanum nauðsynlegt
að hafa aðra tekjulind sem hann
sinnir sjálfur og nýtur uppskerunn-
ar. Á meðan ekki hafa komið fram
hugmyndir um aðra tekjulind sem
tryggir skólanum það fram-
kvæmdafé sem hann þarf, á happ-
drætti Háskóla íslands rétt á sér
og rétt á að nýta sér tekjunýjungar
til að geta sinnt hlutverki sínu sem
best.
Höfundur er kynningarfulltrúi
Háskóla íslands.
ÞESSAR stúlkur héldu hlutaveltu til styrktar átakinu „Börnin heim“
og varð ágóðinn 1.837 krónur. Þær heita Ásdís og Rakel en með
þeim voru þær Erla Dögg, Linda Kristín, Didda, Li(ja Rut og Tinna
Rut, en þær vantar á myndina.
JÖLABÖNUS Suðurlandsbraut 16, Rvík JÓLASKÓRINN
(áður Gunnar Asgeirsson h/f.)
Skór, sokkar
Skyrtur
Barnagallabuxur
Barnasokkabuxur
Dömufatnaður
Handklæði
Rúmfatnaður
Baðmottusett
Jólatré (eilífðartré)
Jólarósir (eilífðarrósir)
i^^nQar (eilífðarkransar)
ólapappír
Jólakúlur
Jólaskraut
Mikið úrval
-gott verð
Opnunartími í nóvember:
Mánud. - föstud. kl. 12-18
Laugardaga kl. 10-16
Sunnudaga kl. 13-17