Morgunblaðið - 07.11.1993, Blaðsíða 10

10
__________________MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1993______
Rannsóknir Helgu Hannesdóttur barnageðlæknis sýna að um
fjórðungur 6-1 1 óra barna ó við einhvers konar hegðunar-
vandamól að stríða sem er svipuð tíðni og í Bandaríkjunum.
Hún segir fjölmargt unnt að gera til að bæta óstandið.
Áfengisvarnir hafa brugðist
„Ég tel að áfengisvamir gagnvart ungling-
um hafi brugðist hér á landi fram til þessa.
Afengisvandamál er nauðsynlegt að ræða
vegna þess að þau eru svo nátengd ofbeldinu.
Beita þarf mun meiri áróðri í skólum gegn
áfengisneyslu unglinga. Við áfengisneyslu
verða unglingar hömlulausir og missa dóm-
greind, en dómgreindarleysi og hömluleysi
stuðlar að meiri reiðitjáningu og auknu of-
beldi. Það hefur komið fram hjá öllum aldurs-
hópum og sérstaklega hjá unglingum við
áfengisneyslu.
Hollendingar unnu markvisst að áfengis-
vörnum unglinga með góðum árangri. Fyrir
um 15-20 árum var áfengisneysla meðal hol-
lenskra unglinga mikið yandamál. Amsterdam
var eins og Reykjavík, dauðadrukknir ungling-
ar ráfuðu þar um stræti og var borgin kölluð
unglingadrykkjuborg Evrópu. Hollendingar
náðu tökum á þessu vandamáli í gegnum
fræðslu og áróður í skólum og með því að
kenna unglingum að umgangast áfengi af
hófsemi. Aðgerðirnar gjörbreyttu áfengisvenj-
um unglinganna og segja kunnugir að í mið-
borg Amsterdam sjáist ekki drukkinn ungling-
ur lengur.
Áróður skilar árangri. Þegar áróður var
rekinn gegn reyidngum í skólum tókst nánast
að losa unglinga við reykingar, en um leið og
hann datt niður jukust reykingar á nýjan leik.
Áróður einu sinni á ári á 10 ára fresti dugir
ekki, hann þarf að vera árlega eða oft á ári
í gangi í skólum. Til að ná tökum á ofbeldinu
væri einfaldast að byija á því að taka drykkju-
vandamálið fastari tökum.“
Ofbeldið hefur breyst - grimmdin er
meiri
- Ofbeldið hefur breyst. Áður fyrr voru
slagsmál látin útkljá málið, það var uppgert
um leið og búið var að fella andstæðinginn,
nú eru högg og spörk látin dynja á honum
þegar iiann er orðinn undir. Einnig eru voða-
verk oft unnin á einstaklingum sem þessir
unglingar þekkja ekki og eru að sjá í fyrsta
sinn. Hver er skýringin á þessari grimmd?
„Ofbeldi má skipta í fjóra megin þætti;
persónuleikaþátt, fjölskylduþátt, félagslega
arfleifð innan fjölskyldu og umhverfisáhrif.
Ofbeldi, hvort sem það er innan heimilis eða
utan, á sér aðdraganda og það er nauðsynlegt
skilja hvers konar flækjur eða vandamál valda
því að ofbeldi brýst út.
Hugsanlega getur eitthvað hafa gerst í sam-
skiptum viðkomandi einstaklings við fjölskyldu
eða aðra nýlega eða fjær í tíma. Síðan við
sérstakar kringumstæður þegar viðnámsþrótt-
ur einstaklingsins er hvað minnstur, eins og
í miðborg Reykjavíkur að næturlagi þegar
varnaþættirnir eru mjög frumstæðir, geta rifj-
ast upp umliðnir samskipaerfiðleikar hans við
aðra. Þegar varnarþættirnir minnka líkir ein-
staklingurinn sér við þann sem framdi eða
sýndi honum ofbeldi og snýr sér að næsta
manni til að fá útrás og losa sig við reiði
gagnvart þeim sem beitti hann ofbeldi. Honum
er þá sama hvort það er einhver sem hann
þekkir eða þekkir ekki sem verður fyrir árá-
sinni. Þessi viðbrögð eru vel útskýrð í fræðum
sálkönnunarinnar.
Þegar ofbeldi er beitt í litlum eða stórum
hópum unglinga er eins og andrúmsloftið og
múgsefjunin í kring magni verknaðinn. Nú er
mikið rætt meðal sérfræðinga um truflun á
starfsemi taugaboðefnisins seratonins og efna-
skipta í heila og samspil sálrænna þátta sem
oft eru mjög frumstæðir eins og afbrýðisemi
og reiði.“
eftir Margréti Þorvaldsdóttur
OFBELDI unglinga vekur ugg og margir velta
fyrir sér hvað hafi farið úrskeiðis í uppeldinu.
Ofbeldi er ekki nýtt fyrirbæri hér á landi, það
hefur sennilega alltaf verið til staðar í ein-
hverjum mæli. í dag á það sér stað á heimil-
um, á skemmtistöðum, í skólum og á götum
úti og kemur fram í barsmíðum, einelti, and-
legu ofbeldi og útskúfun svo eitthvað sé nefnt.
Virðingarleysi fyrir öðrum helst oft með fólki
til fullorðins ára og kemur þá fram í háði og
illkvittni - áberandi þjóðarlesti okkar íslend-
inga.
Á ofbeidi hefur orðið breyting að undan-
förnu, það er grófara en áður, áverkar eru
alvarlegri og grimmdin meiri. Margir telja
tímabært að uppeldi barna og unglinga fái
meiri umræðu í þjóðfélaginu. Unglingar í dag
verða sjálfir foreldrar áður en langt um Iíður,
því getur framtíð þjóðarinnar ráðist af því
hvernig til tekst með uppeldið.
Hér verður reynt að náigast þessi mál frá
ýmsum hliðum og var leitað til Helgu Hannes-
dóttur barna- og ungiingageðlæknis á Barna-
og unglingageðdeild Landspítalans að skýring-
um á orsökum ofbeldis og afleiðingum þess.
Helga hefur undanfarin tvö ár unnið að viða-
miklum rannsóknum á andlegu ástandi ís-
lenskra barna og unglinga.
Rannsókn á geðheilbrigði íslenskra
barna
Helga var fyrst spurð um markmið rann-
sóknarinnar.
„Markmiðið er að kanna almennt heilsufar
barna og unglinga á aldrinum 2-18 ára og
geðheilbrigðið sérstaklega. í rannsókninni
tóku þátt 1.349 börn alls staðar af landinu
og var henni skipt í þijá þætti sem byggðir
voru á spurningalistum. Einn listi var lagður
fyrir foreldra 943 barna á aldrinum 4-16 ára
og annar fyrir 586 unglinga og börn 11-18
ára sem þau svöruðu sjálf. Þriðji listinn var
fyrir foreldra 2 og 3 ára barna.
Tilgangurinn er að meta hversu algeng
geð- og atferlisvandamál eru meðal barna og
unglinga hér á landi og bera niðurstöður sam-
an við sambærilegar rannsóknir í nágranna-
löndunum. Einnig að leita upplýsinga um or-
sakir geðheilbrigðisvandamála, þar sem þau
koma fram, og þörf á meðferð fyrir forskóla-
og grunnskólabörn í framtíðinni. Markmiðið
er einnig að skilgreina og fínna verndandi
þætti sem bæta heilsufar barna og að ein-
angra áhættuþætti sem geta þróast í sálar-
stríð og verið hindrun í fyrirbyggjandi aðgerð-
um í heilsugæslu í skólum í framtíðinni.
Sams konar rannsóknir voru gerðar samtím-
is í Noregi og Svíþjóð og áður fyrr í mörgum
öðrum löndum. I niðurstöðum samanburð-
arrannsókna frá sex löndum: Bandaríkjunum,
Hollandi, Kanada, Chile, íslandi og Frakk-
landi, kemur fram að vandamálatíðni 6-11
ára barna er svipuð hér á landi og í Bandaríkj-
unum og Hollandi eða um það bil 20 prósent.
Hún er hærri í Frakklandi, Chile og Kanada
(28-29 prósent). Athygli vekur að sænsk börn
hafa besta geðheilsu, vandamálatíðni þar er
aðeins um 13 prósent sem er mun minna en
á hinum Norðurlöndunum eða annars staðar
í heiminum. Vísindamenn þakka það forvarna-
starfí Svía á undanförnum árum sem tengd
hafa verið alhliða heilbrigðismálum barna og
unglinga."
Áfengisvandamál unglinga meiri hér
en í nágrannalöndum
- Hvað vakti helst athygli í niðurstöðum
rannsóknarinnar?
„Þar koma fram athyglisverðar niðurstöður
sem tengjast aga. Eitt þessara atriða er hömlu-
leysið, um 40 prósent unglinga telja sig hömlu-
lausari en foreldrar þeirra álitu. Um 40 pró-
sent unglinga sögðust slasa sig af óvarkárni.
Því gæti valdið fljótfærni, óöryggi eða einhver
taugaspenna. Hærra hlutfall stúlkna en
drengja framkvæmir hluti án þess að hugsa
áður. Ofneysla áfengis er mikil hjá unglingum
hér á landi að þeirra eigin áliti. Hjá stúlkum
hefst áfengisneyslan upp úr 11 ára aldri og
nær til um 60 prósenta við 17-18 ára aldur.
Hjá drengjum hefst neyslan um 13-14 ára
aldur og nær til um 60 prósenta við 17-18
ára aldur að þeirra eigin sögn. Vandamálið
virtist vera falið fyrir foreldrunum, það kom
fram þegar þeir voru spurðir um áfengis-
neyslu sömu unglinga. Áfengisvandamál virð-
ast vera mun meiri hjá unglingum hér en
þekkist í nágrannalöndunúm.“
- Teng ja þarf orsök
og af leióingu