Morgunblaðið - 06.05.1994, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 6. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
+ Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir,
fyrrverandi alþingismaður
og formaður Starfsmannafé-
lagsins Sóknar, var fædd á Efri-
Steinsmýri í Meðallandi í Vestur-
Skaftafellssýslu 8. ágúst 1921
og lést á Vífilsstaðaspítala 26.
apríl síðastliðinn, 72 ára að aldri.
Foreldrar hennar voru Ingibjörg
Sigurbergsdóttir og Bjarnfreður
Ingimundarson. Aðalheiður ólst
upp í Meðallandi í hópi 19 systk-
ina: Björn Gísli verkamaður, f.
24.7. 1913, d. 30.4. 1980, Vilborg
húsmóðir, f. 19.6. 1915, Sigur-
bergur, sjómaður og verkamað-
ur, f. 30.9. 1916. Haraldur sjó-
maður, f. 23.12. 1917, d. 29.1.
1940, Guðjón garðyrkjumaður,
f. 3.3.1919, Lárus málari, f. 18.5.
1920, d. 23.12. 1975, Jóhajina
bókavörður, f. 27.12. 1922, Ólöf
verkakona, f. 24.7. 1924, Ingi-
björg húsmóðir, f. 16.8. 1925,
d. 10.12. 1985, Eygerður sjúkra-
hússtarfsmaður, f. 4.1. 1927, d.
4.4. 1991, Armann fiskmatsmað-
ur, f. 30.3. 1928, d. 9.6. 1988,
Aðalsteinn kaupmaður, f. 9.6.
1929, Steindór sjómaður, f. 26.6.
1930, Valdimar verkamaður, f.
13.2. 1931, Magnús fjölmiðla-
maður, f. 9.2.1934, Sveinn Andr-
és, f. 27.8. 1935, d. 17.1. 1941,
Ólafur sjómaður, f. 28.12. 1936,
Vilmundur Siggeir verkamaður,
f. 3.9. 1939, d. 21.11. 1964 og
Þóranna Halla, f. 7.9 1942, d.
31.1. 1981. Aðalheiður lauk
barnaskólanámi árið 1934 og fór
snemma að vinna fyrir sér. Hún
var vinnukona í Reykjavík
1937-41, vann í fiskvinnslu í
Vestmannaeyjum 1941-44 og
starfaði á Sjúkrahúsi Vesta-
mannaeyja 1944-1949. Aðal-
heiður starfaði sem verkakona
í Reykjavik 1958-59 og aftur
1974-76. Hún vann við póstburð
1960-63 og vann við bústörf í
Köldukinn í Holtum 1963-74.
Aðalheiður var formaður Verka-
kvennafélagsins Snótar í Vest-
mannaeyjum 1944-49 og Starfs-
mannafélagsins Sóknar
1976-87. Hún var kjörin alþing-
ismaður fyrir Borgaraflokkinn
árið 1987 og sat á Alþingi til
ársins 1991. Aðalheiður sat í fjöl-
mörgum nefndum og ráðum á
starfsævi sinni. Hún sat m.a. í
bankaráði Búnaðarbanka, stjórn
Atvinnutryggingarsjóðs og _ í
miðsljórn Alþýðusambands ís-
lands. Eftirlifandi eiginmaður
hennar er Guðsteinn Þorsteins-
son verkamaður og fyrrverandi
bóndi. Aðalheiður eignaðist
fimm böra og lifa fjögur móður
sína: Ingigerður húsmóðir, f. 20.
6. 1945, Steinunn Biraa Magnús-
dóttir húsmóðir, ættleidd, f. 22.1.
1947, Hlynur Þór, f. 2.5. 1949,
d. 3.1.1951, Hlynur Þór, sjómað-
ur og útgerðarmaður, f. 10.12.
1952, og Guðmundur Bergur
verkamaður, f. 24.11. 1956.
Minningarathöfn verður um Að-
alheiði í Hallgrímskirkju í dag,
en jarðarför hennar fer fram frá
Stórólfshvolskirkju á morgun.
MEÐ ÞESSUM fáu orðum ætla ég
að kveðja hana ömmu mína, Aðal-
heiði Bjamfreðsdóttur. Eftir liggur
minningin um elskulega og hlýja
manneskju.
Árin 1968-1970, þ.e. þegar ég var
0-3 ára gamall, bjó ég hjá ömmu og
afa í Köldukinn í Holtum í Rangár-
vallasýslu. Næstu ár á eftir var ég
tíður gestur í Köldukinn. Það sem ég
man best eftir er fyrst og fremst lykt-
in af heimabökuðu rúgbrauði og ómöl-
uðum kaffibaunum. Amma Aðalheið-
^ur var dugleg að segja sögur af þess-
'um árum á Köldukinn og hafði maður
alltaf jafn gaman af.
Amma og afi fluttu til Reykjavíkur
1974. Það var alltaf gaman að koma
f heimsókn til þeirra á Kleppsveg
134. Amma hafði þó yfirleitt orðið
og það sem var svo sérstakt við skoð-
anir hennar á hinum ýmsu málum
_var það að hún var alveg fordóma-
laus. Hún leit því alltaf hlutlaust á
málin og var til í að taka rökum. Oft
spjölluðum við um póli-
tík og hafði hún miklar
áhyggjur af því að ég
væri að verða íhalds-
maður eins og hún orð-
aði það. Best var að tala
við hana um persónuleg
málefni og vandamál
sem allir þurfa einhvem-
tíma að glíma við þar
sem alltaf mátti treysta
á góð og holl ráð.
Eftir harða baráttu
við berkla á sínum yngri
árum voru lungu hennar
illa starfandi, það háði
ömmu í mörgu sem hún
tók sér fyrir hendur.
Andlega var hún stálhress og hélt því
allt til dauðadags. Það var bara fyrir
nokkrum dögum að við lögðum drög
að ákveðnu verkefni sem átti að klá-
rast fyrir haustið.
Amma var alltaf hugsandi um
framtíðina og vildi iðulega hafa eitt-
hvað fyrir stafni. Hún var nýbúin að
læra á tölvu og í mars á þessu ári
sendi hún mér tölvuritað bréf. Fyrsta
línan í bréfínu sýnir staðfesu hennar
í að tileinka sér nýja siði og tækni:
„Láttu þér ekki bregða, nafni minn,
ég er nú bara að æfa mig á tötvuna."
Elsku amma, takk fyrir allar sam-
verustundimar, takk fyrir allan stuðn-
inginn og hollu ráðin. Hvíl í friði.
Aðalsteinn Heiðar Magnússon.
Þann 26. apríl sl. andaðist móð-
ursystir okkar, Aðalheiður Bjarn-
freðsdóttir, eða Heiða frænka eins
og við vorum vanar að kalla hana.
Heiða var ættrækin enda var hún
ein af okkar uppáhalds frænkum.
Ekki var nóg að hún sinnti gleði-
stundunum heldur var hún einatt
fyrst til að hafa samband ef einhver
átti erfítt og bjóða aðstoð sína. Einn
helsti eiginleiki frænku okkar var
að hún mátti ekkert aumt sjá.
Heiða var ein af tuttugu systkin-
um. Hún var mjög opin og einlæg
og með henni fengum við góða inn-
sýn í aðstæður þessara systkina.
Um síðustu hvítasunnu fómm við
með móður okkar suður í Steinsmýri
ogskoðuðum bæjarrústirnar þar sem
systkinin fæddust og vora fyrstu
æviárin. I okkar augum var þetta
lítill túnblettur umkringdur Eld-
hrauninu á aðra vegu og vötnum á
hina. Fannst okkur ótrúlegt að hægt
hafí verið að framfleyta þama öllum
þessum fjölda. Á þessum tíma munu
Steinsmýrarbæirnir hafa verið fímm
og þessi fjölmenna fjölskylda ekki
sú eina sem þurfti að framfleyta sér
þama.
Á heimleiðinni var komið við hjá
Heiðu og Guðsteini á Hvolsvelli.
Heiða tók eins og ætíð vel á móti
okkur þrátt fyrir að hún væri greini-
lega orðin talsvert þjáð af veikindum
sínum. Á þessari stuttu en dýrmætu
stundu tók hún fram gamlar ljós-
myndir og sýndi okkur, gaf okkur
jurtate af jurtum sem hún hafði safn-
að og lét í ljós skoðanir sínar á mönn-
um og málefnum. - Eins og alltaf.
Það var dýrmætt að fá að kynn-
ast konu eins og Heiðu sem gaf jafn
mikið af sjálfri sér. Hún var sjálfri
sér trú, gieymdi ekki uppruna sínum
og var alltaf „bara“ Heiða - stórkost-
lega Heiða.
Við viljum votta eftirlifandi eigin-
manni, Guðsteini, okkar innilegustu
samúð. Ennfremur börnúm hennar
og fjölskyldum þeirra. Blessuð sé
minning hennar.
Sigp*ún, Dóra Hlín og
Svanhvít Eygló Ingólfsdætur.
Hún Heiða amma er farin yfír
móðuna miklu eftir langvarandi veik-
indi. Mikil sorg ríkti í hjörtum okkar
systkinanna þegar við fréttum af
andláti hennar. Þrátt fyrir veikindi
sín var hún alltaf sterk og bjartsýn.
Það sem hjálpar okkur mest í sorg-
inni era minningamar um góðu
stundirnar sem við áttum saman.
Alltaf ríkti mikil eftirvænting þeg-
ar von var á ömmu og afa úr Reykja-
vík í heimsókn. Stundum komu þau
með bláan ópal til að stinga upp í
litla munna. Þegar við
voram lítil fengu þau
varla að klára úr fyrsta
kaffibollanum áður en
við drógum þau með
okkur útí fjós að skoða
kálfa, heimaalninga og
jafnvel klifraði amma
upp á hlöðuloft til að
skoða kettlinga.
En þegar amma fór
að eldast létum við okk-
ur nægja að hlusta á
hana segja sögur af
barnæsku sinni í Meðal-
landi og ævintýri um
álfa og huldufólk.
Á hveiju sumri fórum
við systkinin upp í sumarbústaðinn
þeirra til að gróðursetja tré. Sumar-
bústaðurinn og allur gróður var
ömmu mjög hugleikinn. Amma var
alltaf með eina litla hagamús í fæði
hjá sér. Hún var mikið sár og skildi
ekkert í því að músin beit hana í fing-
urinn þegar hún reyndi að klappa
henni.
Jólin gengu ekki í garð heima fyrr
en amma og afí komu á aðfangadag.
Við krakkamir höfðum gaman af því
hvað hún rak á eftir þegar verið var
að lesa á jólapakkana. Amma var
mikið jólabam.
Amma starfaði lengi að ýmsum
félagsmálum. Hún var mjög stolt af
starfí sínu hjá Sókn og talaði mikið
um það við okkur. Amma gerði alltaf
allt sem hún gat fyrir fólk sem var
í vanda statt.
Amma mun alltaf á einn eða ann-
an hátt vera fyrirmynd okkar í lífínu
og við munum alltaf reyna að gera
ömmu stolta af okkur þó að hún sé
farin. Allir sem kynntust ömmu á
einhvem hátt dáðust að henni og
lærðu mikið af því að umgangast
hana.
Allar stundir okkar hér
er mér Ijúft að muna,
fyllstu þakkir flyt ég þér
fyrir samveruna.
Sigurlín, Hildur og Júlíus
Bjargmundsböra.
Aðalheiður Bjamfreðsdóttir var
einstök manneskja. Hún var skarp-
greind og tilfínningarík, mótuð af
sterkri réttlætiskennd og kynnum
af erfíðri lífsbaráttu. Hún vissi alltaf
hvar hún stóð í stéttabaráttunni,
fremst í slagnum fyrir þá sem erfíð-
ast áttu. Henni þótti vænt um fólk,
ekki bara hópa heldur einnig ein-
staklinga. Félagsstarf hennar og
stjómmálaþátttaka markaðist af öll-
um þessum þáttum.
Eg kynntist Aðalheiði í þann mund
er hún tók við sem formaður Sóknar
og þótt aldursmunurinn væri mikill,
tókst strax með okkur traust vin-
átta. Ég var þá hagfræðingur Al-
þýðusambandsins og samningahópi
félagsins til ráðuneytis. Aðalheiður
var kröfuhörð, eins og fleiri hundóá-
nægð með þau kjör sem láglauna-
fólki vora búin, tilbúin til átaka en
raunsæ og tók ákvarðanir af yfirveg-
un. Henni rann til rifja hvernig hið
auðuga íslenska þjóðfélag misskipti
gögnum sínum og gæðum. Hún
brann af reiði gagnvart yfirgangi
eignastéttarinnar og gagnvart því
samstöðuleysi verkalýðsstéttarinnar
sjálfrar sem kom í veg fyrir að hún
megnaði að ryðja óréttlætinu úr vegi.
Aðalheiður var mikil kvenréttinda-
kona. Fyrir henni var kvenréttinda-
baráttan hluti af almennri jafnréttis-
baráttu. Hún gekk fram af þunga
og krafti og miklum tilfinningahita
fyrir sínum málstað. Þegar hún tók
til máls var hlustað. Það komst eng-
inn undan því að veita orðum hennar
athygli og taka tillit til þeirra. Ein-
föld, skýr framsetning og afdráttar-
laus afstaða stillti jafnt samherjum
sem andstæðingum þannig upp að
þeir urðu að bregðast við. Innan
verkalýðshreyfíngarinnar var hún
sjálfsögð til forustu. Hún hafði misst
trúna á stjórnmálaflokkana sem allir
með tölu snérast eins og skoppara-
kringlur, með kauphækkunum og
réttindabótum í stjórnarandstöðu og
hikandi og tregir þegar þeir fengu
ráðin í ríkisstjórn. Þegar hún hljóp
Albert til hjálpar í uppreisn hans
gegn forustu sjálfstæðisflokksins var
það því ekki það stílbrot sem mörgum
fannst. Þó ég væri ekki sáttur við
það, skildi ég, að hún mat það svo,
að þar væri einmitt aðstaða til þess
að ýta áhugamálunum fram. Á Al-
þingi fannst mér hún hins vegar aldr-
ei fínna sjálfa sig.
Ég ætla ekki að gera hér tilraun
til þess að rekja feril eða lífshlaup
Aðalheiðar. Sú saga er skráð. Núna
þegar hún er öll, minnist ég vinkonu
minnar sem ég sótti svo margt til
og lærði svo margt af. Ég minnist
morgnana þegar ég renndi mér til
hennar með vínarbrauð í poka,
heimtaði kaffi og sat svo yfír henni
með einhver vandamál sem vora mér
óleysanleg. Ég minnist gleðistund-
anna þegar allt gekk í haginn og ég
minnist erfiðu augnablikanna eins
og þegar allt fór í bál á Kleppi og
Kópavogshæli og henni fannst hún
standa ein með óleysanlegan hnút.
Ég. minnist heilsutæprar og oft
þreyttrar konu sem upptendruð af
eldmóði lagði allt sem hún átti í sam-
fellt starf fyrir betri heim. Jafnréttis-
hugsjón hennar og óbilandi trú á að
baráttan muni skila árangri hlaut
að draga okkur með.
Ég þakka fyrir samfylgdina og
þær minningar sem lifa. Öllum að-
standendum sendi ég samúðarkveðj-
ur.
Ásmundur Stefánsson, fyrrver-
andi forseti ASI.
Ég hringdi í Aðalheiði Bjarnfreðs-
dóttur rétt fyrir síðustu áramót.
Ástæðan var heimildavinna vegna
sjónvarpsmyndar um berklaveiki á
íslandi: hvíta dauðann. Síðan hitt-
umst við í eldhúsinu hjá Aðalheiði á
Hvoisvelli og hún byijaði á að spyija
mig um frænda minn sem hún hafði
einu sinni kynnst sem viðsemjanda
í samningalotu. „Hann Guðmundur,"
saði hún, „er góður drengur." - „Það
hlýtur að vera sitthvað gott í þér líka,
fyrst þú ert skyldur honum.“ Svo
brosti Aðalheiður — og hún brosti
bæði með munnvikunum og augun-
um, þó svo að það virtist eitthvað
traflast við það, súrefnistækið, sem
hún var bundin við.
Síðar sagði hún mér ástæðuna
fyrir því að hún minntist samskipt-
anna við frænda minn, Guðmund,
með svo mikilli hlýju. Samningalot-
an, sem fór fram í húsakynnum hans,
hafði þanist inn í nóttina og allir
orðnir lúnir. Aðalheiður var sjálf orð-
in mjög þreytt — og þá bauð viðsemj-
andinn henni að leggja sig inni á
skrifstofu hans í sófa nokkurn, sem
þar stóð í einu hominu. — „Guð-
mundur er drengskaparmaður,"
sagði Aðalheiður: „Viðsemjandinn,
sem leyfði mér að leggjast í sófann
sinn — en hvíldi sig þar ekki sjálfur
þessa nótt.“
Drengskapur, það er einmitt orð,
sem ég vil sjálfur nota núna, fyrst
allra orða, þegar ég minnist Aðal-
heiðar Bjarnfreðsdóttur. Við hitt-
umst ekki oft, raunar afar sjaldan,
og aðeins til að rifja upp þennan tíma,
þegar Aðalheiður var með berkla.
Hvemig var það fyrir unga móður
að verða að yfírgefa börnin sín, geta
ekki hitt þau vegna smithættu, búa
við þá óvissu að sjá þau kannski aldr-
ei aftur? Það er ein af þeim spuming-
um, sem þýðir ekkert að reyna að
svara.
Berklar vora ólæknandi sjúkdóm-
ur þegar Aðalheiður Bjamfreðsdóttir
veiktist. Þá var ekki um annað að
ræða en fara á Vífilsstaði og verða
hluti af einangruðum, fjarlægum
heimi, sem samt var ekki lengra en
raun bar vitni frá höfuðstaðnum í
kílómetram talið. Aðalheiður Bjarn-
freðsdóttir, baráttukonan, þessi
sterka manneskja, hún brotnaði nið-
ur — í eitt af örfáum skiptum á
ævinni — fyrsta daginn þegar hún
kom í hvíta húsið í hrauninu, þegar
hún sá vonleysið í augum sjúkling-
anna í útileguskálanum með hrákad-
allana við hlið sér, þegar hún skynj-
aði nálægðina við dauðann.
Á Vífilsstaði töldu menn sig
komna til að deyja. En Aðalheiður
gafst auðvitað ekki upp, hún sigrað-
ist á sjúkdómi sínum — og hún þakk-
aði það ekki aðeins sjálfri sér og
baráttukrafti sínum; hún þakkaði
það h'ka Helga Ingvarssyni lækni,
sem útvegaði henni undralyfíð íson-
íasíð undrafljótt, og raunar fyrr en
flestir læknar stóru landanna hefðu
gert, og Helgi Ingvarsson var eins
og hún orðaði það drengskaparmað-
ur.
Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir var
drengskaparmaður. Hún var kona
sem barðist fyrri umbjóðendur sína,
ekki sem verktaki, heldur sem ein
af þeim. Hún var kona, sem átti sér
afl, þrótt, gangvirki í eigin þjáningu
og skildi þess vegna bágindi ann-
arra. Hún hélt sína mestu ræðu á
Kvennafrídaginn 1975, varð fræg
um allar byggðir Islands á auga-
bragði, og undirritaður, átta ára
smádrengur, komst ekki hjá því að
heyra þá sögu, sem gekk um landið,
að ræðan hefði verið flutt blaða-
laust, þetta langa tal, og síðan þegar
blaðamenn vildu fá hana og birta,
þá hefði Aðalheiður bara flutt hana
aftur fyrir þá. Ég spurði þá í barns-
legri forandran: „Hvernig er hægt
að muna svona langa ræðu?“
Ég veit það núna, hvernig Aðal-
heiður fór að því að muna ræðuna;
hennar starf, hennar barátta, það
var hennar gangvirki, það var hún
sjálf. Hún var baráttumaður af hug-
sjón — og hugsjónaorðin vora hennar
eiginlegu orð, ræðan sú, hún var
bara Aðalheiður sjálf.
Því miður getur ekki orðið af því
að Aðalheiður Bjamfreðsdóttir komi
fram í sjónvarpsmyndinni um berkl-
ana, en hún verður þar samt, hún
verður þar alls staðar, það er alveg
ljóst. Síðast þegar við hittumst var
hún mjög veik, hún átti erfítt um
andardrátt. Hún taldi samt ekki eft-
ir sér að fara með mér yfír handrit-
ið, leiknu atriðin, endursköpun
heims, sem hún þekkti af eigin raun,
og hún sagði: „Þetta hefur tekist.“
Ég trúi því að „þetta“ hafí tekist af
því að Aðalheiður sagði mér það. Því
orð hennar höfðu vægi, jafnvel þótt
hún ætti erfítt með að segja þau út
af súrefnistækinu, sem hún var með.
Aðalheiður Bjamfreðsdóttir var það
sem hún hafði reynt, það sem hún
hafði þolað og orð hennar vora það
líka.
Mér er ofarlega í huga síðasta
minningin frá nýliðnum marsdegi;
liðsinnið, lipurlegheit þeirra hjón-
anna, Aðalheiðar og Guðsteins, við
þennan mann sem réðst inn á þau
með erfiðum spumingum og þau
þekktu nánast ekki neitt og hafði
þar að auki lent í vandræðum með
bílinn sinn nálægt Hvolsvelli. Um þá
hjálp er aðeins til eitt orð og það er
drengskapur.
Guðsteini og öðram ættingjum
Aðalheiðar Bjamfreðsdóttur votta ég
dýpstu samúð mína.
Einar Heimisson.
Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir fyrr-
verandi alþingismaður er horfin yfír
móðuna miklu.
Ekkert þýðir að reyna að setja sig
í spor þeirrar baráttu sem svo stór
fjölskylda sem hennar hefur háð fyr-
ir tilvera sinni á fyrri hluta aldarinn-
ar. Dugnaður og samstaða og gefast
aldrei upp voru aðalsmerki aldamóta-
kynslóðarinnar og einhver ný úrræði
féllu til með hverju bami sem bætt-
ist í hópinn. Aðalheiður var sterkt
mótuð af því uþpeldi sem hún hlaut
á góðu heimili í samhentum systkina-
hópi. Snemma runnu henni til riíja
kjör alþýðunnar og fátæktin sem
setti mark sitt á mörg heimili. Hún
var tilbúin að fara fyrir liði verka-
fólks og ekki síst kvenna enda for-
maður Snótar í Vestmannaeyjum og
Sóknar í Reykjavík um skeið.
Hér verða ekki rakin hin miklu
störf Aðaðheiðar í verkalýðshreyf-
ingunni heldur minnst með þakklæti
samvera á Alþingi og í Búnað-
arbanka íslands. Okkur skaut báðum
inn á Alþingi í sömu kosningum, hún
gekk til liðs við nýja hreyfingu sem
myndaðist í kringum Albert Guð-
mundsson og ekki er vafi að sú
ákvörðun hennar að bjóða sig fram
styrkti mjög Borgaraflokkinn. Enda
var þetta nýja afl í íslenskum stjórn-
málum sigurvegari kosninganna.
Tvennt hefur Aðalheiði gengið til,
annars vegar rann henni til rifja
meðferðin á Alberti Guðmundssyni
af hálfu Sjálfstæðisflokksins sem
bæði var heiðarlegur gagnvart ís-
lenskri verkalýðshreyfingu og lagði
dag við nótt til að greiða götu þeirra
MINNINGAR
AÐALHEIÐUR
BJARNFREÐSDÓTTIR