Morgunblaðið - 17.05.1994, Blaðsíða 33

32 ÞRIÐJUDAGUR 17. MAÍ1994
MORGUNBLAÐIÐ
+ MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 17. MAÍ 1994 33
HVALVEIÐAR
3M*fgunÞIaMí
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. 1 .lausasölu 125 kr. eintakið.
AFENGIOG UNGLINGAR
SAMKVÆMT upplýsingum frá Samtökunum Vímulaus æska
og Fræðslumiðstöð í fíkniefnavörnum er áfengisneyzla hér
á landi mælanleg allt niður í ellefu ára aldur. Það eru jafnvel
dæmi um að níu ára börn neyti áfengis. Frá þessu var greint
í frétt hér í blaðinu á dögunum. Þar sagði m.a.:
„Meiri en fimmti hver þrettán ára unglingur neytir áfengis,
og í hópi sextán tii tuttugu ára eru 85% farin að neyta áfengis.
í þeim hópi eru um 55% komin með fastmótaða, drykkjuhegðan
áður en löglegum aldri til að neyta áfengis hefur verið náð.“
í ljósi þeirrar vitneskju að meira en átta af hverjum tíu ís-
lenzkum ungmennum á aldrinum 16-20 ára neyta áfengis og
meira en helmingur þeirra hafi komið sér upp fastmótaðri
drykkjuhegðan, er það bæði tímabært og þarft framtak þegar
Fræðslumiðstöð í fíkniefnavörnum og Samtökin Vímulaus æska
efna til sérstaks átaks til að stöðva áfengisdrykkju barna og
unglinga.
Markmið átaksins er, að sögn frumkvöðla þess, að breyta
viðhorfi landsmanna til unglingadrykkjunnar; vekja þjóðina til
vitundar um skaðsemi hennar. Valdimar Jóhannesson komst
svo að orði á stofnfundi átaksins að sexfalda þyrfti tölu ís-
lenzkra ungmenna, sem ekki neyta áfengis, og helzt að koma
alfarið í veg fyrir drykkju barna og unglinga. „Enginn einn
aðili getur náð slíkum árangri," sagði hann, „hvað sem hann
heitir, Vímulaus æska, SÁÁ, bindindissamtök af ýmsu tagi eða
áfengisvarnaráð . . . Hér þarf þjóðarvakningu, hér þurfa allir
ábyrgir aðilar þjóðarinnar að taka höndum saman . . . Þetta
er brýnasta verkefnið sem við er að'glíma á íslandi í dag.“
Hér verður ekki farið að ráði ofan í sauma á því, hvað vald-
ið hefur aukinni unglingadrykkju. Orsök vandans er marg-
þætt. Meðal annars sú „fyrirmynd", sem fullorðnir eru ungvið-
inu. Sjónvarpið, sem er fastagestur hjá flestum fjölskyldum,
hefur og sterk og viðvarandi áhrif á ungt fólk á viðkvæmasta
mótunarskeiði þess. Og trúlega eiga margs konar tilfinninga-
truflanir og hegðunarvandamál barna og ungiinga nú til dags,
sem skarast við gjörbreytt íslenzkt samfélag síðustu áratugi,
einnig hlut að máli. Máski hafa heimilin, skólarnir og þeir, sem
móta leikreglur samfélagsins, ekki brugðizt nægjanlega vel við
gjörbreyttum þjóðfélagsaðstæðum.
Það er meir en tímabært að staldra við og hugleiða, hvern
veg bezt verður að því staðið að stemma á að ósi í þessum
efnum. í því sambandi er vert að hafa í huga að tómstundir
fólks, yngri sem eldri, eru fleiri í dag en þær voru fyrir nokkr-
um áratugum. Og þær verða fleiri og fleiri eftir því sem tímar
líða og tæknin styttir vinnutíma fólks. Þessum tómstundum
verður að vera hægt að verja á hollan og skemmtilegan hátt.
Trúlega er farsælast að efla og styrkja myndarlega hvers kon-
ar íþrótta- og unglingastarf, sem stuðlar að heilbrigðum Iífs-
máta og heilbrigðum lífsviðhorfum og er þar af leiðandi mót-
vægi gegn því neikvæða í umhverfi okkar. Starfsemi af þessu
tagi, sem myndar varnargarð gegn afvegaleiðandi tómstundatil-
boðum, er meðal annars á vegum félaga, sem tengjast listum
og menningu, íþróttafélaga, skáta, ungtemplara og æskulýðs-
starfs kirkjunnar.
Sérhver einstaklingur ræður miklu um eigið heilbrigði og
eigin velferð með lífsmáta sínum og lífsviðhorfum. Mikilvæg-
asta vopnið í baráttu hvers einstaklings fyrir heilbrigðri sál í
hraustum Iíkama er vopn menntunar og þekkingar. Hann þarf
að vera meðvitaður um það, hvað horfir til góðs og hvað til iils
á ferli hans, til að geta brugðizt rétt við því sem á lífsvegi
hans verður, til þess að geta orðið sinnar eigin gæfu smiður.
Þar er því kjarni málsins að koma á framfæri við börn og
unglinga viðvarandi fræðslu og upplýsingum um skaðsemi
áfengis, ekki sízt á unga neytendur. Finna verður þeirri fræðslu
greiðan farveg til ungs fólks á mótunarskeiði. Þar koma heimil-
in, skólarnir og fjölmiðlarnir til sögunnar, ekki sízt ljósvaka-
fjölmiðlar, sem hafa mikil mótunaráhrif á ungmenni líðandi
stundar.
Áfengisneyzla, mælanleg niður í 11 ára aldur, og dæmi um
drykkju 9 ára barna, hringir óhjákvæmilega og ónotalega við-
vörunarbjöllu, sem glymur þjóðinni allri. Það er tímabært að
allir ábyrgir aðilar í þjóðfélaginu leggist á eitt um að stemma
fljót unglingadrykkjunnar að ósi. Það er tímabært að viðhorfs1
breyting verði með þjóðinni í þessum efnum. Að því er stefnt
með átaki til að stöðva áfengisdrykkju barna og unglinga.
„Einn dropi holar ekki steininn,“ sagði Valdimar Jóhannesson
á átaksfundinum gegn áfengisneyzlu ungmenna, „en ef drop-
arnir eru nógu margir og falla nægjanlega þétt þá holast steinn-
inn fyrr en varir.“
mótrök komu einnig fram, meðal ann-
ars í forustugrein Morgunblaðsins í
desember 1991, að hyggilegra væri
að vera áfram í ráðinu og reyna að
afla sjónarmiðum íslendinga stuðnings
innan þess. Blaðið gagnrýndi einnig
úrsögnina í annarri forustugrein, sagði
hana ranga og fljótfærnislega og geta
leitt til þess að erfiðara en ella yrði
að hefja hvalveiðar að nýju.
Síðan ísland gekk úr hvalveiðiráðinu
hafa íslensk stjórnvöld stefnt að upp-
byggingu NAMMCO með það fyrir
augum að stunda hrefnuveiðar og jafn-
vel veiðar á stærri hvölum í samráði
við það, þótt þeim möguleika hafi jafn-
an verið haldið opnum að ganga aftur
í hvalveiðiráðið breytti það um stefnu.
En upp á síðkastið hafa stjórnmála-
menn lýst efasemdum um að
NAMMCO fullnægi skyldum hafrétt-
arsáttmálans. Björn Bjarnason for-
maður utanríkismálanefndar Alþingis
hefur þannig ítrekað haldið því fram
að hann telji rétt íslendinga til að
hefja hvalveiðar best tryggðan með
því að ganga
AFTURTIL
FRAMTÍÐAR
Nú þegar Islendingar
undirbúa að hefja hval-
veiðar á ný er ágreining-
ur milli stjórnmála-
manna um leiðir að því
markmiði. Guðmundur
Sv. Hermannsson
___________fjallar___________
um mismunandi
sjónarmið í málinu.
Stjórnmálamenn greinir á um
hvort rétt hafi verið að ganga
úr Alþjóðahvalveiðiráðinu
fyrir tveimur árum og hvort
samráð við Norður-Atlantshafs sjávar-
spendýraráðið, NAMMCO, um hrefnu-
veiðar nægi til að uppfylla skilyrði sem
hafréttarsáttmáli Sameinuðu þjóðanna
setur fyrir hvalveiðum. Þótt nefnd full-
trúa allra þingflokka á Alþingi hafi
lagt til að leyfa takmarkaðar hrefnu-
veiðar undir hatti NAMMCO er því
engan veginn víst að slík tillaga fari
greiða leið í gegnum þingið í haust.
I hafréttarsáttmálanum segir að við
hvalveiðar beri að hafa samráð við
viðeigandi alþjóðastofnanir. Fyrr-
Björn
Bjarnason
Jón Baldvin
Hannibalsson
Matthías
Bjarnason
Skiptar skoðanir
um ágæti NAMMCO
Björn telur rétt okk-
ar til að hefja hval-
veiðar best tryggðan
með því að ganga aft-
ur í hvalveiðiráðið
með fyrirvara við
hvalveiðibann.
Jón segir Japani hafa
sannfært sig um að
það hafi verið rangt
af okkur íslending-
um að ganga úr AI-
þjóðahvalveiðiráð-
ínu.
Matthías telur
NAMMCO duga okkur
til að hefja hrefnuveið-
ar. Hann segir að um-
mæli utanríkisráð-
herra hafi verið
óheppileg.
greind þingmannanefnd telur ekki rétt
að ísland leiti eftir inngöngu í Alþjóða-
hvalveiðiráðið meðan stefna þess
breytist ekki. Og NAMMCO sé við ríkj-
andi aðstæður eðlilegur vettvangur
fyrir það samráð sem hafréttarsátt-
málinn kveður á um. í skýrslu sem
nefndin skilaði skömmu áður en fund-
um Alþingis var frestað, segir að lög-
fræðilega virðist útilokað annað en að
NAMMCO sé alþjóðastofnun í skilningi
þjóðarréttar og ólíklegt að um það
verði deilt á alþjóðlegum vettvangi.
Undir þetta sjónarmið hefur Þor-
steinn Pálsson sjávarútvegsráðherra
tekið og í samtali við Morgunblaðið
fyrir skömmu sagði hann það vera í
IMAMMCO
er nóg til að
byrja
samræmi við þær yfirlýsingar sem ís-
lensk stjórnvöld gáfu þegar þau
ákváðu að ganga úr hvalveiðiráðinu.
Ursögnin var ákveðin um áramótin
1991-92, en þá þótti fullreynt að hval-
veiðikvótar yrðu ekki veittir. í yfirlýs-
ingu ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar
um úrsögnina kom fram það álit að
hvalveiðiráðið hefði brugðist þeirri
skyldu að tryggja verndun og skyn-
samlega nýtingu stækkandi hvala-
stofna. Ráðið væri því orðin úrelt og
óvirk stofnun.
Þau rök voru einnig færð fyrir úr-
sögn, að hún gæti knúið fram breyting-
ar á ráðinu sem gerðu íslendingum
kleift að ganga aftur inn síðar. Þau
aftur í hval-
veiðiráðið með
fyrirvara við
hvalveiðibannið,
nú síðast eftir
viðræður utan-
ríkismálanefndar við bandarísk stjórn-
völd í síðustu viku. En Norðmenn veiða
hrefnu þrátt fyrir bannið þar sem þeir
hafa aldrei samþykkt það og eru því
ekki bundnir af því.
Jón Baldvin Hannibalsson utanrík-
isráðherra segist hafa, eftir samtöl við
stjórnvöld í Japan, sannfærst um að
rangt hafi verið að ganga úr Alþjóða-
hvalveiðiráðinu. Japanir hafi hvatt ís-
lendinga eindregið til að hefja aftur
hvalveiðar ef það væri gert sem aðild-
arríki hvalveiðiráðsins; aðild að
NAMMCO eða einhveijum öðrum sam-
tökum væri ekki valkostur.
Ólafur Ragnar Grímsson formaður
Alþýðubandalagsins tekur í sama
streng. Hann sagði við Morgunblaðið
að þegar íslendingar tækju upp hval-
veiðar væri grundvallarforsenda að
það yrði gert í samræmi við hafréttar-
sáttmálann. Og hann sæi ekki hvernig
hægt væri í því sambandi að hunsa
Alþjóðahvalveiðiráðið; það væru enn
sem komið er einu samtökin í boði,
þar sem tilraun til að koma upp öðrum
slíkum samtökum hefði ekki tekist.
Stefnubreyting?
Matthías Bjarnason formaður þing
mannanefndarinnar hefur gagnrýnt
ummæli Jóns Baldvins og Björns og
sérstaklega talið yfirlýsingar utanrík-
___________________ isráðherra
óheppilegar í
þessu við-
kvæma máli.
Halldór Ás-
grímsson for-
maður Fram-
sóknarflokksins er einnig þeirrar skoð-
unar að NAMMCO nægi íslendingum
til að stunda hrefnuveiðar. Halldór
sagði að hvalveiðiráðið hefði lengi
starfað með þeim hætti að nánast
hafi ekki verið hægt að vera lengur í
því. Hins vegar væri ekkert einfalt að
vera utan ráðsins ef hinar hvalveiði-
þjóðirnar væru Jiar inni og heppilegra
hefði verið að Islendingar hefðu ekki
farið einir út á sínum tíma. Ef stefnu-
breyting verði hjá ráðinu, eins og ein-
hver merki virtust vera um, eigi íslend-
ingar að ganga þar inn aftur.
Bjöm Bjarnason sagði eftir viðræð
ur utanríkimálanefndar við Banda-
ríkjamenn að augljóst væri að stefna
Bandaríkjanna sé að breytast með
þeim hætti að þeir hafi áttað sig á því
að ekki sé hægt að standa gegn vís-
indalegum rökum varðandi veiðar
hvölum. Og fréttir hafa borist af því
að Bandaríkjamenn, Bretar og aðrar
ráðandi þjóðir í hvalveiðiráðinu séu til
búnar til að slaka eitthvað á hvalveiði-
banninu, meðal annars með því að
samþykkja nýjar reiknireglur (RMP)
um veiðikvóta á ársfundi ráðsins sem
hefst í Mexíkó í næstu viku. Þær regl
ur eru þó aðeins einn hluti af víðtækri
veiðistjórnunaráætlun (RMS) sem ráð
ið telur að þurfi að hrinda í fram
kvæmd áður en hvalveiðibanni verði
aflétt af einhveijum tegundum. Þetta
undirstrikar Michael Jack aðstoðar
landbúnaðarráðherra Breta í bréfi sem
hann sendi breskum þingmönnum
apríllok og einnig að Bretar muni vinna
að því ásamt skoðanabræðrum sínum
að ekki verði hvikað frá hvalveiðibann
inu í Mexíkó.
Ofært að
hunsa hval-
veiðiráðið
-t-
Sjálfvirka tilkynningaskyldan fyrir íslenska
skipaflotann er fyrst sinnar tegundar í heiminum
Morgunblaðið/Sverrir
HÖFUNDAR og smiðir sjálfvirka tilkynningaskyldukerfisins ásamt einu tæki af þeirri gerð sem verður í þorra íslenskra skipa innan nokk-
urra ára; f.v. Bergur Þórisson, Þorgeir Pálsson, Bernharður St. Guðmundsson, Kolbeinn Sigurðsson og Brynjólfur Sigurðsson.
Kostnaður áætlaður 500
milljónir til aldamóta
Sjálfvirka tilkynningaskyldan fyrir íslenska
flotann, sem ákveðið hefur verið að taka í
notkun, hefur verið í þróun í meira en ára-
tug. Hún hefur vakið mikla athygli, Sindri
Freysson kynnti sér tilurð kerfisins og ræddi
við hönnuði þess.
SjálfviPk
lilkynningaskylda
GPS-staðsetningarkerfið gefur upp
staðsetningu skipsins, stefnu
þess og hraða. Þau gögn ásamt
númeri skipsins eru send sjálfkrafa
í land gegnum fjarskiptarás og sýnd
á skjá hjá Tilkynningaskyldunni.
Boð um staðsetningu
eru send á 15 min.
fresti. Et skipinu
hlekkist á berast
boð um það
samstundis
Gera má ráð fyrir að kostnaður
við að búa íslenska skipa-
flotann búnaði fyrir sjálf-
virka tilkynningaskyldu
nemi milli 300-400 milljónum króna á
næstu sex árum. Samanlagður kostn-
aður við íjarskiptanet og stjórnstöð er
áætlaður um 156 milljónir króna.
Stefnt er að því að uppsetningu land-
stöðva sem taki við boðum frá stað-
setningartækjum um borð í skipum og
tækjavæðing ftotans, verði lokið fyrir
árið 2000.
Varlegar áætlanir gera ráð fyrir að
fullbúinn muni búnaðurinn kosta á
milli 100-200 þúsund krónur á hvert
skip, misjafnlega mikið þó eftir stærð
skipanna sem um ræðir. Nú eru um
2.890 skip, allt frá opnum bátum til
flutningaskipa, skráð hjá tilkynninga-
skyldunni en reiknað er með að um
2.000 þeirra muni heyra undir sjálf-
virku tilkynningaskylduna.
Fimm manns hafa borið hitann og
þungann af hönnun og þróun tækja-
búnaðar þess sem sjálfvirka tilkynn-
ingaskyldan byggist á, og starfa flest-
ir þeirra innan vébanda Kerfisverk-
fræðistofu Háskóla Islands. Brandur
S. Guðmundsson, rafmagnsverkfræð-
ingur, Sæmundur E. Þorsteinsson, raf-
magnsverkfræðingur og Bergur Þóris-
son, tölvunarfræðingur hafa unnið að
þróun kerfisins undir stjórn Þorgeirs
Pálsson, prófessors í verkfræði sem
nú gegnir embætti flugmálastjóra.
Brynjólfur I. Sigurðsson, prófessor í
viðskiptafræði, hefur starfað með
hópnum frá upphafi og er nokkurs
konar „guðfaðir" verkefnisins.
Fyrsta sinnar tegundar
Þorgeir Pálsson kveðst hafa lagt til
að verkefni af þessum toga yrði sett
af stað í fjárlagatillögum Verkfræði-
stofnunar Háskóla íslands fyrir rúmum
áratug. Á sama tíma gegndi Brynjólfur
I. Sigurðsson formennsku í nefnd sem
fjallaði um fækkun í áhöfnum stærri
togara, og eitt af þeim viðfangsefnum
sem nefndin tók á var sú þróun að
loftskeytamenn hyrfu úr áhöfnum
skipa, en þeir höfðu áður veitt margvís-
lega öryggisþjónustu fyrir fiskiflotann.
Þorgeir og Brynjólfur hófu samstarf
um framkvæmd hugmyndarinnar og
var leitað eftir íjármagni til verkefnis-
ins hjá fjárveitinganefnd Alþingis í
framhaldi af því, sem hefur stutt það
dyggilega frá upphafi. Hófst verkefnið
í mars 1983 í samvinnu við samgöngu-
ráðuneytið, Slysavarnafélag íslands
og Póst og síma sem hafa fylgt þvi
eftir síðan. Nú hefur ráðuneytið ákveð-
ið að löggilda kerfið.
„Hugmyndin að kerfi af þessu tagi
er í sjálfu sér ekki ný af nálinni, þar
sem áþekkur búnaður hefur verið not-
aður í nokkurn tíma hjá hernaðaryfir-
völdum víða um heim og auk þess
höfðu verið gerðar takmarkaðar til-
raunir fyrir þann tíma sem við hóf-
umst handa, m.a. í Bandaríkjunum og
Súes-skurðinum. En þessar tilraunir
voru gerðar ! öðru skyni, þ.e. ekki
fyrir öryggiseftirlit með fiskipskipum
og tókust ekki sem skyldi,“ segir Þor-
geir. „Það lá hins vegar beint við að
nýta þessa tækni í þágu tilkynninga-
skyldunnar, sem rökrétt framhald af
þeirri einstæðu þjónustu sem þar er
veitt. Kerfið er án efa hið fyrsta sinnar
tegundar í heiminum sem þróað er
með öryggiseftirlit með fiskiskipum
fyrir augum, þó að fleiri hyggi nú að
sambærilegum kerfum, og þá aðallega
með fiskveiðieftirlit í huga fremur en
örvggiseftirlit.“
I fyrstu var sett upp einfalttilrauna-
kerfi til þess að sýna fram á að hug-
myndin gengi upp án of mikilla tækni-
legra og fjárhagslegra vandkvæða.
1985 lauk forverkefni þessu, og var
þá lögð fram skýrsla um hvernig hægt
væri að hrinda verkefninu í fram-
kvæmd og fyrsta kostnaðaráætlun.
Niðurstöðurnar þóttu nægilega fýsi-
legar til að ákvörðun um að hrinda
stærri verkefni úr vör var tekin sama
ár, ásamt því að byggja upp tilrauna-
kerfi til víðtækari prófana. Lauk því
verki í árslok 1989. Kerfið hefur verið
í samfelldum tilraunarekstri frá 1989
og samhliða honum hafa ýmsar hliðar
þess verið gaumgæfðar, ásamt frekari
vinnu við framkvæmda- og kostnaðar-
áætlanir. Allt upp í sex skip í einu
hafa reynt búnaðinn síðan 1989.
„Búnaðurinn er ekki kominn á fram-
leiðslustig, en nú hefst nýr áfangi þar
sem ákveðið verður hvernig staðið
skuli að framleiðslu. Eg vona að þátt-
taka íslenskra aðila verði eins mikil á
því stigi og mögulegt er, og helst að
búnaðurinn verði framleiddur alfarið
hérlendis," segir Þorgeir.
Útflutningur mögulegur
Hann kveðst telja mikinn áhuga á
þessari tækni í heiminum í dag, og
að ýmsir möguleikar séu á útflutn-
ingi. „Eftir að GPS-staðsetningarkerf-
ið kom til sögunnar, se;m gerðist að
fullu fyrir um tveimur árum síðan,
hefur orðið bylting á þessu svið. Með
tilkomu GPS-kerfisins er í fyrsta skipti
í veraldarsögunni hægt að nota sama
tækið hvar sem er á jörðinni til að
finna af mikilli nákvæmni hvar maður
er staddur. Um leið og þetta gerist
margfaldaðist áhuginn á sjálfvirkri til-
kynningatækni sem við erum að setja
í skipin, og núna eru flestir þeir sem
reka flota, hvort sem er á landi, í lofti
eða á sjó, að skoða með hvaða hætti
þeir geti nýtt sér þessa tækni. Þetta
á jafnt við flutningabíla, vörulestir,
flugvélar og skip.“
Þorgeir segir að það sé deginum
ljósara að mjög mörg tækifæri verða
til staðar á þessum vettvangi á næstu
árum og þau séu raunar þegar til stað-
ar. „Markaðssetning búnaðarins ytra
hefur verið athuguð en lítið gert á því
sviði ennþá, enda biðu menn átekta
eftir niðurstöðu málsins hérlendis, og
sú ákvörðun Halldórs Blöndals, sam-
gönguráðherra, sem liggur fyrir breyt-
ir mjög miklu í því sambandi.“