Morgunblaðið - 17.09.1994, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1994
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Menntastefnuna munum við
lesa út úr fjárlögimum
SKÓLASTARF í landinu þarf
sífellt að móta og endurskapa með
hag og þarfir nemenda og þjóðfé-
lagsins alls í huga. Skólastarf og
menntastefna í framkvæmd end-
urspegla menningarstig okkar og
gefa vísbendingu um hvemig þjóð-
inni mun famast í framtíðinni.
Almenningur þarf að krefja stjóm-
málamenn um heilindi í tillögugerð
um menntamál og ganga ríkt eftir
því að ekki sé látið sitja við orðin
tóm.
Lög um gmnnskóla eru að
stofninum til um 20 ára gömul en
vom endurskoðuð 1991. Fram-
haldsskólalögin em frá árinu 1988
en höfðu þá um langa hríð verið
í umræðu og mótun. Erfíðlega
hefur gengið að koma öllum
ákvæðum gildandi laga í fram-
kvæmd. Endurtekið hafa stjóm-
völd á hveijum tíma frestað gildis-
töku ákvæða laga um framfara-
spor í skólamálum. Þegar litið er
yfir verk þessarar ríkisstjómar í
menntamálum er ljóst að ár hvert
hefur verið saumað að
rekstri gmnn- og
framhaldsskóla með
fækkun kennslu-
stunda, stækkun
námshópa og erfiðari
almennum rekstrar-
skilyrðum. Fjárlög sem
lögð verða fram á
haustþingi munu gefa
mikilvægar vísbend-
ingar um þá alvöra er
býr að baki tillögugerð
um menntasteftiu til
framtíðar.
Þörf umræða en
óþörf lagafrumvörp
Skýrsla nefndarinnar er um
margt ágætur gmndvöllur um-
ræðu um menntamál í landinu, en
væri vafalaust ennþá betri ef ann-
aðhvort hefði verið lýðræðislegar
staðið að stofnun og starfí hennar
svo sem með tilnefningu fulltrúa
úr öllum stjómmálaflokkum, til-
nefningu fagfélaga eða samtaka
hinna ýmsu starfs-
stétta.
Enga sérstaka þörf
ber hinsvegar til að
setja ný lög í þeim
tilgangi að bæta
skólastarf. Nær væri
að framkvæma þau
sem gilda. Brýn mál
sem engum lögum
þarf að breyta til að
framkvæma em t.d.
einsetning gmnn-
skóla, endurbætt
námskrá fyrir fram-
haldsskólann og al-
vömátak í starfs-
menntun. í drögum
að lagafmmvarpi um grannskól-
ann er reiknað með að bíða til
ársins 2000 með einsetningu og
engar tillögur em um fjölgun
kennslustunda í grunnskólanum.
Hinsvegar em felld brott ákvæði
um hámarksfjölda nemenda í hóp-
um. Þó liggur fyrir að flestir telja
fjölgun vikulegra kennslustunda,
Besta byltinffln í skóla-
málum á íslandi væri,
að mati Elnu Katrínar
Jónsdóttur, að Alþingi
ákvæði að efna skilyrð-
islaust gildandi lög
um grunn- og fram-
haldsskóla.
samfelldan skóladag og skaplegan
nemendafjölda í hópum einhver
brýnustu hagsmunamál fjöl-
skyldna í landinu.
Er jafnrétti til náms á
undanhaldi?
Þrátt fyrir það sem að ofan er
sagt, dylst auðvitað engum að
miðað við það pólitíska markmið
að flytja rekstur grunnskólans að
fullu til sveitarfélaganna, þarf að
breyta gmnnskólalögunum og
laga þau að þeim áformum. Margt
vekur áhyggjur við lestur frum-
varpsdraga að lögum um gmnn-
skóla. Það er mín skoðun að við
flutning af einni hendi yfir á marg-
ar aukist mikilvægi þess að hafa
skýr og bindandi lög um gmnn-
skóla, sem erfítt er að víkjast und-
an því að framkvæma. Ef borin
era saman núgildandi grunnskóla-
lög og framvarpsdrögin fyrr-
nefndu sést hinsvegar glöggt að
fmmvarpshöfundar em á önd-
verðri skoðun. Fjölmörg atriði er
varða faglega umgjörð skóla-
starfs, fjármálalegan rekstur og
skýran lagalegan rétt nemenda til
þjónustu em felld brott eða gerð
óskýrari og opnari fyrir mismun-
andi túlkun. Óljóst er t.d. hvemig
stjórnsýslukerfí gmnnskólans
verður og íjölmargar greinar er
fjalla um rekstur grunnskóla og
greiðslur í því sambandi eru felld-
ar út og inn koma óljóst orðaðar
safngreinar sem túlka má með
ýmsum hætti. Rekstur sérskóla
virðist engan veginn tryggður, þar
sem einstökum sveitarfélögum er
ætlað að taka við rekstri þeirra
stofnana er í byggðarlaginu eru.
Fátt bendir nú til þess að áform
um flutning grunnskólans til sveit-
arfélaganna miðað við 1. ágúst fái
staðist. Undirbúningur málsins er
allsendis ónógur. Engar viðræður
hafa farið fram við kennarafélögin
og niðurstöður tveggja starfs-
nefnda er menntamálaráðherra
setti niður við að fjalla um kostnað
og réttindamál hafa ekki verið
kynntar opinberlega þegar þetta
er ritað.
Árlegur starfstími grunn- og
framhaldsskóla
Tillögur um 10 mánaða skólaár
og styttingu framhaldsskólans
eiga lítt upp á pallborðið á íslandi
í dag. Fyrir þessu em fjölmargar
ástæður og verða hér aðeins fáar
raktar. í nágrannalöndum okkar
sem oft er vísað til í skýrslunni
er sumarleyfi nemenda styttra eins
og kunnugt er en á móti kemur
að vetrarfrí er alsiða. En huga
þarf að fleiru ef menn ætla að
temja sér skólastarf að hætti Dana
eða Þjóðverja. Þar er t.d. skóladag-
ur lengri og samfelldur, starfskjör
kennara með allt öðmm hætti og
lítil hefð fyrir þátttöku nemenda
i atvinnulífi. Það er lítið spennandi
hugmynd að efna til skólahalds í
tiu mánuði á ári án þess að fyrir
liggi neinar tillögur um breyttar
áherslur í skólastarfi af þessu til-
efni, aðrar en þær að flytja náms-
ÍSLENSKT MÁL
Fyrst er að svara spumingu
Valgeirs Sigurðssonar úr síðasta
þætti um orðið gaddur. „Fræð-
in“ segja að orðið sé til í báðum
þeim merkingum sem Valgeir
tiltók.
Síðan gef ég honum orðið
öðm sinni: „Em nú málvöndun-
armenn endanlega búnir að tapa
orrastunni um orðin „eitthvað"
og „eitthvert"? Nú tuggast allir,
lærðir sem leikir - einkum þó
lærðir - á setningum eins og
þessum: Hann á víst eitthvað
erindi við mig.“ „Þetta er líklega
eitthvað vandamál hjá þeim.“
(Dæmin era tilbúin.) Hinn 20.
júní sl. var ég að hlusta á þátt-
inn Þjóðarþel í Ríkisútvarpinu.
Þar var talað við hálærðan tal-
meinafræðing - konu. Hún
sagði m.a.: „Ef þau segja eitt-
hvað annað hljóð ..." Hún var
að tala um böm sem eiga í erfíð-
leikum með mál. - Mér fyrir
mitt leyti fínnst það nú mega
teljast viss tegund talmeina,
þegar langskólagengið fólk kann
ekki að nota orðin eitthvað/eitt-
hvert í slíkum samböndum."
[Umsjónarmaður: Nei, leikur-
inn er ekki látinn. Menn standa
í þessu stríði blóðugir til axla.
Og nú er annað verra. Menn em
teknir að segja „einhvað" í stað-
inn fyrir eitthvað og það jafnvel
menn sem trúað er fyrir ábyrgð-
arstörfum.]
Valgeir: „Fyrir allnokkm
barst mér í hendur nýjasta Ár-
bók Ferðafélags íslands. Hún
Qallar að þessu sinni um Ystu
strandir norðan Djúps. Falleg
bók og vönduð, eins og löngum
fyrr. En þar stendur nú samt á
bls. 226: „Af kvikfé var þá ekki
að Dröngum nema tvær kýr, ein
lambá og einn hestur..." (Let-
urbr. mín. VS.) Og þetta sleppur
í gegnum allar síur, alla leið inn
í texta vandaðrar bókar, sem er
annars aðstandendum sínum til
mikils sóma í hvívetna, enda
hafa þar ekki neinir aukvisar
um fjallað. Ætli þurfí að fara
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
762. þáttur
að kenna íslendingum alveg sér-
staklega að beygja heiti þeirrar
skepnu, sem hélt lífínu í þjóðinni
í þúsund ár?
Nú færist í vöxt að menn segi
sem svo: Allir eru ekki ánægð-
ir með þetta, þegar þeir vilja
segja, að sumir, en ekki allir,
séu óánægðir með einhvem hlut.
Einkum virðist þetta sækja í
mál sumra stjómmálamanna, og
væri hægt að nefna dæmi um
það. Og þeir sem ræða oft um
kaup og kjör fólks og önnur fjár-
mál, segja þetta einnig stundum.
„Allir em ekki sammála þessum
útreikningum", heyrist þá
gjarna sagt. Er ekki eðlilegra
að segja blátt áfram: Ekki eru
nú allir ánægðir með þetta...
Hvað fínnst þér? Orðalagið „allir
em ekki ánægðir" verkar á mig
eins og að sagt sé: „Allir em
óánægðir“.“
[Umsjónarmaður er hjartan-
lega sammála bréfritara. Hin
óeðlilega orðaröð, sem um gat,
er vafalítið komin úr ensku.
Umsjónarmaður fínnur „fyrir-
myndir“ flestra málkækja sem
nú vaða uppi, í tímaritinu Econ-
omist einu.]
Valgeir: „Að lokum: Vænt
þykir mér um, í hvert skipti sem
þú tekur svari viðtengingarhátt-
arins. Ég sé ekki betur en að
gera þurfí sérstakar ráðstafanir
honum til vamar. Hann er í sýni-
legri útrýmingarhættu."
★
Á þann himinháa Glym,
hver sem skimar lengi,
fær í limu sundl og svim
sem á Rimum gengi.
(Sigvaldi Skagfírðingaskáid;
ferskeytla oddhend.)
★
Skilríkir menn hafa fyrr og
síðar komið að máli við umsjón-
armann vegna þess „spraði-
bassamáls" að segja „upp“ og
„niður“ í stað norður og suður.
Ekki leiðist umsjónarmanni mið-
ur þess konar tal en viðmælend-
um hans. Til dæmis og til frek-
ari áréttingar er hér smágrein
eftir málfarsráðunaut ríkisút-
varpsins, Ara Pál Kristinsson:
„Norður og niður
Það er betra að tákna áttir
með norður og suður en „upp“
og „niður“. Suður tii Afríku/suð-
ur í Afríku, suður til Mexíkós/
suður í Mexíkó (ekki „niður“ ti!
Afríku/„niðri“ í Afríku, „niður“
til Mexíkós/„niðri“ í Mexíkó);
norður til íslands/norður á ís-
landi, norður tii Kanada/norður
í Kanada (ekki „upp“ til ís-
lands/„uppi“ á íslandi, „upp“ til
Kanada/„uppi“ í Kanada).“
(Tungutak.)
Umsjónarmaður vill gjama
bæta því við, að honum þykir
hatta fyrir um málfar f vörpun-
um til hins verra, ef Ari Páll
bregður sér frá.
★
Hlymrekur handan kvað:
Þegar fundust þau Bjðssi og Bina,
fóru bæði af kæti að hrína
sem eðlilegt var,
því að einmitt þar
hitti ónefndur ömmu sína.
★
Auk þess er lagt til: 1) Að
sögnin að kíkja fari í frí, en
menn tali um að gægjast á og
líta á í tilbreytingarskyni. 2)
Að önnur dönskusletta, „kæi“,
verði einnig hvíld, en bakki og
garður (stytt úr hafnarbakki
og hafnargarður) komi í staðinn.
3) Að menn taki sér fyrirmyndar
orðið beijatíð (Mbl. 25. ágúst,
bls. 12), þar sem einhver tað-
jarpurinn myndi væntanlega
hafa sagt *berjavertíð.
Og svo er það afdráttarhátt-
ur eftir Baldur Hafstað. Ég vona
að þið munið að aðeins þarf að
taka fremsta staf af hveiju orði,
þá kemur seinni hlutinn af sjálfu
sér:
Brakar rekkja, krakkar kurra,
kijúpa sveinar.
Elna Katrín
Jónsdóttir
efni af framhaldsskólastiginu nið-
ur í gmnnskólann svo að hespa
megi framhaldsskólann af á 3
árum.
Sú skoðun nefndarinnar að
bæta megi nýtingu skólaársins á
hinsvegar við ýmis rök að styðj-
ast. Það getur það t.d. gerst með
því að veija 9 mánaða starfstíman-
um eingöngu í kennslu, próf og
annað beint starf með nemendum,
en semja um að flytja önnur störf
út fyrir starfstímann. Meiri og
samfelldari kennsla og betra næði
til námsmats em verðug markmið
að vinna að á næstunni. Þetta er
þó alfarið háð því að vilji sé til
að semja við kennara um breytta
starfstilhögun.
Þversagnir í málflutningi
nefndarinnar um próf í skólum
Mikið er gert úr því í skýrslu
nefndarinnar að of löngum tíma
sé varið til prófa einkum í fram-
haldsskólunum. Hefð er fyrir því
í íslenskum skólum að halda form-
leg próf einu sinni til tvisvar á
skólaári bæði í gmnn- og fram-
haldsskólum, misumfangsmikil
eftir aldri nemenda. Þessu er ekki
svo varið í ýmsum nágrannalönd-
um þar sem óformlegri könnun á
frammistöðu nemenda og svokall-
að símat virðist algengara. Ef við
teljum að við séum á rangri braut
með okkar skipulag þá þarf að
ræða fyrirkomulag námsmats ítar-
lega og gera nauðsynlegar breyt-
ingar á vinnu kennara og starfstil-
högun skólanna í þessum efnum.
Aberandi þversögn í málflutn-
ingi nefndarinnar er mikil áhersla
á samræmd próf, sem á að þre-
falda í gmnnskólum og koma á í
framhaldsskólum annars vegar en
fullyrðingar um „lélega“ nýtingu
skólaársins vegna þess að svo
mikill tími fari í prófahald hinsveg-
ar.
Dregið úr fagmennsku og
atvinnulýðræði minnkar
Kennarar í grunn- og fram-
haldsskólum taka ríkan þátt í
stefnumótun og stjórnun skóla.
Þetta endurspeglast með ýmsum
hætti í núgildandi lögum t.d. í
setu kennara í skólanefndum,
verksviði kennarafunda og sam-
ráði skólastjóra og skólameistara
við faglega stjórnendur úr röðum
kennara um ýmis málefni. Erfítt
er að ímynda sér að nokkur maður
telji það til hagsbóta fyrir skóla-
starf að útiloka kennara frá áhrif-
um á þessi mál eins og áformað
virðist í fmmvörpum um bæði
skólastigin.
Það er hinsvegar alveg sjálfsagt
að leggja því lið að sjónarmið for-
eldra komist betur til skila í skól-
anum en nú er.
Alþingi ber ábyrgðina
Þegar þing kemur saman í
haust og fmmvörp til breytinga á
lögum um grunn- og framhalds-
skóla verða til meðferðar, veltur á
miklu að þingmenn úr öllum flokk-
um gaumgæfí vandlega þá
menntastefnu sem Nefnd um mót-
un menntastefnu og menntamála-
ráðherra setja fram og meti þörf-
ina á lagabreytingum. Stærsta og
besta byltingin í skólamálum á
íslandi væri ef Alþingi íslendinga
ákvæði að efna skilyrðislaust gild-
andi lög um grunn- og framhalds-
skóla, hætti að leika biðleiki í leng-
ingu náms við KHÍ, veitti fé til
löngu tímabærrar endurskoðunar
á námskrá fyrir framhaldsskóla,
veitti fé á fjárlögum til að bæta
starfskjör kennara og frestaði illa
undirbúinni viðtöku sveitarfélaga
á rekstri grunnskóla.
Gengi þetta eftir værum við
betur búin til að ráðast í þær breyt-
ingar sem skynsamlegar þykja
eftir meiri og almennari umræðu
og þegar Alþingi er tilbúið að veita
fé til að framkvæma þær breyting-
ar sem lögfestar kunna að verða.
Höfundur er formaður Hins
íslenska kennarafélags.