Morgunblaðið - 08.02.1995, Side 18

18 MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
„MALVERK"
MYNPLIST
Listasafn Kópavogs
MÁLVERK SEX MYND-
LISTARMANNA
Opið frá 13-18 alla daga nema mánu-
daga. Til 12 febrúar. Aðgangur 200
kr. Sýningarskrá 500 kr.
LISTASAFN Kópavogs ætlar
ekki að gera það endasleppt um
listkynningar. Hver sýningin rekur
aðra og er framkvæmdaviljinn lofs-
verður, en um leið má gagnrýna
hve fljótt þær eru teknar niður.
Tvær vikur, sem gerir þijár helgar
er að minnsta kosti einni viku (og
einni helgi) of lítið um sumar fram-
kvæmdir, og þá einkum eins og
þá sem nú stendur yfir og hefur
einfaldlega hlotið heitið „Málverk".
Kynnt eru ný málverk eftir þá
Daða Guðbjörnsson, Eyjólf Einars-
son, Gunnar Örn, Jón Axel Bjöms-
son, Jón Óskar og Sigurð Örlygs-
son, og er sá elsti fæddur 1940
(Eyjólfur), en sá yngsti 1956 (Jón
Axel).
Safnið hefur er svo er komið að
nokkru tekið að sér hlutverk sem
Kjarvalsstaðir höfðu áður og var
arfur viðhorfsins í kringum Lista-
mannaskálann gamla í Kirkju-
stræti. Og þó að þangað rötuðu
einnig undirmálssýningar, er það
einungis hið sama og gerist hvar-
vetna í heiminum. Hver hefur ekki
litið inn á listasafn í útlandinu og
orðið fyrir miklum vonbrigðum
með sýningar innan veggja þess
þá stundina?
En málið er líka þannig vaxið,
að fýrir suma eru allar sýningar
undirmálssýningar sem falla ekki
að þeirra skoðunum hveiju sinni,
og einhveijum stórasannleik, sem
verður þeim mun afdrifaríkari og
altækari sem þjóðfélögin eru minni
og afskekktari. Og það skrítna er,
að í litlu samfélögunum er alltaf
verið að búa til kreppu á einhveiju
sviði til að geta haldið öðru fram
af enn meiri krafti, - valtað enn
rækilegar yfir andstæð gildi.
í marga áratugi hefur það verið
boðað af þröngum hópi hagsmuna-
aðilá, að málverkið sé liðið undir
lok, og eins og mörgum mun í
fersku minni tókst hreinlega að
myrða það á áttunda áratugnum,
en um leið að tæma flest listhús
og söfn og stórminnka áhugann á
myndlist almennt. Má segja að
skorkvikindi hafi verið hið eina sem
sóttu sumar sýningar heim, ásamt
ættingjum og vinaliði listamann-
anna sem gjaman voru í hassrúsi.
Slík var ásókn svifdýra á sumar
framkvæmdir, að sagt var í gamni
og alvöru að allar flugur Kalifor-
níu hafi komið á sýningu nokkra.
Allan áratuginn varðaði það
heimsendi, ef einhver stakk upp á
því að sýna málverk á alþjóðlegri
sýningu og gott ef menn vildu
ekki vista viðkomandi á geðveikra-
hæli með hraði. En að því kom að
niðurlæging listarinnar var svo
mikil að nauðsynlegt þótti að lyfta
málverkinu aftur á stall um stund,
en þá var það gert með slíku
óþvinguðu fijálsræði, að jafnvel
myndir Emil Nolde, svo og fyrri
tíma slettulist, litu út sem
strangflatalist í samanburði. Um
leið var öllum tæknilegum gildum
gefíð frí, en stílað á stjórnlaust
hugarflugið og öll meðöl leyfileg í
stað pentskúfanna, jafnvel ras-
skinnarnar. Þetta fór skiljanlega
.úr böndum eins og hitt, því öll
afmenntun í list hlýtur fyrr eða
síðar að leiða til upplausnar. Ljóm-
inn af nýbylgjunni stafaði fyrst og
fremst af því hve málverkið hafði
ar'
lengi verið fryst úti, og er
hann fór að dofna urðu
menn ónæmari fyrir öllum
slagverkum áróðurs-
meistaranna hversu hátt
sem þau voru stillt og sleg-
in af hinum óprúttnu hags-
munaaðilum.
Það gekk svo eftir, að
er áhuginn fyrir hinu
óhefta og óskipulagða
„fijálsa málverki" minnk-
aði, fóru sömu aðilar að
tala um „kreppu“ í mál-
verkinu, sem ér jafn mis-
vísandi á tíunda áratugn-
um og þeim áttunda. Ein-
faldlega vegna þess að allt
tímabilið hafa málarar
annarra viðhorfa unnið í
kyrrþey að list sinni og
beðið eftir að hinu tilbúna
óveðri slotaði, og Pótemk-
íntjöld listpáfanna hryndu.
Þetta minnir á tíma
strangflatamálverksins á
sjötta áratugnum, er öllu öðru var
ýtt til hliðar, en á sama tíma voru
þó einhveijir bestu dúkar óform-
legu listarinnar (art informel) mál-
aðir, sbr. Jean Fautrier. Menn
þurfa einungis að glugga fordóma-
laust í listasöguna til að upp renni
fyrir þeim ljós, og á síðustu tímum
er margt að skýrast um staðlað
eðli listamarkaðsins sem mun fá
ýmsa útkjálkabúa til að skipta lit-
um.
Sú kreppa á almennum lista-
markaði sem menn eru svo að
gera málverkið ábyrgt fyrir, er
allt annars eðlis og kemur ekki
einstaka liststílum hið minnsta við,
en hins vegar tókst gróðaöflum
listamarkaðsins og verðbréfabrös-
kurum að margfalda verðgildi
málverka um stund með hvers
konar innbyrðis plotti. Hef ég
margoft reynt að varpa ljósi á þetta
og klikkja má út með því að vísa
til, að í raun er málverkið mun
verðmeira á alþjóðamörkuðum nú
um stundir en í upphafi níunda
áratugarins.
Málverkið lýtur sínum eigin lög-
málum þegar allt kemur til alls og
ryður sér leiðir eftir eigin höfði og
þörfum, en fer síður eftir dyntum
listhúsa og sýningarstjóra stór-
safnanna, og hinn framsækni lista-
maður málar samkvæmt innri þörf
og samvisku en ekki eftir því
hvemig kippt er í spottann í út-
landinu.
Eins og fyrr bylur hæst í tómum
tunnum, og helstu áróðursmeistar-
ar hinnar tilbúnu kreppu á Norður-
löndum eru hinir marxísku fræð-
ingar í Svíavirki ogstrengjabrúður
þeirra, en stefna þeirra undanfarin
ár hefur ótvírætt beðið skipbrot.
Þeim hefur tekist að gera sýn-
ingarsalina í menningarsetrinu að
þeim minnst sóttu í byggðu bóli
og málgagn sitt,- „Siksi“, hið
minnst lesna, og lítur helst út fyr-
EYJÓLFUR Einarsson: „Þrír Titaník-
olía á striga 195 x 147 sm. 1994.
ir að þeir séu enn- með báða fætur
kyrfilega skorðaða í áttunda ára-
tugnum. Málverkið hefur aldrei átt
upp á pallborðið hjá þeim og þeir
eru ósparir við að boða endalok
þess, nema helst þann anga sem
grámóska og óhugnaður ein-
kennir.
- Þótt nýbylgjan sé gengin yfir,
boðar það engan veginn að mál-
verkið sé á undanhaldi, því ýmsar
tegundir málverksins sem voru í
skugga hennar þrengja sér nú
fram, jafnframt því sem safaríkur
og hljómmikill liturinn fær upp-
reisn æru og tekur aftur að ljóma
í sýningarsölum heimsins, gott ef
ekki einnig í hinum svonefndu
„övergránd" listhúsum.
En það er víst eftir öðru, að
talsmenn hinnar hugmyndafræði-
legu listar áttunda áratugarins,
skuli gera málverkið og málsvara
þess að blórabögglum og hrópa
kreppa, kreppa (sbr. úlfur, úlfur),
því hér leiðir blindur blindan. Að
sjálfsögðu hafnar maður að hverfa
aftur til einstefnu áttunda áratug-
arins og að lúta forsjá nafla-
strengja sem alltaf hafa rétt fyrir
sér, hins vegar er maður ekki hið
minnsta á móti hugmyndafræði-
legri list sem slíkri, en hugnast að
líta einnig til fleiri átta.
- Ef sýningin á safninu á að
sýna hvemig málarar bregðist við
„kreppu“ málverksins er ég ekki
lengur með á nótunum, því að all-
ir mála þeir samkvæmt þeirri sann-
færingu sem þeir hafa lengi haft
og tækifæri hefur verið til að fylgj-
ast með í sýningarsölum borgar-
innar um árabil. Og jafnvel þótt
þeir að hluta til máli fígúratívt lík-
ist þetta ekki tiltakanlega því sem
gengur undir sama nafni í Evrópu,
og lítið er af því raunsæi sem get-
ur að líta í málverkum Wainer
Vaceari, Michael Kvium, Nils
Ströbæk og Odd Nerdrum, svo ein-
hveijir séu nefndir, sem vakið hafa
dijúga athygli næst okkur undanf-
arin misseri.
Það er alls ekki nóg að þessi
málverk séu ný af nálinni, því að
fleira þarf að koma til, og á sýning-
una vantar vissulega sitthvað sem
á meira skylt við það sem hvað
mesta athygli hefur vakið ytra, svo
sem hina stóru fleka Magnúsar
Kjartanssonar.
Menn eru hér ekki að endurupp-
götva málverkið né setja það á
umræðustall og því er alveg óþarfi
að vera að afsaka framkvæmdina,
því hér er ekki verið að bregðast
við annarri kreppu, en á sér stað
í heilakirnu norrænna listsögu-
fræðinga, sem eins og fyrri daginn
eru illa haldnir af minnimáttar-
kennd.
Komi eitthvað á óvart á sýning-
unni eru það myndir Eyjólfs Ein-
arssonar, sem aldrei hefur verið
betri að mínu mati og virðist vaxa
með hverri sýningu og er þó aldurs-
forseti hópsins. Málverk hans búa
yfir einhverri óræðri þögn og dulúð
sem um sumt minnir á súrreal-
isma. Daði Guðbjörnsson er líka
ótvírætt í mikilli framsókn um
þessar mundir og þá helst fyrir
það, að honum hefur tekist að
beisla léttleikann og hinn mikla
birtugjafa, sem var öðru fremur
veigurinn í verkum hans hér áður
fyrr. Þá er tækni þeirra mun þró-
aðri ásamt tilfinningu fyrir jöfnum
stígandi á myndfletinum og heild-
arsamræminu.
Sigurður Örlygsson er sem fyrr
ábúðamestur þegar hann smyr lit-
inn óspart á flötinn, en ég skil síð-
ur hví hann þarf stöðugt að fara
út fyrir myndflötinn með óræðum
formum. Gunnar Öm er enn á fullu
í nýja málverkinu, en í þessum
dúkum sínum virðist hann ekki
finna fast land undir fót, í öllu
falli virðist furðulegt kviklyndi í
litameðferð helst einkenna hann
um þessar mundir.
Litlar myndir Jóns Óskars í
kjallaranum boða eitthvað nýtt og
ferskt, en hins vegar virka hin
stóru skapalónverk hans uppi full
óhrein og ósannfærandi. Það er
eitthvað nýtt og sterkt í hinum
stóra fleka Jóns Axels Björnssonar
„Þrenning“, en aðrar myndir hans
staðfesta fýrri styrk og einkum eru
andlitin í kjallaranum vel máluð
og þá helst gula myndin til vinstri.
Safnið verðsþuldar hrós og virð-
ingu fyrir framkvæmdina, en öld-
ungsins óþarfí var að taka upp
þetta krepputal í sýningarskrá,
sem ég vísa til föðurhúsa. Skráin
er að öðm leyti til fyrirmyndar
um slíka framkvæmd, þjál og
handhæg, myndir vel teknar og
litgreindar.
Bragi Ásgeirsson.
Leiðrétting
í Sjónmenntavettvangi mínum
sl. laugardag varð mér á í mess-
unni er ég, sagði að fyrrverandi
„forstöðumaður“ hafi hætt fyrir
tímann, en átti að sjálfsögðu að
vera „listráðunautur“. Embættin
vom sameinuð við ráðningu núver-
andi forstöðumanns.
SIGURÐUR Örlygsson:
„Vatnið sagði“ olía á striga
200 x 400 x 20 sm. 1991-95.
Stein-
hjartað
skelfur
lÆIKLISI
Iláskólabíó
MÚRINN
Nemendur í Verslunarskóla Islands.
^ Múrinn eftir Pink Floyd. Þýðing:
Ólafur T. Guðnason. Tónlistarstjóm:
Þorvaldur B. Þorvaldsson. Leik-
stjóri: Þorsteinn Bachmann. Dans-
höfundur: Elma Bjömsdóttir. Sviðs-
stjóri: Amar Róbertsson. Ljós: Krist-
ján Magnússon. Hljóð: ívar Bongó
og Ingólfur Magnússon. Aðalhlut-
verk: Georg Ilaraldsson, Júlíus Þór
Júliusson, Ásdis Ýr Pétursdóttir, Sig-
ríður Ósk Kristjánsdóttir. Laugar-
dagur 4. febrúar.
SUMIR afskrifa eflaust Múrinn
eftir Pink Floyd sem skefjalausa
hljómbirtingu testósterónsins, enn
eina gusuna af ærandi rokki sem
helltist yfir okkur frá Bretlands-
eyjum fyrir tveimur áratugum eða
svo og vekji ekkert annað en ákall
um eyrnaskjól.
En sá aldni ístrubelgur sem
þetta skrifar er á öðm máli. Vissu-
lega miðlar þessi tónlist stríðu
óþoli æskunnar. En hún gefur
hvergi eftir, veitir áheyrandanum
engin grið fyrr en steinhjartað
skelfur í bijóstholi hans. Þar fer
Múrinn eins að og t.d. Útfararljóð
Brahms. Tónlist af þessu tagi veit-
ist að áheyrandanum til þess að
gefa honum frið. Annars er ekkert
varið í hana.
Þegar gítarsólóið í laginu Að-
eins steinar í vegg hefst slaknar
á rammri taug tímans, endurminn-
ingin mmskar einshvers staðar í
heilahvelinu og maður veit að ein-
mitt þessi breiði, sérlega langi
tónn hefur beðið þar ámm saman
eftir því að sveipast aftur fagur-
lega um vitundina. Og sárlega.
Því efnislega er Múrinn um kos-
mískan sársaukann sem fylgir því
hlutskipti sérhvers manns að glata
sakleysinu og standa berskjaldað-
uf í heiminum. Þessi sakleysis-
missir er í senn mesta ógæfa okk-
ar og stærsta tækifæri. Óumflýj-
anleiki hans nístir hjörtu foreldra
þegar þau horfa á börn sín sofa.
Bretar hafa lýst honum vel: Mil-
ton, Virginia Woolf, William Gold-
ing (í Free Fall), Pink Floyd.
Nemendur í VÍ gera Múrnum
góð skil á sýningu sinni í Háskóla-
bíói. Til þess njóta þeir handleiðslu
Þorvalds Bjarna Þorvaldssonar en
hann er afbragðs tónlistarmaður
og dregur tónana af strengjum
gítarsins eins og töframaður kan-
ínur úr hatti.
Georg Haraldsson, Júlíus Þór
Júlíusson, Ásdís Ýr Pétursdóttir
og Sigríður Ósk Kristjánsdóttir
syngja ljómandi vel. Þau sem
syngja aukahlutverk, svo og kór-
inn, eru áheyrileg. Aðalsöngvarar
eiga hrós skilið fyrir mjög skýra
framsögn og Ólafur T. Guðnason
fær prik fyrir þýðinguna. Það er
ekki heiglum hent að gera enska
rokktexta að íslenskum. Nokkuð
skorti á leikræn tilþrif meðal leik-
enda og dansara. Jafn afdráttar-
laus tónlist og þessi þolir enga
hálfvelgju.
En þótt þessi sýning sé fyrst
og fremst fyrir eyrað er hún líka
ásjáleg. Veggurinn er tilkomumik-
ill og í ópersónuleik sínum bregður
hann sterkum svip af þýskum ex-
pressjónisma yfir sviðið. Lýsing
Kristjáns Magnússonar er einn
best unni þáttur sýningarinnar.
Hún er afdráttarlaus, hörð, aldrei
hikandi. Gefur hvergi grið.
Guðbrandur Gíslason.