Morgunblaðið - 14.02.1995, Qupperneq 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hvernig starfa
bj ör ffunar sveitimar?
SÍÐUSTU mánuði hafa björg-
unarsveitir landsins verið í erfiðum
verkefnum víða um land við björgun
mannslífa og verðmæta. Fjölmiðlar
hafa fjallað lofsamlega um starf
þessara sjálfboðaliðasamtaka sem
gefa sig í leit og björgun. En fæstir
utan samtakanna vita hvemig þess-
ar sveitir starfa og hvemig þær eru
uppbyggðar. Ég ætla í fáum orðum
að gera grein fyrir starfsemi björg-
unarsveitanna, uppbyggingu þeirra,
innra samstarfi, þjálfun og vinnu-
brögðum. Á landinu starfa tvenn
samtök björgunarsveita Slysavarna-
félag íslands og Landsbjörg. innan
þeirra starfa fjölmargar sveitir um
land allt. Starfsemi sveitanna er
margþætt bæði hvað varðar upp-
byggingu og þjálfun. Sumar sérhæfa
sig í sjóbjörgun og þar með talið
köfun, aðrar byggja að mestu eða
öllu leiti á björgun í landi. Hjá flest-
um sveitanna fer fram mjög öflugt
nýliða starf, en til þess að verða
fullgildur meðlimur í björgunarsveit
þarf viðkomandi að vera á átjánda
ári. Umsækjendur þurfa að vera
reiðubúnir að sækja nýliða þjálfun
sem tekur 1 1/2 ár. í nýliðaþjálfun-
inni felst allt það sem viðkemur leit
og björgun. í fyrsta lagi læra menn
að klæða sig rétt, þeir sækja stífa
líkamsþjálfun, fara í markvissar
æfingaferðir þar seim þeir iæra að
bjarga sér og öðrum við misjöfn
skilyrði.
Þeir sækja ákveðin námskeið
Björgunarskólans sem starfræktur
er af Landsbjörg, og Slysavarnafé-
laginu, í t.d. áttavita og rötun, leitar-
tækni, leit í snjóflóði, aðkomu að
flugslysi, notkun fjarskipta og stað-
setningabúnaðar, og fleira það sem
talið er nauðsynlegt hveijum björg-
unarsveitamanni.
Á tímabilinu eru tekin próf í hverri
grein sem viðkomandi þurfa að
standast, auk þess sem gerð er krafa
um mætinga skyldu. Að öllu þessu
loknu öðlast viðkomandi full réttindi
sem björgunarsveitarmaður. En það
er aðeins upphafið því fljótlega er
mönnum raðað niður í flokka eins
og bíla og tækjaflokka, þar sem
menn læra að aka fjallabílum og
beltatækjum og sjá um viðhald
þeirra. Skyndihjálparhópa,sem sér-
hæfa sig í aðkomu að slysstað og
setja upp greiningarstöð í stórslysi.
Báta og köfunarflokka, þar sem
kennd er köfun og almenn meðferð
og notkun björgunarbáta. Göngu og
fjallahópa þar sem
menn sérhæfa sig
fjallabjörgun og al-
mennri leitartækni. og
fleiri slíka. Og áfram
heldur þjálfunin stífar
æfingar og námskeið,
eins og t.d. frekari
námskeið í skyndi-
hjálp, áfallahjálp, að-
gerðastjórn, veður-
fræði, mat á snjóflóða-
hættu , björgunar og
ruðningsstörf, auk
annars sem tengjast
björgunarstörfum og
fjallamennsku . Úr
þessum hópum eða
flokkum koma síðan
saman í undanfarahóp
hæfustu og best þjálfuðu einstakl-
ingarnir hveiju sinni. Þeirra hlutverk
er að vera fyrstir á vettvang þegar
mikið liggur við og aðstæður erfið-
ar. Þeir hafa allan sinn búnað í hús-
næði sveitar sinnar, auk þess sem
ákveðin útbúnaður er þeim ætlaður
og ekki notaður nema í neyðartilfell-
um. Með einu símtali er hægt að
boða um 30 undanfara á svæði 1
sem eru tilbúnir að fara hvert og
hvenær sem er innan tuttugu mín-
útna. frá boðun, með þeim eru boð-
aðir bílstjórar og aðstoðamenn sem
sjá um að hlaða bílana þeim útbún-
aði sem á við hveiju sinni, allt er
þetta gert til þess að stytta við-
bragðstímann.
Undanfarar hafa hlotið sérstaka
þjálfun í skyndihjálp, fjallamennsku
og öðru því sem máli skiptir. Land-
inu er skipt upp í 18 björgunar-
svæði ýmist út frá sýslumörkum eða
landfræðilegum þáttum, þar sem
sérstaklega er haft í huga hvernig
einstakar sveitir geti sem best þjón-
að sýnu svæði, með tilliti til sam-
gangna. Svæði 1 liggur innan marka
dregin frá Krísuvík í Hvalfjarðarbotn
að Kaldadal í Hengil og áfram í
Bláfjöll og niður í Selvog. ) Innan
svæðanna starfa svonefndar Svæðis-
stjórnir en þeirra hlutverk er að
stjórna aðgerðum við leit og björg-
un. Yfir Svæðisstjórnunum er síðan
starfandi Landsstjórn en hennar
hlutverk er að sjá til þess að svæðis-
stjórnir séu virkar og vanda sínum
vaxnar, auk þess sem landsstjóm fer
með yfírstjórn aðgerða þegar sveitir
af fleiri en einu svæði sameinast við
leit og björgun. Algengast er að
beiðnir um aðstoð berist í gegnum
lögregluembætti, eða í
gegnum Neyðarsíma
björgunarsveitanna (
Sjá símaskrá ) sem
vaktaður er af Tilkynn-
ingarskyldunni. Björg-
unarsveitirnar hafa
mjög hraðvirkt boð-
unarkerfi símboða þar
sem með einu símtali er
hægt að virkja ákveðna
útkallshópa, og með
talnamerkjum koma
boðum um hvers eðlis
útkallið er. Strax og
beiðni berst um aðstoð
kemur Svæðisstjórn
saman í stjórnstöð og
ákveður hvernig vinna á
verkin. Ef um bráðaút-
kall er að ræða, t.d. snjóflóð , flug-
slys eða annað það sem krefst mjög
snöggra viðbragða eru sérþjálfaðir
hópar ræstir beint frá Tilkynninga-
skyldu um leið og Svæðisstjórn.
Vinnubrögð björgunarsveita eru
sífellt að þróast með nýrri tækni,
náið samband hefur tekist milli
björgunarsveita hinna ýmsu ianda
Björgunarsveitir
vinna umfangsmikil
störf um land allt.
Snorri Hafsteinsson
gerir í pistli þessum
grein fyrir hvernig þær
eru upp byggðar, hvern-
ig þær starfa og tengj-
ast öðrum þáttum
samfélagsins.
og miðla menn þekkingu sinni og
reynslu með því að hittast reglulega
og bera saman bækur sínar. Aðferð-
ir við leitir eru sífellt að þróast, nú
er fyrst leitað upplýsinga um hinn
týnda Iíkamsburði getu og kunnáttu,
síðan er farið í gagnasöfn og leitað
líkinda um hugsanleg leitarsvæði,
en erlend gagnasöfn um hegðun
týndra gefa okkur mynd af hugsan-
legu ferli hans og fjarlægð frá upp-
hafsstað miðað við tíma og þær
Snorri
Hafsteinsson
upplýsingar sem fyrir liggja. Leitár-
svæðið er reitað niður í hæfilega
stór svæði þar sem leitast er við að
láta landfræðilega þætti afmarka
hvern reit. í framhaldi af því er
beitt útreikningum til ákvörðunar
um líklegustu leitarsvæðin. Björgun-
armönnum er raðað saman í leitar-
hópa og þeim úthlutuð ákveðin
svæði.
Hóparnir eru minni og fara hrað-
ar yfir en áður þekktist, þeir leita
umfram allt vísbendinga um ferðir
hins týnda og ganga út frá þeim
upplýsingum sem fyrir liggja ,en
allt miðar þetta að því að finna hinn
týnda sem allra fyrst. Staðreyndir
eru þær að við skoðun á hegðun
týndra og í hvaða fjarlægð þeir fund-
ust frá upphafsstað hér á landi, kem-
ur í ljós að niðurstöður eru í beinu
samhengi, við þau erlendu gagna-
söfn sem fyrir liggja. Allt frá dögum
gullæðisiris í N. Ameríku hafa menn
safnað upplýsingum um hegðun
týndra, og sýnt fram á að með því
að flokka menn niður, bæði hvað
varðar aldur og ástæðu útivistar,
t.d. veiðimenn , göngumenn, fjall-
göngumenn eða skíðamenn, er hægt
að finna ákveðin hegðunarmunstur
og líklegar fjarlægðir frá upphafs-
stað að þeim stað sem viðkomandi
er. Þetta fyrst og fremst hugsað sem
hjálpartæki leitarstjórnar til þess að
taka markvissar og rökréttar
ákvarðanir um forgang leitarsvæða.
Allur tækjabúnaður sveitanna hefur
þróast mjög, öflug beltatæki og
breyttir torfærubílar, tæki sem búin
eru fullkomnum staðsetningar og
fjarskiptabúnaði auk ails nauðsyn-
legs sjúkrabúnaðar, auðvelda mjög
björgunaraðgerðir við erfiðustu skil-
yrði. Hundasveitir eru vaxandi þátt-
ur innan björgunarsveitanna, flestir
kannast við sporhunda Hjálparsveit-
ar Skáta í Hafnarfirði sem fyrir
löngu hafa sannað ágæti sitt, en
þeirra aðferð er eins og nafnið bend-
ir til, að rekja spor. Þeir geta við
góð skilyrði rakið nokkra daga göm-
ul spor og það jafnvel á fjölförnum
leiðum, en þeir virðast alltaf rekja
samkvæmt göngustefnunni.
Að sögn erlendra hunda manna
er þjálfun og geta sporhundanna í
Hafnarfirði einstök og óvíða notuð
með svipuðum árangri. Hinsvegar
eru víðast notaðir svokaliaðir breið-
leitarhundar sem eru af ýmsum
gerðum algengast er að nota Collie,
Scheffer og Labrador. Breiðleitar-
hundar leita að hveijum þeim sem
eru vindmegin við þá, þessvegna
mega björgunarmenn ekki vera á
unda þeim í leitinni. Þessir hundar
virðast skynja lykt og leita mjög
örugglega og vel stór svæði, við
ákveðin skilyrði, þeir taka gjarna
um 250 m breitt svæði fyrir í einu
ef þannig hagar til.
En til þess að treysta megi hund-
Framadagar
Sameiginlegt átak stúdenta og fyrir-
tækja fyrir framförum í atvinnulífinu
SAGA flestra nú-
tíma þjóðfélaga heims
hófst með því að þau
urðu hráefnisframleið-
endur; lönd skóg-
arhöggs, landbúnaðar,
námugraftrar o.s.frv.
Þau lönd sem náðu tök-
um á úrvinnslu hráefn-
anna þróuðust síðan
áfram fram á við, en
hin sátu gjaman eftir,
oft bæði menningar-
lega og efnahagslega.
Undantekningar frá
þessu eru þau lönd þar
sem til er gnægð hrá-
efna sem unnt _er að
selja háu verði. ísland hefur verið
í hópi þessara ríkja, - sem mikill
fískframleiðandi, - þjóð sem sífellt
hefur aukið magn hráefnisfram-
leiðslunnar og þannig tekjur sínar.
Nú um skeið hafa verið blikur á
lofti, því ekki hefur verið hægt að
auka framleiðsluna, heldur, þvert á
móti, blasir við samdráttur í veiðum
því við Íslendingar höf-
unr í mikilli óvarkárni
gengið á höfuðstól
fiskstofnanna. Þetta
þýðir að nú þurfum við
að finna ráð til að við-
halda eða helst auka
þjóðartekjurnar. Þar
eru þijú ráð fyrir
hendi; að auka arðsemi
með hagræðingu, að
búa til verðmætari vör-
ur úr hráefninu og að
skapa ný störf á nýjum
sviðum. Ekkert af
þessu verður mögu-
legt, nema að uppfylltu
því skilyrði að fyrir-
tækin í landinu bæti þekkingarstig
sitt. Jafnframt þessu þurfa skólarn-
ir að mennta fólk sém í námi sínu
hefur, á markvissan hátt, aflað sér
þeirrar þekkingar sem nauðsynleg
er til að fyrirtækin nái því bætta
þekkingarstigi sem efling í atvinnu-
lífi Islendinga þarfnast.
Ef við lítum yfír þróunarsögu
Trausti Valsson
þjóðfélagsins sjáum við að á aðeins
örfáum árum hafa orðið hér alger
umskipti. Menntunin, sem hafði
áður það auðvelda hlutverk að taka
við fjármunum úr frumframleiðslu-
greinum, til að búa til menningu
og hærra þjónustustig, þarf nú af
miklum krafti að koma til skjalanna
við það verkefni atvinnulífsins að
auka svo mjög arðsemi og að búa
til svo mörg ný störf að bægja
megi atvinnuleysinu frá landsmönn-
um og auka þjóðartekjurnar á ný.
Líklega hefur íslenska þjóðin
aldrei staðið frammi fyrir stærra
verkefni. Nú reynir fyrst á dug og
starfshæfni þjóðarinnar, því „leiðin
létta og ljúfa“ að kaupa fleiri tog-
ara og ausa meira upp úr minnk-
andi fískstofnum er ekki lengur fær.
Nú hljóta að vakna ýmsar spum-
ingar: Á hvaða sviðum er helst
hægt að sækja fram? - Á hvaða
þekkingu er þörf þannig að svo
megi verða? - Og hvaða átak er
hægt að setja í gang til að fmna
tækifærin og að gera þau að veru-
leika? Svarið felst í stuttu máli í því
að nú þurfa allir íslendingar að
leggjast á eitt við að vinna að þessu
mikla verkefni. Ekki dugir lengur
að halda í horfínu og bfða og vona
að happdrættisvinningur falli þjóð-
inni í skaut. Nú þarf framtak og
framsækni og allir: almenningur,
námsmenn og fyrirtækin munu
þurfa að sýna af sér fórnarlund og
fómarvilja til að þetta nýja verkefni
um uppbyggingu fjölbreytts og þró-
aðs atvinnulífs takist.
í Ijósi þessa mikla verkefnis var
það undirrituðum mikið fagnaðar-
efni þegar hann frétti af hugmynd-
inni um Framadaga sem haldnir
verða í hátíðarsal Háskóla íslands í
byijum mars. Stúdentar í verk-
fræði- og viðskipta- og hagfræði-
deildum standa að þessum frama-
dögum.
Framadagar verða
haldnir í Háskóla ís-
lands í byijun marz-
mánaðar. Trausti Vals-
son segir að menntun
verði að nýta til að efla
arðsemi í atvinnulífí
og fjölga störfum í
samfélaginu.
Hugmyndin er snjöll og einföld,
og í hæsta máta tímabær. í stuttu
máli er hún sú að koma á einhvers
konar „markaðstorgi" þar sem fyr-
irtækjum er boðið upp á kynningar-
bása, gegn vægu gjaldi. Einning er
unum að þeir leiti vel og örugglega
þurfa þeir að ganga í gegnum ákveð-
in próf sem gefa þeim prófgráðu
A,B eða C . Þar sem hundur með C
gráðu hefur staðist ákveðin lág-
marksskilyrði en leit hunds með A
gráðu telst fullnægjandi og ekki
þörf á frekari leit á því svæði sam-
kvæmt frásögn Norsks hundaþjálf-
ara sem þjálfaði hjá Björgunar-
hundasveitinni á síðasta ári Von er
um sama árangur hér á landi innan
skamms.
Á landinu eru í dag 1 eða 2 hund-
ar með A gráðu.
Samskonar hundar eru notaðir til
leitar í snjóflóðum og rústum, þeir
beita einnig lyktar næmni. Ekki er
það svo að fómarlambið sé endilega
þar undir sem hundurinn markar
heldur getur lyktin borist milli laga
ákveðna leið áður en hún nær yfir-
borðinu. Það er því ekki síður þjálfun
hundamannsins að þakka árangur-
inn hveiju sinni, og fáum gefið að
þjálfa góðan leitarhund. eða eins og
Skoskur hundaþjálfari sagði, það
tekur minnst 3 ár að þjálfa góðan
hundamann ef réttur efniviður
finnst, hundurinn er sjaldnast
vandamál. Á landinu eru 4 til 5 snjó-
flóða leitarhundar með A próf.
Þjálfun hunda við leit í vötnum er
í gangi og virðist hún ætla að gefa
góða raun hvort sem leitað er úr bát
eða fjöru. Björgunarsveitirnar hafa
náið samband við opinbera aðila,
sérstaklega lögreglu og hefur tekist
mjög gott samstarf þar á milli, þá
hefur samstarf við Almannavarnir
aukist á síðustu árum, en það þarf
verulega að auka og bæta,. Starf-
semi og þjálfun björgunarsveitanna
byggir á skjótum markvissum við-
brögðum manna sem vanir eru að
fást við leit og björgun og vinna
saman sem ein heild. Skipulag Al-
mannavarna hefur hinsvegar ekki
verið sniðið að starfsemi björgunars-
veitanna, heldur byggt upp á annan
hátt sem sjaldan reynir á og slípast
því seint.
Eins og þessi stutta grein um þetta
viðamikla mál sýnir er gífurleg starf-
semi í gangi innan björgunarsveit-
anna, ofan á allt þetta leggst síðan
fjáröflunarstarfið sem sífellt er verið
að sverfa að. En nú er svo komið
að mörgum björgunarmanninum
fínnst nóg um, hann þarf að sinna
líkamlegri þjálfun, sækja námskeið
og æfíngar, viðhalda tækjabúnaði og
stunda fjáröflun sem sífellt gefur
minna við meiri vinnu. íslenskar
björgunarsveitir vinna mikið og þarft
starf, auk þess sem þær eru félagsleg
uPPbygging hundraða íslenskra ung-
menna um land allt.
Stöndum vörð um björgunarsveit-
irnar.
Höfundur er form. svæðisstjórnar
björgunarsveita á Svæði 1.
innifalið 1 til 2 síðna pláss í riti þar
sem öll fyrirtækin kynna starfsemi
sína sem og hugmundir um framtíð-
aruppbyggingu. Með þessu er í raun
búið að koma upp hugmyndaverk-
smiðju, því með lestri ritsins og með
því að ræða við fulltrúa fyrirtækj-
anna kynnast stúdentarnir því sem
fyrirtækin í landinu eru að fást við
og geta miðað nám sitt við þá þörf
fyrir þekkingu sem kemur fram hjá
fyrirtækjunum.
Tengslin sem hér myndast munu
bera margs konar ávöxt. Stúdentar
munu í auknum mæli vinna verkefni
og lokaverkefni sem nýtast fyrir-
tækjunum, fulltrúar fyrirtækjanna
munu kynnast fólki sem hefur áhuga
á þeirra sviði, og er ekki ólíklegt
að mörg fyrstu skrefin í framtíðar-
samstarfi verði hér stigin.
Oft er kvartað um að Háskólinn
komi ekki nógu mikið þeirri þekk-
ingu sem hann býr yfír til skila út
í þjóðfélagið. Stúdentar hafa nú
boðist til að vera tengiliður fyrir
miðlun þessarar þekkingar. Er ekki
að efa að fyrirtækin munu skilja
mikilvægi þessa framtaks og að-
stoða við að gera Framadagana að
árangursríku og eftirminnilegu
átaki.
Höfundur er formaður
Umhverfis- og
byggingtirvcrkræðiskorar
Háskóla Islands.