Morgunblaðið - 14.02.1995, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Sameinaðir stöndum vér
Páll
Björgvinsson
SUMARIÐ 1994
héldu íslendingar upp á
50 ára afmasli íslenska
lýðveldisins. Hátíðar-
höld voru um allt land
með tilheyrandi lúðra-
blæstri, ræðuhöldum
og fánaborgum. Hvar-
vetna komu landsmenn
saman og minntust
þess með stolti að bar-
áttu þjóðarinnar fyrir
sjálfstæði hafði lokið
með fullkomnum sigri
1944. Það sætir því
nokkurri furðu að vart
er hægt að tala um al-
menna samstöðu meðal
þjóðarinnar síðan á
dögum Jóns Sigurðssonar og í
þorskastríðinu þegar baráttumál eru
annars vegar og hvatningarorðin
„sameinaðir stöndum vér“ rykfallin
af notkunarleysi.
Kjör þjóðarinnar
Lífskjörin eru ákaflega mismun-
andi. Sumir telja ennþá háttsetta
embættismenn, atvinnurekendur,
lögfræðinga, viðskiptafræðinga,
lækna, endurskoðendur, tannlækna,
verkfræðinga, verktaka og einstaka
arkitekta til hátekjufólksins í landinu
og þeirra einu sem lifa hér mann-
sæmandi lífi. Aðrir myndu telja út-
gerðarmenn og sjómenn til þeirra
sem síst þyrftu að kvarta. Enn aðrir
tilgreindu olíufurstana, verslunar-
barónana eða erfðaprinsa stórfyrir-
tækjanna til þessa forréttindahóps.
En eitt það undarlegasta við blessuð
kjaramálin er samt, að þessi þjóð,
sem áður fyrr mat menntun og
starfsreynslu svo mikils hvað at-
vinnu varðar, virðist vanmeta hana
stórlega í dag í einkageiranum, og
veitir jafnvel ómenntuðum og
reynslulitlum unglingum betri laun
en fullorðið fólk með margra ára
starfsreynslu fær hjá borg eða ríki.
Það er ekki síður gagnrýni vert að
borgin og ríkið skuli að mjög tak-
mörkuðu leyti meta menntun og
starfsreynslu til launa þótt hvort
tveggja sé oftast nær skilyrðislaus
krafa til ráðningar. Undrunarefni
er það líka að verkalýðsfélögin láta
ævinlega samningsvald sitt í hend-
umar á mönnum sem engan veginn
geta lifað sig inn í lífskjör þeirra
vegna þess að þeir hafa aldrei sjálf-
ir verið láglaunamenn eða eru það
ekki lengur. Þróun lífskjara á Is-
landi undanfarið hefur verið á þann
veg að hægt og bítandi
hefur myndast afkomu-
gjá í þjóðfélaginu sem
óðum fer stækkandi
vegna þess að fólk hef-
ur lognast útaf á verð-
inum. Nú er svo komið
að almenningur í land-
inu hlýtur að krefjast
umbóta.
Stéttarfélög
Verkföll em árlegt
kvíðafyrirbæri í ís-
lensku samfélagi og
það fyrsta á nýbyrjuðu
ári — verkfall kennara
— yfirvofandi handan
við næsta horn. Mörg
stéttarfélaga landsins eru virk í lífs-
kjarabaráttunni — önnur sigla lygn-
an sjó. En á meðan fullfrískt fólk á
besta aldri mælir göturnar vegna
þess að það er ekki pláss fyrir það
í atvinnulífinu er ekki allt sem skyldi
hjá stéttarfélögunum og mikið al-
vömmál að sumir hveijir eigi ekki
einu sinni rétt eða möguleika á at-
vinnuleysisbótum. Nöturlegt er hins
vegar að hugsa til þess að því lág-
launafólki sem á rétt á bótum fer
fjölgandi sem kýs frekar að vera án
vinnu vegna þess að launin era hvort
sem er svipuð og atvinnuleysisbæt-
urnar. Þá er ekki síður áhyggjuefni
hið dulda atvinnuleysi sem hrjáir
vaxandi fjölda manna í Arkitektafé-
laginu, Meistarafélagi bygginga-
manna og Tækni- og verkfræðinga-
félaginu m.a. vegna þess að þar er
mikið um verktaka og undirverk-
taka, sem geta ekki skráð sig at-
vinnulausa nema þeir séu tilbúnir til
að skila inn vsk.-númeri og vera án
þess í heilt ár á eftir! Slíkt og því-
líkt óréttlæti á ekki að eiga sér stað
á íslandi.
Atvinnuleysi
Byggingariðnaðurinn er sem sagt
sú atvinnugrein sem hvað mest líður
um þessar mundir. Keðjuverkandi
áhrifa þessa gætir samt víðar og
má þar nefna fasteignasala, við-
skiptafræðinga, lögfræðinga, inn-
réttingasala og verslun er tengist
byggingavömm sem dæmi. Þegar
ekki er byggt, stækkað eða minnkað
við sig er heldur engin sala á mark-
aðinum. Engin furða að kostnaður
fasteignaauglýsinga sé að verða
mörgum fyrmefndra aðila ofviða
vegna þessa. Þá á eftir að telja fjöl-
mennan hóp manna sem tengjast
Þjóðin sættir sig ekki
lengur við að fjölskyld-
an sé hornreka, segir
Páll Björgvinsson, sem
segja vill atvinnuleysi
og láglaunastefnu stríð
á hendur.
byggingariðnaðinum; hönnuði,
smiði, járnamenn, dúkara, málara,
pípara, rafvirkja, múrara, blikkara,
gröfumenn, vömbílstjóra o.s.frv.
Ahrif fréttamennsku
og skrifa
Fræg er orðin aftakan á ráðherra-
ferli yngsta ráðherra landsins, sem
fréttamenn stóðu að árið 1994. Eft-
ir situr fólk með óbragð í munni og
spyr: Var verið að refsa ráðherran-
um fyrir að ná svona langt á unga
aldri; fyrir að afsanna máltækið
„köld er mága ástin“; fyrir að treysta
vinum sínum og venslamönnum í
stað tungulipurra framapotara; eða
var verið að koma í veg fyrir að
hinn ungi maður yrði samdauna
spillingunni sem fyrir var í ríkis-
rekstrinum þegar hann kom til
starfa? Að minnsta kosti er hægt
að draga þá ályktun af fyrmefndum
málalyktum, að þar sem fréttamenn
beita sér, geta þeir svo sannarlega
haft úrslitaáhrif á gang mála. Það
má því teljast í hæsta máta furðu-
legt, að fréttamenn skuli láta undir
höfuð leggjast nema að takmörkuðu
leyti að beina ljósköstumm sínum
að afkomuástandi og velferðarmál-
um þeirra sem minnst mega sín
meðal íslenskrar alþýðu í dag — jafn
máttugir og þeir em, og kjósi frem-
ur að eltast við hillingar spillingar
og svalls ráðamanna. Sömuleiðis
skortir að íslenskir rithöfundar, sem
eru augu og rödd samfélagsins á
hveijum tíma, veki oftar máls á því
hvernig þeir skynja tilvemna á ís-
landi á líðandi stundu.
Greiðslukortin
Notkun greiðslukorta á íslandi er
gífurlega algeng, enda verðlag í
landinu kolbrenglað miðað við laun
fólksins: Þorri láglaunafólks hefur
neyðst til þess að fleyta sér áfram
á greiðslukortalánum vegna þess að
launin hrökkva engan veginn fyrir
lífsnauðsynjum. Enda nam heildar-
velta greiðslukortafyrirtækjanna
Eurocard og Visa hérlendis 60,6
milljörðum króna á sl. ári! íslending-
ar skipa því annað efsta sætið í
heiminum hvað varðar meðalvið-
skipti á hvert greiðslukort. Til sam-
anþurðar má geta þess að olíulandið
Noregur skipar þar 12. sæti. Alþýð-
an getur einfaldlega ekki lengur
sætt sig við „þjóðarsátt", sem krefst
endalausra lána fyrir nauðþurftum.
Það gefur augaleið að það er lýjandi
vítahringur í lengdina að þurfa alltaf
að grípa til þessa fullorðins bóta-
snuðs, og lágmarks krafa að launa-
kjör og verðlag haldist í hendur ef
velferðarsamfélagið á að geta staðið
undir nafni.
Já, ráðherra
Eru íslensk stjórnmál orðin svo
margslungin að þeim megi líkja við
völundarhús háðmyndaflokksins
breska, þar sem samdar voru reglu-
gerðir og teknar ákvarðanir í ráðu-
neytum til þess að laða að kjósend-
ur, þeim breytt jafnóðum til þess að
sefa ráðamenn, og breytt enn og
aftur til þess að hylma yfír fyrir
fréttamönnum? Auðvelt er að
ímynda sér að væri hérlendur stjórn-
málamaður spurður um hvað honum
væri mikilvægast í lífinu yrði svarið:
velferð lands míns og þjóðar. For-
stjóri í stórfyrirtæki hérlendis myndi
svara; fjölskyldan mín. íslensk
verkakona svaraði; börn mín og
barnabörn. íslenskt barn segði;
mamma, pabbi, systkini og vinir:
Gefi maður sér að öllum sé svona
annt um velferð landsins og sinna
nánustu er ekki annað hægt en
spyija: Hvers vegna sættir fólk sig
þá við fjölskyldufirrt samfélag?
Hvers vegna kjósa menn aftur og
aftur, áratugum saman, fólk til valda
og virðingar, sem týnir kosningalof-
orðum sínum um bættan hag fjöl-
skyldunnar í völundarhúsi stjórn-
sýslunnar um leið og það tekur til
starfa?
Eru íslendingar kannski hræsnar-
ar inn við beinið, sjáandi fólk með
leppa fyrir augum eða hafa þeir ein-
faldlega verið of þreyttir og sljóir
af öllu baslinu til þess að gera eitt-
hvað í málinu? Hver svo sem sann-
leikurinn er í þessu efni þá er al-
menningur farinn að sjá að hann
hefur völd til að ráða menn til starfa
og segja þeim upp ef því er að skipta.
Hvað er mikilvægt?
- Að fólk geti verslað á inniskónum
á Laugaveginum eða byggt verði
yfir fötluð og veik börn í samfélaginu?
- Að hækka laun háttsettra emb-
ættismanna eða tryggja atvinnulaus-
um ný störf?
- Að fækka kennslustundum í
skyldunámi eða menntun skipi önd-
vegissæti í landinu?
- Að fólk heyji afkomustríð áratug-
um saman eða lífskjörin í landinu
verði viðunandi?
- Að stéttaskipting nái að festa sig
í sessi eða stuðiað verði að lífskjara-
jöfnun?
- Að landsmenn eyði öllum kröft-
um sínum í „fyrirvinnu“ eða geti lifað
heilbrigðu fjölskyldulífi utan vinnu-
tímans?
- Að stunda ókeypis útflutning á
menntun eða skapa atvinnutækifæri
og njóta sjálf uppskerunnar?
Máttur samstöðu
Miðað við mannfjölda eru íslend-
ingar á stærð við lítið þorp úti í hin-
um stóra heimi, en í hjarta sínu em
þeir og verða stórþjóð; það sönnuðu
þeir með baráttu sinni og sigri fyrir
lýðveldi og landhelgi landsins. Síðan
þá hefur þjóðin samt ekki taktfast
„gengið til góðs götuna fram eftir
veg“, þótt margt hafi þokast í átt
til velferðar. En hvers virði er frelsi
og sjálfstæði lands þegar til lengdar
lætur ef stór hluti landsmanna er
sviptur réttinum til að líta upp frá
stritinu og er dæmdur til ævilangrar
snuðnotkunar? Segja má að sjaldan
hafi verið meiri þörf fyrir samstöðu
landsmanna í kjaramálum en í dag
og orð Jóns Sigurðssonar í því sam-
bandi sígild og voldug: „Sameinaðir
stöndum vér — sundraðir föllum
vér.“ Krafan í komandi kosningum
í ár mun snúast um betra fjölskyldu-
líf; atvinnu fyrir alla, tengsl milli
skóla bama og vinnu foreldra, mann-
sæmandi lífskjör fjTÍr bæði kynin,
minni skattbyrði þeirra lægst laun-
uðu og aukinn kaupmátt. Fylgi
stjórnmálaflokkanna verður sam-
kvæmt stefnumótun þeirra í þessa
átt. Þjóðin sættir sig ekki lengur við
að fjölskyldan sé homreka á Islandi
— hún krefst aðgerða og varanlegra
lausna. Sá flokkur sem setur þessi
mál á oddinn mun örugglega sópa
til sín fylgi landsmanna. Fyrsta sam-
eiginlega skrefið til að segja lág-
launastefnunni og atvinnuleysinu
stríð á hendur gæti þannig verið að
dusta rykið af samstöðuorðunum:
„Vér mótmælum allir.“ Oft var þörf
en nú er nauðsyn. Þögn er sama og
samþykki — því svona er ísland í
dag í byijun árs 1995.
Höfundur er arkitekt.
Er skíðaútbúnað-
urinn í lagi
NÚ ER kominn sá árstími þegar
Qöllin fara að skarta sínu fegursta
og skíðaáhugafólk fer að draga fram
skíðaútbúnaðinn.
Til að koma í veg fyrir óhöpp á
skíðum er nauðsynlegt að huga að
skíðaútbúnaðinum áður en farið er
upp í fjöll. Það er ekkert eins leiðin-
legt eins og að vera komin upp í
fjöll og skíðaútbúnaðurinn í ólagi.
Hver og einn þarf að velja sér
hæfilega löng skíði. Fer það eftir
getu hvers og eins ásamt því hvort
hann er byijandi í skíðaíþróttinni eða
lengra kominn, hversu löng skíði
hann velur sér. Munið að lengri skfði
leiða til aukins hraða. Það þarf að
skerpa kanta og smyija skíði reglu-
lega. Skíðaskórnir þurfa að vera
passlega stórir. Þeir þurfa að liggja
þétt að fætinum en ekki það þétt
að þeir meiði viðkomandi. Skíðabind-
ingamar verða að vera rétt stilltar.
Það er ekki viturlegt að kaupa skíða-
útbúnað vel við vöxt á bömin með
það í huga að þau muni vaxa upp
í skóna og skíðin. Það eykur slysa-
hættuna. Byijendur í skíðaíþróttinni
ráða ekki við skíðin ef þau eru of
löng. Og stórir skíðaskór þar sem
Prófið að gera eins og
myndimar sýna, segir
Ragnheiður Þór Guð-
mundsdóttir, sem hér
fjallar um skíðaútbúnað
og notkun hans.
viðkomandi er laus í skónum leiðir
til aukinnar hættu á beinbroti á þeim
hluta sem er ofan í skíðaskónum.
Rétt stilltar bindingar em höfuð-
atriði til að koma í veg fyrir meiri-
háttar meiðsli. Norðmenn segja að
níu af hveijum tíu sem verða fyrir
óhappi á svigskíðum séu með skíða-
útbúnaðinn í ólagi. Mjög oft em það
bindingarnar sem eru ekki rétt stillt-
ar. Bindingar em stilltar m.t.t.
þyngdar einstaklings, færni og skó-
stærðar. Miðast þetta við að hann
geti losnað auðveldlega úr binding-
unum ef hann dettur. Mikilvægt er
að láta fagfólk stilla bindingarnar
og láta yfirfara þær árlega. Síðan
getur hver og einn kannað hvort
sínar bindingar séu rétt stilltar áður
en hann fer á skíði. Ef þið fáið skíða-
útbúnað lánaðan í skíðaleigu eða hjá
vini eða systkini er mikilvægt að
stilla bindingamar upp á nýtt. Próf-
ið að gera eins og myndirnar sýna,
hvort þú getur losað fótinn frá bind-
ingunum. Þetta er ágætt próf til að
kanna hvort þú munir losna úr bind-
ingunum ef þú dettur. Passið þó að
beita ekki það miklum krafti að þú
skaðir þig.
Mynd 1, binding við tær
A. Beygið hnéð.
B. Látið innri kant skíðanna vísa
niður á við.
C. Snúið tánni á skíðaskónum niður
á við - út af bindingunum.
D. Skíðaskórinn er laus.
Mynd 2, bindingar við hæl
E. Hallaðu þér fram á við - ekki
rykkja.
F. Við ákveðinn þunga mun fóturinn
losna úr bindingunni.
G. Skíðaskórinn er laus.
Ef þú getur ekki leyst þetta próf,
geta bindingarnar verið of stíft stillt-
ar. Ef þið emð óömgg leitið þá til
fagfólks. Mikilvægt er að athuga
bindingarnar reglulega.
Hjálmar eru Iítið notaðir hérlendis
og eru nær eingöngu notaðjr meðal
barna sem eru á skíðaæfíngum.
Þetta er miður, þar sem mikið er
um áverka á höfuð. í Noregi er það
skylda að börn 8 ára og yngri noti
hjálma á skíðum. Ég vil hvetja for-
eldra til að láta börnin sín nota
hjálma, öryggisins vegna.
Fólk getur orðið fyrir óhappi í
öllum íþróttagreinum og er skíða-
íþróttin þar engin undantekning. Ef
fólk gerir sér hins vegar grein fyrir
áhættunni og er meðvitað um hvað
það getur gert til að draga úr þess-
ari hættu, er það í góðum málum.
Farið varlega og hugsið vel um
sklðaútbúnaðinn.
Höfundur er ijúkrunarfræðingur.