Morgunblaðið - 05.03.1995, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUIDAGUR 5. MAlfö l995 ! Í1
Greiðsluyfirlit ríkissjóðs 1990-1995
Milljarðar króna á vcrðlagi ársins 1995 Fjárlög
(verðlag lands(ramleiðslu) 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Heildartekjur ríkissjóðs 111,0 111,5 111,3 108,5 112,4 112,1
Útgjöld ríkissjóðs 116,3 125,5 119,0 118,7 120,0 119,5
Ríkissjóðshalli 5,3 14,0 7,7 10,2 7,6 7,4
Hlullall af heildartekjum 4,8% 12,5% 6,9% 9,4% 6,8% 8,6%
Rekstrarhalli samkvæmt ríkisreikningi (verði. hv.árs) 11,3 13,5 10,6 19,0
Hlutlall al heildartekjum 11,9% 12,7% 10,0% 19,0%
Innheimtar tekjur
Milljarðar króna á verðlagi ársins 1995 Fjárlög
(verðlag landsframleiðslu) 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Heildartekjur ríkissjóðs 111,0 111,5 111,3 108,5 112,4 112,1
Þar af skatttekjur 103,4 104,3 103,0 101,1 104,3 104,5
Beinir skattar 21,2 21,5 21,9 21,4 23,7 22,8
Einstaklingar 16,4 16,8 16,6 16,0 18,9 17,6
Fyrirtæki 4,8 4,7 5,2 5,3 4,9 5,1
Óbeinir skattar 82,2 82,8 81,1 79,8 80,5 81,7
Innflutnings og vörugjöld 10,0 10,6 8,8 8,1 8,2 8,7
Virðisaukaskattur/sölusk. 44,5 43,4 43,0 42,6 42,0 42,2
HagnaðurÁTVR 7,1 7,2 6,9 6,5 6,8 6,9
Launa- og tryggingagjöld 8,8 10,2 10,3 10,5 10,8 10,9
Bifreiðagjöld 6,6 7,1 7,6 7,9 8,4 8,7
Aðrir skattar 5,1 4,2 4,6 4,2 4,4 4,3
Aðrar tekjur 7,6 7,2 8,3 7,4 8,1 7,6
Vaxtatekjur 4,9 4,4 4,5 4,6 4,8 4,6
Arðgreiðslur, sala eigna o.fl. 2,7 2,8 3,7 2,8 3,3 3,0
Hagræn skipting útgjalda
Milljarðar króna á verðlagi ársins 1995 1990 1991 Fjárlög
(verðlag landsframleiðslu) 1992 1993 1994 1995
Rekstrargjöld 44,8 47,3 45,6 46,6 46,6 45,8
Laun 35,5 37,7 37,3 37.8 38.1 36,5
Önnur rekstrarútgjöld 15,5 14,8 15,6 16,0 15,5 16,1
Sértekjur -6,2 -5,1 -7,3 -7,2 -7,0 -6,8
Tilfærslur 47,5 50,3 49,8 45,3 46,3 46,4
Almannatryggingar 29,6 31,2 31,1 30,5 31,5 30,6
Greiðslur til landbúnaðar 9,7 10,1 10,1 6,9 5,8 5,7
Lánasi. fsl. námsmanna 2,6 2,7 2,1 1,8 1,5 1,5
Jöfnunarsióður sveitarfél. 1,4 1,5 1,6 1,6 2,0 2,0
Aðrar tilfærslur 4,2 4,8 4,8 4,6 5,4 6,6
Vextir 9,9 11,0 9,0 10,2 11,0 12,3
Viðhald 2,8 2,6 2,7 3,5 3,5 3,4
Stotnkost naður 11,2 14,3 11,9 13,0 12,7 11,6
Vegagerð 3,1 3,6 3,6 4,7 4,6 4,6
Flugvellir og hafnir 1,1 1,4 1,4 1,5 1,4 1,1
Húsnæðisstofnun 0,6 1,0 1,2 1,0 0,9 0,6
Annar stofnkostnaður 6,3 8,3 5,8 5,7 5,7 5,4
Skuldastaða ríkissjóðs
Milljarðar króna Fjárlög
á verðlagl hvers árs 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Lántökur ríkissjóðs, nettó 60,0 64,6 85,7 116,0 128,1 136,4
Hlutl. al vergrl landslraml. 16,4% 16,2% 21,5% 28,1% 29,7% 30,1%
Nettóskuldir samkvæmt ríkisreikningi 113,3 131,4 150,0 178,5
Dregið úr kerfislægum halla
Halldór hefur lagt lauslegt mat
á það hvernig til hafi tekist við
að draga úr kerfislægum halla á
fjárlögum. Telur hann að sparnað-
urinn nemi 11,5 til 12 milljörðum
á ári og á kjörtímabilinu öllu hafi
sparast 36 til 39 milljarðar. Grunn-
hugsunin er að leggja mat á það
hver útgjöldin hefðu orðið ef ekki
hefði verið spyrnt við fótum og
ráðist í sparnaðaraðgerðir. í þess-
um tölum munar mest um sparnað
vegna landbúnaðarins. Aðrir stórir
liðir eru breyttar útlánareglur
Lánasjóðs íslenskra námsmanna,
aukin þátttaka almennings í lyfjum
og læknishjálp, lækkun bóta lífey-
ristrygginga og mæðralauna, ha-
græðing í rekstri sjúkrahúsa og
aukið aðhald að útgreiðslum at-
vinnuleysisbóta. Sumir af þessum
liðum eru beinn sparnaður, aðrir
tilfærsla innan þjóðfélagsins. Þessi
spamaður hefur ekki skilað sér,
nema þá að litlu leyti, til lækkunar
heildarútgjaida vegna þess að önn-
ur útgjöld hafa komið í staðinn.
Arsverkum hjá ríkinu hefur ekki
fjölgað á tímabilinu. Að sögn Hall-
dórs er oft ekki hjá því komist að
bæta við nýju fólki en á móti hefur
yfirvinna verið minnkuð verulega.
Viðvarandi halli
Ríkisstjórnin féll frá áformum
um að stöðva ríkissjóðshallann
vegna efnahagsþrenginga. Hallinn
var 14 milljarðar á núverandi verð-
lagi þegar ríkisstjórnin tók við en
9,5 ef tekið er meðaltal af árunum
1990 og 1991. Var hann kominn
niður í 7,6 milljarða í fyrra og í
íjárlögum er stefnt að 7,4 milljarða
kr. halla. Nú er gert ráð fyrir að
hallinn verði meiri vegna ráðstaf-
ana ríkisstjórnarinnar vegna kjara-
samninga sem áætlað er að kosti
1.850 milljónir í ár. Halldór Árna-
son segir að ef samningar nást við
ríkisstarfsmenn um svipaðar
launahækkanir og á almenna
vinnumarkaðnum sé líklegt að
samningarnir hafi almennt ekki
frekari áhrif á afkomu ríkissjóðs,
því auknar skatttekjur ríkisins af
launahækkunum allra landsmanna
vegi nokkurn veginn upp aukin
útgjöld vegna launahækkana ríkis-
starfsmanna. Samkvæmt þessu
stefnir í að hallinn verði 9 til 9,5
milljarðar kr. á árinu.
Virðist því vera viðvarandi 8-9
milljarða kr. halli á ríkissjóði á
kjörtímabilinu sem er 7-8% af
tekjum ríkissjóðs. Þessar tölur mið-
ast allar við greiðsluyfirlit ríkis-
sjóðs og sýna að fjármálaráðherra
greiðir 8-9 milljörðum meira úr
sjóðnum en nemur tekjunum sem
í hann koma.
Hærri hallatölur koma fram
þegar litið er á niðurstöður ríkis-
reiknings sem er gerður upp á
rekstrargrunni, á svipaðan hátt og
gert er í rekstrarreikningum fyrir-
tækja. Þar á að sjást raunsannari
niðurstaða en í greiðsluyfirliti því
þar á að telja fram allar tekjur
ríkissjóðs vegna ársins hvort sem
þær eru komnar í kassann eða
ekki og öll útgjöld vegna ársins,
óháð því hvort búið er að reiða
fram féð. Munar talsverðu á þess-
um uppgjörsaðferðum, sérstaklega
útgjaldamegin. Felst það
meðal annars í því að
bætt er við þeim lífeyris-
skuldbindingum sem
falla til á árinu og áfölln-
um en ógreiddum vaxta-
kostnaði. Þá eru tekin inn í þessi
uppgjör ýmsar skuldbindingar sem
verið hafa utan ríkissjóðs en lenda
að lokum á honum, til dæmis
skuldir ýmissa sjóða sem gerðir
eru upp. Með þessum uppgjörsað-
ferðum verður raunverulegur halli
mun meiri, eða 10 milljarðar á
árinu 1992 og 19 milljarðar 1993.
Ekki er þó talið raunhæft að bera
saman útkomu einstakra ára
vegna þess að uppgjörsaðferðin
hefur verið að þróast. Á árinu
1993 var til dæmis verið að leið-
rétta ákveðna þætti sem ekki
tengjast beint rekstri ársins. Þó
virðist ljóst að raunverulegur halli
hefur að meðaltali verið yfir 10
milljarðar kr., líklega 12-13 millj-
arðar, á síðustu árum. Tölur liggja
ekki fyrir um árið 1994.
Skuldir samsvara eins og hálfs
árs tekjum
Viðvarandi rekstrarhalli ríkis-
sjóðs allt frá árinu 1985 kemur
óhjákvæmilega fram í auknum
skuldum. Skuldir hafa tvöfaldast á
fjórum árum. Er staða þeirra
reyndar reiknuð á verðlagi hvers
árs. Skuldirnar voru jiðlega 60
milljarðar en fara á þessu ári yfir
130 milljarða. Á þessum tíma hafa
skuldir sem hlutfall af vergri lands-
framleiðslu aukist úr lið-
lega 16% í 30%.
Á sama hátt og við
uppgjör tekna og gjalda
koma fleiri skuldbinding-
ar inn í skuldatöluna í
endanlegum ríkisreikningi. í árslok
1993 taldist höfuðstóll ríkissjóðs,
það er peningalegar eignir umfram
skuldir, neikvæður um 178 millj-
arða kr. Samsvarar það öllum tekj-
um ríkisins í meira en eitt og hálft
ár en í árslok 1990 dugðu eins árs
tekjur til að jafna skuldirnar. Á
síðustu fimm árunum fram til árs-
ins 1993 höfðu skuldir aukist um
60 milljarða umfram peningalegar
eignir og enn seig á ógæfuhliðina
á síðasta ári.
Ríkisendurskoðun hefur í endur-
skoðunarskýrslum sínum vakið at-
hygli á því hvað hlutfall erlendra
skulda er orðið hátt. Erlendar
skuldir voru 38% heildarskuldanna
í árslok 1993 og á því ári náðu
þær því marki í fyrsta skipti að
verða hærri en heildartekjur ríkis-
sjóðs. Miklar erlendar skuldir liafa
löngum verið taldar veikleika-
merki, ríkissjóður þarf þá að ráð-
stafa óeðlilega stórum hluta tekna
sinna til útlanda. Það er aftur á
móti talið betra út frá hagsmunum
þjóðfélagsins að skulda innanlands
því þá fara vaxtagreiðslur ríkis-
sjóðs inn í hringrás efnahagslífs-
ins.
Vaxtakostnaður vaxandi baggi
Vaxtakostnaður leggst með
auknum þunga á ríkissjóð sam-
hliða skuldasöfnuninni. Vaxta-
greiðslur hafa aukist á kjörtíma-
bilinu úr 10-11 milljörðum í 12,3
samkvæmt fjárlögum næsta árs.
Það þýðir af 11 krónur af hveijum
100 sem ríkissjóður aflar eru fyr-
irfram bundnar í vaxtagreiðslur.
Fjármagnskostnaðurinn er í raun
meiri því inn í þessar tölur koma
ekki áfallnir en ógjaldfallnir vext-
ir og verðbætur sem þó tilheyra
árinu. „Fjármagnskostnaður
vegna skulda ríkissjóðs er þannig
verulegur baggi fyrir skattgreið-
endur og skerðir verulega mögu-
leika stjórnvalda til ráðstöfunar á
tekjum til verkefna sem til hags-
bóta horfa,“ segir í endurskoð-
unarskýrslu 'Ríkisendurskoðunar
fyrir árið 1993.
Mest skorið
niður íland-
búnaði
Sigbjörn Gunnarsson, formaður
fjárlaganefndar
Varnarbarátta í
ríkisfj ár máliun
„VIÐ lögðum upp með
það markmið að ná nið-
ur halla ríkissjóðs og
gengum þá út frá þeirri
forsendu að nægur
þorskur væri í sjónum.
Reyndin var önnur,“
segir Sigbjörn Gunn-
arsson, þingmaður Al-
þýðuflokks og formað-
ur tjárlaganefndar Al-
þingis.
„Farið var í mikla
varnarbaráttu í ríkisfj-
ármálunum og ég tel
að vel hafi tekist til
þegar á heildina er lit-
ið. Nefna má að á síð-
asta ári gerðist það í
fyrsta skipti í áratug að halli á fjár-
lögum varð minni en gert hafði
verið ráð fyrir. Ég tel líka athyglis-
vert hvað ríkisstjórnarflokkunum
tókst að standa vel saman við erfið-
ar aðstæður,“ segir Sigbjörn.
Hann segir að fyrstu þijú ár kjör-
tímabilsins hafi stjórnarandstaðan
haft uppi gífuryrði og kvartað und-
an niðurskurði. Tónninn hafi verið
að breytast og nú átti allir flokkar
sig á því að við þennan mikla viðvar-
andi ríkissjóðshalla verði ekki unað.
Skuldasöfnun áhyggjuefni
Skuldasöfnun ríkissjóðs er Sig-
birni áhyggjuefni. Hann segir nauð-
synlegt að taka til hendinni á því
sviði og verði næsta ríkisstjórn að
gera það. í því sambandi bendir
hann á nauðsyn þess að gera fjár-
lög til lengri tíma. Hann vekur þó
athygli á því að skuldir
ríkissjóðs séu ekki
meiri en gengur og
gerist í nágrannalönd-
unum. Hins vegar sé
fjárhagur íslenska rík-
isins viðkvæmari
vegna sveiflna í efna-
hagslífinu en þekkist
hjá grönnum okkar.
Varðandi hátt hlut-
fall erlendra skulda
segir Sigbjörn að ís-
lenski lánsfjármarkað-
urinn hafi breyst.
Sveitarfélögin hafi
komið inn á hann með
auknum þunga. Þá
hafi reynst erfitt að
fjármagna húsnæðislánakerfið inn-
anlands og ríkissjóður því orðið að
taka við því hlutverki í meira mæli
en áður.
Reyndi á þolrifin
Sigbjörn segir að hækkun stað-
greiðslu hafi verið nauðsynleg á
sínum tíma til að létta sköttum af
atvinnulífmu. Það hafi verið gert
til að reyna að koma í veg fyrir
stóraukið atvinnuleysi. Þessi aðgerð
hefði hjálpað atvinnulífmu. Telur
hann að þær kjarabætur sem nýlega
var samið um hefðu ekki orðið ef
aðstöðugjaldið hefði verið óbreytt.
„Menn voru ekki að gera þetta að
gamni sínu og það reyndi á þolrifin
í mönnun. Nú hefur komið í ljós
hvað þessi aðgerð var mikilvæg,“
segir Sigbjörn.
Sigbjörn
Gunnarsson
Guðmundur Bjarnason,
stjórnarandstæðingur
Stóru ákvarðan-
imar brugðist
GUÐMUNDUR
Bjarnason segir að rík-
isstjórnin hafi ekki náð
markmiðum sínum í
fj ármálastjórninni.
Áætlanir hafi ekki
gengið eftir, hvorki um
útgjöld né tekjur, og
stafi það fyrst og
fremst af þvi að
ákvarðanir ríkisstjórn-
arinnar sjálfrar hafi
ekki haft tilætluð áhrif.
Það hafi skapað óvissu
og ríkissjóðshallinn
alla jafna orðið meiri
en lagt hafí verið upp
með í fjárlögum.
Sem dæmi um þetta
nefnir Guðmundur, sem er fulltrúi
Framsóknarflokksins í fjárlaga-
nefnd Alþingis, að ríkisstjórnin hafi
ákveðið að beita ákveðnum aðhalds-
og sparnaðaraðgerðum sem síðan
hafi ekki verið hægt að fram-
kvæma. Þetta hafi til dæmis komið
berlega í ljós í heilbrigðismálunum
á síðasta ári.
Áherslur í skattamálum
rangar
„Mér finnst áherslur í skattamál-
um einnig vera rangar. Dregið hef-
ur verið úr samneyslunni, menn
hafa sagst vera að spara en sparn-
aðurinn hefur i umtalsverðum mæli
verið fluttur á þjónustugjöld og þar
með á neytendur þjónustunnar,"
segir Guðmundur. Hann segir að
þetta geti verið gott og gilt viðhorf
í ákveðnum stjórnmálaflokkum en
sé andstætt sínum skoðunum. „Eg
tel að við eigum að
byggja á samneyslu í
heilbrigðisþjónustu,
menntakerfi og fleiri
félagslegum þáttum
frekar en að láta greið-
endur taka sífellt
stærri þátt í kostnaðin-
um. Ríkisstjórnin er
því með rangar áhersl-
ur. Skattarnir bitna
meira á þeim sem oft
á tíðum mega sín
minna,“ segir hann.
Festa aukist
Hann segir jákvætt
að viðskiptahalli hafi
minnkað. Sá árangur
hafi náðst vegna mikils samdráttar
á öllum sviðum þjóðfélagsins. „Ég
ætla ekki að gera lítið úr úr því að
vandi hefur steðjað að þjóðfélaginu
en hluti af samdrættinum stafar
beinlínis af stjórnvaldsaðgerðum og
stefnu ríkisstjórnarinnar sem dró
úr öllum umsvifum. En á sama tíma
hefur ríkissjóður verið að auka
skuldir sínar.“
Guðmundur segir að það hafi
tekist nokkuð vel að auka festu í
fjármálastjórn ríkisstofnana.
Stjórnendum þeirra hafi verið sett
skýrari mörk og gert að halda sig
innan fjárlaga. Telur hann að
stjórnendur hafi meiri metnað í að
standa sig að þessu leyti. Stöðug-
leiki í verðlagi hafi einnig hjálpað
til, aukið öryggi í áætlunum. Stjórn-
endum einstakra stofnana verði því
ekki kennt um það sem úrskeiðis
hafi farið í ríkisfjármálunum.
Guðmundur
Bjarnason