Morgunblaðið - 05.03.1995, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. MARZ 1995 19
breytt viðhorfi áhrifamikilla aðila
til selsins. í stað þess að vera
verðmikið nytjadýr var selurinn orð-
inn keppinautur mannsins um fæðu,
rándýr í hafinu. Á íslandi var selur-
inn þannig orðinn að vargi sem
ýmsum þótti réttdræpur hvar sem
var. Staðan í byijun níunda áratug-
arins var því nokkuð snúin; markað-
ur fyrir vorkópaskinn var hruninn,
dýrafriðunarsinnarvildu engar sel-
veiðar, en útvegsmenn og laxa-
bændur vildu fyrir alla muni fækka
selum við íslandsstrendur.
Á heimsvísu er svo komið, að
offjölgun sela er talið gríðarlegt
vandamál. Dýrafriðunarsinnar hafa
enn gífurleg áhrif í þessum löndum
og því hafa veiðar og vinnsla nú
legið niðri um árabil. Innflutnings-
bann á selskinnsafurðum er víða í
Evrópu og Ameríku. Bandarískir
ferðamenn í Grænlandi kaupa t.d.
enga minjagripi úr selskinni, þótt
þeir ásælist ýmislegt sem smíðað
er úr t.d. rostungs- og hvaltönnum.
TILRAUNIR TIL
UPPBYGGINGAR
Augljóst er að hagsmunir allra
aðila eru best verndaðir með skyn-
samlegum veiðum og nýtingu á
sel.. Veiðar og nýting á stofnum
verða að fara saman svo að réttur
grundvöllur geti náðst fýrir nýtingu
auðlindar á borð við selinn. Þannig
er að geysilega mikilvægt fyrir þá
sem vilja lyfta undir veiðar að nýta
afurðimar og sýna fram á að þetta
er aðeinse ein af þeim auðlindum
sem hafið gefur okkur og því beri
skylda til að nýta á réttan hátt.
Frá 1980 hefur atvinnugreinin
átt erfitt uppdráttar. Útflutningur
á skinnum hefur nær alveg legið
niðri frá þeim tíma og innanlands
var ekki hefð fyrir vinnslu úr skinn-
um sem hægt var að byggja á.
Ýmsar aðgerðir hafa verið reyndar
til að auka veiðar og nýtingu á af-
urðum úr sel hér á landi og hafa
fjölmargir lagt hönd á plóginn í
þeim efnum. Selveiðar við Island
eru styrktar af hringormanefnd og
Framleiðnisjóður landbúnaðarins
styrkir vinnslu á afurðum úr sel
með það fyrir augum að viðhalda
hefðbundum selveiðum og koma
afurðum úr sel á markað. Nú á
fjórða ár hefur sérstaklega verið
lögð áherslu á að vinna selskinni
virðingu og sess innanlands þar sem
að markaðir erlendis hafa haldist
lokaðir að mestu.
NÁTTÚRUNÝTINGAR-
SfÓNARMID f VEIDUM
Jón Benediktsson, bóndi á Höfn-
um norður á Skaga við Húnaflóa,
er formaður samtaka selabænda.
Hann hóf búskap árið 1942 og hef-
ur verið með 400 fjár auk hlunn-
inda; æðarvarp, reka og selveiði.
„Ég hef verið að veiða þetta 60-80
vorkópa árlega í um 40 ár eða þar
til markaðurinn féll um 1980 og
vitanlega gaf þetta vel af sér. Það
er talað um þegar verð á selskinnum
var sem hæst að skinnið legði sig
á um 6 þúsund krónur að núvirði.
Selabændur fluttu úr um 6.000
vorkópaskinn á ári þar til árið 1978
þannig að þetta gaf umtalsverðar
tekjur í þjóðarbúskapinn.“
Áðspurður um afstöðu bænda til
veiða og nýtingu á sel og þær ásak-
anir að selveiðar séu villimannsleg-
ar segir Jón: „Afstaða okkar bænda
til veiða og nýtingu á sel er ein-
föld. Við teljum sjálfsagt að veiða
með skynsamlegum hætti, þannig
hafa veiðar verið stundaðar um ald-
ir og þannig ættu þær að þróast
áfram. Selalátrin eru viðkvæm fyrir
ágangi manna og dýra og það eru
hagsmunir okkar bænda sem veiði-
réttinn eiga að rétt sé að farið svo
látrin séu ekki eyðilögð." Ofveiði
eða rányrkja er ekki til umræðu,
segir Jón. „Það þætti nú ekki gáfu-
legur bóndi sem færi með allt sitt
fé í sláturhús að hausti þótt verðlag
á kindakjöti væri hagstætt það ár-
ið!“ Hann heldur áfram og segir:
„Ég held að frá náttúruverndarsjón-
armiði geti maðurinn nýtt sér stofna
flestra dýrategunda þannig að það
stuðli að jafnvægi og jafnvel geti
það verið til hagsbóta fyrir viðkom-
Verður aldrei nein
fjöldaf ramleiðsluvara.
Ákaflega mikilvægt að
halda uppi veiðum og
nýtingu.
í fyrstu fussuðu allir og
sveiuðu.
Þarf samstöðu um að
koma sel ó almennan
neytendamarkað.
andi stofna. Þetta er bara spuming
um veiði eða ofveiði. Nýtingu eða
rányrkju. Þetta er spurning um að
kunna að lifa í samræmi við náttúr-
una, að vinna með henni en ekki á
móti henni.“
Jón telur að erfitt sé að eiga við
dýra- og náttúruverndarsamtök.
Hann segir að áróður dýraverndun-
arsamtaka einkennist af tvískinn-
ungi og tilfinningaáróðri; „vissu-
lega hafi engum dottið í hug að
banna slátrun lamba á haustin!" Jón
segir ennfremur: „... við hér á ís-
landi getum einir og sér ekkert
gert til að breyta viðhorfum manna
út um heimsbyggðina. Mótmæli
vegna selveiða eiga vitanlega rétt
á sér ef dýrin eru í útrýmingar-
hættu og veiðar ómannúðlega
stundaðar, en sú er hins vegar ekki
raunin hér við land þegar hefð-
bundnar veiðiaðferðir eru notaðar."
Og hvernig eru þær? „Nú ég veiði
vorkópa og þeir eru veiddir í net
við landið nokkrum vikum eftir
fæðingu, þ.e.a.s. þegar urtan er
farin frá þeim. Útselskóparnir eru
rotaðir á landi nokkrum vikumeftir
fæðingu. Þetta eru ekki ómannúð-
legri drápsaðferðir en hverjar aðr-
ar.“
SELSKINNSKLÆDDIR
STÓLAR
Húsgagnaarkitektinn Þórdís
Zoéga vakti athygli á síðasta ári
fyrir fallega stóla sem hún hannaði
úr selskinni og sendi á sýningu í
Bella Center í Kaupmannahöfn fyr-
ir tveimur árum. „Jú, ég var mjög
ánægð með viðbrögðin sem ég fékk
úti, ég var hálfhrædd við að senda
þá út, en ég tók eftir því að flestum
þótti þetta skemmtileg hugmynd
og efnið fallegt, það voru færri sem
fettu fingur útí þetta en þeir sem
voru hrifnir af því.“ Þórdís segir
að þeir stólar sem hún geri úr ís-
lensku selskinni séu dýr og sérstök
vara og að baki liggi mikið hand-
verk og þannig eigi það að vera.
„Þetta verður fyrir fólk sem villl
hafa sérstaka hluti og öðruvísi efni-
sval í kringum sig. Þannig verður
hver eining að vera sérstök og það
er alveg ljóst að þetta verður aldrei
nein fjöldaframleiðsluvara.“
Þórdís segir vera meðbyr með
efni á borð við selskinn um þessar
mundir og nýtingarmöguleikarnir
séu ótalmargir: „... en það er bara
ennþá þessi hræðsla útaf þessu
grænfriðungatímabili. Fólk þorir
einhvern veginn ekki að taka þessu.
Fólk sagði: Já ertu að senda sel-
skinn já, heldurðu að það sé gott?
Það er ekki sagt: Já, en gott að
senda selskinn. Það vantar þetta
ákveðna svar; þetta er gott og
merkilegt mál sem íslendingar eiga
að standa við bakið á og koma af
stað.“
SELUR TIL
MANNELDIS
Selur hefur ekki verið algengur
á borðum landsmanna í seinni tíð.
Breyttir neysluhættir ráða þar
mestu um. Fyrr á tímum og raunar
enn sums staðar var selkjöt saltað
og soðið, spikið saltað og notað sem
viðbit og hreifamar sviðnar og súrs-
aðar. Hætt er við að þeir sem ekki
þekkja til kunni ekki að meta þessa
hefðbundnu matreiðsluhætti. Á
Þremur frökkum hefur Úlfar Ey-
steinsson matreiðslumaður gert til-
raunir með nýstárlegri og e.t.v. fyr-
ir suma gimilegri matreiðsluaðferð
á selkjöti. „Jú, ég hef haft selkjöt
á boðstólum í fimm ár og salan
hefur verið nokkuð jöfn og gengið
ágætlega." Hann segir selshrygg
afbragðshráefni í steikur af ýmsu
tæi, en segir að einnig megi taka
aðra hluta af dýrinu í hakk og pott-
rétti. Úlfar telur að selja mætti
miklu meira af t.d. selshryggjum á
veitingahúsamarkaðinn ef menn
vildu: „Það þyrfti að nást samstaða
um að koma sel á hinn almenna
neytendamarkað til manneldis.
Útbúa staðla yfir hvemig ætti að
vinna þetta og á hvaða verði menn
hyggðust selja þetta. Markaðsátak
og vöruþróun þyrftu að fylgja í kjöl-
farið. Menn bara þekkja ekki þetta
hráefni. Það er ekki eftirspurn eftir
því sem menn ekki þekkja eða vita
ekki hvernig þeir eiga að með-
höndla. Selur hefur á sér einhvern
óbragðsstimpil og þar við situr.“
En hvernig matreiðir þú selinn
þannig að vel sé? „Fyrst þarf að
skera utan af kjötinu þannig að
brákarbragðið náist burt, svo sker
ég hryggvöðvann í þunnar sneiðar
og steiki þetta létt á pönnu, þá
verður kjötið meyrt og gott og svo
er mjög gott að hafa ljúfa piparsósu
með og grænmeti.“ Úlfar segir
stundum þurfi svolítið að hafa fyrir
þvíaðlátafólkprófaselen:. þeg-
ar það er einu sinni búið að prófa
kemur það aftur og aftur. Þetta er
yngra fólk og fólk á miðjum aldri
sem er tilbúið til að reyna eitthvað
nýtt og er jafnvel að leita að ein-
hveiju óvenjulegu til að srnakka."
En áfram með neytendur: Jú, það
er alveg á hreinu að það er hægt
að selja meira af selkjöti þegar
búið er að gera það pottþétt til
manneldis. Þetta er eins og ef ég
gæfi þér heila ýsu þá liggur við að
þú mundir segja neitakk en ef ég
gæfi þér tvö ýsuflök þá kæmi ann-
að hljóð í skrokkinn."
SELSKINN í FATNAD
Eggert Jóhannsson feldskeri hef-
ur á fjórða ár sniðið og saumað
selskinnspelsa. „Ég legg geysilega
mikið uppúr því að flíkurnar sem
ég er með séu algerlega unnar úr
náttúrulegum efnum. Fólk gerir sér
kannski ekki alltaf grein fyrir því-
en fötin sem við klæðumst eru hluti
af því hvernig við viljum umgang-
ast náttúruna. Hvort við viljum vera
í fötum úr gerviefnum sem eyðast
seint í náttúrunni eða ganga í fötum
úr þeim hráefnum sem náttúran
gefur af sér og stuðla þannig að
jafnvægi í vistkerfinu í kringum
okkur.“ Hann hefur einungis notað
vorkópaskinn í framleiðsluna en
telur að flíkur úr haustkópaskinnum
gætu orðið mjög góð markaðsvara.
Selskinnsflíkur Eggerts njóta
vaxandi vinsælda hér heima og er
vöruþróun og framleiðsla komin á
góðan skrið. „Ég hef aðallega reynt
að selja vöruna á innanlandsmark-
aði en það gæti verið vaxandi
grundvöllur fyrir því að koma sel-
skinnsvöru á markaði í Evrópu og
jafnvel víðar, en það er ljóst að
markaðsmál af þessu tagi kosta
gríðarlega fjármuni og það nauð-
synlegt sé að fjármögnun sé tryggð
áður en menn reyna fyrir sér í þeim
efnum.“ Eggert leggur áherslu á
að nauðsynlegt sé að halda sel-
skinnsvöru sem hágæðatískuvöru
til þess að selveiðar og vinnsla borgi
sig. Þannig komi það aldrei til að
fjöldaframleiða selskinnsflíkur enda
bjóði selastofnar við ísland ekki
uppá slíkar veiðar. Eggert segir
ennfremur: „... það er ákaflega
mikilvægt að halda uppi veiðum og
nýtingu á dýri sem þessu við ísland
því þetta er einn hluti af vistkerfinu
í kringum okkur sem okkur ber
hreinlega skylda til að nýta.“
Anna Gunnarsdóttir frá Akureyri
segir að það hafa verið mjög athygl-
isvert að fylgjast með viðbrögðum
fólks þegar hún byijaði að bjóða
því gripi úr selskinni til sölu fyrir
um þremur árum. „í fyrstu fussuðu
allir og sveiuðu en svo fóru viðhorf-
in smám saman að breytast. Núna
er ég nokkuð bjartsýn og vil gjarn-
an auka við framleiðsluna ef fram-
boð af hráefni er nægilegt. Það er
mjög spennandi að vinna með sel
og ég vildi gjarnan geta snúið mér
að því alfarið. En þetta er mjög
dýrt hráefni þannig ég hef verið
að nota leður og mikið með.“
En hvað ertu aðallega að fram-
leiða?
„Ég er aðallega að gera buddur,
litlar handtöskur og slaufur. Nú
uppá síðkastið hef ég verið að gera
stærri hluti, svo sem leðurvesti á
börn skreytt með selskinni. Ég hef
bæði selt þetta í minjagripaverslun
í Hveragerði og svo hér í galleríi
sem 15 handverkskonur hér á Akur-
eyri reka sarnan."
Heldurðu að þú gætir selt meira?
„Já, miðað við þau viðbrögð sem
ég hef fengið held ég það. Fólk er
óhræddara að ganga með hluti úr
þessu efni núna en það var í fyrstu."
Hefurðu ekki reynt að selja þetta
í verslanir hér á Akureyri?
„Jú, ég hef aðeins reynt það en
ekki gengið sem skyldi vegna þess
að verslunareigendur vilja ekki
staðgreiða vöruna eins og þeir þurfa
að gera með innflutta vöru. Þeir
vilja heldur selja í einhvers konar
umboðssölu sem kemur sér illa fyr-
ir íslenska framleiðendur, t.d. í
smáiðnaði. En það er líka svo mik-
il álagning í verslunum að það er
varla hægt að selja þetta þar.“
Hér hefur verið kynnt brot af
því sem gert hefur verið til að reyna
að viðhalda og byggja upp veiðar
og vinnslu á sel. Náttúruvernd og
náttúrunýting eru einn af þeim
þáttum sem hæst ber í þjóðfélags-
umræðu nútímans. Hvemig að þeim
málum er staðið kemur öllum við.
Skynsamleg náttúrunýting á öllum
sviðum er framtíðarsýn sem vert
er að stefna að og eru selveiðar
einn þáttur þess. Selveiðar munu
aldrei koma til með að uppfylla
hugmyndir Frónbúans um stóriðju-
ver á íslandi en hér má taka undir
máltækið margt smátt gerir eitt
stórt.
Höfundur er B.A. ímeinafræði
og ergreinin byggð á greirmrgerð
sem styrkt var af Nýsköpunar-
sjóði Stúdenta, Hringormanefnd
og Samtökum selabænda
Ódýrir frystigámar
til sölu
Höfum til sölu nokkra vel meö farna 40 feta
frystigáma á mjög hagstæöu veröi.
Viljum vekja sérstaka athygli á opnum
gámum (open top), hentugir til geymslu á
síldar- og loönunótum, til heyflutninga o.m.fl.
Eigum einnig 20 og 40 feta þurrgáma,
einangraöa gáma, hálfgáma o.fl. geröir gáma.
Leigjum einnig út ýmsar geröir af gámum og
vinnuskúrum til lengri eöa skemmri tíma.
Gámarnir eru til sýnis á athafnasvæði okkar
viö suöurhöfnina í Hafnarfiröi.
ft
HAFNARBAKKI
Sími 652733 fax 652735,
Hafnarfirði.