Morgunblaðið - 11.03.1995, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 11. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Stýrmir Gunnarsson.
AFKOMUBATI
FYRIRTÆKJA
HVERT FYRIRTÆKIÐ á fætur öðru hefur að undan-
förnu sýnt fram á umtalsverðan rekstrarbata á liðnu
ári, samanborið við árið 1993. Hér er um ánægjuleg tíðindi
að ræða sem sýna, að fyrirtækjum h'efur tekist að hagræða
verulega í rekstri sínum, þrátt fyrir að erfiðleika- og sam-
dráttarskeið hafi ríkt — eða vegna þess.
Eimskipafélag íslands, Flugleiðir, Skeljungur, OLÍS og
Hampiðjan hafa þegar gert opinberar niðurstöður í ársreikn-
ingum sínum, svo nokkur dæmi séu nefnd.
Almennt virðast hafa orðið mikil umskipti til hins betra.
Af þeim upplýsingum sem þegar eru fram komnar, er óhætt
að álykta sem svo, að stjórnendur og starfsmenn fyrirtækja
hafi brugðist rétt við, á því samdráttarskeiði, sem ríkt hef-
ur, með því að hagræða hjá sér í rekstri og nota tímann til
endurskipulagningar og áætlanagerðar.
Auðvitað eru margvíslegar ástæður að baki því, að fyrir-
tækin eru að ná betri árangri í rekstri nú, en um langt skeið
áður. Efnahagslegur stöðugleiki hefur gert fyrirtækjunum
kleift að starfa á traustari grunni en oft áður, friður hefur
ríkt hér á vinnumarkaði og verðbólga verið lág. Þá vegur...
það ekki síður þungt, að fyrirtækin sjálf, stjórnendur og
starfsmenn hafa kunnað að notfæra sér það jákvæða efna-
hagslega umhverfi sem þeim hefur verið skapað, til þess að
stokka upp rekstur sinn, bæta og hagræða.
Af ársreikningum fyrirtækjanna sést, hversu mjög fjár-
magnskostnaður þeirra lækkaði á liðnu ári, í samanburði
við árið 1993. Mikil lækkun fjármagnskostnaðar er óhemju
þýðingarmikil stærð í rekstrarreikningum fyrirtækjanna og
getur skipt sköpum fyrir afkomu þeirra.
Athyglisvert er að fylgjast með aukinni áherslu Eimskipa-
félagsins á starfsemi erlendis. Heildarveltan af starfsemi
félagins erlendis og flutningum á milli erlendra hafna á liðnu
ári, nam liðlega 1,5 milljörðum króna, eða um 16% af veltu
félagsins. Þessi þáttur starfsemi Eimskips jókst á milli ára
um 22%.
Áætlanir félagsins til næstu þriggja ára gera ráð fyrir
frekari eflingu á þessari starfsemi, þannig að reksturinn
erlendis verði á bilinu 18%-20% af veltu félagsins og vaxi
þannig örar en starfsemin innanlands. Það er skynsamlegt
af stjórnendum félagsins að beina kröftum sínum í auknum
mæli að landvinningum erlendis, enda hefur Eimskipafélag-
ið meira bolmagn til þess en flest íslensk fyrirtæki.
Einkafyrirtæki í atvinnurekstri hafa notað krepputímabil-
ið vel. Þau eru mörg hver vel undir það búin að nýta þau
tækifæri, sem skapast í þeirri efnahagslegu uppsveiflu, sem
bersýnilega er hafin.
YFIRGEFIN HÚS
FJÖLSKYLDAN að Smárateig 2 í Hnífsdal hefur ekki
dvalið í húsi sínu í samtals 35 daga vegna snjóflóða-
hættu, það sem af er þessu ári, segir í fréttaviðtali hér’í
blaðinu í gær. Tugir fjölskyldna á Flateyri og í Hnífsdal eru
undir svipáða sök seldir. Líku máli gegnir og um fjölskyldur
í snjóþungum byggðum eystra og nyrðra.
„Ef fjölskylda þín er ekki örugg í húsi sínu, geturðu ekki
leyft þér að kalla það heimili," sagði einn viðmælandi blaðs-
ins vestra. Og bætti við: „Kornið sem fyllti mælinn var lífs-
reynsla þeirra sem unnu við björgunarstörf í Súðavík . . .
og sáu eyðilegginguna, þar sem steinsteypt og járnbundin
hús kubbuðust sundur.“
Staðreynd er að ófáar fjölskyldur hafa neyðst til að flýja
eigin íbúðarhús, tímabundið eða alfarið; hús, sem byggð
voru á byggingarlóðum er viðkomandi sveitarfélög höfðu
úthlutað; hús, sem byggð voru í góðri trú um öruggt framtíð-
arheimili. Eðlilegt verður að telja að samfélagið, ríkisvaldið,
komi til móts við þessar fjölskyldur og geri þeim kleift að
koma yfir sig þaki á öruggari svæðum. Lítil sveitarfélög
rísa ekki ein undir viðunandi lausn.
Hús á snjóflóðasvæðum, sem nú er ljóst að ekki er búandi
í um vetrarmánuði, geta á hinn bóginn nýzt í annan tíma,
m.a. sem sumarhús, sumarbúðir (fyrir unglinga eða fullorð-
ið fólk) eða í þágu ferðaþjónustu.
Öryggi fjölskyldu og heimilis skiptir meginmáli. Ef sterk-
ar líkur standa til að byggingarlóð, sem byggt var á íbúðar-
hús í góðri trú, bjóði lífshættu heim, eins og dæmi eru um
í nokkrum snjóþungum byggðarlögum, ber samfélaginu að
leysa úr vandanum í samráði við viðkomandi sveitarfélög
og fjölskyldur.
SKATTAMÁL TRYGGINGAYFIRLÆKN
Sagan
endurtek-
ur sig
Öðru sinni á skömmum tíma þarf heilbrígðis-
ráðherra að meta hvort skattabrot tiygginga-
yfírlæknis hafí áhrif á starfshæfí viðkomandi.
Páll Þórhallsson grennslaðist fyrir um laga-
legar hliðar málsins.
AÐ ætlar seint að verða
friður um stöðu trygginga-
jTirlæknis. í annað skipti
á skömmum tíma þarf ráð-
herra heilbrigðismála að meta hvort
skattabrot tryggingayfirlæknis hafi
áhrif á starfshæfí viðkomandi. Stöðu-
veitingin í öndverðu er komin til
kasta umboðsmanns Alþingis fyrir
tilstilli meðumsækjanda, núverandi
tryggingayfírlæknir telur stjórn-
sýslulög hafa verið á sér brotin af
hálfu skattyfirvalda og heilbrigðis-
ráðherra íhugar að leita álits ríkislög-
manns á því hvað til bragðs eigi að
taka.
Á undanfömum árum hafa fímm
læknar verði ákærðir fyrir brot á
skattalögum, með því að telja ekki
fram tekjur af örorkumötum fýrir
tryggingafélög og er Júlíus Valsson
núverandi tryggingayfirlæknir sá
fimmti. Máli hans lauk á dögunum
með viðurlagaákvörðun fyrir héraðs-
dómi Reykjavíkur þar sem hann féllst
á að greiða 450.000 kr. í sekt vegna
vantalinna tekna að fjárhæð 1,8
milljónir á árunum 1990-1991. Það
vekur furðu að nafn Júlíusar Vals-
sonar skuli ekki hafa verið nefnt til
sögunnar opinberlega fyrr en nú á
síðustu dögum og að ráðherra sem
veitti honum stöðuna hafi ekki vitað
að mál hans var til rannsóknar.
Minnisblaðið fræga
Hinn 22. janúar 1993 óskaði heil-
brigðisráðherra eftir áliti ríkislög-
manns á því hvort og þá með hvaða
hætti skyldi grípa til aðgerða gagn-
vart þáverandi tryggingayfirlækni og
aðstoðartryggingayfirlækni á meðan
lögregluyfírvöld rannsökuðu mál
þeirra. Mun fjármálaráðuneytið áður
hafa vakið athygli heilbrigðisráðu-
neytisins á því að skattskil þessara
lækna væru í athugun. Embætti rík-
islögmanns svaraði heilbrigðisráðu-
neyti með bréfí dags. 15. febrúar
1993. Á því stigi Iágu ekki fyrir ráðu-
neytinu nein rannsóknargögn, sem
embætti ríkislögmanns gæti byggt
lögfræðilega álitsgerð á. Heilbrigðis-
ráðuneytið ákvað að bíða niðurstöðu
lögregluyfirvalda í málinu. í október
1993 fól heilbrigðiráðherra ríkislög-
manni aftur að skila áliti um lækn-
ana tvo auk hins þriðja sem var pró-
fessor og yfírlæknir. í minnisblaði
ríkislögmanns kemur fram að honum
hafí borist bréf frá ríkissaksóknara
dags. 28. október 1993 ásamt rann-
sóknargögnum í málum læknanna
þriggja. I þessu minnisblaði, sem
mjög hefur verið í fréttum í vetur,
er svo komist að þeirri niðurstöðu
að ráðherra geti vikið læknunum
tveimur sem störfuðu hjá Trygginga-
stofnun úr embætti.
í máli ijórða læknisins var dæmt
í Hæstarétti í júní síðastliðnum.
Gangur máls Júlíusar, sem ekki
virðist hafa verið komið til vitundar
ríkislögmanns árið 1993, hefur verið
sá að fyrri hluta ársins 1993 tekur
embætti skattrannsóknarstjóri mál
hans til athugunar. Um áramótin
1992/1993 höfðu orðið þær breyting-
ar á rannsókn slíkra mála að skatt-
rannsóknarstjóri tók við hlutverki
rannsóknardeildar ríkisskattstjóra.
Mál fv. tryggingayfírlæknis og að-
stoðartryggingayfirlæknis
höfðu verið rannsökuð hjá
ríkisskattstjóra en mál Júl-
íusar var rannsakað hjá
skattrannsóknarstjóra.
Skýringin virðist einfald-
lega sú að mál hans hafi
fyrst komið í ljós við rannsókn á hin-
um málunum og því lent síðar í röð-
inni. Skattrannsóknarstjóri, Skúli
Eggert Þórðarson, taldi sig vanhæf-
an í máli Júlíusar vegna kunnings-
skapar við Júlíus. Var Ríkarður Rík-
arðsson settur skattrannsóknarstjóri
í hans stað í máli Júlíusar. Einhver
kynni að spyrja hvort vanhæfí Skúia
smitaðist ekki yfír á undirmann hans
Ríkarð, en um meðferð skattamála
gilda sömu hæfísreglur og um hér-
aðsdómara. Það er ekki einfalt að
svara því en þó má benda á að skv.
hæfisreglum stjórnsýslulaga væri
Ríkarður líklega ekki vanhæfur því
þá þarf mál að varða yfírmann per-
sónulega og verulega, sem líklega á
ekki við í þessu tilviki. 18. júni 1993
er Júlíusi svo tilkynnt að rannsókn
hjá skattrannsóknarstjóra ríkisins sé
lokið. „Niðurstaða þeirrar athugunar
var sú að tekjuskráningargögnum
væri áfátt og að um vantaldar tekjur
væri að ræða,“ segir í bréfi skatt-
rannsóknarstóra ríkisins. Síðan kom
til endurálagningar hjá ríkisskatt-
sjóra. Kvað ríkisskattstjóri upp úr-
skurð 2. desember 1993 þar sem
Júlíusi var gert að sæta hækkun
gjaldstofna opinberra gjalda að við-
bættu álagi.
Júlíus heldur því fram að skattyf-
irvöld hafi gefíð sér ástæðu til að
ætla að þarmeð væri málinu lokið.
Hann væri búinn að greiða skatt af
hinum vantöldu tekjum auk 25% ref-
sikennds álags. Skattyfirvöld hafa
vísað því á bug að Júlíus hafí haft
ástæðu til að ætla að málinu væri
lokið.
Það er svo 9. september 1994 sem
Júlíusi er tilkynnt með bréfí skatt-
rannsóknarstjóra að það standi fyrir
dyrum að taka ákvörðun um refsi-
meðferð í máli hans. í millitíðinni
hafði Júlíus sótt um og
fengið stöðu tryggingayfir-
læknis eins og kunnugt er,
en staðan var auglýst í
ársbyrjun 1994. Skatt-
rannsóknarstjóra standa í
tilvikum sem þessum þijár
leiðir til boða. Hann kann að kjósa
að aðhafast ekkert, (ef upphæð er
undir 100.000 eins og hann segir
sjálfur), eða að taka ákvörðun um
refsimeðferð, en hún getur verið
tvenns konar, sektarákvörðun hjá
yfirskattanefnd eða opinber rann-
sókn og málshöfðun. Júlíus bendir á
að skv. meðalhófsreglu eigi ekki að
fara strangar í sakimar en nauðsyn
ber tii. Hefði skattrannsóknarstjóri
vísað málinu til yfírskattanefndar
má líklegt telja að það hefði aldrei
komist í hámæli, auk þess sem hægt
væri að segja að það hefði verið leyst
innan skattkerfísins. Það er því óum-
deilanlega vægara úrræði og hefði
reyndar í þessu tilviki getað þýtt að
aldrei hefði orðið fjaðrafok út af for-
tíð tryggingayfirlæknis. Þess í stað
er farin leið hinnar opinberu máls-
höfðunar, sem er meira íþyngjandi
fyrir þann sem fyrir verður. Með
þeirri leið mælir að mál hinna lækn-
anna fjögurra höfðu fengið þá með-
ferð. Einnig er það viðhorf embættis
skattrannsóknarstjóra að sem flest
mál er hljóta eigi refsimeðferð fari
þessa sömu leið meðal annars í varn-
aðarskyni, þ.e.a.s. það verði öðrum
frekar til varnaðar ef mál hljóti opin-
bera meðferð heldur en sektarmeð-
ferð hjá yfírskattanefnd. Það kann
hins vegar að mæla með því að vísa
hefði átt málinu til yfírskattanefndar
að fyrir lágu dómar í málum annarra
lækna fyrir sams konar brot sem
yfirskattanefnd hefði þá auðveldlega
getað miðað við.
Að sögn Sigríðar Jósefsdóttur sak-
sóknara er ákvörðun um það hvor
refsimeðferðarleiðin er farin alfarið
í höndum skattrannsóknarstjóra og
ákæruvaldið hefur ekki talið það í
sínum verkahring að meta sjálfstætt
hvort ástæða væri til að beina máli
af þessu tagi til yfirskatta- ------
nefndar. Að hennar sögn Tryqqi
er það nýtilkomið að ein- vÍSSÍ
staklingar séu ákærðir fyr- ...
ir skattalagabrot með eo,,s
þessum hætti og finnast w)
raunar ekki önnur dæmi 1 "
en læknanna fimm. Hins vegar má
gera ráð fyrir nokkur mál séu enn í
rannsókn hjá lögreglu og eigi eftir
að koma á borð ríkissaksóknara.
Þrír aðilar gáfu álit
Onnur hlið á þessu máli er sú sem
snýr að skipun Júlíusar í stöðu trygg-
ingayfirlæknis. Áður en ráðherra tók
ákvörðun voru þrír aðilar sem gáfu
álit á uinsækjendum, þ.e. stöðunefnd
Landlæknis, tryggingaráð og for-
stjóri Tryggingastofnunar ríkisins. Á
þeim sem gefa álit á umsækjendum
hvílir sú skylda að upplýsa mál sem
best, til þess að ákvörðun ráðherra
verði sem best undirbúin. Fram hefur
komið að Júlíus sagði tryggingaráði
frá því að hann hefði komist í kast
við skattayfirvöld og út af hveiju.
Ekki víst að
niðurstaðan
hljóti að verða
sú sama