Morgunblaðið - 19.03.1995, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 19. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Verðfall
á konum
Anýafstöðnu
Norðurlanda-
þingi í Reykjavík
var gerð fimm ára
áætlun um jafn-
réttismál fyrir
tímabilið 1995-2000. Þetta er
starfsáætlun, þar sem megin-
boðskapurinn er samþætting
jafnréttissjónarmiða inn í sam-
félagið.„Þetta fjallar um að
jafnrétti kynjanna er ekki af-
markaður þáttur — og sem slík-
ur eingöngu bundinn við launa-
þáttinn — heldur gengur jafn-
réttið sem rauður þráður í gegn.
um öll verksvið á innlendum
vettvangi, norrænum og alþjóð-
legum,“ að sögn Rannveigar
Guðmundsdóttur, formanns
norrænu nefndarinnar. Seinna
í viðtali kveðst hún í nokkur ár
hafa sagt að jafnréttisbaráttan
hafí tekið of mikið mið af ein-
hveiju afmörkuðu jafnrétti
karla og kvenna. Laukrétt. Fyr-
ir mér er jafnrétti miklu víðtæk-
ara. Ekki út í bláinn, því nær
öll lög á íslandi eru um réttindi
einstakra afmarkaðra hópa en
ekki allra íslendinga. Um allt
samfélagið detta manneskjur
niður á milli
þessara
„réttlætis-
mála“ og
hafa minni
rétt. Versta
dæmið um
löglegt mis-
rétti er að
meira en
helmingur
kjósenda
hefur brot úr
atkvæðis-
rétti.
En hér að ofan er víst einkum
vísað til misréttis kynjanna.
Ekki undarlegt eftir nýbirtingu
á könnun sem sýnir hve víðs
fjarri er að konur fái sömu laun
fyrir sömu vinnu á íslandi. Bilið
mun stærra hér en á Norður-
löndum. Alkunnugt að vísu,
þótt maður hrökkvi upp við þá
vitneskju að launamisréttið sé
meira meðal háskólamenntaðra.
Sívaxandi menntun kvenna
verkar semsagt öfugt á launa-
jafnrétti þeirra. Það afdrifaríka
er þó það að launabilið hefur
breikkað á síðasta áratug, sem
hlýtur að gefa þá vísbendingu
að í jafnréttisbaráttunni séum
við á rangri leið. Sú tilraun að
konur flykktu liði í sérstjórn-
málaflokki hefur heldur ekki
yfir áratug gert neitt sem telur.
Þingkonur hafa verið uppteknar
af að skipta út á þingi, reyna
að gera sem flestar konur sýni-
legar, í þeirri trú að það hjálp-
aði til að lyfta hlut kvenna.
Hefur lítið gagnað í raun utan
það að við höfum talið öðrum
þjóðum trú um að í þessu landi
ríki slíkt jafnrétti í raun. Ekki
er semsagt allt sem sýnist í ísa-
ríki. Hvemig getur það líka
aukið jafnrétti að skipta mann-
eskjum í hólf til að beijast fyrir
sérréttindum?
Hvað um það, við stöndum
andspænis þeirri andstyggilegu
staðreynd að þrátt fyrir löggjöf
um jafnrétti, margskonar til-
raunir og átök til að rétta þetta
af, þá stendur einstaklingur af
tegund, sem nefnist konur, fjár-
hagslega neðar en karlategund-
in þegar hún selur vinnu sína.
Það verður verðfall ef seljandinn
er kona.
Hvað er til ráða? Viðhorfs-
breyting er oftast nefnda lykil-
orðið. En þegar allir eru orðnir
heimaskítsmát með skýringar
eða úrræði liggur þá ekki í aug-
um uppi að þurfi „endurgerð
vinnuferils", eins og það ku
heita þegar byrjað
er aftur á endur-
skipulagingu frá
O-grunni. Þar
standi allir, konur
og karlar, í sömu
sporum, einfaldlega manneskj-
ur að selja vinnu sína. Vinnu
sem greiða á eftir hæfni og
vinnuframlagi. Það er konum í
óhag að við ráðningu á vinnu-
markaði virðist hugtakið að
selja vinnu eða vinnustundir
farið að trosna og blandast
fleira í.
En hvað gerir það að vinnu-
veitandi, ríki eða fyrirtæki, hafa
það inni á sér að kona sé ekki
líkleg til þess að bjóða jafn mik-
il verðmæti og karlmaður? Gæti
ekki verið að það hafi komist
inn í undirmeðvitund samfé-
lagsins að aumingja konumar
séu þjóðflokkur, sem þurfí að
vorkenna, að gera eitthvað fyrir
því þær eigi bágt og erfitt.
Meðan sú óáþreifanlega tilfínn-
ing liggur í loftinu að konur
þurfí á einhvern hátt sérmeð-
ferð, af því þær séu svo aumar,
halda þær varla reisn sinni og
menn geta klappað á kollinn á
þeim góðlátlega. Talað er af
andagt um að kona hafí verið
ráðin í þetta og hitt starfíð. Það
er nánast eins og gustukaverk
að kona sé ráðin í mikils metið
starf.
Hvernig hefur þetta óáþreif-
anlega orðið svona? Gæti ekki
tvístígandi stefna í kvennapóli-
tík á undanfömum árum átt
hlut í að konur hafa ekki hlotið
það huglæga mat að standa
jafnfætis á vinnumarkaðinum?
Konur hafa sjálfar oft verið að
krefjast annarrar meðferðar á
konum en körlum, til dæmis í
skattamálum. Krefjast mismun-
andi skattlagningar tekna á
vinnumarkaði eftir hjúskapar-
stöðu. Konur hafa ekki í raun
verið tilbúnar til þess að vera
skattlagðar af launum sínum
sem einstaklingar. Eða til fulls
sætt sig við að nákvæmlega
sömu kröfur eigi að gera til
þeirra á vinnumarkaði. Þær
hafa átt það til að tala og leyfa
körlum, t.d. á Alþingi, að tala
um konur sem einhvers konar
undirmálsfólk, sem þurfi að
gera eitthvað fyrir. Við endur-
skoðun á 0-punkti yrði auðvitað
að meta öll hlunnindi til fjár og
þá í launatölunni.
Ungar konur, sumar a.m.k.,
virðast vera farnar að átta sig
á þessu og krefjast þess að
kona sé einstaklingur, metin
sem slík, með kosti og galla,
með sömu kröfur og skyldur og
karlar. Konur sem beri höfuðið
hátt en ekki væluleg hóptegund
sem þurfí sérmeðferð. Ungar
konur í Sjálfstæðisflokknum
virðast vera að taka upp barátt-
una á þessum grunni. Nota kjör-
orðið: Einstaklingsfrelsi er jafn-
rétti í reynd! Kvenréttindafélag-
ið og Jafnréttisráð dreifir nú
meðfylgjandi korti með áletrun-
inrii: Sömu laun fyrir jafn verð-
mæt störf! Væritanlega þá á
algerum jafnréttisgrundvelli,
eða hvað?
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
VERALDARVAFSTUR/Er
hvítadauöi annab nafn á hvítasykri?
Hvemig er
heilsan?
Á NÝAFSTÖÐNU heilbrigðisþingi
kom meðal annars enn skýrar fram.
en ella að heilsa fólks er meira tengd
því atvinnu- og afkomuumhverfi,
sem þjóðfélagið eða menningin legg-
ur til, en einhveijum tilteknum sjúk-
dómum, sem slá sér niður í einstaka
menn. Þannig leita menn nú til lækna
með almenna vanlíðan á líkama og
sál, sem engin sérstök skýring virð-
ist vera á önnur en sú að aðstæðum-
ar, t.d. kreppan og atvinnuleysið,
valdi þeim.
Menn ætlast þó ennþá til þess
að læknirinn „eigi eitthvað
við þessu“. Sem reynist svo ekki
vera, því að vanlíðanin á sér mikið
djúpstæðari rætur. Margir halda því
fram, að það séu
samhangandi
þættir í menningu
okkar nútíma-
manna, ekki síst
fæðan sem við setj-
um ofan í okkur,
sem sé orsakavald-
urinn. Augu
margra rannsak-
enda á þessu sviði hafa t.d. beinst
að hvítasykri. Fæðuefni, sem flestir
nota hugsunarlaust vegna þess að
það er orðinn ávani. Ávani sem get-
ur verið jafnerfitt að hætta við og
reykingar eða áfengisneyslu.
Saga hvítasykursins er ekki mjög
löng þó að talið sé að sykurfram-
leiðsla hafi hafist á Indlandi fyrir
5000 árum. Fram yfir miðja átjándu
öld var sykur talinn læknislyf og var
of dýr til þess að almenningur gæti
notað hann. Þó er hans getið í ferða-
sögum útlendinga hér á landi frá
þeim tíma. En þeir hneykslast á því
hvernig Islendingar eyðileggi allan
mat með sykri. Sennilega hefur það
þó verið af gestrisnisástæðum að
útlendingar fengu sykur í allan mat
sinn! En hvað um það, öfgar hafa
verið hér alla tíð í notkun sykurs
auk fleiri vanabindandi efna.
Þó að margt sé órannsakað um
áhrif hvítasykurs á heilsufar fólks
þá er nokkuð ljóst samhengið milli
hans og svokallaðrar sveppasýking-
ar sem er mun algengari hér á landi
en almennt er talið. Sveppasýking
myndast í meltingarvegi fólks eftir
ofnotkun á penisilíni gegnum maga.
Eins og menn vita drepur penisilín
bakteríugróður, en svo óheppilega
vill til að lyfíð drepur einnig þær
góðu bakteríur, sem við þurfum til
meltingar fæðunnar, með þeim
slæmu. Allt fram á þennan dag er
fjöldi lækna fáfróður um þessar
aukaafleiðingar eða vill ekki sjá
samhengið, enda lítið gert úr þessu
atriði í læknakennslu fyrri tíma.
Afleiðingin af þessu verður sú að
sveppurinn Candida Albicans sem
einnig er nauðsynlegur í meltingar-
veginum í hæfílegu hlutfalli, tekur
til að breiða úr sér, enda er nú meir
pláss fyrir hann þar sem melti-
bakteríurnar eru dauðar. Sveppurinn
er náskyldur gersveppi og lifir á
sykri. Með mikilli sykurinntöku get-
Hvítasykurinn,
ásamt mörgum öðr-
um varhugaverðum
„fæðubótarefnum“,
er nú að finna í nán-
ast allri unninni
pakkafæðu.
ur hann aukist það mikið að hann
fer að leita á ný mið: Með formbreyt-
ingu kemst hann í gegnum veggi
meltingarvegarins og útí blóðið en
við það kemur aukaálag á ónæmis-
kerfíð. í svæsnum tilfellum, þar sem
fæðan sem við látum ofan í okkur
stuðlar að offjölgun hans, getur
ónæmiskerfið brotnað saman og þá
er voðinn vís.
Sveppasýkingu fylgja margir
kvillar eins og verkir í liðamótum,
höfuðverkir, sífellt kvef og inflú-
ensusýkingar svo eitthvað sé nefnt
en einnig sem er mun alvarlega,
þunglyndi og annað andlegt ójafn-
vægi. Sjúkdómurinn er það lúmskur,
að menn átta sig ekki á því hvemig
komið er fyrr en ástandið er orðið
mjög slæmt. Það þarf og langan tíma
til þess að snúa sjúkdómsþróuninni
við og krefst breytingar á matar-
æði. Það er engin pilla til við þessu!
Þegar við skoðum fæðuna sem
börn og unglingar í dag nærast á,
gosdrykkir og súkkulaði, um leið og
þau fá frá barnæsku penisilín í
magaveginn við nánast hveiju sem
er, þá getum við séð fyrir okkur að
heilsa þjóðarinnar kemur ekki til
með að batna í framtíðinni, þó að
ekki sé minnst á andlegt ástand þjóð-
arinnar. Útgjöldin sem þjóðarbúið,
sameiginleg eign okkar, mun þurfa
að glíma við sem afleiðing af þessu
eru geigvænleg. Mun einfaldara er
að eyða fé nú í að fyrirbyggja þessa
þróun. En því miður er afstaða kerf-
isins ávallt eins og hjá Lúðvík fjórt-
ánda, er hann sagði „það lafír með-
an ég lifi“.
Hvítasykurinn ásamt mörgum
öðrum varhugaverðum „fæðubótar-
efnum“ er nú að fínna í nánast allri
unninni pakkafæðu. Það er of langt
mál að telja upp þau öll en ger er
t.d. annað efni sem við getum auð-
veldlega verið án. Sem betur fer er
sá hópur fólks að stækka, sem gæt-
ir sín á því hvað fer ofan í magann.
En þó er aldrei of oft varað við af-
leiðingunum af vanhugsuðum
matarvenjum. Því hver vill láta sér
líða illa vegna þess að hún/hann
„tók í arf“ matarvenjur einhver ann-
ars?
eftir Einor
Þorstein
TÆKNlÆr bíllinn munabur sem veitist
litlum hluta mannkyns í skamman tíma?
Orkustreymi bílsins
EINKABÍLLINN er mesti orkubruðl-
ari á Vesturlöndum. Sé það draumur
þjóða þriðja heimsins og þjóða austan
gamla tjaldsins að komast á sama
orkufylliríið og við erum á, þessar
áttahundruð milljónir Norður-Amer-
íku og Vestur-Evrópu, má gleyma
þeim draumi. Til þess eru kröfurtil
orkuframleiðslu heimsins og
skemmdir á umhverfinu alltof mikl-
ar. Við dekurbörn tilverunnar á Vest-
urlöndum getum rétt eins horfst í
augu við að munaðurinn sem okkur
veitist er bæði staðbundinn ogtíma-
bundinn, a.m.k. að því leyti að sú
tæknilega útfærsla sem við höfum
valið stenst ekki nema hér og nú.
Ef við berum saman meðalstórán
einkabíl á þjóðvegi á meðal-
hraða,' 80 km/h og hjólreiðamann,
kemur í ljós að orkueyðsla hjólreiða-
mannsins er tvö
hundruð og fimm-
tíu sinnum minni!
Það liggur í gerð
bensínvélarinnar
að ógerlegt er að
ná meiri orkunýt-
ingu en eðlislög-
mál segja til um.
Svokallað þjöpp-
unarhlutfall, sem er hlutfall á milli
stærsta og minnsta rúmmáls bruna-
hols, setur nýtingunni algerar
skorður. Umbætur nýtingar eru jafn
vonlitlar og hjá hástökkvara sem
ætlar að auka stökkhæð án þess
að auka stökkkraft. Hann bætir sig
aldrei nema um örfáa sentimetra
með bættri stökktækni. Þetta er í
raun einföld eðlisfræði (vélaverk-
fræði), sem er kennd á 1.-2. ári
háskólanáms.
Þessar forsendur eru öðruvísi
hvað varðar dísilvélar, og er aðal-
ástæða þess að þær nýta orkuna
betur. Um tveir þriðju hlutar orku
eldsneytisins hverfa í formi varma-
orku, sinn þriðjungurinn í hvort:
hitun kælivatns og hitun útblásturs.
Af þeim þriðjungi sem vélin nær
úr eldsneytinu í formi aflfræðilegrar
orku fer síðan að jafnaði ekki nema
um þriðjungur til hjóla, semsé níundi
hluti orkunnar úr eldsneytinu! Vélin
þarf nefnilega að gera margt annað
en knýja bílinn áfram. Hún þarf að
yfirvinna núning í legum og í smur-
vökva. Það þarf að búa til rafmagn
í svonefndum „alternator“, sem tek-
ur aðeins til sín hálft prósent or-
kunnar. Aflstýri tekur annað eins.
Hin og þessi dæling lofts og vökva,
þ.e. bensíns, vatns og olíu tekur 7%.
Um 4% orkunnar eyðast í hemlum
og kemur fram í hitun þeirra. 4%
hverfa í lausagangi í bið við umferð-
arljós og biðskyldu. Af þeim u.þ.b.
12% sem fara til hjólanna endar um
helmingur sem núningur í dekkjum
og hinn helmingurinn sem núningur
lofts og kemur fram í hitun þess.
Þessar tölur eru miðaðar við með-
alkringumstæður bandarísks bíls,
þ.e. meðalblöndu bæjaraksturs og
aksturs á þjóðvegum, og þar með
miðað við að ekið sé á meðalhraða.
Hins vegar eru þessi hlutföll afar
breytileg. Núningur í hjólbörðum fer
afar nærri því að vera óháður akst-
urshraða hvers og eins bfls, nema
hann minnki örlítið með hraðanum.
Ástæðan er sú að á mikilli ferð létt-
ir loftmótstaðan heldur á bílnum.
Viðnám má minnka með háum
þrýstingi í hjólbörðum, en hafa verð-
ur í huga að það er á kostnað grips-
ins sem bíllinn hefur á veginum og
þar með á kostnað öryggis. Loft-
viðnám er afar háð hraðanum. Ef
bíll Meðaljóns er á hraðanum 50
km/h fer álíka mikil orka í hjól-
barða og loftmótstöðu. Loftviðnám-
ið eykst með þriðja veldi hraðans.
Við 100 km/h, tvöföldun hraðans
er loftviðnámið orðið tvisvar sinnum
tvisvar sinnum tvisvar, semsé átta
sinnum meira en núningurinn við
veginn sjálfan. Ef reynt er að heim-
færa þessar bandarísku meðaltölur
upp á íslenskar aðstæður, má segja
með vissu að bæði núningur við veg
og við loft er meiri hér. Um er að
ræða erfiðari vegi og erfiðari meðal-
færð, jafnvel þótt sleppt væri að
taka malarvegi með í reikninginn.
Vindasamara veðurfar leiðir til meiri
loftnúnings, þrátt fyrir þá staðreynd
að menn aki jafnmikið með vindi
og á móti vindi.
eftir Egil
Egilsson