Morgunblaðið - 19.03.1995, Blaðsíða 32
32 B SUNNUDAGUR 19. MARZ 1995
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
fylgdu þar með stefnu flóðsins.
Þetta atriði er ein vísbending um
hvemig hugsanlega megi standa
að byggingum á áhættusvæðum:
Veggirnir „klufu“ skriðuna og með
því að hleypa henni sitt hvorum
megin við sig stóðust þeir hlaupið:
HUGMYNDIR UM HÚSA-
GERÐIR OG SKIPULAG NÆRRI
SNJÓFLÓÐASVÆÐUM
Hús á veggjum
Fyrsta hugmyndin er því að hús
séu byggð ofan á veggjum, sem
benda upp í halla fjallsins, (sjá
mynd 5). Hús reist ofan á sterkum
veggjum gætu hleypt hugsanlegu
snjóflóði undir sig. Aukin þyngd
húss veitir auk þess betra viðnám
gegn snjóflóði og eykur möguleika
þess á að standast skriðuna.
Plóghús
EFTIR hörmungarnar í janúar
síðastliðnum þegar snjóflóð fór
yfir stóran hluta Súðavíkur og
fjórtán manns létu lífið vakna
spurningar um hvernig best megi
verja byggð slíkum áföllum.
Umræða hefur átt sér stað um
fyrirbyggjandi aðgerðir með varn-
argörðum og stoðvirkjum í fjalls-
hlíðum ofan byggðar. Á Flateyri
tókst að forðast stórtjón með vam-
argörðum en skriðan náði þó ein-
hveijum húsum.
Minna hefur borið á umræðu
um gerð bæjarskipulags og bygg-
ingarmáta húsa með tilliti til þessa
hættu. Annars vegar þarf að
endurhugsa gerð húsa og hverfa
sem byggð verða í framtíðinni og
hins vegar að móta aðgerðir við
nústandandi hús.
Vil ég koma hér á framfæri
nokkrum hugmyndum um sterkari
húsagerð og skipulag. Skipulag sem
gæti hugsanlega dregið úr tjóni ef
snjóflóð fara út fyrir þau hættu-
mörk sem skilgreind hafa verið.
Hættumörk
Á Súðavík er greinilegt að meira
og minna allur bærinn er hættu-
svæði því snjóflóðin ruddust langt
fram yfir áður skilgreind hættu-
mörk, (sbr. mynd 1). Engin ástæða
er til að álykta að þau snjóflóð séu
af stærstu gerð, hvort sem er fyr-
ir Súðavík eða aðra sambærilega
bæi. Á sl. áratugum hafa fallið
nægilega mörg snjóflóð til að sýna
fram á mikla forsjá þarf í öllum
atriðum byggðarskipulags. Þetta á
jafnt við á svæðum nærri snjó-
flóðamörkum og á svæðum sém
ná jafnvel hundruð metra frá þeim.
Snjóflóð getur fallið á ákveðnum
stað með hundrað ára millibili og
engin leið er að segja til um hve-
nær eða hvort það skeður.
Áhættuþættir
í reglugerðir
Súðavík er aðeins eitt dæmi af
ótalmörgum stöðum þar sem land-
legu fylgir þessi ákveðna áhætta.
Fólk heldur samt áfram eftir áföll-
in og mun búa í þeim bæjum, sem
eru heimili þess. í sjósókn er til
að mynda töluverð slysahætta, en
með bættum tækjabúnaði og betri
skipum er þessi hætta minni en
hún var áður og enn sækja menn
sjóinn. Forðast ber eldhættur með
brunavömum og byggingareglu-
gerðir taka tillit til slíkra þátta.
Hús þurfa að standast álags vatns
og vinda til að fást samþykkt. Á
sama máta þurfa að vera til bygg-
ingareglugerðir og leiðbeiningar
gagnvart snjóflóðum, þ.e. að fyrir
slíku sé gert ráð í hönnun húsanna
sjálfra og einni í skipulagi viðkom-
andi bæja.
Öll góð hús gegna í eðli sínu því
hlutverki að skýla sínum íbúum.
Erfitt getur verið að segja með
vissu hvernig eitt eða annað hús
standist álag snjóflóðs. Víst er, að
þegar slíkt er ekki tekið með í
reikninginn eru mestar líkur á að
byggingin falli með sínum íbúum
eins og nú hefur gerst of oft.
Húsagerðir
Ákveðnar gerðir húsa eru veik-
ari gagnvart snjóflóðum. Timbur-
hús veita mun minni
vörn en jámbent- og
steypt hús. Flest ein-
ingahús eru veik-
byggðari vegna sam-
skeytanna. Viss út-
færsluatriði geta gert
hús betur fallin til að
standast skell snjó-
flóðs. Þannig atriðum
þarf að gefa nánari
gaum í hönnun bygg-
inga í nágrenni snjó-
flóðasvæða. Þar sem
staðhættir fjölmargra
byggðalaga eru þann-
ig að snjóflóð geta fall-
ið (mynd 2) er skyn-
Ólafur
Þórðarson
samlegt að móta ann-
ars konar byggingar-
hefðir staðanna, sam-
kvæmt þessum stað-
háttum. Þetta er sér-
staklega mikilvægt
þegar við höfum í
huga að byggðarlögin
eiga ekki endilega til
„örugga“ bygginga-
reiti.
Bakveggirnir
Víðast tíðkast að
raða húsum hornrétt á
fjallið fyrir ofan. Ýms-
ar ástæður og hefðir
eru fyrir þessu. Afleið-
ingin er þó sú að bakveggurinn
er samhliða .fjallshíðinni og þar
með þvert fyrir rás hugsanlegs
snjóflóðs. Einnig er algengt að
þessi veggur sé mestmegnis
gluggar (sjá mynd 3). Gler veitir
ekkert viðnám fyrir innviði hús-
anna og glerbrot auka á vandann.
Svona veggur brotnar undan snjó-
skriðunni og húsið sundrast á
augabragði.
Endaveggir - vísbending
Eitt af því sem maður tók eftir
í fréttamyndum frá Súðavík var
að endaveggir sumra fallinna húsa
stóðu einir eftir, (sbr. mynd 4).
Þeir sneru þvert í íjallshlíðina og
SnjóflóðicI mikla
sem féll kl. 6.25
i gærmorgun og
hreifmeð sér
15 hús
Lfnan afmarkar það svæði sem skil-
greint er sem snjóflóðahættusvæði
Póstur
& sími
Stjórn-
sýsluhús
Frystihúsið
50 100 150 200 250 m
Mynd 1. Kort af Súðavík, úr Morgunblaðinu 17. janúar 1995.
Snjóflóð sem féll
árið 1983 og snjóflóða-
hætta var miðuð við
Stjórnstoð bjorgunar-
aðgerða ernú í Fagranesinu
Önnur hugmynd er að snúa
grunnmyndum húsa. Hús sem
beina einu horni upp í hallann fyr-
ir ofan kjúfa skriðuna frekar en
að fanga hana (sjá mynd 7, hús
B). Fallþunga hugsanlegs snjóflóðs
er beint á ská á veggina en ekki
hornrétt á þá. Skriðan fer þá frek-
ar meðfram veggjunum og þannig
sitt hvorum megin við húsið. Lík-
urnar á því að svona „plóg-hús“
standist skellinn eru mun hagstæð-
ari en með hinum algenga þver-
vegg, sem fangar skriðufallið. Með
því einu að snúa húsum 45° miðað
við frjallshlíðina er aukakostnaður
hvorki settur á byggingar né skipu-
lag. Eftir því sem hornið er hvass-
ara vinnst mikið á hvað varðar
styrkleika byggingarinnar, (sbr.
mynd 8) og byggingin sker frekar
snjóflóðið. Auk þess að snúa plóg
að fjalli mættu hús einnig vera
með rammbyggðari efri veggjum.
Litlir eða engir gluggar ættu að
vera í þeim. I þessa veggi nægir
ekki timbur eða einingar, heldur
þykkir veggir steyptir í mótum á
staðnum. 25 cm þykkur járnbentur
steyptur veggur er ansi sterkur ef
hann er tengdur rétt í gólfplötu
og grunn. Veggir sem snúa frá
fjalli skipta minna máli, en þakið
þarf einnig að vera sterkbyggt.
Skipulag
Hús sem standa of nálægt hvort
öðru geta heft farveg snjóflóðs
þannig að skriðan hefur í nær
óstöðvandi þunga sínum ekkert
annað að leita en í gegnum sjáíf
húsin, án þess að komast á milli
þeirra. Þannig mynda hús með of
litlu bili sína á milli eins konar
„vegg“ sem skriðan skelluf horn-
rétt á og óhjákvæmilega sprengir
af sér (sjá mynd 10).
Af þessari ástæðu sýnist manni
að byggð nærri áhættusvæðum
þurfi að vera gisnari, sérstaklega
Mynd 6.
Framhlið
húss á
veggjum.
Hliðarmynd
Mynd 5. Framhlið
húss á veggjum.
Mörk snjóflóða-
svæðis ~
Mynd 3. Dæmigerður bakveggur, séður frá fjalli.
r<\
Mynd 7.
Dæmigert
hús A,
plóghús B.
Mynd 4. Endaveggir standast flóð.
Grunnmynd
I
sÞ vÞ
IIúsA