Morgunblaðið - 19.03.1995, Blaðsíða 34

34 B SUNNUDAGUR 19. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGINN 11. febrúar var
35 ára afmæli félags heymarlausra
haldið hátíðlegt, og í tilefni tímamót-
anna var á margan hátt vakin at-
hygli á málefnum þessa minnihluta-
hóps í þjóðfélaginu.
Sem betur fer hefur þeim tilfellum
fækkað til muna undanfarna ára-
tugi, að böm fæðist heymarlaus eða
missi heymina á unga aldri, og þann-
ig hefur víðast hvar verið mögulegt
að fækka sérskólum fyrir heyrnar-
lausa, sem enn eru þó nauðsynlegir
margra hluta vegna.
Tvennt kemur helst til, að nú
munu allar konur bólusettar gegn
rauðum hundum og svo hafa fundist
lyf sem slá á þann illa sjúkdóm heila-
himnubólgu.
A hinn bóginn hefur álagið á
heymina, þetta mikilvægasta skiln-
ingarvit mannskepnunnar, hvorki
meira né minna en sjöfaldast á hund-
rað ámm og sérfræðingar hafa fyrir
margt löngu kveikt á viðvömnarljós-
unum. Afleiðingamar em að heym-
arskertum hefur fjölgað mjög mikið,
einkum hin síðari ár, og jafnframt
hefur missir heymar á unglings- og
fullorðinsaldri af völdum slysa aukist
til muna. Hið síðamefnda er mjög
alvarlegt mál vegna þess að skyndi-
legur missir heymar er menn em
komnir til vits og ára ríður sumum
að fullu, en aðrir lifa sem hálfir ein-
staklingar eftir það, og sjálfsvíg ém
algeng. Það er skiljanlega mun erfíð-
ara fyrir slíka að aðlagast aðstæðum,
en þá sem alist hafa upp með þögn-
inni frá fmmbemsku .
Heymin sefur aldrei, hún er allan
sólarhringinn í viðbragðsstöðu og
telst útvörður samanlagðra skilning-
arvita mannslíkamans. Hún gerir
manninum öllum öðmm skynfæmm
frekar viðvart er hætta steðjar að,
því hljóðbylgjur fara jafnvel fyrir
hom, en ljósgeislar ekki. Menn nema
hvert hljóð hinnar blökku nætur en
sjá ekki í myrkri, geta lokað augun-
um, haldið fyrir nef sér, jafnframt
því að bragðlaukamir em ekki virkir
nema eitthvað komi nálægt þeim, en
hins vegar teldist það afbrigðileg
útgáfa hins viti boma manns, Homo
sapiens, sem gæti lokað eymnum.
Það hefur merkilega lítið verið
fjallað um þetta allt í íslenzkum fjöl-
miðlum svo ég viti til, en hins vegar
rekst ég stundum á greinar um álag-
ið á heymina í víðlesnum erlendum
viku- og mánaðarritum. Eina snjalla
slíka las ég í þýska ritinu Stem á
sl. ári, og byggi ég eftirfarandi grein
mína að hluta til á útdrætti úr henni
og þá helst hvað tölur og vísindaleg-
ar heimildir snertir.
— Við lifum á tímum heilsurækt-
arstöðva og almenningsíþrótta, en
það skýtur skökku við að sá sem
byggir upp líkama sinn með ærnu
erfíði, gerir það kannski við undirleik
hávaðasamrar tónlistar, eða er með
gönguhrólf á fullu í eymnum þegar
hann skokkar. Og þegar menn aka
í bílum sínum opna þeir kannski fyr-
ir háværa tónlist af snældu, sem
bætist við hljóðin frá bílnum sjálfum
og umferðinni allt um kring, sem em
atriði hljóðmengunar.
Fleiri og fleiri fá aðkenningu af
því sem við getum nefnt hávaða-
streitu, og fyrsta viðvörunin er
óþægilegt píp og suð í eyrunum, sem
þýðir að menn hafi ofgert heyminni
og markar fyrstu viðvömnina. Fyrr
en varir verða þolendur að fá sér-
staka meðhöndlun á heilsugæslustöð,
þar til hið taugatrekkjandi píp hverf-
ur, en eftir situr minniháttar en
óbætanlegur heymarskaði. Heymin
er nefnilega ekki sköpuð fyrir hávaða
líkt og í þotum eða loftpressum, frek-
ar en augað fyrir eldsnögg litbrigði
blossaljósa eða ljóskastara, né heilinn
fyrir hið yfirgengilega álag gervi-
þarfa nútímans.
Heymin er ofumæm og viðkvæm
móttökustöð fyrir allar tegundir af
hljóðum, og gagnstætt sjóninni fá
menn þetta mikilvæga skilningarvit
svo til fullþróað af hálfu náttúmnn-
ar. Það eitt ætti að opna augu þeirra
fyrir mikilvægi þessarar móttöku-
stöðvar og þýðingu hennar fyrir líf
og viðgang mannverannar innan um
aðrar dýrategundir. Það gat nefni-
lega skilið á miili Iífs og dauða í
náttúmnni hver heyrði fyrr í hinu,
refurinn eða kanínan, rándýrið eða
maðurinn, og fyrir ármilljónum þró-
aði náttúran við þessi skilyrði líf-
færi, sem er ígildi kraftaverks. Nátt-
úran hefur svo stöðugt verið að full-
komna þetta undursamlega skyn-
færi, svo það mætti nema hin
MMUTPÍNDA
SKILNINGARVUID
Heymin sefur aldrei, hún er allan sólarhring-
inn í viðbragðsstöðu og telst útvörður saman-
lagðra skilningarvita mannslíkamans. Braffi
Asgeirsson segir hana gera manninum
öllum öðrum skynfærum frekar viðvart
er hætta steðjar að, því hljóðbylgjur fari
jafnvel fyrir hom en ljósgeislar ekki.
EYRUN, sem móttökutæki hljóðbylgjanna, teljast útvörður allra
skilningarvita og mikilvægust gjöf náttúrunnar til manna og
dýra. En því miður virðist maðurinn gera sér takmarkaða grein
fyrir þeim miklu sannindum. Gáfulega hárlausa kattardýrið á
myndinni með stóru eyrun og fallegu augun, væri svipur hjá
sjón og skuggi sjálfs sín án eymanna og myndi vísast hverfa
af vettvangi lífsins fljótlega.
minnstu hljóð svo sem þytinn í strán-
ium eða vængjatak igðunnar.
Það er aftur á móti talið, að líkam-
ann taki níu ár að þróa sjón- og rý-
misskyn til fulls, og í fyrstu mun
kornabamið sjá andlit foreldra sinna
líkast flatköku, með ýmsum kenni-
leitum þó. Við bætist að augu manns-
ins eru tiltölulega ófullkomin miðað
við augu uglunnar og ýmissa ann-
arra dýrategunda.
Allt annað mál er svo, að menn
geta haldið áfram að þroska heymina
lengi vel eins og t.d vöðvana þó á
sértækari hátt sé, og næmi sjónar-
innar má einnig þroska á margan
hátt. Má hér nefna að greina á milli
blæþrigða í grátónastiganum, sem
er mikilvæg kennslugrein við suma
listaskóla eins og greining lágu tón-
anna „glissando" hlýtur sömuleiðis
að vera mikilvæg námsgrein í tón-
skólum.
Og þó maðurinn geti ekki hreyft
eymn nema í hæsta lagi lítillega og
því síður sperrt þau eins og sumar
dýrategundir, einungis lagt við hlust-
ir, verður engin hljóðmiðun án vöðva.
Þannig myndi heili'nn ekki nema
hvaðan hljóð kæmi án ytra eyrans
og hinna svonefndu hljóðskála, sem
eru tvær á hvom eyra, hin efri og
neðri, en vöðvarnir teljast eiginlega
fjórir og eym mannsins sömuleiðis
fjögur! Og það er fyrst á síðari ámm
sem kenningu Darwins, um að ytra
eyra mannsins væri staðnað líffæri
var hrundið, en hann byggði hana á
því að sum dýr geta hreyft hin trekt-
arformuðu eyra sín til að átta sig á
því hvaðan hljóð koma, en það getur
maðurinn ekki. Og svo stórkostlegt
er þetta furðuverk náttúmnnar að
allt hið flókna ferli hljóðsins til heil-
ans skilur og skynjar enginn til fulln-
ustu enn sem komið er.
En emm við þá ekki einmitt á
landamæmm þess sem skilgreint er
sem óáþreifanleg og ósýnileg skynj-
un, sem bókstafsmenn hafna, en sem
telst þó ein af forsendum snilldarinn-
ar, og í náttúranni er svo margt sem
ekki verður skilgreint líkt og lista-
verk hafa oft yfír sér einhverja yfím-
áttúmlega töfra sem höfða til skyn-
færanna. Dæmi um næmi eyrans
má ráða af því, að til að framkalla
viðbrögð sjónfæranna, þarf einungis
eina mælieiningu ljóss, en heymars-
ella í innra eyranu bregst við tíunda
hluta þessarar orku!
Sagt er að margur stilli tónlistina
á hæsta í bílnum sínum á morgnana
til að að vakna betur og skerpa skiln-
ingarvitin, og er þeir halda þreyttir
heim að kvöldi reyni þeir einnig á
ýtmstu getu hljómtækjanna í því
skyni að ærandi hávaðinn hreki burt
argaþras hvunndagsins og þreytutil-
finninguna úr skrokknum um stund.
Adrenalínið kann þá að renna
hraðar, en afleiðingamar láta ekki
standa á sér, og þannig segja skýrsl-
ur, að sjöundi hver Þjóðverji sé
heyrnarskertur, eða samtals ellefu
til tólf milljónir.
Þá má nefna, að einbeitingarhæfí-
leiki mannsins minnkar við minnstu
hljóðbylgjur og þannig em skólaböm
lengur með lexíur sínar við lágt stillta
tónlist, sé hún svo hækkuð byrjar
líkaminn að framleiða svokallaða
stresshormóna eins og adrenalín,
æðarnar þrengjast ásamt því að
þarmamir vinna hægar. Þetta getur
til langs tíma leitt til kransæðasjúk-
dóma og þannig er talið að hávaða-
mengun eigi sök á fímmtugasta
hveiju hjartaslagi í landinu. Þá verða
árlega 12.000 manns fyrir því að
missa heyrnina tímabundið og hjá
400.000 er hávaðinn í stöðugu suði
í innra eyra svo óbærilegur að við-
komandi líða vítiskvalir. Læknis-
kostnaður vegna heymarskaða nálg-
ast svo 300 milljarða ísl. króna á ári.
Og af því að minnst er á æskuna,
þá em hún eðlilega í aðaláhættuhópn-
um, því að hávaðamengunin eykst
með hveiju ári. Hámark þolanlegs
hávaða telst vera við 85 desíbel, sem
samsvarar hljóði úr kröftugri sláttu-
vél, og um leið er komið að hættu-
mörkum þess að eins konar skynjun-
arfæri innra eyrans límist saman og
heymarsellur deyi. Og svipað og álit-
ið er með heilasellumar, hefur það
ekki merkjanleg áhrif að tapa helming
beirra, en tapi viðkomandi fleimm
ættir hann að nema skrjáf í laufi
og skordýrasuð. En deyi svo allar
hinar vel 30.000 heymarsellur tekur
hin algjöra þögn við.
Vandamál heymarskertra byija þó
mun fyrr. Og fyrsta viðvömnin um
að eitthvað sé ekki í lagi, em hin
svonefndu kokkteilpartýáhrif. Menn
eiga þá í erfíðleikum með að greina
einangraðar raddir samkvæmisgesta,
þannig að er allir aðrir hlæja að ein-
hverri fyndni, em þeir ekki fullkom-
EINS og sést á skýringar-
myndinni eru hljóðskálarnar
tvær á hvoru eyra svo maður-
inn hefur í raun fjóra eymar-
vöðva og fjögur eyru!
lega með á nótunum. Ómeðvitað fara
þolendur að forðast samkomur hvers
konar, svo og öldurhúsagleðskap og
þar með er tekið fyrsta skrefíð inn í
einangrunina. Næsti áfangi er þegar
jafnvel almennar samræður valda erf-
iðleikum og hinn heymarskerti hváir
í auknum mæli til viðmælanda síns,
vegna þess að hann hefur ekki numið
einstaka orð. Viðmælandi hans leggur
þá kannski stöðugt meir í róminn,
þar til hið í upphafi ósköp friðsamlega
samtal verður óforvarendis að munn-
höggi!
Og þá fer að skapast hætta á að
þolandinn fari inn í sjálfan sig, loki
að sér, og einsemd skapar tortryggni
og veldur þunglyndi, sumir þjást
jafnvel af ofsóknaræði. Án heyrnar
vita menn einfaldlega ekki hvað ger-
ist að baki þeirra og í heimi hinna
heyrandi allt um kring.
„Eyran nema öll hljóð hvaðan sem
þau koma, en sjónin einungis tak-
markað svið, og heyrnarlausir ertu
því mun frekar undirlagðir sálrænum
tmflunum en blindir. Því er ekki
þannig farið eins og flestir halda,
að að augun séu mikilvægari fyrir
fólk en eymn. Og vel að merkja
geta heyrnartæki aldrei í sama mæli
bætt upp heymarmissi og gleraugu
sjóngalla."
Hér er komið raunhæft dæmi um
flókið og sértækt kerfi heymarinnar
og hve heymartæki em 5 raun ófull-
komin miðað við gleraugu, þrátt fyr-
ir ofurtækni nútímans.
Það em hálærðir fagmenn í
Giessen, Hamborg, Recklinghausen
og víðar, sem láta hafa þetta og
margt annað eftir sér, og bæta má
við, að þrátt fyrir þessar staðreyndir
umgangast flestir heym sína eins
og hún sé óskemmanleg. Og fólk er
sér ekki meðvitað, hve hávaði getur
verið afdrifaríkur fyrir heilsu þess,
sem kemur einkum fram í því, eins
og áður er tæpt á, að fólk sem er
annars mjög annt um heilsu sína
vanmetur hættuna á heymarskaða.
í ljósi þessa kemur margt undar-
legt fram og t.d. seljast hljóðdempað-
ar vélar fyrir vinnumarkaðinn merki-
lega lítið, þótt þær séu aðeins dýrari!
Víða í Evrópu aka menn svo hratt
í sumarleyfinu, að þeir hætta að
heyra í sjálfum sér, og þótt mótor-
hjólin séu nú lágværari en áður er
fjandinn laus ef hjálmurinn er ekki
notaður, því að vindhraðinn framleið-
ir óveður í eym ökumannsins, sem
er miklu hærra og afdrifaríkara en
vélarhljóðið. Menn em hér merkilega
andvaralausir og það er tiltölulega
nýtt að aðvara fólk við hvellhettum
og bombum á gamlárskvöld, sem
valdið hafa ótal óbætanlegum heyrn-
arsköðum.
Og hvað háværa tónlist unga fólks-
ins snertir er það löngu sannreynt
að hver þriðji áhangenda hennar hef-
ur hlotið meiri eða minni heymarsk-
aða. Þetta hefur verið rannsakað
meðal nýliða í Noregi og Svíþjóð, og
nú er svo komið að mjög erfítt er að
manna flókin tæki í hemum sem
krefjast fullkominnar, þ.e. 100%
heymar. Og hvað Þýskaland snertir
þá hefur uppgötvast að tvö prósent
allra ungmenna em ekki með betri
heym en sextugir sem þýðir einfald-
lega, að ef einhveijir með fulla heym
setja vísifíngur í eymn teljast áhrifín
keimlík.
Álagið, sem unglingar setja á eyr-
un, er yfirþyrmandi, og þannig er
hljóðhæðin svo mikil í diskótekum,
að líkja má því við járnsmiðju. Og
gönguhrólfurinn getur framleitt há-
vaða yfir 100 desíbil, sem er líkt og
ef þota lyftir sér upp í 200 metra
fjarlægð. Og dæmi em til um, að
tónlistin hafí verið svo hátt stillt í
bifreiðum unglinga, að rúðumar hafí
flogið úr þeim!
Lifun sem byggist á brauki og
bramli þykir æði. Blóðið stígur mönn-
um til höfuðs og þýtur um æðamar,
hjartað slær hraðar og vöðvamir
herpast saman. Hljómtæki á fullu
virkar þannig líkt og sterkt hressing-
arlyf, eða vímuefni, og hefur sem
slíkt sínar afleiðingar og fráhvarfs-
einkenni.
Af framanskráðu má ætla, að
grasrótarhreyfingin ætti að taka
heymina á stefnuskrá sína og er
ekki vonum seinna, því hávaðameng-
unin er ein hættulegasta tegund
mengunar í heiminum hvemig sem
á málið er litið.
Dýrin em sér mjög meðvituð um
áhrif hávaða sbr. öskrin í konungi
fmmskóganna, og alla hina fjöl-
skrúðugu sinfóníu hljóða sem þar er
að fínna. Frammaðurinn í Áfríku
vissi einnig um þau og Kínveijar
gerðu sér fyrir árþúsundum ljósa
grein fyrir sálrænum og sefjandi
áhrifum óhljóða. Mússolíni og og
Hitler tóku hávaðann í þjónustu sína
ásamt fleiri sefjunaráhrifum úr fort-
íðinni, er þeir þmmuðu yfír hundmð-
um þúsunda og dáleiddu múginn.
Sumir hafa í gamni og alvöra nefnt
þá fyrstu bítla og rokkara aldarinnar!
Nú um stundir er mikið lagt upp
úr fyrirbyggjandi aðgerðum og t.d.
eru tannlæknar stöðugt að skora á
fólk að hirða tennur sínar betur,
ungviðið að drekka minna gos og
forðast sætindi, en af hveiju er minna
lagt upp úr því að vara við hávaða-
mengun og skemmdum á mikilvæg-
asta undrinu sem náttúran úthlutaði
mannskepnunni?
Svari hver fyrir sig, en ef þessi
grein verður til að menn leggi nýtt
mat á mikilvægi heyrnarinnar er til-
ganginum náð, einkum ef það helst
í hendur að hinir sömu fari betur
með þessa guðsgjöf náttúmnnar.
Lesandi góður, hafír þú áhuga á
heilbrigðri heym í hraustum líkama
ber þér að hafa hugfast, að mesti
mælanlegi hávaði í umhverfí manns-
ins kemur frá þotum og eldgosum
sem gerir 130 desíbel, næst koma
loftborar og fossar, 120 d.b., síðan
hjólsagir og þrumuveður 110 d.b.,
neðanjarðarlestir og fárviðri 90 d.b.
og á hættumörkunum em svo mótur-
hjólabrestir og sjávarbrim. Hins veg-
ar mælist minnsti hávaðinn frá hugs-
uninni sem gerir 0 d.b. og farsælast
væri því væntanlega að hugsa stífar
en hlusta minna á þotugný!
Höfundur er listmálari og
gagnrýnandi og telst 100%
heyrnarskertur.