Morgunblaðið - 23.04.1995, Qupperneq 27

26 SUNNUDAGUR 23. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. APRÍL 1995 27
Jfófgtsnftlftfei
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
STEFNUYFIRLÝSING hinnar
nýju ríkisstjórnar Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks er birt
í heild í Morgunblaðinu í dag. Þar
kemur fram það meginmarkmið
stjórnarflokkanna að viðhalda þeim
stöðugleika í efnahagsmálum, sem
náðst hefur á undanförnum árum.
í stjórnarsáttmálanum lýsa
stjórnarflokkarnir því markmiði að
ná jafnvægi í ríkisfjármálum á
kjörtímabilinu. Það var einnig yfirT
lýst markmið fyrrverandi ríkis-
stjórnar, þegar hún tók við völdum
vorið 1991. Það tókst ekki. Mögu-
leikar nýrrar ríkisstjórnar að ná
þessu markmiði eru meiri vegna
batnandi skilyrða i efnahagsmál-
um.
Sérstaka athygli vekur, að ríkis-
stjórnin hyggst taka upp viðræður
við sveitarfélögin um „alvarlegan
hallarekstur þeirra og leiðir til að
bregðast við þeim vanda“. Þetta
er mjög tímabær aðgerð enda nem-
ur þessi hallarekstur milljörðum
króna.
Sjálfstæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkur leggja áherzlu á að
breyta rekstrarformi ríkisvið-
skiptabanka og fjárfestingarlána-
sjóða. Ástæða er til að ganga
lengra. Tímabært er að einkavæða
Búnaðarbankann og Landsbank-
ann síðan í kjölfarið. Þá hafa verið
færð sterk rök fyrir því, að fjárfest-
ingarlánasjóðir, eins og þeir hafa
starfað hér, heyri til liðinni' tíð.
Hinir nýju stjórnarflokkar lýsa
yfir vilja til að endurskoða vinnu-
löggjöfina. Það er fagnaðarefni.
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Það er óviðunandi, að fámennir
starfshópar geti stöðvað rekstur
stórra fyrirtækja með þeim hætti,
sem landsmenn hafa t.d. orðið vitni
að síðustu vikur, þegar flugfreyjur
trufluðu mjög rekstur Flugleiða í
nokkra sólarhringa.
i stjórnarsáttmálanum segir að
tryggja þurfi aukið valfrelsi í líf-
eyrissparnaði. Ef með því er átt
við að fólk geti t.d. valið um í hvaða
lífeyrissjóð það greiðir er hér um
mikið framfaraspor að ræða.
Stjórnarflokkarnir lýsa því yfir,'
að þeir hyggist tryggja „jafnari“
vægi atkvæða milli kjördæma. Það
er tímabært að stíga þetta skref
til fulls, þannig að atkvæðisréttur
verði hinn sami, hvar sem menn
búa á landinu.
Öll þau atriði, sem hér hafa ver-
ið nefnd stuðla að þeirri „nýju
framfarasókn þjóðarinnar", sem
Sjálfstæðisflokkur og Framsóknar-
flokkur lýsa yfir að hefjist með rík-
isstjórn þeirra.
Önnur atriði valda vonbrigðum.
Þar ber fyrst að nefna sjávarút-
vegsmálin og fiskveiðistefnuna. í
þeim kafla stjórnarsáttmálans, sem
fjallar um þennan málaflokk er að
vísu tekið fram, að flokkarnir stefni
að því að „festa í stjórnarskrá
ákvæði um að auðlindir sjávar séu
sameign íslenzku þjóðarinnar". Á
síðustu dögum þingsins í vetur kom
fram, að um þetta var almenn efn-
isleg samstaða á Alþingi. Það eitt
dugar hins vegar ekki að festa
þetta ákvæði í stjórnarskrá heldur
verður fleira að fylgja með og þá
fyrst og fremst það, að þeir sem
nýta auðlindina greiði þjóðinni eðli-
legt gjald fyrir afnot af henni.
Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnarinnar
veitir enga vísbendingu um, að hún
hyggist beita sér fyrir þessari
grundvallarbreytingu á fiskveiði-
stefnunni. Þess vegna má búast við
að átökin um fiskveiðistefnuna
harðni mjög á næstu misserum.
Sá kafli stjórnarsáttmálans, sem
fjallar um landbúnað vekur upp
fleiri spurningar en hann svarar.
Ríkisstjórnin ætlar að taka búvöru-
samninginn frá 1991 til endurskoð-
unar, „sérstaklega með tilliti til
þess mikla vanda, sem sauðfjár-
bændur standa frammi fyrir“. Hún
ætlar að „treysta" tekjugrundvöll
bænda. Hún ætlar að styðja „átak
í útflutningi landbúnaðarafurða".
Ef í þessum áformum felst, að rík-
isstjórnin hyggist auka stuðning
við sauðfjárbúskap og treysta með
þeim hætti tekjugrundvöll bænda
og nota meira af almannafé til
þess að flytja út landbúnaðarvörur
er stigið skref aftur á bak. Hins
vegar er auðvitað nauðsynlegt að
hjálpa sauðfjárbændum að komast
út úr erfiðleikum þeirra en það
verður að gera með því að horfa
fram á veg en ekki með aftur-
hvarfi til fyrri tíma. Það á eftir að
koma í ljós, hvað fyrir stjórnar-
flokkunum vakir.
í þeim kafla, sem fjallar um
byggðamál segir: „Starfsemi og
skipulag Byggðastofnunar, At-
vinnuleysistryggingasjóðs og at-
vinnuráðgjafa verður tekið til end-
urskoðunar í því skyni að þessir
aðilar geti í sameiningu stuðlað að
sókn og uppbyggingu atvinnulífs-
ins um land allt.“ Þetta eru úrelt
sjónarmið. Atvinnulífið þrífst bezt
á landsbyggðinni, þar sem byggð
hafa verið upp öflug einkafyrir-
tæki, sem eiga ekkert undir
Byggðastofnun eða atvinnuráð-
gjöfum. Atvinnulífið stendur verst,
þar sem fyrirtækin eru upp á náð
Byggðastofnunar eða annarra op-
inberra sjóða komin.
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar er því að finna, eins og bú-
ast mátti við, ákvæði sem leiða til
framfara en jafnframt vekja önnur
ákvæði upp spurningar um, hvert
sé stefnt. Það kemur betur í Ijós,
þegar ríkisstjórnin hefst handa um
framkvæmd stjórnarsáttmálans.
STJÓRNAR-
SÁTTMÁLINN
1 OQ FRÆGIR
JLÖO »eru draum-
ar fjallgöngumannsins
sem fórst með félaga
sínum og C.G. Jung
segir frá í riti sínu I
átt til hins ómeðvitaða.
Þar gerir hann því skóna draumar
geti verið fyrirboðar; þeir geti sagt
fyrir um óorðna hluti löngu áðuren
þeir gerast. Draumatákn geti þannig
verið skilaboð. Það sem við sjáum
ekki fyrir meðvitað geti komið fram
ómeðvitað og þá einkum sem skilaboð
gegnum drauma. Draumatákn geta
líka verið skilaboð eðlishvatar til
skynseminnar, þ.e. túlkað löngu glat-
að tungumál. En ljóst má vera að
frummaðurinn fór miklu meir eftir
eðlishvöt sinni en skynsemi einsog
nú er. Reynsluveröld hans geymist í
litningunum og þessa reynslu höfum
við að sjálfsögðu einnig erft þóað við
þurfum ekki að nota hana með sama
hætti og forfeður okkar. En eðlishvöt-
in getur virkað einsog viðvörun, en
þarf þó ekki endilega að gera það.
Draumar þurfa þá ekkiheldur að vera
fyrirboðar einhvers heldur einungis
táknmál undirmeðvitundar okkar og
þeirra leyndardóma sem lifa með
hverjum manni. En það getur verið
betra að gefa draumum gaum ekkis-
íður en véfréttinni í Delfí í Grikk-
landi hinu forna. Jung nefnir reynslu
Krösósar konungs af véfréttinni, en
hún sagði að ríki hryndi til grunna
ef hann færi yfír ákveðna á. Konung-
urinn vissi ekki hér var átt við hann
sjálfan en það kom í ljós þegar hann
hafði tapað orrustunni, ríki sínu og
konungdæmi.
1 OQ EKKERT draumatákn
J-Öí/*skilst án þess það sé
bundið dreymandanum sjálfum; svo
persónuleg ’eru þau; rétteinsog tákn
sem einkenna skáldskap einstakra
Ijóðskálda. Af þessum sökum getur
það verið erfítt að ráða
drauma eða lesa í tákn-
legan texta, tilað-
mynda í ljóðum. En
ekkisízt vegna þessara
dulbúnu ævintýratexta
eru draumarnir og ljóð-
in heillandi umhugsunarefni og einatt
gefandi viðbót við meðvitaða skyn-
semisveröld okkar og umhverfí. Þó
eru til algild tákn, tilaðmynda sem
arfur úr trúarbragðareynslu mann-
kynsins; einskonar sameignartákn
allra manna einsog hverönnur arf-
leifð. Samt er hver einstakur mikil-
væg veröld útaf fyrir sig og ástæðu-
laust að rugla því saman sem er ein-
stakt og hinu sem er algilt.
1 40 SÁLARFRÆÐI C.G.
X Vr *Jungs er þessi sameigin-
lega arfleifð eða arftekna hugmynd,
kölluð fommynd og einnig mætti
nefna hana frumgerð, þ.e. tákn í
dulvitund einstaklings sem á sér ræt-
ur í reynslu kynstofnsins og er sam-
eiginlegt mannkyninu öllu. Þessar
fommyndir birtast á margvíslegan
hátt í goðsögnum og trúarhugmynd-
um, þjóðtrú og þjóðsiðum, bókmennt-
um og listum, draumum og sýnum.
Samkvæmt greiningarsálfræði Jungs
geymir dulvitund bæði reynslu ein-
staklings og tegundar. En líf manns-
ins á jörðinni hefur gjörbreytzt. Hann
er að losna úr tengslum við móður
náttúru. Fyrir bragðið verður allt
innihaldslausara. Umhverfíð hefur
ekki sömu merkingu og áður. Náttúr-
an verður fjarlæg og framandi. Það
sem var iðandi líf er deyjandi veröld;
tóm og merkingarlaus; einsog táknin.
Og engin ævintýraleg hjátrú sem á
svör við margvíslegum rökum. Vís-
indi og þekking hafa gengið af henni
dauðri. Engir náttúruandar lengur.
Ný ómennsk veröld. Og maðurinn í
tóminu miðju; örvinlaður og jarðsam-
bandslaus og engin óskýranleg nátt-
úrufyrirbrigði lengur. Enginn vatna-
andi; enginn hellir með illum öndum.
Enginn steinn lengur sem talar við
manninn; né jurt; einungis plastkennd
sjónvarpsveröld þarsem stjómmál,
sem nú um stundir eru að ég hygg
einskonar bögglauppboð á félags-
málapökkum en ekki stórar hugsjónir
um manninn og lffsháska hans, eru
angi af skemmtiiðnaðinum; ofbeldi
til sölu; jafnvel slys og óhöpp.
Jung segir okkur sé bætt upp fá-
breytnin í reynslu mannsins með
táknum og draumum úr fortíð og við
verðum að læra að lesa þetta gleymda
tungumál og snúa því á mál sem
unnt er að skilja við nútímaaðstæður
skynsemi og nýrrar þekkingar. Um-
hverfíð drauðhreinsað af hjátrú og
óskýranlegum fyrirbrigðum. Rödd
náttúrunnar þögnuð. Draugar hafa
misst allan kraft; einnig dulmagnað
umhverfí glataðrar náttúru. Engar
galdranornir lengur; engar blóðsug-
ur, engir varúlfar. Ekkert sem minnir
á dularfullt líf mannsins í skógunum
forðum. Enginn guð talar til okkar
lengur í náttúruhamförum, þrumum
og eldingum. Jafnvel fullyrt að dagar
trillukarlsins séu taldir. Engar stórar
hugsjónir, ferskar og nýjar, um stöðu
mannsins og tengsl hans við arfleifð
og umhverfí; aðeins afþreying og
sölumennska. Hrunadans velferðar
og markaðar. Nietzsche segir: Rekið
hið illa útaf manninum og þið iosið
hann við það bezta sem í honum
býr. Vonandi er þetta rangt. En hver
veit? Stundum er einsog maðurinn
leggi sig fram um að sanna þessi
orðj allt er á uppleið nema vitið, seg-
ir Ásgeir Jakobsson.
Það liggja margar leiðir í vítisátt-
ina sem Helgi Pjeturss talar um í
Nýal. Og þær eru ekki allar þyrnum
stráðar.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 22. apríl
Fólk OG FJÖLMIÐLAR
virðast eiga erfitt með
að skilja þær breytingar,
sem orðið hafa á Morg-
unblaðinu og eru þó liðn-
ir áratugir frá því að
fyrstu merki þeirra sáust
í blaðinu. Nýjasta dæmið
um þetta er frétt, sem birtist í Ríkisútvarp-
inu að morgni sl. miðvikudags, þar sem
skýrt var frá efni leiðara Morgunblaðsins
þann dag, sem fjallaði um þá ákvörðun
forystumanna Sjálfstæðisflokksins að
ganga til stjórnarsamstarfs við Framsókn-
arflokkinn, þótt Viðrejsnarmeirihluti væri
fyrir hendi á Alþingi. í frétt Ríkisútvarps-
ins sagði m.a.: „... og má fínna á leiðaran-
um, að Morgunblaðið búi sig undir harða
stjórn arandstöðu. “
Nútíma dagblað er ekki annaðhvort
stuðningsblað ríkisstjórnar eða í stjórnar-
andstöðu. Það er liðin tíð og lýsir gamal-
dags hugsunarhætti, sem heyrir fortíðinni
til að hafa uppi vangaveltur um það, hvort
Morgunblaðið verði í stjórn eða stjórnar-
andstöðu. Nútíma dagblað tekur afstöðu
til mála, sem ríkisstjórn leggur fyrir hverju
sinni, lýsir stuðningi við þau eða andstöðu
eða hefur jafnvel enga skoðun á þeim,
eftir því, sem efni standa til að mati rit-
stjóra blaðsins. Á því kjörtímabili, sem nú
er að hefjast munu lesendur Morgunblaðs-
ins kynnast því, að blaðið mun hvorki
styðja öll mál þeirrar nýju ríkisstjómar,
sem er í burðarliðnum né lýsa andstöðu
við öll mál hennar, heldur taka afstöðu til
þeirra hvers og eins, eftir því, sem tilefni
er til.
. Sú var tíðin, að Morgunblaðið studdi
allar ríkisstjórnir, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn átti aðild að og var í andstöðu við all-
ar ríkisstjórnir, sem flokkurinn átti ekki
aðild að. Á undanförnum árum hefur við-
horf ritstjórnar blaðsins smátt og smátt
verið að þróast á þann veg að hverfa frá
þeirri stefnu en láta afstöðu til einstakra
mála ráða ferðinni. Þótt blaðið hafí í öllum
megindráttum verið sammála stefnu frá-
farandi ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks, fór þó ekkert á milli mála,
að blaðið hélt uppi harðri andstöðu við
núverandi fiskveiðistefnu, sem stjórnar-
flokkarnir fylgdu í raun og lýsti vonbrigð-
um sínum yfír því, að fyrirheit stjórnar-
flokkanna í upphafi um breytingar á þeirri
stefnu urðu ekki að veruleika.
í stærsta ágreiningsmáli stjórnarflokk-
anna, þ.e. um afstöðuna til aðildar að
Evrópusambandinu, lýsti Morgunblaðið
eindregnum stuðningi við þá stefnu Sjálf-
stæðisflokksins að aðild að ESB kæmi
ekki til greina að óbreyttri sjávarútvegs-
stefnu ESB og jafnframt harðri andstöðu
við þá stefnu Alþýðuflokksins að huga
ætti að umsókn um aðild að ESB.
Þáttur Morgunblaðsins í kosníngabar-
áttunni vegna borgarstjórnarkosninganna
fyrir ári og fyrir þingkosningamar nú
markaði þáttaskil í sögu blaðsins. í þessum
tvennum kosningum var í fyrsta sinn
mörkuð sú stefna á ritstjórn blaðsins, að
afstaða þess til kosninganna kæmi hvergi
fram nema í ritstjórnargreinum. Og jafn-
framt, að blaðið mundi fjalla um kosninga-
baráttuna og hlut allra flokka í henni út
frá almennum fréttasjónarmiðum. í sam-
ræmi við þetta er hvergi hægt að fínna
þess stað á fréttasíðum Morgunblaðsins,
hvorki fyrir þingkosningamar nú, né borg-
arstjómarkosningarnar á sl. ári, að frétta-
síður hafí verið notaðar fyrir kosningaá-
róður fyrir Sjálfstæðisflokkinn eins og
tíðkaðist á árum áður.
Hins vegar kom afstaða blaðsins skýrt
fram í forystugreinum, þ.e. leiðurum og
Reykjavíkurbréfum. Fyrir borgarstjórnar-
kosningarnar 1994 lýsti Morgunblaðið í
forystugreinum eindregnum stuðningi við
Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavík og hvatti
borgarbúa til þess að veita honum brautar-
gengi. í því felst ekki að blaðið muni fylgj-
ast gagnrýnislaust með störfum borgar-
fulltrúa Sjálfstæðisflokksins á yfirstand-
andi kjörtímabili. Sem dæmi má nefna,
að blaðið telur yfirlýsingu borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins um að nýjum borgar-
ritara verði sagt upp störfum fái Sjálfstæð-
isflokkurinn meirihluta í borgarstjórn á
ný fráleita og Sjálfstæðismönnum ekki
samboðna.
Vinstri menn réðust harkalega að Morg-
unblaðinu fyrir borgarstjórnarkosningarn-
ar í fyrra og töldu að stuðningur blaðsins
við Sjálfstæðisflokkinn, sem eingöngu kom
fram í forystugreinum eins og áður sagði,
væri til marks um,. að blaðið væri ekki
sjálfu sér samkvæmt. Þetta var jafn gam-
aldags afstaða eins og sú ályktun, sem
Ríkisútvarpið dró af forystugrein Morgun-
blaðsins sl. miðvikudag. Þótt Morgunblað-
ið sé nú rekið á nútímalegan hátt, sem
fréttablað, sem lesendur geta treyst, felst
ekki í því að blaðið sé orðið skoðanalaust.
Þvert á móti. Ef nokkuð er hefur blaðið
ákveðnari skoðanir á þjóðmálum en áður.
En þær skoðanir koma hvergi fram nema
í forystugreinum og lita á engan hátt
fréttaflutning Morgunblaðsins af þjóðmál-
um.
Fyrir þingkosningarnar nú lýsti Morg-
unblaðið þeirri skoðun, að farsælast væri
fyrir þjóðina, að Viðreisnarstjórnin héldi
velli í kosningum. Þessu sjónarmiði blaðs-
ins var lýst bæði í Reykjavíkurbréfí og
leiðara. Þegar úrslit kosninganna urðu
nokkuð óvænt á þann veg, að fráfarandi
stjórnarflokkar héldu meirihluta sínum
fagnaði blaðið þeirri niðurstöðu og hvatti
til áframhaldandi samstarfs þeirra á nýju
kjörtímabili. Þessi afstaða kom fram í for-
ystugrein fyrsta tölublaðs eftir kosningar.
Þá afstöðu ítrekaði Morgunblaðið í forystu-
grein sl. miðvikudag og hafði að sjálfsögðu
ekki breytt henni, þótt forystumenn Sjálf-
stæðisflokksins kæmust að annarri niður-
stöðu. Raunar er með öllu óskiljanleg sú
skoðun, sem heyrzt hefur, að blaðið hefði
átt að breyta þessari afstöðu sinni. For-
ystumenn Sjálfstæðisflokksins hafa að
sjálfsögðu fullan rétt til sinna sjónarmiða
en það hefur Morgunblaðið líka.
FORYSTUGREIN
„Hvað segja
eigendurn-
ir?“
umræður, en ástæða er til að mati blaðs-
ins sjálfs, þegar framangreint er haft í
huga. Ein þeirra spurninga, sem heyrzt
hafa manna á meðal er þessi: „Hvað segja
eigendurnir?" „Hvernig komast ritstjórarn-
ir upp með þetta?“
Svarið við þeirri spurningu hefur alltaf
legið ljóst fyrir. Útgáfustjórn Morgun-
blaðsins, þ.e. stjórn Arvakurs hf., hefur
alla tíð staðið fast að baki ritstjórum Morg-
unblaðsins í þeim breytingum, sem smátt
og smátt hafa verið gerðar á blaðinu. Eig-
endur Morgunblaðsins hafa að sjálfsögðu
metnað til að byggja hér upp nútímalegt
dagblað, sem stendur undir nafni. Það
hafa þeir sýnt í verki. Morgunblaðið er
nú eitt af öflugustu atvinnufyrirtækjum í
Morgunblaðsins sl.
miðvikudag hefur
af einhveijum
ástæðum vakið
meiri athygli og
landinu. Fastir starfsmenn blaðsins eru
um 260 auk mörg hundruð annarra ein-
istaklinga, sem starfa með einum eða öðr-
um hætti að útgáfu blaðsins. Árvakur hf.
hefur búið vel að starfsmönnum sínum
með byggingu myndarlegs blaðhúss og
tæknivæðingu, sem er á við það bezta, sem
þekkist í blaðaútgáfu hvar sem er í heimin-
Þetta gerist hvorki sjálfkrafa né átaka-
laust. Skoði menn Tímann og Alþýðublað-
ið og endalok á útgáfu Þjóðviljans kemur
í ljós, hver örlög svonefndra flokksblaða
hafa orðið. Sú var tíðin, að Alþýðublaðið
komst nálægt Morgunblaðinu í upplagi.
Sú var líka tíðin, að Tíminn var gefínn út
í nálægt 20 þúsund eintökum. Morgun-
blaðið hefur hins vegar svarað kalli nýrra
tíma og aðlagað sig breyttum tíðaranda
og nýrri stöðu á fjölmiðlamarkaðnum.
Þessar breytingar hafa kostað mikil átök
og hefðu ekki verið framkvæmanlegar
nema vegna þess, að ritstjórar Morgun-
blaðsins hafa haft traustan bakhjarl, þar
sem eru eigendur blaðsins.
FRÁ Krísuvík Morgunblaðið/RAX
Afstöðu þeirra er vel lýst í bók Jónínu
Michaelsdóttur sem út kom fyrir síðustu
jól og nefnist „Áhrifamenn". Einn kafli í
þeirri bók fjallar um Harald Sveinsson,
framkvæmdastjóra Morgunblaðsins, sem
jafnframt er einn af helztu eigendum
blaðsins. Þar segir Haraldur m.a.: „Morg-
unblaðið er bara fyrir einn hóp, lesendur
sína. Það er ekki gefið út fyrir hluthaf-
ana, ekki starfsfólkið og ekki Sjálfstæðis-
flokkinn, þótt margir haldi það. Ég tel,
að okkur hafí tekizt vel að reka Morgun-
blaðið, sem fyrirtæki. Að mínu mati er það
ekki sízt vegna þess, að því var breytt í
þá veru að gera ekki grein,armun á pólitísk-
um lit þeirra, sem vilja koma skoðunum
sínum á framfæri á síðum blaðsins. Stjórn
Árvakurs, framkvæmdastjóri og ritstjórar
Morgunblaðsins voru einhuga um þessa
ákvörðun. Smám saman hefur fólk áttað
sig á, að hér er ekki á ferðinni flokksblað,
heldur vandaður fréttamiðill, sem allir
geta treyst. Þetta hefur snúizt á þann veg
að í dag eru forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins og áhrifamenn í innsta kjarna
kannski hörðustu gagnrýnendur Morgun-
blaðsins. Telja blaðið ekki nógu hlýðið. Það
hriktir í ýmsu, en við kveinkum okkur
ekki undan því. Ég fyrir mitt leyti sætti
mig mjög vel við þessa tegund af gagn-
rýni.“
Á 75 ára afmæli Morgunblaðsins hirin
2. nóvember 1988, flutti Hallgrímur Geirs-
son, stjórnarformaður Árvakurs hf. ræðu
þar sem hann lýsti svipuðum viðhorfum
til útgáfu Morgunblaðsins er hann sagði:
„Ég dreg enga dul á þá skoðun, að megin-
forsenda áhrifa og útbreiðslu Morgun-
blaðsins er sjálfstæði þess í þjóðmálaum-
ræðunni, þar sem Morgunblaðið hefur leit-
azt við að hefja sig yfir þröng flokkssjón-
armið og hagsmuni einstakra þrýstihópa
og látið hagsmuni þjóðarheildarinnar sitja
í fyrirrúmi."
Við sama tækifæri sagði Matthías Jo-
hannessen, ritstjóri Morgunblaðsins frá
samtölum sínum við Valtý Stefánsson, sem
var ritstjóri blaðsins í um 40 ár, um fram-
tíð Morgunblaðsins. Matthías sagði um
samtöl þeirra Valtýs:„En hann talaði oft
við mig um það hve nauðsynlegt væri að
losa Morgunblaðið úr beinum tengslum við
stjómmála- og hagsmunaöfl í þjóðfélag-
inu...“
Á milli Morgunblaðsins og Sjálfstæðis-
flokksins voru aldrei formleg tengsl. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur aldrei átt hlut í
blaðinu. Hins vegar hafa verið mikil per-
sónuleg tengsl við ýmsa forystumenn Sjálf-
stæðisflokksins og eru enn. Þó má segja,
að bein tengsl liafi verið að því leyti til, að
í áratugi áttu ritstjórar Morgunblaðsins
rétt til setu á fundum þingflokks Sjálfstæð-
isflokksins. Síðustu ár þeirra tengsla var
sá seturéttur bundinn við þingfréttaritara
blaðsins. í dag þættu slík tengsl fráleit.
En það þótti mönnum ekki fyrir tólf árum.
Hinn 4. júlí árið 1983 fóra þessi sam-
skipti í fyrsta sinn fram skriflega. Þá barst
þingfréttaritara Morgunblaðsins bréf, sem
undirritað var af Ólafi G. Einarssyni, þá-
verandi formanni þingflokks Sjálfstæðis-
manna. í bréfínu sagði m.a.: „Á fundi þing-
flokks Sjálfstæðismanna þann 27. júní s.l.
var samþykkt að eftirtaldir aðilar skyldu
eiga rétt til setu á fundum þingflokksins
til loka næsta þings: formaður Landssam-
bands sjálfstæðiskvenna, formaður Verka-
lýðsráðs Sjálfstæðisflokksins, formaður
Sambands ungra Sjálfstæðismanna, borg-
arstjórinn í Reykjavík og þingfréttaritari
Morgunblaðsins. Með vísun til þessa er
yður hér með boðið að sækja reglulega
fundi þingflokksins á næsta þingi.“
Hinn 21. júlí 1983 skrifuðu ritstjórar
Morgunblaðsins, þeir Matthías Johannes-
sen og Styrmir Gunnarsson, þingflokki
Sjálfstæðismanna svarbréf þar sem sagði
m.a.: „Um langan aldur hafa þingfréttarit-
arar Morgunblaðsins átt rétt til setu á
fundum þingflokks Sjálfstæðisflokksins og
fram til haustsins 1975 átti einn af ritstjór-
um blaðsins sæti á þingflokksfundum. Að
vandlega athuguðu máli hafa ritstjórar
Morgunblaðsins nú tekið ákvörðun um, að
þingfréttaritari blaðsins notfæri sér ekki
þann rétt, sem tilgreindur er í bréfí for-
manns þingflokksins frá 4. júlí sl. Um leið
og Morgunblaðið þakkar þingflokki Sjálf-
stæðisflokksins áratuga samstarf látum
við í ljós von um góða samvinnu í framtíð-
inni.“
Þetta bréf var sent með vitund og sam-
þykki stjórnar Árvakurs hf. Þá var Geir
Hallgrímsson stjórnarformaður Árvakurs
og jafnframt formaður Sjálfstæðisflokks-
ins.
Ekkert eins-
dæmi
SÚ ÞRÓUN, SEM
orðið hefur í sam-
skiptum Morgun-
blaðsins og Sjálf-
stæðisflokksins er
ekkert einsdæmi. Hið sama hefur gerzt á
undanförnum áratugum í samskiptum
dagblaða og stjórnmálaflokka á öðrum
Norðurlöndum. Glöggt dæmi um það eru
samskipti tveggja helztu morgunblaða í
Danmörku við þá stjórnmálaflokka, sem
blöðin voru i sams konar óformlegum
tengslum við og hér tíðkaðist á milli Morg-
unblaðsins og Sjálfstæðisflokksins. Slíkt
samband var á milli Berlingske Tidende
og danska íhaldsflokksins og á milli
Politiken og róttæka vinstri flokksins.
Bæði blöðin hafa á undanförnum áratug-
um skorið á þau tengsl. Eftir sem áður
eru persónuleg tengsl á milli forystumanna
blaðanna og þeirra flokka, sem hlut áttu
að máli.
í Danmörku dettur engum lengur í hug
að gagnrýna þá stefnu, sem þessi tvö dag-
blöð hafa tekið. Hér var fyrir nokkra hóp-
ur manna frá „Den konservative pressefor-
ening“ í Danmörku. í samtölum við þá kom
skýrt fram, að í dag teldu menn fráleitt
að sams konar tengsl væru á milli flokka
og blaða og áður vora við lýði. Hins vegar
lýstu þeir áhyggjum yfir því, að blöðin
gengju svo langt í að sannfæra lesendur
sína um, að þau væru óháð flokkum, að
þau gerðust líka skoðanalaus, þyrðu ekki
að hafa ákveðna afstöðu til mála. Væntan-
lega getur enginn gagnrýnt Morgunblaðið
fyrir skoðanaleysi!
Síðustu daga hefur verið hér á landi
einn af fremstu blaðamönnum Aftenposten
í Noregi, sem fyrr á áram var virkur í
stjórnmálum og sat á þingi fyrir Hægri
flokkinn og í ríkisstjórn sem menntamála:
ráðherra um skeið, Lars Roar Langslet. í
samtölum við hann kom fram, að nákvæm-
lega sama þróun hefur orðið í samskiptum
Aftenposten í Noregi og Hægri flokksins
þar og hefur orðið í samskiptum Morgun-
blaðsins og Sjálfstæðisflokksins og dönsku
blaðanna og fyrmefndra stjórnmálaflokka.
í Noregi dettur engum lengur í hug að
gera athugasemdir við það, þótt Aftenpost-
en gagnrýni Hægri flokkinn eða einstaka
forystumenn hans.
Fyrir nokkram árum var raunar gerð
tilraun til að snúa þessari þróun við á
Aftenposten. Sú tilraun fór út um þúfur,
þegar stjórnendur og eigendur blaðsins sáu
sig knúna til að gera breytingar á þeirri
yfirstjórn blaðsins, sem fyrir tilrauninni
stóð.
Gagnrýni á Morgunblaðið vegna þeirra
breytinga, sem hafa verið gerðar á blaðinu
í þessum efnum kemur ekki frá almennum
lesendum blaðsins eða almenningi í land-
inu. Hún kemur úr innsta kjarna Sjálfstæð-
isflokksins og frá áhrifamönnum í við-
skipta- og atvinnulífi. Þó hefur dregið
mjög úr henni á báðum vígstöðvum. Smátt
og smátt munu þessir gagnrýnendur blaðs-
ins einnig sjá, að þeir njóta sannmælis og
sanngirni á síðum blaðsins ekkert síður
en aðrir. En þeir þurfa nú að læra að
vera samtíma sjálfum sér. Það er a.m.k.
mikilvægt í stjórnunarstörfum!
„Nútíma dagblað
er ekki annað-
hvort stuðnings-
blað ríkisstjórnar
eða í stjórnarand-
stöðu... Nútíma
dagblað tekur af-
stöðu til mála,
sem ríkisstjórn
leggur fyrir
hverju sinni... Á
því kjörtímabili,
sem nú er að hefj-
ast munu lesend-
ur Morgunblaðs-
ins kynnast því,
að blaðið mun
hvorki styðja öll
mál þeirrar nýju
ríkisstjórnar, sem
er í burðarliðnum
né lýsa andstöðu
við öll mál henn-
ar, heldur taka
afstöðu til þeirra
hvers og eins, eft-
ir því, sem tilefni
er til.“