Morgunblaðið - 21.05.1995, Blaðsíða 6

'"6 SUNNUDAGUR 21. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ALDRAÐIR Rússar harma léleg lífskjör sín og halda á dagblöðum með myndum af einræðisherranum Jósef Stalín. Margt eldra
fólk saknar liðinna tíma og telur efnahagsumbætur Gajdars og annarra ráðamanna hafa orðið til ills eins.
Imyndarvandi hægri-
mannsíns Gajdars
Jegor Gajdar, fyrrverandi forsætisráð-
herra Rússlands, er einn þekktasti og áhrifa-
mesti umbótasinninn meðal rússneskra stjóm-
málamanna, segir í grein Kristjáns Jónssonar.
Fyrir skömmu sendi Gajdar Davíð Qddssyni
forsætisráðherra bréf og bað um aðstoð Sjálf-
stæðisflokksins við að skipuleggja starf nýs,
rússnesks stjórnmálaflokks.
ER BORÍS N. Jeltsín, fyrsti
þjóðkjömi leiðtogi Rússa
í allri sögu þeirra, hóf
að leggja drög að efna-
hagslegum umbótum í landi sínu
sumarið 1991, skömmu fyrir end-
anlegt hrun Sovétríkja Gorbatsjovs,
fékk hann 36 ára gamlan, lítt þekkt-
an hagfræðing, Jegor Tímúrevítsj
Gajdar, til að stjóma starfinu. Al-
varlegt andlit Gajdars varð eins
konar tákn umbóta Jeltsíns; er veg-
ur Gajdars óx var það talið merki
um að nú væri Jeltsín orðinn sann-
ur lýðræðissinni og markaðshyggju-
maður, þegar ráðherrann varð að
víkja tók svartsýnin völdin meðal
vestrænna hagspekinga.
Það var Gajdar en ekki Jeitsín
sem flutti ávarp til þjóðarinnar úr
varasjónvarpsstöð; uppreisnarmenn
voru búnir að hertaka aðalsendi-
stöðina. Hann hvatti fólk til að láta
ekki draga „blóðugt, brúnt tjald
fasismans" fyrir landið Þetta gerð-
ist haustdagana 1993 er þingmenn
höfðu gert vopnaða uppreisn sína
gegn Jeltsín forseta sem leyst hafði
upp þingið með tilskipun.
Hinn nýi flokkur Gajdars var
stofnaður í fyrra og nefnist Fijáls,
lýðræðislegur valkostur Rússlands.
Flokkurinn er arftaki Valkosts
Rússlands, sem stofnaður var að
nokkru leyti að undirlagi Jeltsíns
forseta í september 1993 og eins
og forverinn boðberi lýðræðis og
fijáls markaðsbúskapar. Breyttar
áherslur forsetans undanfama mán-
uði og stríðið í Tsjetsjníju hafa vald-
ið því að í mars sl. lýsti flokkur
Gajdars því yfir að hann myndi
ekki styðja Jeltsín tii endurkjörs í
embætti forseta 1996.
Biðraðir kvaddar
Menntamaðurinn Gajdar er þunn-
hærður, lágur vexti og feitlaginn.
Hann er sonur aðmíráls og sonar-
sonur þekkts rithöfundar er ritaði
frægar skáldsögur fyrir böm um
stríðshetjur Sovétríkjanna, sögur
sem öll sovésk böm þekktu. Gajdar
hafði sáralitla reynslu af stjómmál-
um er Jeltsín hóf hann á stall. Hann
er sagður feiminn og hefur viður-
kennt að sér finnist erfítt að koma
fram opinberlega og ávarpa fundi.
Jeltsín gerði Gajdar að efnahags-
málaráðherra og stjómaði hinn síð-
amefndi stefnumótun er leiddi til
þess að verðlag var gefíð fijálst á
mörgum sviðum í ársbyijun 1992.
Niðurgreiðslur vom minnkaðar og
gengi rúblunnar látið fljóta, stefnan
var tekin á fijáls viðskipti og einka-
rekstur. Vömframboð jókst þegar í
stað og biðraðimar alræmdu stytt-
ust en verðbólgan æddi af stað og
aðgerðinar reyndust almenningi
sársaukafullar.
í júní sama ár varð Gajdar for-
sætisráðherra, Jeltsin hafði sjálfur
gegnt því embætti jafnframt for-
setaembættinu. Stjóm Gajdars
hratt af stokkunum einkavæðing-
aráætlun sem skipulögð var með
þeim hætti að hver Rússi fékk í
hendur eins konar ávísun, 10.000
rúblur, á þjóðarauðinn. Ekki skorti
hrakspámar en sagt hefur verið að
eina atriðið í umbótastefnunni sem
tekist hafí vonum framar sé einka-
væðingin þótt mikið verk sé að sjálf-
sögðu enn eftir.
I desember lét forsetinn undan
kröfum kommúnista, þjóðrembu-
manna og þeirra sem vildu fara
hægar í sakimar í umbótum. Eftir
atkvæðagreiðslu á þingi lét hann
Gajdar víkja úr stöðu forsætisráð-
herra fyrir Viktor Tsjemómýrdín.
Gajdar var utan stjómar um hríð
en varð aðstoðarforsætisráðherra
haustið 1993, um sama leyti og
Jeltsín lét til skarar skríða gegn
þinginu sem reynt hafði að tefja
fyrir öllum umbótum.
Umbótasinnar klofnir
Frambjóðendur og flokkar um-
bótasinna náðu ekki þeim árangri
sem búist hafði verið við í þingkosn-
ingunum í desember. Þeir gengu
klofnir til kosninga, ungu og vel-
menntuðu eldhugamir sem Jeltísn
hafði stuðst við, gátu ekki samein-
ast um einn flokk og þjóðrembuöfl
og kommúnistar unnu
óvænta sigra. Valkost-
ur Rússlands, þar sem
Gajdar var helsti
frammámaðurinn, varð
öflugastur umbóta-
flokkanna á þingi.
Áhrif Tsjemomýrdins
og manna á borð við
hann fóru stöðugt vax-
andi en innbyrðis deilur
héldu áfram að hijá
umbótásinna.
í janúar 1994 sagði
Gajdar, sem verið hafði
einn af aðstoðarforsæt-
isráðherrum Tsjemo-
mýrdíns, sig úr ríkis-
stjóminni. Hann sagði
ákvarðanir í mikilvægustu málum
vera teknar án þess að hann væri
spurður álits. „Eg get ekki verið í
ríkisstjóm og samtímis andvígur
henni,“ sagði hann. „Ég get ekki
borið ábyrgð á umbótum ... án
þess að hafa nauðsynleg völd til að
framfylgja þeirri efnahagsstefnu
sem ég tel rétta.“
Arnór Hannibalsson prófessor
fylgist vel með þróun mála í Rúss-
landi. „í flokki Gajdars eru margir
ungir bísnissmenn og menntamenn
en einnig eru þar launþegar sem
vilja bæta kjörin. Þama er því á
ferðinni flokkur þar sem takast á
mjög ólík sjónarmið sem erfitt getur
verið að samræma. Er ekki sagt
að Sjálfstæðisflokkurinn sé einmitt
slíkur flokkur? Það gæti verið
ástæðan fyrir því að Gajdar leitar
til hans.“
Rússneskir flokkar em yfirleitt
stofnaðir utan um einn ákveðinn
leiðtoga eða lítinn hóp, málefnastað-
an sjálf er oft þokukennd. Þeir sem
vilja koma á vestrænum stjómhátt-
um í efnahagslífínu eru margir
stuðningsmenn Gajdars, sumir
styðja þó fremur flokka þeirra Gríg-
orís Javlínskis og Borís Fjodorovs,
sem einnig em ungir hagfræðingar.
Jeltsín lét á sínum tíma hjá líða
að lýsa yfir stuðningi við fyrirrenn-
ara nýja flokksins, Valkost Rúss-
lands, forsetinn kaus að reyna að
heija sig upp yfir alla flokkadrætti
til að geta gegnt landsföðurhlut-
verkinu. Amór segir að um 700
manns hafi verið á stofnfundi flokks
Gajdars i júní í fyrra. Valkostur
Rússlands fékk um 17% fylgi 1993
og vona arftakamir að þeir nái til
sín miklu af því fylgi, fái um tiu
af hundraði í næstu kosningum sem
eiga að verða í desember nk.
„Flokkurinn er að leita leiða til að
koma sjónarmiðum sínum á fram-
færi við almenning, Gajdar er ekki
sáttur við að þetta verði áhrifalítill
flokkur mennta- og bísmssmanna."
Andrej Kozyrev utanríkisráð-
herra var í flokki Gajdars þar til
fyrir skömmu en sagði sig úr honum
vegna gagnrýninnar á Tsjetsjníju-
stríðið. Auk Gajdars má nefna Ana-
tolíj Tsjúbajs, sem var um langt
skeið ráðherra einka-
væðingar og er nú
aðstoðarforsætisráð-
herra með efnahags-
mál á sinni könnu.
Hann er talinn siðasti
róttæki umbóta-
sinninn sem enn situr
í ríkisstjóm. Einka-
væðingaráform hans
og Gajdars bára þann
árangur að meira en
helmingur Rússa
vinnur nú hjá einka-
fyrirtækjum þótt
treglega hafi gengið
að setja nauðsynleg
lög sem þurfa að vera
fyrir hendi eigi raun-
verulegt markaðshagkerfi að virka.
Annar þekktur leiðtogi er Sergej
Kovaljov, þingmaður og fyrrverandi
andófsmaður á tímum kommúnista,
sem barist hefur ákaft fyrir mann-
réttindum. Hann varð landsfrægur
fyrir að beijast gegn styijaldar-
rekstri Jeltsíns og manna hans í
Tsjetsjníju.
Lítið skipulag
Amór segir að skipulag rúss-
neskra flokka að kommúnistum und-
anskildum sé yfírlítt lítið. Þeir eigi
ekki málgögn og áróðursmál séu í
molum. Umbótasinnar rífíst innbyrð-
is um flesta hluti og þetta sjónar-
spil verði tli þess að kjósendur missi
alla trú á þeim.
„Sjálfur á Gajdar við vanda að
stríða, eins konar ímyndarvanda.
Hann gaf verðlag fijálst í ársbyijun
1992 og þótt ótrúlegt megi telja virð-
ist hann hafa haldið að þá myndi
allt lagast af sjálfu sér. Hann gerði
því engar ráðstafanir til að hindra
óðaverðbólgu sem auðvitað fór af
stað. Verra er að hann hefur ekki
stundað sjálfsgagnrýni, ef nota má
gamalkunnugt orðalag, hann viður-
kennir ekki mistökin. Þess vegna eru
margir Rússar vantrúaðir, segjast
ekki kjósa svona mann.“
Þrátt fyrir þetta telur Amór að
Gajdar geti vel átt sér framtíð í rúss-
neskum stjómmálum. Skilyrðið sé
að umbætumar verði festar í sessi
með nauðsynlegri lagasetningu og
stöðugleika, alþýðufólk hætti að
kenna umbótastefnunni um allt sem
miður fari og flokknum takist að
ná fótfestu meðal almennings.
Að sögn Amórs er flokkur Gajd-
ars með markaðsbúskap, lýðræði og
þingræði á stefnuskrá sinni. Á hinn
bóginn sé ekki búið að útfæra stefn-
una nánar, koma saman markvissri
stefnu í skattamálum, t.d. sé óljóst
hvort hann vilji leggja áherslu á
neysluskatta. Einnig sé deilt um það
hvemig skattleggja beri ágóða fyrir-
tækja, ljóst að menn úr atvinnulífinu
vilji að þeir séu sem lægstir. Þeir
vilji' að reynt sé að treysta efnahags-
umbætumar í sessi, koma á stöð-
ugleika en hafi sumir minni áhyggj-
ur af lífskjöram almúgans.
Jegor Gajdar
ERLEIMT
Vinstri-
sveifla í
Svíþjóð
KaupmannahÖfn. Morgunblaðið.
SÆNSKI vinstriflokkurinn sópar til
sín fylgi, ef marka má skoðanakann-
anir í Svíþjóð. Flokkurinn mælist nú
jafnstór og borgaralegu flokkamir
tveir, Þjóðarflokkurinn og Miðflokk-
urinn, til samans og er þar með orð-
inn þriðji stærsti flokkur landsins,
næst á eftir Jafnaðarmannaflokknum
og Hægriflokknum.
Fylgi flokksins virðist fyrst og
fremst koma frá Jafnaðarmanna-
flokknum.
Vinstriflokkurinn hefur unnið jafnt
og þétt á í skoðanakönnunum eftir
kosningar. Samkvæmt skoðanakönn-
un Dagens Nyheter í vikunni nutu
jafnaðarmenn fylgis 31,5% kjósenda,
sem er minnsta fylgi síðan vorið 1991.
Hægriflokkurinn er með 25% fylgi,
Vinstriflokkurinn 15,5%, Miðflokkur-
inn 8%, Þjóðarflokkurinn 7,5% og
Umhverfísflokkurinn 7%. í þingkosn-
ingunum hlaut Vinstriflokkurinn
6,2%, jafnaðarmenn 45,3%, hægri-
menn 22,4% og Umhverfisflokkurinn
5%.
Fylgishran jafnaðarmanna hefur
komið Vinstriflokkunum og Umhverf-
isflokknum ti! góða, auk þess sem
Hægriflokkur Carls Bildts hefur bætt
við sig.
Sakar flokkinn um lýðskrum
Gudran Schyman tók við flokksfor-
ystunni í ársbyijun 1993 og þykir
hafa skilað flokknum góðum árangri.
Ingvar Carlsson studdi minnihluta-
stjórn sína við Vinstriflokkinn framan
af, en kallar nú málflutning Schyman
lýðskram og segir hana tala líkt og
sænska kreppan væri ekki til. Hefur
hann í staðinn leitað til Miðflokksins
um stuðning. Schyman talar gegn
niðurskurði er bitnar á þeim, sem
minna mega sín.
Vinstriflokkurinn var áður
kommúnistaflokkur, en söðlaði um
árið 1990 og segir Schyman að kjós-
endum hafi nú skilist að flokkurinn
sé annar en áður og því þurfi ekki
að hræðast hann eins og kommúnista-
flokkinn.
♦ ♦ ♦------
Evrópuþingið
A
Ottast út-
breiðslu
Ebola
Strassborg, London. Reuter.
EVRÓPUÞINGIÐ hvatti til þess í
fyrradag að gerðar yrðu sérstakar
varúðarráðstafanir á flugvöllum og
höfnum innan Evrópusambandsins til
að afstýra því að bráðdrepandi veira,
Ebola, bærist þangað frá Afríku.
Þingið samþykkti ályktun þar sem
Evrópusambandið er ennfremur hvatt
til þess að grípa til aðgerða til að
stöðva útbreiðslu veirannar í Zaire.
Þingið vill að allir ferðamenn, sem
fara til Zaire, verði varaðir við hætt-
unni.
Granur lék á að þrír Zaire-menn í
Bretlandi, sem fengu hitasótt, hefðu
sýkst af veirunni. Að sögn lækna
benti þó ekkert til þess að svo væri
en bresk heilbrigðisyfírvöld hvöttu
alla, sem ferðast frá Zaire, að ieita
til læknis um leið og þeir fengju ein-
kenni Ebola-sýkinnar.
Að sögn Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar (WHO) hafa 79
manns látist af völdum veirunnar og
114 tilfelli verið skráð í suðvest-
urhluta Zaire. Engin þekkt lyf eða
lækning er við veirunni, sem veldur
alvarlegum innvortis blæðingum.
Fundist hefur nýtt afbrigði af veir-
unni og vísindamenn í London sögð-
ust binda vonir við að rannsóknir á
því leiddu í ljós hvaðan veiran kæmi
Ymsar kenningar hafa komið fram
um hýsil veirannar, en flestir hallast
að því að það sé nagdýr.