Morgunblaðið - 21.05.1995, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 21. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MANNDR&PSVEIR
URMYRKVI
HVAÐA eiginleikum þyrfti
veira að vera gædd til
að útrýma mannkyninu?
Hún yrði að vera fram-
andi, náttúrulegur hýsill hennar yrði
semsagt að vera önnur dýrategund
en mannskepnan. Það myndi ýta
undir að veiran tæki sér bólfestu í
mönnum ef hún smitaðist við önd-
un, en ekki einungis snertingu. Þeg-
ar veiran væri komin inn í frumur
manns þyrfti hún að fjölga sér með
ógnarhraða og valda óbætanlegum
skemmdum á öllum helstu líffærum
mannsins; lifur, hjarta, lungum,
heila, nýrum og meltingarfærum. Á
meðan veiran væri að fjölga sér
þyrfti hún að umbreyta sér á lævís-
an hátt til þess að geta brugðist við
öllum tilraunum ónæmiskerfisins til
að brjóta hana á bak aftur. Til að
try&8ja fullnaðarsigur veirunnar
mættu menn hvorki ráða yfir bólu-
efni né lyfi til að bregðast við sjúk-
- dómnum. Loks mætti mannkynið
ekki h&fa yfir að ráða aðferðum til
að hamla gegn smiti veirunnar frá
manni til manns. Eitt af því sem
gæti torveldað varnaraðgerðir væri
það ef menn hefðu ekki hugmynd
hvaðan veiran kæmi.
Ebola-veiran sem nú herjar á
Zaire-búa passar háskalega vel við
þessa lýsingu, eins og bandaríski
læknirinn Richard Horton bendir á
í nýlegri grein í tímaritinu New
York Review of Books. Veiran er
bráðdrepandi, hún leggur allt að
90% þeirra sem sýkjast í gröfina,
engin lyf verka á hana og menn
hafa enga hugmynd um hvaðan hún
kemur. Það er þó lán í óláni að veir-
an smitast iila á milli manna.
Veirunnar varð að þessu sinni
fyrst vart í byijun apríl í borginni
Kikwit, 400 km fyrir áustan Kins-
hasa, höfuðborg Zaire. Fyrstu vik-
urnar áttuðu læknar sig ekki á að
þessi sjaidséða veirusýking væri þar
á ferð heldur töldu að um malaríu
eða taugaveiki væri að ræða. En
þegar tvær ítalskar nunnur veiktust
líka rönkuðú menn við sér. Skyndi-
lega sáu menn mynstrið í veikindun-
um: Hár sótthiti, uppköst galls og
blóðs, blóðugur niðurgangur, blæð-
ingar innvortis og útvortis. Þetta
hlaut að vera Ebola-veiran.
Samkvæmt síðustu tölum á föstu-
dag höfðu 124 sýkst af völdum
Ebola-veirunnar og 89 látist. Ekkert
tilfelli hefur komið upp fyrir utan
Kikwit og nágrenni og vonast menn
til þess að það takist að einskorða
faraldurinn við þá borg.
Náskyld Marburg-veirunni
En þetta er ekki í fyrsta skipti
sem Ebola-veiran reiðir til höggs.
Raunar á hún sér náskyldan ætt-
ingja, Marburg-veiruna, sem fyrst
kom til sögunnar fyrir 28 árum. Það
atvikaðist þannig að árið 1967 varð
vart við blæðandi hitasótt samtímis
í tveimur Evrópulöndum, í Marburg
og Frankfurt í Vestur-Þýskalandi
og Belgrad í Júgóslavíu. Þeir sem
veiktust unnu við rannsóknir á nýr-
um úr afrískum apaköttum. Einnig
veiktist heilbrigðisstarfsfólk sem
annaðist sjúklingana. Samtals veikt-
ist 31 og 7 létust. Orsökin reyndist
Fáar veirur eru jafnbráðdrepandi og Ebola-veiran í Zaire
Níu af hverjum tíu sem taka sóttina bíður skelfíleg
ur dauðdagi. Engar líkur eru samt á að hún valdi
farsótt á heimsvísu vegna þess hve hún smitar
treglega, segir Páll Þórhallsson. Endurkoma
Ebola-veirunnar nú minnir samt á að mann-
kynið á í þrotlausri baráttu við ógnvalda
úr heimi örveranna.
áður óþekkt veira og var hún kennd
við borgina Marburg. Lögun veir-
unnar vakti sérstaka athygli, hún
var ekki hnöttótt eins og flestar
veirur heldur þráðlaga og gárung-
arnir sögðu að hún hefði birst þeim
sem fyrst kom auga á hana í smá-
sjá í formi ? (spurningarmerkis).
Til að grafast fyrir um uppruna
veirunnar voru gerðar rannsóknir á
öpum í Úganda, en þaðan höfðu
apakettirnir komið. Ekki fannst
mótefni gegn Marburg-veirunni í
þeim og af því var dregin sú álykt-
un að þeir væru ekki náttúrulegur
hýsill veirunnar heldur hefðu smit-
ast af annarri dýrategund, hugsan-
lega könguló eða leðurblöku. Ein-
staka. tilfelli Marburg-veirunnar
hafa komið upp af og til síðan í
Afríku, en ekki hefur verið um far-
sótt að ræða. Komið hefur í ljós að
nokkrir hinna sýktu höfðu skömmu
fyrir veikindin lagt leið sína í helli
nokkurn á landamærum Kenýa og
Úganda, Kitum-hellinn svokallaða.
Þar inni í myrkrinu er mikil leður-
blökubyggð og berast böndin að
þeim kvikindum, en þrátt fyrir rann-
sóknir á leðurblökunum hefur ekki
tekist að finna veiruna í þeim.
Ebola-veiran virðist öllu skæðari
en Marburg-veiran og hefur hún
tvisvar áður valdið þungum búsifj-
um. Árið 1976 kom upp alvarleg
blæðandi hitasótt í Zaire og Súdan.
Rúmlega 550 manns veiktust og
430 létust. í Ijós kom að áður óþekkt
veira olli sjúkdómnum og var hún
kennd við fljótið Ebola í Norður-
Zaire. Hún leit eins út og Marburg-
veiran en þær mátti þekkja í sundur
á því að sömu mótefni áttu ekki við
þær. Þetta eru því mjög skyldar
veirur, sem valda svipuðum sjúk-
dómum. Dánartíðni þeirra sem
veiktust var 88% í Zaire en 53% í
Súdan. Ebola-veiran kom aftur upp
í Súdan árið 1979. Þá sýktust 34
og 22 létust. -
Sama nálin notuð margsinnis
Að sögn Arthúrs Löve, yfirlæknis
veirudeildar Landspítalans, vita
menn í raun ekkert um það hvaðan
veirur þessar koma, þótt ýmsar
ágiskanir séu uppi. Almennt talað
smitist menn helst af veirum úr
skepnum sem skyldastar eru mönn-
um, eins og öpum. Það megi segja
um Ebola-veiruna að hún smitist
illa milli manna líkt og alnæmisveir-
an en gagnstætt inflúensu og misl-
ingum sem borist geta með vindi
svo að segja.
Á sjúkrahúsum í Mið-Afríku veld-
ur það smithættu að oft á tíðum er
sama nálin notuð margsinnis án
þess að hún sé sótthreinsuð á milli.
Þannig getur veiran borist manna
á milli. Einnig er starfsfólk sjúkra-
húsa þar í hættu vegna þess að það
getur komist í snertingu við líkams-
vessa úr sýktum einstaklingum.
Kynmök geta og leitt til smits.
Öndunarsmit hefur reyndar ekki
verið útilokað og þá í þeim tilvik-
um er menn eru alveg upp við
sýktan einstakling. Fleira dregur
úr smithættu. Svo virðist .vera
sem þróttur veirunnar minnki
eftir því sem hún gangi á milli
fleiri manna. Hún smitast sem
sagt afar illa í annan og þriðja
lið. Rannsóknir sýna að af þeim
sem umgengist hafa sýktan ein-
stakling veikjast einungis að með-
altali 10%. Arthúr segir að af
þessum sökum hafí hingað til
verið bundinn endi á farsóttir af
völdum veirunnar með einföld-
ustu sóttkvíaraðgerðum. Sú stað-
reynd að veiran er bráðdrepandi
og hefur skamman meðgöngu-
tíma dregur einnig úr útbreiðslu
hennar, alnæmisveiran hins veg-
ar getur leynst í mönnum árum
saman og þeir smitað aðra á
meðan.
Á fyrsta viðbúnaðarstigi
Matthías Halldórsson aðstoðar-
landlæknir segir að hér á landi séu
menn á fyrsta viðbúnaðarstigi ef svo
megi að orði komast vegna Ebola-
veirunnar, sem felist í því að grannt
sé fylgst með þróun mála í Zaire.
Eins væri landlæknisembættið í
sambandi við Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunina og yrði látið vita ef
hætta væri talin steðja að Islending-
um. „Enn sem komið er hefur ekki
þótt ástæða til að grípa til neinna
frekari aðgerða."
Gæti Ebola-veiran breyst í
örðugri andstæðing?
Ef Ebola-veiran hegðar sér eins
og hún hefur gert þá er lítil hætta
á að hún eigi eftir að valda heims-
piágu. Hún mun hugsanlega koma
upp á nokkurra ára fresti í Mið-Afr-
íku með ægikrafti hveiju sinni en
fjara skjótt út. Hins vegar eru menn
uggandi yfir því sem gæti gerst ef
fram kæmi afbrigði veirunnar sem
ætti hægar með að smitast milli
manna. I því sambandi hefur nýleg
metsölubók eftir rannsóknarblaða-
mann að nafni Richard Preston, Hot
Blæðandi hitasótt hefur orðið tugum
manna að fjörtjóni í Zaire að undan-
förnu. Er hún af völdum Ebola-
veirunnar sem dregur níu af af
hverjum tíu sem sýkjast til dauða.
Sjúkdómurinn er einskorðaður við
borgina Kikwit og nágrenni. Fólki þaðan er nú
meinað að koma til höfuðborgarinnar Kinshasa
Ebola-veiran er ekki bráðsmitandi,
venjulega þarf að komast í snert-
ingu við sýkta líkamsvessa.
Þess vegna hafa faraldrar af hennar
völdum aldrei orðið útbreiddir.
EBOLA-VEIRAN
SJÚKDÓMSEINKENNI
Blæðingar úr
munni og nösum.
Særindi í hálsi
Roði á brinqu 1
Blæðingar í maga og þörmum valda sársauka, niðurgangi og uppköstum. 1
0.5 mikrómetrar
(mannshár er 400 míkró-
metrar á þykkt)
Innan tveggja vikna frá
sýkingu fer að blæða
heiftarlega innvortis og
útvortis, út um augu,
varir, eyru og jafnvel
í gegn um húðina.
Einnig eyðileggur veiran
frumurnar í lifrinni.
REUTER

c
c
i
c
i
*
f

FÍLAR í Kitum-hellinum á landamærum Kenýa og Úganda. Giskað
hefur verið á að Ebola-veiran eigi uppruna sinn í þessari deigln
frumskógarins.
<
*